door Herman Vandormael Laurens De Keyzer Jos V ... - Tento.be
door Herman Vandormael Laurens De Keyzer Jos V ... - Tento.be
door Herman Vandormael Laurens De Keyzer Jos V ... - Tento.be
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>door</strong> <strong>Herman</strong> <strong>Vandormael</strong><br />
<strong>Laurens</strong> <strong>De</strong> <strong>Keyzer</strong><br />
<strong>Jos</strong> V denbreeden
Publikaties van het kasteel<br />
van Gaas<strong>be</strong>ek<br />
<strong>De</strong> "Berichten" uit het kasteel<br />
van Gaas<strong>be</strong>ek verschijnen<br />
tweemaal per jaar en <strong>be</strong>vatten<br />
de aankondiging van de<br />
culturele en andere activiteiten<br />
die in het kasteel en het<br />
museum plaatsheb<strong>be</strong>n:<br />
tentoonstellingen, concerten,<br />
toneelopvoeringen, ... en ook<br />
meer uitgebreide artikelen en/<br />
of korte mededelingen. Om de<br />
"Berichten" te ontvangen<br />
volstaat het uw naam en adres<br />
mee te delen.<br />
"GASEBECA" ( 14de-eeuwse<br />
en oudste <strong>be</strong>naming van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek) is het tijdschrift<br />
voor documentatiemateriaal<br />
<strong>be</strong>treffende de heerlijkheid en<br />
het kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek.<br />
Tot nu toe verschenen<br />
16 nummers (nummers I en 2<br />
zijn uitverkocht).<br />
Inhoudsopgave<br />
Kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek<br />
Vrienden van het Kasteel<br />
van Gaas<strong>be</strong>ek<br />
Begin 1993 werd de vzw<br />
"Vrienden van het Kasteel van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek" opgericht.<br />
<strong>De</strong> vereniging heeft tot doel<br />
het <strong>be</strong>zoek aan en de<br />
<strong>be</strong>kendheid van het kasteel van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek aan te moedigen, en<br />
bij te dragen tot de verrijking<br />
van het patrimonium van het<br />
museum. Ook wil de<br />
vereniging pro<strong>be</strong>ren de<br />
wetenschappelijke studie van<br />
de geschiedenis van de<br />
heerlijkheid Gaas<strong>be</strong>ek en van<br />
de museumverzamelingen te<br />
<strong>be</strong>vorderen.<br />
Het lidmaatschap werd<br />
vastgesteld op 500 frank per<br />
jaar; steunende leden <strong>be</strong>talen<br />
1.000 frank of meer, en een<br />
gezinskaart kost 800 frank.<br />
<strong>De</strong> lidmaatschapskaart biedt de<br />
volgende voordelen:<br />
- 50 % korting op de toegang<br />
tot het kasteel<br />
- automatisch ontvangen van<br />
het info rmatieblad "Berichten<br />
uit het Kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek"<br />
- persoonlijke uitnodiging tot<br />
en korting op de activiteiten<br />
georganiseerd <strong>door</strong> de<br />
Vriendenkring.<br />
Voor meer inlichtingen in<br />
verlband met lidmaatschap of<br />
geplande activiteiten kan men<br />
zich wenden tot mevr.<br />
M. Oostwoud, secretaris van<br />
de vereniging, tel. 02/569.63.03<br />
of tot Dr. <strong>Vandormael</strong>,<br />
conservator van het Kasteel<br />
van Gaas<strong>be</strong>ek,<br />
tel. 02/532.43.72.<br />
Correspondentieadres:<br />
Kasteelstraat 40,<br />
1750 Gaas<strong>be</strong>ek<br />
Bankrekeningnummer.<br />
439- 1 07005 1-40<br />
<strong>Herman</strong> Vandormoel<br />
Gaas<strong>be</strong>ek, een historisch overzicht blz. 3<br />
<strong>Laurens</strong> <strong>De</strong> <strong>Keyzer</strong><br />
'Alles op sijnen tijd'<br />
)os Vandenbreeden<br />
'Klopt en u zal open ghedaen worden'<br />
Het verhaal van het kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek<br />
Auteursidentificatie<br />
blz. 12<br />
blz. 36<br />
<strong>Herman</strong> <strong>Vandormael</strong> is doctor in de wijs<strong>be</strong>geerte en de letteren<br />
(geschiedenis). Hij studeerde aan de Universiteit Gent en de<br />
K.U.Leuven en is conservator van het Kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek.<br />
<strong>Laurens</strong> <strong>De</strong> <strong>Keyzer</strong> studeerde musicologie aan de Universiteit<br />
Gent. Hij is journalist voor <strong>De</strong> Standaard Magazine.<br />
jos Vandenbreeden is architect en directeur van het<br />
St.-Lukasarchief, Brussel.<br />
Algemene informatie<br />
Het kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek is<br />
toegankelijk van I april (of<br />
Pasen. indien die feestdag vóór<br />
I april valt) tot 3 I okto<strong>be</strong>r,<br />
van I 0 tot 17 uur. Het is<br />
gesloten op maandag en<br />
vrijdag (in juli en augustus is<br />
het ook op maandag open),<br />
maar wel open op zon- en<br />
feestdagen. Het park is open<br />
van 8 tot 20 uur.<br />
<strong>De</strong> toegangsprijs <strong>be</strong>draagt<br />
I 20 frank voor individuele<br />
volwassen <strong>be</strong>zoekers, 60 frank<br />
voor groepen, scholen, CJ P en<br />
60+.<br />
Een geleid <strong>be</strong>zoek, met gids. is<br />
op aanvraag mogelijk en kost<br />
900 frank.<br />
Een gidsboekje (80 frank)<br />
<strong>be</strong>staat in het Nederlands,<br />
Frans, Duits, Engels, Italiaans en<br />
Spaans.<br />
Herkomst van<br />
de illustraties<br />
Joris Luyten, Antwerpen:<br />
blz. I, 13, 29 (links),<br />
31 (boven), 33 (links)<br />
Alain Perceval<br />
luchtfoto blz. I<br />
Hugo Maertens, Musea Nostra:<br />
blz. 3, 4, 6-7, 8-9, 10-1 1, 14,<br />
15, 17. 19, 21, 23, 24 (rechts).<br />
27, 29, 3 1 (onder), 32,<br />
33 (rechts), 35<br />
Kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek<br />
blz. 5, 15, 1 8, 20, 22, 24 (links),<br />
25, 28, 29 (onder), 30, 34<br />
Sint-Lukasarchief, Brussel<br />
blz. 36-37, 38, 39, 40<br />
Vormgeving<br />
Rob Buytaert<br />
Annemie Vandezande<br />
Correctie<br />
Els Peeters<br />
Eindredactie en produktie<br />
Rudy Vercruysse<br />
Marc <strong>De</strong>vos<br />
05 1 /42.42.99<br />
Druk aflevering, Museumkaart<br />
en Mededelingenblad<br />
Drukkerij Lannoo N.V., Tielt<br />
Op<strong>be</strong>rgband<br />
<strong>De</strong> Vooght b.v., Montfoort<br />
<strong>De</strong> fotogravure<br />
voor dit nummer<br />
werd vervaardigd <strong>door</strong><br />
Kortrijksesteenweg I 14 2A<br />
905 1 Sint-<strong>De</strong>nijs-Westrem<br />
09/220.40.40<br />
Copyright OKV<br />
Niets uit deze uitgave mag<br />
worden verveelvoudigd en/of<br />
openbaar gemaakt <strong>door</strong><br />
middel van druk, fotokopie,<br />
microfilm of op welke andere<br />
wijze ook zonder voorafgaande<br />
toestemming van de uitgever.<br />
lirelil<br />
Lid van de Unie<br />
van de Uitgevers van<br />
de Periodieke Pers
Gaas<strong>be</strong>ek, een historisch overzicht<br />
<strong>De</strong> heren van Leuven<br />
Wie vandaag het kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek<br />
<strong>be</strong>zoekt, moet <strong>be</strong>denken dat het nog slechts een<br />
klein stukje <strong>be</strong>treft van wat eens een van de<br />
<strong>be</strong>langrijkste heerlijkheden van Brabant was.<br />
Haar ontstaan dankte zij aan een akkoord tussen de<br />
zonen van Hendrik I; de oudste volgde zijn vader op<br />
als Hendrik 11, de jongste verkreeg de heerlijke<br />
rechten in een gebied in het zuidwesten van het<br />
hertogdom dat het "Land van Gaas<strong>be</strong>ek" zou<br />
worden.<br />
Dat Gaas<strong>be</strong>ek het centrum werd van de nieuwe<br />
heerlijkheid valt op basis van verscheidene gegevens<br />
te verklaren. Ten eerste was Gaas<strong>be</strong>ek een goed<br />
verdedigbare site in de Brabantse enclave tussen<br />
Vlaanderen en Henegouwen. Op de tweede plaats<br />
kreeg de hertog hier een kans om zijn rechten te<br />
vrijwaren tegenover de abdij van Nijvel, die in het<br />
gebied uitgestrekte domeinen <strong>be</strong>zat. En ten slotte<br />
was het een zet om het gezag van de Brabantse<br />
opperheer duidelijk te stellen tegenover de machtige<br />
familie van Aa, die gronden en heerlijke rechten<br />
<strong>be</strong>zat in Lennik, Sint-Pieters-Leeuw, O.L.V.-Lom<strong>be</strong>ek<br />
en enkele andere plaatsen die onder Gaas<strong>be</strong>ek<br />
ressorteerden.<br />
Het territorium van de nieuwe heerlijkheid omvatte<br />
van in het <strong>be</strong>gin de dorpen Gaas<strong>be</strong>ek (aanvankelijk<br />
een gehucht van Lennik, zonder eigen kerk),<br />
Sint-Kwintens- en Sint-Martens-Lennik, Vlezen<strong>be</strong>ek,<br />
Sint-Laureins-Berchem, Oudenaken, Dil<strong>be</strong>ek,<br />
Itter<strong>be</strong>ek, Sint-Martens-Bodegem en Strijtem.<br />
Godfried van Leuven overleed in 1254. Zijn zoon,<br />
Hendrik van Leuven, verleende zijn onderdanen in<br />
1284 de zogenaamde "Keure van Gaas<strong>be</strong>ek".<br />
Voor de inwoners van het gebied <strong>be</strong>tekende de<br />
geschreven wettekst ongetwijfeld een vorm van<br />
<strong>be</strong>scherming tegen willekeur van gerechtsdienaars of<br />
van de heer zelf. Voor de heer hield zij echter ook<br />
een <strong>be</strong>vestiging van zijn heerlijke macht in, niet<br />
alleen tegenover zijn onderdanen, maar ook<br />
tegenover de oude rivalen, met name de abdij van<br />
Nijvel en de heren van Aa.<br />
<strong>De</strong> keure <strong>be</strong>vat een aantal <strong>be</strong>palingen in verband<br />
met de veiligheid, de <strong>be</strong>scherming van personen en<br />
eigendom, de rechtsprocedure en eventueel<br />
machtsmisbruik <strong>door</strong> de justitie van de heer. Maar<br />
de klemtoon ligt toch wel op de artikelen die de<br />
macht van de heer verduidelijken. <strong>De</strong> hogere,<br />
middelbare en lagere rechtsmacht, die hij on<strong>be</strong>perkt<br />
<strong>be</strong>zat, maakten hem tot de on<strong>be</strong>twiste heerser in<br />
zijn gebied. <strong>De</strong> schandpaal op het Gaas<strong>be</strong>ekse<br />
dorpsplein en de galg, tussen Vlezen<strong>be</strong>ek en<br />
Sint-Pieters-Leeuw opgesteld, waarschuwden<br />
voortaan "al die hier storet rust ende vrede".<br />
Het volgende jaar, in 1285, stierf Hend rik in Spanje,<br />
in de rangen van het Franse leger dat tegen Aragon<br />
optrok. Dat zijn zoon Jan (van Leuven) nog<br />
minderjarig was, kon niet <strong>be</strong>letten dat Gaas<strong>be</strong>ekse<br />
troepen, aangevoerd <strong>door</strong> baljuw Willem Pipenpoy,<br />
zich in 1288 verdienstelijk maakten in de Slag van<br />
Woeringen, waar hertog Jan I het Brabantse<br />
machtsoverwicht tussen Maas en Rijn <strong>be</strong>krachtigde.<br />
Jans zuster, Beatrijs, die hem in 1325 opvolgde,<br />
stond de heerlijkheid Gaas<strong>be</strong>ek af aan haar neef<br />
Willem van Horne.<br />
Abcoude contra 'T Serclaes<br />
Willem van Horne kon de invloed van de<br />
familie van Aa wat terugdringen; in 1336 werd het<br />
akkoord gesloten waarin <strong>be</strong>paald werd dat alleen de<br />
heer van Gaas<strong>be</strong>ek kon optreden bij een misdrijf dat<br />
tot de "hogere rechtsmacht" <strong>be</strong>hoorde. Zijn zoon<br />
Gerard sneuvelde in 1345 zodat Gaas<strong>be</strong>ek via zijn<br />
zuster Johanna, gehuwd met Gijs<strong>be</strong>rt van Abcoude,<br />
aan deze Hollandse edelman ging toe<strong>be</strong>horen.<br />
Een van de <strong>be</strong>kendste heren van Gaas<strong>be</strong>ek was<br />
Sweder van Abcoude. Met zijn vader en zijn broer<br />
Willem moest hij zijn erfenis verdedigen tegen de<br />
Hornes, die bleven vasthouden aan de traditie van<br />
de overerving in uitsluitend mannelijke lijn. In 1357<br />
viel het vonnis. Enkel Gaas<strong>be</strong>ek en Loon werden<br />
Sweder toegewezen, de gebieden die hem van<br />
moederszijde toekwamen (Horne, Altena,<br />
Monniklande, Heede, Leende, Mantcornet en<br />
Herstal) vielen Diederik van Horne te <strong>be</strong>urt.<br />
In 1376 vond een merkwaardige ruil plaats.<br />
Sweder nam de heerlijkheden van zijn overleden<br />
vader, Abcoude en Wijk, in <strong>be</strong>zit en stond Gaas<strong>be</strong>ek<br />
en Loon af aan zijn broer. Vijf jaar later werd deze<br />
ruil weer ongedaan gemaakt.<br />
Met de <strong>be</strong>zittingen van zijn broer verwierf Sweder<br />
ook die van zijn schoonzuster, Maria van Walcourt,<br />
laatste erfgename van de familie van Aa. Het jaar<br />
1381 <strong>be</strong>tekende aldus het eindpunt van de<br />
eenmaking van het Land van Gaas<strong>be</strong>ek, die met de<br />
keure van Hendrik van Leuven honderd jaar vroeger<br />
was ingezet. Nog in hetzelfde jaar werd Gaas<strong>be</strong>ek<br />
een zelfstandige parochie; voor de heer van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek was het zeker niet zonder <strong>be</strong>lang dat de<br />
kern van zijn gebied ook in kerkelijk opzicht een<br />
centrum werd.<br />
Sweder zette ook een gebiedsuitbreiding in, die<br />
echter zou uitlopen op een ramp, de verwoesting<br />
van het kasteel. Hij wilde de voogdij verwerven over<br />
<strong>be</strong>paalde heerlijkheden binnen de meierij van (Sint<br />
Genesius-)Rode, ondanks het verzet van de<br />
Brusselse schepenraad die voorgezeten werd <strong>door</strong><br />
Everard 'T Serclaes.<br />
Op Witte Donderdag (26 maart) 1388 reed<br />
'T Serclaes van Lennik naar Brussel. Hij botste op de<br />
Gaas<strong>be</strong>ekse baljuw, Melys Utenenghe, en Sweders<br />
bastaardzoon Willem van Kleef, die hem aanvielen<br />
en vreselijk toetakelden.<br />
<strong>De</strong> schandpaal op het<br />
Gaas<strong>be</strong>ekse dorpsplein,<br />
symbool van de (strenge)<br />
heerlijke macht<br />
3
Charle Al<strong>be</strong>rt ( 1825-1889)<br />
en Victor Lagye<br />
(1825-1891)<br />
Gaas<strong>be</strong>ek wordt <strong>door</strong> de<br />
Brusselaars <strong>be</strong>legerd<br />
( 1287)(sic)<br />
<strong>De</strong>tail<br />
1887/90<br />
Doek. olieverf, 296 cm x<br />
190 cm<br />
4<br />
Jan van Stalle, landdeken van Halle, vond de<br />
ongelukkige en bracht hem naar Brussel, waar het<br />
volk zich <strong>be</strong>wapende om nog dezelfde dag naar<br />
Gaas<strong>be</strong>ek op te trekken. Ook andere Brabantse<br />
steden zonden een leger om de burcht mee te<br />
<strong>be</strong>legeren.<br />
Sweder maakte zich natuurlijk verdacht <strong>door</strong> de<br />
moordenaars in zijn kasteel te ontvangen, maar niets<br />
wijst erop dat hij vooraf van de aanslag op de<br />
hoogte was. Integendeel, hertogin Johanna van<br />
Brabant zelf was overtuigd van zijn onschuld.<br />
Terwijl Sweder het kasteel verliet om hulp te<br />
zoeken, bood zijn echtgenote de overgave aan.<br />
Zij mocht met haar gevolg de versterking verlaten,<br />
maar de volkswoede eiste een tol:<br />
"Ende daer na, in corten stont,<br />
Werp men tslot af in den gront,<br />
Ende destrueeret altemale".<br />
Het volgende jaar al, in 1389, werd het<br />
kasteel heropgebouwd. Sweder van Abcoude<br />
overleed in 1400 in Toscane, op weg naar Rome<br />
voor de viering van het Heilig Jaar.<br />
Zijn zoon Jacob streed tegen de "Hoeken", die<br />
Jacoba van Beieren steunden in haar strijd voor de<br />
opvolging in Holland en Zeeland, en verloor tijdelijk<br />
zijn gebieden aan haar schoonbroer, Filips van Saint<br />
Pol. Maar toen de Bourgondische hertog Filips de<br />
Schone als hertog van Brabant werd erkend, kreeg<br />
Jacob Gaas<strong>be</strong>ek terug en werd hij een van de<br />
raadsheren die Brabant <strong>be</strong>stuurden wanneer de<br />
hertog afwezig was. Toch schonk Jacob Gaas<strong>be</strong>ek<br />
aan zijn achterneef Jan van Horne en trok hij zich<br />
terug in zijn Hollandse <strong>be</strong>zittingen, waar hij in 1459<br />
overleed. Jan van Horne sneuvelde bij Oostende,<br />
vóór hij zich als heer van Gaas<strong>be</strong>ek kon doen<br />
erkennen.<br />
Oorlogen, restauraties ... en schulden !<br />
Filips van Horne was een trouwe vazal van de<br />
hertog van Bourgondië; in 1452 voerde hij een leger<br />
aan tegen de opstandige Gentenaars, in 1465<br />
versloeg hij, als kapitein-generaal van het<br />
Bourgondische leger, de Luikse milities bij<br />
Montenaken. En bij de dood van Karel de Stoute,<br />
in 1417, koos hij dadelijk partij voor de nieuwe<br />
dynastie, die <strong>door</strong> het huwelijk van Karels dochter<br />
Maria met de Habsburger Maximiliaan van<br />
Oostenrijk aan het <strong>be</strong>wind kwam.<br />
Aan het feit dat Filips ook veel zorg <strong>be</strong>steedde aan<br />
de restauratie van zijn kasteel, herinnert een<br />
gedenkpl'aat op het Gaas<strong>be</strong>ekse binnenplein: "Door<br />
mij wierdt I Gaas<strong>be</strong>ek uit puin gehoelt I Dit deedt ik<br />
van b 456 tot J. 488".<br />
Z]n zoon Amald kwam in financiële moeilijkheden,<br />
misschien daar de restauratiekosten .. maar zeker<br />
aak daardat het land van Gaas<strong>be</strong>ek in 1491- '92<br />
gepllunderd werd <strong>door</strong> Duitse soldaten die aan het
muiten waren geslagen. Ook Maximiliaan van Horne,<br />
die zijn vader in 1505 opvolgde, verfraaide zijn<br />
kasteel ondermeer met de nog <strong>be</strong>staande prachtige<br />
trap in witte steen en rode baksteen in de<br />
zogeheten "Karel V-toren".<br />
<strong>De</strong>rhalve viel Maarten van Horne in 1543 een<br />
kwalijke erfenis ten deel, met goederen en gronden<br />
die met allerlei renten en hypotheken waren <strong>be</strong>last.<br />
Als vazal van Karel V was hij natuurlijk ook verplicht<br />
aan diens talrijke veldtochten deel te nemen.<br />
Bovendien had hij de bouwlust van zijn voorvaderen<br />
geërfd: "In 1543-59 onder den I Keiser Hooghe<br />
Boorne I ermaecte en ooc verbauwde I Sire Martin van<br />
Hoorne Idees slot met: schat en kloeken moed en<br />
loosde I erbi sin ruste ende goet".<br />
Tevergeefs poogde hij aan het bankroet te<br />
ontsnappen.<br />
Op 3 maart 1564 werd het Land van Gaas<strong>be</strong>ek, met<br />
het kasteel en zeventien dorpen, te koop gesteld.<br />
Het volgende jaar, op 4 okto<strong>be</strong>r, werd het<br />
toegewezen aan Lamoraal van Egmond, prins van<br />
Gave re, graaf van Egmond, heer van Fiennes en<br />
Armentières, gouverneur en kapitein-generaal van<br />
Vlaanderen en Artesië, ridder van het Gulden Vlies,<br />
die er 21 0.050 carolusgulden voor neertelde.<br />
"En tout fidèle au Roy ... "<br />
Lamoraal van Egmond, geboren op<br />
18 novem<strong>be</strong>r 1522 in het kasteel van La Hamaide<br />
(bij Ath), <strong>be</strong>hoorde tot de hoogste adel in de<br />
Nederlanden; toen hij in 1544 met Sabina van<br />
Beieren huwde, was de keizer in hoogsteigen<br />
persoon op de plechtigheid aanwezig.<br />
Hij vergezelde de keizer op de expeditie naar<br />
Tunis, en verwierf <strong>door</strong> zijn overwinningen op de<br />
Fransen bij Saint-Quentin ( 1 557) en Grevelingen<br />
( 1 558) een plaats onder de <strong>be</strong>roemde veldheren<br />
van zijn tijd.<br />
Filips 11 <strong>be</strong>noemde hem in 1559 tot stadhouder van<br />
Vlaanderen en Artesië, lid van de Raad van State en<br />
<strong>be</strong>velheb<strong>be</strong>r van de Spaanse troepen in de<br />
Nederlanden.<br />
Met Willem van Oranje en Filips van Montmorency,<br />
graaf van Horne, ging hij zich echter verzetten tegen<br />
kardinaal Granvelles strenge maatregelen tegenover<br />
de hervormingsgezinden. Toch bleef hij<br />
trouw aan de katholieke kerk en wilde hij niet<br />
aansluiten bij het Eedverbond der Edelen. Toen Alva<br />
naar de Nederlanden werd gezonden, was hij er dan<br />
ook van overtuigd dat hem niets ten laste kon<br />
worden gelegd. Toch werd hij, samen met Horne,<br />
op 9 septem<strong>be</strong>r 1567 in Alva's woning te Brussel<br />
aangehouden en voor de Raad van Beroerte<br />
gebracht <strong>be</strong>schuldigd van hoogverraad en<br />
majesteitsschennis. Na meer dan acht maanden<br />
gevangenschap in het Gentse Gravensteen, werden<br />
<strong>be</strong>ide graven op 5 juni 1568 op de Brusselse Grote<br />
Markt onthoofd.<br />
Egmonds goederen werden na zijn veroordeling<br />
uiteraard aangeslagen. <strong>De</strong> inboedel van zijn<br />
Brusselse woning en van het kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek<br />
werden openbaar verkocht; Alva verwierf er zeven<br />
tapijten met een voorstelling van de "Zeven<br />
hoofdzonden".<br />
Sabina van Beieren vond met haar kinderen een<br />
onderkomen in de abdij van Ter Kameren, vanwaar<br />
zij smeekbrieven naar de Spaanse koning zond, die<br />
echter on<strong>be</strong>antwoord bleven. Het was uiteindelijk<br />
de gehate Alva die ervoor zorgde dat zij het kasteel<br />
van Gaas<strong>be</strong>ek mocht <strong>be</strong>trekken en op een<br />
jaartoelage van 12.000 florijnen kon rekenen, niet<br />
eens genoeg om de schuldenlast te <strong>be</strong>talen die<br />
Lamoraal had nagelaten.<br />
Filips van Egmond was Lamaraals oudste zoon. Toen<br />
zijn vader werd geëxecuteerd, was hij tien jaar oud<br />
en verbleef hij aan het hof van keizer Maximiliaan 11.<br />
In 1576 keerde hij naar de Nederlanden terug om<br />
de Spanjaarden te <strong>be</strong>strijden. Het volgende jaar<br />
<strong>be</strong>vond hij zich onder de hoge edelen die de prins<br />
van Oranje in Brussel verwelkomden.<br />
In 1579 ging hij onverwacht over naar het Spaanse<br />
kamp; met Willem van Horne ondernam hij een<br />
poging om Brussel aan het Spaanse gezag te<br />
onderwerpen. Ingevolge zijn koerswending- "//<br />
baisa la main qui avait tué son père"- werden zijn<br />
goederen in Holland <strong>door</strong> de Staten van Holland<br />
aangeslagen. <strong>De</strong> heerlijkheid Gaas<strong>be</strong>ek werd <strong>door</strong><br />
de Staten-Generaal onder sequester geplaatst.<br />
Het kasteel en het Land van Gaas<strong>be</strong>ek kregen het in<br />
de oorlog zwaar te verduren. <strong>De</strong> Staatsen, de<br />
Malcontenten, weer de Staatse troepen en de<br />
Spanjaarden van Farnese: een bijna onophoudende<br />
Lamoraal van Egmond<br />
16de eeuw<br />
Savonnerie, 52 cm x 41 cm
eeks <strong>be</strong>zettingen putten het land en de <strong>be</strong>volking<br />
uit... Filips kreeg echter zijn <strong>be</strong>loning. Op 7 april<br />
1586 ontving hij in de Brusselse Sint-Goedelekerk<br />
de halsketting van het Gulden Vlies uit de handen<br />
van Alexander Farnese, en in decem<strong>be</strong>r van<br />
hetzelfde jaar kon hij de heerlijkheid Gaas<strong>be</strong>ek<br />
opnieuw in <strong>be</strong>zit nemen.<br />
Het was baljuw Thomas Spruyt die in zijn naam de<br />
eed van trouw tegenover de koning aflegde,<br />
dezelfde die in 1602 het nog <strong>be</strong>staande<br />
"baljuwhuis" liet bouwen.<br />
Op 14 maart 1590 sneuvelde Filips van Egmond bij<br />
lvry, waar hij een hulpleger voor de Franse<br />
Katholieke Liga tegen de hugenoten aanvoerde. Zijn<br />
enige erfgename was zijn vrouw, Maria van Horne.<br />
<strong>De</strong> erfenis werd tevergeefs <strong>be</strong>twist <strong>door</strong> Filips'<br />
broer, Lamoraal 11.<br />
In het laatste decennium van de I 6de eeuw werd<br />
het Land van Gaas<strong>be</strong>ek zwaar geteisterd <strong>door</strong><br />
<strong>be</strong>nden plunderaars en brandstichters en muitende<br />
of afgedankte soldaten van Spaanse of andere<br />
legers, zodat Maria van Horne weinig inkomsten uit<br />
haar domeinen kon <strong>be</strong>trekken. In 1598 maakte zij<br />
Gaas<strong>be</strong>ek per testament over aan haar nicht Sabina<br />
van Horne, de dochter van Maria's broer Joris en<br />
van Eleonora van Egmond, dochter van Lamoraal I.<br />
Weer rees er <strong>be</strong>twisting, zowel met de broers van<br />
Sabina als met Lamoraal 11 en Karel van Egmond.<br />
Sabina verkocht Gaas<strong>be</strong>ek dan maar, met Hees en<br />
Leende, aan Renaat van Re nesse, graaf van<br />
Warfusée. Weer veranderde Gaas<strong>be</strong>ek van<br />
eigenaar ...<br />
Warfusée, bouwer en samenzweerder<br />
Toen Renaat van Renesse in I 6 15 Gaas<strong>be</strong>ek<br />
kocht, was het in de Zuidelijke Nederlanden relatief<br />
rustig dankzij het Twaalfjarig Bestand van 1609.<br />
Kerken, hoeven en andere gebouwen in het Land<br />
van Gaas<strong>be</strong>ek herrezen uit het puin. Ook in en om<br />
het kasteel liet de nieuwe kasteelheer zijn bouwlust<br />
de vrije loop. In het park liet hij, ter ere van de<br />
heilige Gertrudis, een mooie barokkapel optrekken<br />
waar iedere week een mis werd opgedragen.<br />
In de vijvers, die uit de Sint-Gertrudisbron worden<br />
gevoed, liet Warfusée fantasierijke gebouwtjes<br />
optrekken, "vierkante cabinetten met loopende<br />
fonteynen, van binnen oock met kostelycke werken soa<br />
van schelpen als anderssins, ghemaeckt à la mosaicke<br />
tot in 't opperste van de daken, synde van buyten met<br />
groen <strong>be</strong>kleedt, ende heeft elck cabinet eene brugghe<br />
met hoer brost-geweir ter weder zyden, om daerinne te<br />
komen". Ook de terrastu in werd aangelegd, en bij<br />
de tuin kregen de meier, de rentmeester, de<br />
kapelaan en de tuinman hun woning. Het<br />
lustpaviljoen, "eene ovale gemetste gloriette aft<br />
somersalette" in zuivere barokstijl, kan men tot<br />
vandaag <strong>be</strong>wonderen. Zoals de Hornes overschatte<br />
echter ook de graaf zijn financiële middelen; hij<br />
werkte zich in de schulden, zodat zijn goederen<br />
6<br />
onder sequester werden geplaatst.<br />
Bovendien raakte Warfusée ook <strong>be</strong>trokken bij de<br />
samenzwering van edelen van 1632. <strong>De</strong>ze opstand<br />
van de adel, met steun uit Frankrijk en uit de<br />
Verenigde Provinciën, zou een einde maken aan het<br />
Spaanse regime in de Zuidelijke Nederlanden. Er<br />
volgde inderdaad een inval uit het Noorden, maar<br />
de opstand van de adel bleef uit. <strong>De</strong> Grote Raad<br />
veroordeelde Warfusée tot eeuwige verbanning,<br />
met in<strong>be</strong>slagname van zijn goederen.<br />
Warfusée vluchtte naar het prinsbisdom Lu ik, waar<br />
hij enige domeinen <strong>be</strong>zat. Maar ook daar kon hij het<br />
samenzweren niet laten. Luik was toen in twee<br />
vijandige partijen verdeeld: de Fransgezinde<br />
"Grignoux", de volkspartij, en de Spaansgezinde<br />
"Chiroux", die de steun van de bisschop hadden.<br />
Als anti-Spaans <strong>be</strong>kend staand, won Warfusée het<br />
vertrouwen van burgemeester Sébastien La Ruelle.<br />
Intussen bracht hij echter de prinsbisschop op de<br />
hoogte van (echte of vermeende) plannen van La<br />
Ruelle om het prinsbisdom in Franse handen te<br />
spelen.<br />
Op 16 april 1637 ontving Warfusée de<br />
burgemeester in zijn huis. Plots stormden Spaanse<br />
soldaten binnen die La Ruelle terstond ombrachten.<br />
Dadelijk liep het volk te wapen; Warfusées huis<br />
werd geplunderd, hij werd ter plaatse afgemaakt en<br />
zijn lichaam werd <strong>door</strong> de straten gesleept, aan de<br />
galg gehesen en ten slotte in stukken gehakt,<br />
verbrand en in de Maas gegooid.<br />
Wie biedt meer ... ?<br />
Warfusées zoon Alexander slaagde erin de<br />
verkoop van zijn vaders goederen op de lange baan<br />
te schuiven. Toch decreteerde het Feodaal Hof van<br />
Brabant in 1654 de verkoop van de heerlijkheid<br />
Gaas<strong>be</strong>ek. Als oproep tot de kandidaat-kopers werd<br />
een "Specificatie oft Pertinente Beschrijvinghe der<br />
Baenderye, Heerlyckheydt ende Kasteel van<br />
Gaes<strong>be</strong>ek" gepubliceerd. Niet minder dan vijftig<br />
bladzijden waren nodig om de diverse dorpen en<br />
heerlijkheden van het Land van Gaas<strong>be</strong>ek te<br />
<strong>be</strong>schrijven. Gaas<strong>be</strong>ek zelf kwam natuurlijk op de<br />
eerste plaats, met een <strong>be</strong>schrijving van het kasteel<br />
die de liefheb<strong>be</strong>rs moest doen watertanden:<br />
" ... het Kasteel oft out Slot van Gaes<strong>be</strong>ke, ligghende op<br />
eene hooghde, <strong>be</strong>houdelijek dat op d'een zijde voor de<br />
poorte aft ingangh is eene groote plainure, welck<br />
Kasteel light rondt-amme in sijne muren, ende<br />
omringelt met diversche torens van kareel ende witten<br />
arduyn, daer van de twee grootste zijn volbouwt, met<br />
het oudt quartier tusschen-<strong>be</strong>yden daer de Capelle<br />
inne komt, de reste zijn <strong>be</strong>ghinselen van een nieuw<br />
quartier, moer onvolmaeckt, met eene groote plaetse<br />
tusschen-<strong>be</strong>yden, ende eenen diepen barre-put op de<br />
zijde van de ghevangenisse .... "<br />
I<br />
J. Harrewijn<br />
'Prospectus Castelli<br />
Gaes<strong>be</strong>ke ante incendum'<br />
in J.Le Roy: Castelli et<br />
praetori nobilum<br />
Brabantiae<br />
Antwerpen<br />
1696<br />
Kapel<br />
1625<br />
<strong>De</strong> eventuele koper verwierf ook heerlijke macht<br />
over Sint-Pieters-Leeuw, Vlezen<strong>be</strong>ek, Oudenaken,<br />
Elingen, Sint-Laureins-Berchem, Sint-Kwintens<br />
Lennik, Sint-Martens-Lennik, O.L.V.-Lom<strong>be</strong>ek,<br />
Itter<strong>be</strong>ek, Dil<strong>be</strong>ek, Sint-Martens-Bodegem en de<br />
heerlijkheid Walcourt onder Anderlecht.<br />
In Eizingen, Strijtem, Pamel en Gooik moest hij zijn<br />
rechten met andere heren delen.<br />
<strong>De</strong> <strong>be</strong>twistingen met schuldeisers sleepten aan.<br />
In 1670 verscheen opnieuw een "Pertinente<br />
Beschryvinghe". Hoewel de heerlijkheden nu in<br />
twaalf "loten" werden aangeboden, kwamen er weer<br />
geen kopers opdagen. <strong>De</strong> <strong>be</strong>langrijkste reden<br />
daarvoor lag zonder twijfel in de oorlogsperikelen in<br />
de tweede helft van de 17de eeuw. In 1667 en 1668<br />
sloegen Hollanders en Fransen afwisselend hun<br />
kampen op in de streek. Hoeven, huizen en kerken<br />
werden geplunderd en ook het kasteel viel ten prooi<br />
aan baldadige Franse soldeniers.<br />
Het ergste werd echter de Negenjarige Oorlog,<br />
van I 689 tot 1697, voor heel Brabant één lange<br />
lijdensweg! Voortdurend werd het Land van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek onder de voet gelopen <strong>door</strong> Fransen,<br />
Hollanders, Spanjaarden, Engelsen en huurlingen van<br />
zowat alle Europese nationaliteiten. Weer trok de<br />
oorlog een spoor van vernieling over het hele land.<br />
Maarschalk de Villeroi, die in 1695 voorbijkwam om<br />
Brussel te gaan <strong>be</strong>schieten, spaarde het kasteel van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek niet. Twee torens en de zuidelijke wal<br />
raakten bij het bombardement zo zwaar <strong>be</strong>schadigd<br />
dat ze nadien zelfs niet meer werden herbouwd.<br />
Na de legers kwamen de zwervers, de<br />
brandstichters, de deserteurs en de plunderaars ...<br />
Tenslotte werd de heerlijkheid toch in afzonderlijke<br />
loten aan verscheidene gegadigden toegewezen:<br />
Strijtem en O.L.V.-Lom<strong>be</strong>ek aan Jacques Fariau<br />
( 1 683), Sint-Pieters-Leeuw aan Jean-Charles Roose<br />
( 1 687), Gaas<strong>be</strong>ek, de <strong>be</strong>ide Lenniken, Vlezen<strong>be</strong>ek,<br />
Oudenaken, Elingen en Sint-Laureins-Berchem aan<br />
twee kopers, Cornelis <strong>De</strong> Man en Jan-Pieter<br />
L'Escornet (I 688).<br />
<strong>De</strong> zware hypotheek die op het geheel rustte,<br />
samen met het leegplunderen v
In de volgende jaren maakte Tirimont handig<br />
gebruik van de mogelijkheden die de<br />
wisselvalligheden van de politiek hem boden. Toen<br />
onze gewesten in handen vielen van Filips (V) van<br />
Anjou, werd hij voorzitter van de <strong>door</strong> de Fransen<br />
opgerichte Koninklijke Raad, waar hij dadelijk ook<br />
zijn zoon Alexander Louis tot eerste secretaris liet<br />
<strong>be</strong>noemen. En na de slag bij Ramillies ( 1706) koos<br />
hij even vlot de kant van de triomferende Engelsen<br />
en Hollanders, die hem in de Regentieraad van<br />
State opnamen. Hij overleed op 8 mei 1708, en<br />
werd in de Brusselse Sint-Goedelekerk <strong>be</strong>graven.<br />
Daar herinnert nu nog een marmeren praalgraf aan<br />
deze wat vergeten figuur ...<br />
Door de dood van zijn vader werd Alexander Louis<br />
graaf van Tirimont, maar wat opschepperig noemde<br />
hij zich ook baron van Gaas<strong>be</strong>ek en heer van<br />
Vlezen<strong>be</strong>ek, Oudenaken, Elingen, Itter<strong>be</strong>ek, Dil<strong>be</strong>ek,<br />
Bodegem, enzovoort, hoewel al die dorpen samen<br />
zijn graafschap uitmaakten. Hij overleed in 1718,<br />
zesendertig jaar oud. Door de verwantschap van zijn<br />
echtgenote, Jeanne Volcaert, via de familie Boneem,<br />
met een achterkleindochter van Pieter Paul Ru<strong>be</strong>ns,<br />
kwamen <strong>be</strong>langrijke documenten van de grote<br />
schilder in het archief van Gaas<strong>be</strong>ek terecht,<br />
ondermeer zijn huwelijkscontract met Helena<br />
Fourment en zijn laatste testament.<br />
Filips-Karei-Thomas Scockaert was nog geen tien<br />
jaar oud toen hij zijn vader opvolgde. Zijn vader had<br />
al zijn <strong>be</strong>zittingen tot "majoraat" verklaard, wat<br />
<strong>be</strong>tekent dat het geheel van onroerende goederen<br />
<strong>be</strong>stemd was om eeuwigdurend als erfenis aan de<br />
eerstgeborene in mannelijke lijn toegewezen te<br />
worden. Dat leidde tot een reeks processen met<br />
broers en zusters, die pas in 1741 hun <strong>be</strong>slag<br />
kregen. Dat <strong>be</strong>lette hem niet als mecenas op te<br />
treden bij de restauratie van de Gaas<strong>be</strong>ekse<br />
parochiekerk, die in deze tijd haar huidig uitzicht<br />
verkreeg. Boven de arduinen deurlijst uit 1737 liet<br />
hij dan ook zijn wapenschild aanbrengen. Ook de<br />
kansel, de relikwiekasten en de rococobiechtstoel<br />
zijn waarschijnlijk aan zijn vrijgevigheid te danken.<br />
Met hem verdwenen ook de laatste 'vreemde"<br />
heerlijke rechten binnen zijn gebied; van de fam ilie<br />
Fierlant kocht hij de rechten die zij nog in Bodegem<br />
<strong>be</strong>zat en hij verwierf ook een allerlaatste stukje van<br />
de heerlijkheid Aa.<br />
Hij overleed ongehuwd in 1775. Ook zijn broer<br />
Augustijn-Justus kreeg het met broers en zusters<br />
aan de stok, maar moest de duimen leggen; het<br />
majoraat werd <strong>be</strong>perkt tot de domeinen die binnen<br />
de grenzen van Brabant lagen, aangezien zo'n<br />
erfenissysteem elders niet <strong>be</strong>stond.<br />
Ook deze graaf van Tirimont had een hoge dunk<br />
van zichzelf en van zijn "huis", zodat hij Jan-Baptist<br />
<strong>De</strong>vos de opdracht gaf de genealogie van zijn familie<br />
samen te stellen. Zijn <strong>be</strong>stelling, die in 1779 werd<br />
voltooid, ontving hij niet op tijd: hij overleed het<br />
jaar voordien. <strong>De</strong> "Généalogie de I'Ancienne et<br />
Noble Maison de Scockart de Tirimont" werd dan<br />
8<br />
maar aan zijn zuster opgedragen, Brigitte-Jozefa, die<br />
blijkbaar niet veel <strong>be</strong>langstelling voor de genealogie<br />
aan de dag legde, aangezien het boek verder<br />
onafgewerkt bleef.<br />
In zijn werk baseerde <strong>De</strong>vos zich op de fictieve<br />
adeltitels die Louis Alexander Scockaert zich in de<br />
vorige eeuw· had toegeëigend. Hij liet de fam ilie<br />
opklimmen tot een legendarische Baudouin, over<br />
wie men verder niets weet. Diens zoon zou dan in<br />
1498 "sommelier de la paneterie" (als het ware<br />
hoofd van de bakkerij) aan het hof van Maxim i liaan<br />
zijn geweest, en <strong>door</strong> de vorst geadeld.<br />
In werkelijkheid werd in dat jaar een loon uit<strong>be</strong>taald<br />
aan een zekere Brocquart, een naam die de<br />
vervalsing gemakkelijk maakte !<br />
Brigitte-jozefa, die haar aandeel had in het<br />
Patriottenleger van 1790 - zij stuurde zestien<br />
kanonnen en rustte een compagnie vrijwilligers uit !<br />
- overleed in 1796 en werd op het Gaas<strong>be</strong>ekse<br />
kerkhof <strong>be</strong>graven. Erfgenaam werd Paul Arconati,<br />
zoon van haar zus Henriëtte en van Giovanni<br />
Galeazzo Arconati Visconti, kamerheer van Maria<br />
Theresia.<br />
Buitengoed van Italiaanse markiezen<br />
Waren Egmond en Scockaert de <strong>be</strong>langrijkste<br />
heren van Gaas<strong>be</strong>ek, dan was Paul Arconati zeker<br />
de merkwaardigste en de meest originele !<br />
In 1797 stond hij aan het hoofd van de Brusselse<br />
"municipaliteit", die al na een paar maanden <strong>door</strong><br />
het Directoire werd ontbonden omdat zij de<br />
republikeinse instellingen miskende, en ondermeer<br />
de niet-<strong>be</strong>ëdigde priesters <strong>be</strong>schermde.<br />
Na Napoleons staatsgreep op 9 novem<strong>be</strong>r 1799<br />
werd hij "maire" van Brussel. Nauwelijks drie<br />
maanden later legde hij zijn ambt neer; in 1804 ging<br />
hij opnieuw, nu als gewoon raadslid, in de Brusselse<br />
gemeenteraad zetelen.<br />
Paul Arconati was een vurig <strong>be</strong>wonderaar van<br />
Napoleon, voor wie hij in het park van Gaas<strong>be</strong>ek<br />
een triomfboog liet oprichten. Van hieruit wilde hij<br />
een weg aanleggen naar de Bergensesteenweg,<br />
zodat Gaas<strong>be</strong>ek rechtstreeks met Brussel en Parijs<br />
zou verbonden zijn. Op het kruispunt van die wegen<br />
voorzag hij zelfs een piramide, nota <strong>be</strong>ne in gotische<br />
stijl (!), waarop een stand<strong>be</strong>eld van de keizer zou<br />
prijken.<br />
Het bleef niet bij dat ene fantastische plan. Toen<br />
een toren van de niet meer gebruikte Brusselse<br />
wallen afgebroken zou worden, stelde Paul Arconati<br />
voor hem te kopen om er op eigen kosten een<br />
watertoren van te maken; hij wilde zelfs Napoleon<br />
naar Warschau achterna reizen om hem zijn<br />
plannen voor te leggen !<br />
Van zijn buitenissig gedrag heeft men vooral<br />
onthouden dat hij protesteerde omdat hij bij een<br />
"Te <strong>De</strong>um" de verwachte plaats niet kreeg, dat de<br />
directie van de opera hem verzocht van zijn komst<br />
naar Brussel verwittigd te worden omdat het<br />
Anoniem (getekend Cécile}<br />
Portret van Markies<br />
Giammartino Arconati<br />
Visconti<br />
1864<br />
Pastel, diameter 45 cm<br />
Pierre J.B. Le Roy<br />
(1874- 1862)<br />
Gaas<strong>be</strong>ek circa 1815<br />
Paneel. olieverf,<br />
17 cm x 22.8 cm<br />
publiek dan liever naar hem ging kijken, en dat hij<br />
onder het <strong>be</strong>wind van Willem I zijn karos met vijf<br />
paarden en een muilezel <strong>be</strong>spande, om te<br />
protesteren tegen het feit dat zes paarden het<br />
voorrecht waren geworden van de koninklijke<br />
familie.<br />
Paul Arconati <strong>be</strong>reisde Frankrijk, Engeland, Ierland,<br />
Duitsland, <strong>De</strong>nemarken, Polen, Zweden en Lapland,<br />
tot aan de Noordkaap toe. Zijn reis naar Turkije, in<br />
181 0, moet echter onvergetelijk geweest zijn. <strong>De</strong><br />
Engelse kapitein Mereer die in 18 IS Gaas<strong>be</strong>ek<br />
<strong>be</strong>zocht. <strong>be</strong>schrijft hem als volgt: "Zijn kostuum was<br />
volledig Turks. Een witte tulband van neteldoek, een<br />
<strong>be</strong>etje vuil maar rijkelijk <strong>be</strong>zet met edelstenen, <strong>be</strong>dekte<br />
zijn hoofd. Hij droeg een ruime kaftan van blauwe stof,<br />
en een borstrok en broek van hetzelfde goed. <strong>De</strong><br />
eerste werd over de borst vastgehouden <strong>door</strong> koorden,<br />
de tweede waren breed, helemaal geplooid en<br />
onderaan in een paar uitzonderlijk korte laarzen<br />
gepropt ... Een rode zijden gordel omsloot zijn leest.<br />
Er stak een oosterse dolk in, waarvan het handvat<br />
helemaal <strong>be</strong>dekt was met kostbare stenen en een<br />
schede die smaakvol gezet was in zilverfiligraan. In zijn<br />
rechterhand droeg hij een korte jachtspeer en in zijn<br />
linker een kleine jachthoorn ... Ik weet niet welke zijn<br />
godsdienstige gevoelens waren, maar in elk ander<br />
opzicht was hij een volslagen Turk geworden . .. ".<br />
Mereer geeft in zijn verhaal ook een <strong>be</strong>schrijving van<br />
het kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek, dat heel duidelijk <strong>be</strong>tere<br />
tijden had gekend: "Men kan zich onmogelijk iets zo<br />
verlaten en troosteloos voorstellen. Nochtig van<br />
afmetingen en vorm, waren de vertrekken volkomen<br />
ongemeu<strong>be</strong>ld en in een allertreurigste staat van verval.<br />
<strong>De</strong> schildering was vuil en vergaan, de uitvoerig<br />
gemodelleerde plafonds en kroonlijsten vielen stuk voor<br />
stuk naar <strong>be</strong>neden en <strong>be</strong>dekten de vloer met<br />
brokstukken. <strong>De</strong> vloeren zelf waren rot. Op vele<br />
plaatsen waren er gaten in. <strong>De</strong> luiken van de talrijke<br />
en hoge vensters sloten, het ene helemaal, het andere<br />
maar half Elders lag één pand op de vloer en hing het<br />
andere nog aan één enkele scharnier vast ... <strong>De</strong><br />
slaapkamer van mijn gastheer ... zag er precies uit als<br />
de andere kamers. Ruw, schaars en niet heel zuiver<br />
lijkend <strong>be</strong>ddegoed lag in een verwarde hoop op een<br />
lage <strong>be</strong>dstede van gewoon wit hout, zonder gordijnen,<br />
met... een wankele withouten tafel en een paar oude<br />
stoelen. Geen toilet<strong>be</strong>nodigdheden ... blote muren, en<br />
niets anders ... ".<br />
Veel geld <strong>be</strong>steedde de markies aan een aantal<br />
stijlloze gebouwtjes, her en der in het park<br />
verspreid; alleen de triomfboog blijft daarvan<br />
vandaag nog over.<br />
Op het einde van zijn leven werd Paul Arconati<br />
steeds wereldvreemder. Hij overleed te Brussel op<br />
20 augustus 1821. Voor zijn merkwaardige grafsteen<br />
op het kerkhof van Gaas <strong>be</strong>ek, met opschriften in het<br />
Latijn, het Nederlands en het Frans, stelde hij zelf de<br />
volgende tekst samen: "IK PAULUS RGBM ARCONA Tl<br />
I VERZOEKE DE BEDIENAERS DEZER KERKE ALS<br />
WANNEER DEN SONE GODS I ZAL KOMEN DAT<br />
MYN DOOD LICHAEM NAER DIT CORT STERFELYCK<br />
I LEVEN HIER BENEDEN TER GEWYDE AERDE<br />
BEGRAfVEN ZOUDE WORDEN I ENDE<br />
ONDERTUSSCHEN I BEVEELT ZIG AEN DE<br />
GODVRUGTIGE PROCHIANEN VAN GAESBEKE I VAN<br />
MY NIET TE VERGEETEN IN HUNNE VURIGE<br />
GEBEDEN BIDDENDE I ZONDER OPHOUDEN GOD<br />
DEN VADER ALMACHTIG OM DOOR DE<br />
VERDIENSTEN I VAN ZYNEN EEN/GEN ZONE JES US<br />
CHRISTUS ENDE DOOR DE VOORSPRAEKEI VAN DE<br />
ALDERHEYL/GSTE MAEGD ENDE GEBENEDYDE<br />
MOEDER GODS I MARIA VAN DE APOSTELEN<br />
PETRUS ENDE PAULUS VAN MYNEN ENGEL I<br />
BEWAERDER ENDE VAN ALLE GOD LIEVE<br />
HEYLIGEN TE MOGEN VERWERVEN I GRATIE ENDE<br />
GENAEDE HIERNAER HET EEUWIG LEVEN I AMEN.<br />
Paul Arconati had een dochter die hij als zijn "pupil"<br />
had laten opvoeden, Marie-Sophie d'Arc (onati).<br />
Aangezien hij niet gehuwd was met haar moeder,<br />
ging de hele erfenis echter naar zijn neef Giuseppe<br />
Arconati Visconti, na een lange reeks processen<br />
waarvoor Giuseppe zijn Italiaanse nationaliteit had<br />
moeten opgeven. Marie-Sophie d'Arc en haar man,<br />
André Masson, hadden immers als <strong>be</strong>langrijkste<br />
argument dat het vreemdelingen verboden was een<br />
erfenis in de Zuidelijke Nederlanden te ontvangen.<br />
Giuseppe was <strong>be</strong>trokken bij de Lombardische<br />
vrijheidsstrijd en kon in 1822 op het nippertje aan<br />
de aanhouding ontsnappen; hij werd bij afwezigheid<br />
ter dood veroordeeld. Met hem was ook graaf<br />
Giovanni Arriva<strong>be</strong>ne ontsnapt, die in Gaas<strong>be</strong>ek een<br />
interessante enquête naar de levensomstandigheden<br />
van de gewone mensen uitvoerde. In 1907 gebruikte<br />
de socialist Emile Vandervelde het werk van<br />
Arriva<strong>be</strong>ne voor zijn eigen studie, "Le sart des<br />
Campagnards s'améliore-t-il? Un village brabançon<br />
en 1833. GAESBEEK. Ce qu'il est devenu".<br />
Markies Arconati en zijn echtgenote Costanza Trotti<br />
maakten van het Gaas<strong>be</strong>ekse slot een centrum waar<br />
9
geleerden en kunstenaars elkaar ontmoetten:<br />
Fauriel, de dichter Giovanni Berchet, Quinet, Senior<br />
en Longfellow, Sylvain van de Weyer, Adolphe<br />
Quetelet en anderen. Toen hun zoon Carletto in<br />
I 839 in Gaas<strong>be</strong>ek aan tyfus overleed, weigerden zij<br />
er nog een voet te zetten. Co stanza T rotti overleed<br />
te Wenen in 1871, Giuseppe twee jaar later in<br />
Milaan.<br />
Een vrijgevige markiezin<br />
Giuseppes tweede zoon, Giammartino<br />
Arconati Visconti, werd geboren in 1839 geboren.<br />
Hij was een verwoed reiziger, die zich vooral <strong>door</strong><br />
het Midden-Oosten aangetrokken voelde.<br />
<strong>De</strong> neerslag van zijn expedities vindt men in<br />
verscheidene publikaties, die hem het lidmaatschap<br />
van de Società italiana di Studi orientali en van de<br />
Royal Geographical Society in Londen opleverden.<br />
In Parijs kwam hij in contact met Marie-Louise-Jeanne<br />
Peyrat, dochter van Alphonse Peyrat, een fe l<br />
republikeins en antiklerikaal journalist die het later<br />
tot vice-voorzitter van de Franse senaat bracht.<br />
Voor Giuseppe en Costanza waren de verschillen te<br />
groot tussen hun oud-adellijke, royalistische en<br />
katholieke familie, en vader en dochter Peyrat, even<br />
fanatiek atheïst, republikeins en "links".<br />
Giammartino en Marie Peyrat huwden op<br />
29 novem<strong>be</strong>r 1873, acht maanden na de dood van<br />
Giammartino's vader; niemand minder dan Victor<br />
Hugo was een van de huwelijksgetuigen. Marie<br />
Peyrat <strong>be</strong>zat- zo zei zij zelf- één jurk en één paar<br />
schoenen: haar echtgenoot was eigenaar van een<br />
palazzo in Milaan, een ander in Firenze, een<br />
prachtige villa aan het Comameer en uitgestrekte<br />
domeinen in België. Toen hij twee jaar later<br />
overleed, werd zijn fortuin op zeventien miljoen<br />
(goud)frank geraamd !<br />
Wanneer zij in Parijs verbleef, hield de laatste<br />
markiezin tweemaal per week "salon". Op dinsdag<br />
vergaderden conservators van diverse musea; op<br />
donderdag defileerden de "jeudistes": de politici<br />
Jean Jaurès en <strong>Jos</strong>eph Reinach, professoren als Morel<br />
Fatio, <strong>Jos</strong>eph Bédier, en A<strong>be</strong>l Lefranc van het<br />
Collège de France. Ook Alfred Dreyfus, die op de<br />
steun van de markiezin kon rekenen tijdens de<br />
<strong>be</strong>ruchte "affaire", <strong>be</strong>hoorde tot haar getrouwen.<br />
Van 1887 tot 1898 liet zij het kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek<br />
grondig restaureren - voor sommige delen was het<br />
veeleer "herbouwen" - in de geest van de toen<br />
vermaarde architect en restaurateur Viollet-le-Duc.<br />
Het binnenplein kreeg een Frans uitzicht, deels in<br />
neogotische, deels in neorenaissancistische stijl.<br />
<strong>De</strong> restauratie kostte niet minder dan 1.200.000<br />
(goud)frank !<br />
Het interieur verfraaide zij met talrijke kunstwerken<br />
en decoratieve stukken, waarbij weliswaar niet altijd<br />
op de authenticiteit werd gelet.<br />
Aangezien haar huwelijk kinderloos was gebleven,<br />
wilde Marie Peyrat haar fortu in goed <strong>be</strong>steden.<br />
10<br />
Aan het Collège de France fi nancierde zij een<br />
leerstoel voor Algemene Geschiedenis, en een voor<br />
Methodologie van de Geschiedenis. A<strong>be</strong>l Lefranc<br />
steunde zij geldelijk bij zijn kritische uitgave van de<br />
werken van Ra<strong>be</strong>lais, en bij zijn heruitgave van<br />
Calvijns "lnstitutio christianae religionis". Zij stichtte<br />
drie geschiedenisprijzen: aan de Sorbonne, aan de<br />
Ecole des Chartes en aan de Académie des Sciences<br />
Morales et Politiques. <strong>De</strong> universiteit van Parijs<br />
<strong>be</strong>gunstigde zij met één miljoen frank, en de hele<br />
verzameling middeleeuwse en<br />
renaissance<strong>be</strong>eldhouwwerken die zij in haar Parijse<br />
woning bij elkaar had gebracht, schonk zij aan het<br />
Louvre. Ook op het sociale vlak toonde zij zich<br />
vrijgevig; daarvan getuigt een fonds voor<br />
politieagenten (of hun na<strong>be</strong>staanden) die in functie<br />
gewond raken of het leven verliezen.<br />
In 1913 kwam de markiezin voor het laatst naar<br />
Gaas<strong>be</strong>ek. Een voorstel om het domein aan de stad<br />
Brussel te schenken werd <strong>door</strong> burgemeester<br />
<strong>De</strong> Mot afgewezen. Daarop dacht zij aan de<br />
Belgische staat, maar het <strong>be</strong>zoek van minister<br />
Carton de Wiart aan Gaas<strong>be</strong>ek liep slecht af.<br />
<strong>De</strong> markiezin stak namelijk haar afkeer voor de<br />
"klerikale" regering niet onder stoelen of banken.<br />
Tijdens de Eerste Werel<strong>door</strong>log dacht zij aan<br />
koning Al<strong>be</strong>rt als <strong>be</strong>gunstigde, maar die verklaarde<br />
dat hij het kasteel toch aan de staat zou overmaken.<br />
Tijdens de <strong>be</strong>zetting <strong>be</strong>schouwde de Duitse<br />
overheid het kasteel als rijksmuseum, waar tal van<br />
vooraanstaande personen op <strong>be</strong>zoek kwamen.<br />
Op het einde van de oorlog werd het kasteel enkele<br />
dagen <strong>be</strong>zet <strong>door</strong> Duitse soldaten, die er een echte<br />
vuilnis<strong>be</strong>lt van maakten. Gelukkig had Jules Van<br />
Cromphout, burgemeester van Gaas<strong>be</strong>ek en<br />
rentmeester van de markiezin, de meeste<br />
kunstvoorwerpen in veiligheid gebracht.<br />
Na een grondige schoonmaak kon de markiezin nu<br />
haar plan uitvoeren. Door tussenkomst van koning<br />
Al<strong>be</strong>rt en van ... Carton de Wiart (!) werd de<br />
schenking aanvaard. <strong>De</strong> schenkingsakte vermeldt:<br />
"<strong>De</strong> schenking wordt gedaan teneinde voor België<br />
het <strong>be</strong>houd van een historisch domein te<br />
verzekeren en met het doel de voortzetting aan te<br />
moedigen van de artistieke en wetenschappelijke<br />
opzoekingen waarvan het kasteel het middelpunt is<br />
geweest".<br />
Portret van Markiezin<br />
Arconati Visconti<br />
(geboren Marie Peyrat)<br />
1873<br />
Fotografie, 66 cm x 52 cm<br />
<strong>De</strong> laatste markiezin Arconati Visconti overleed te<br />
Parijs op 3 mei 1923, 83 jaar oud. Het volgende jaar<br />
werd het kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek als museum<br />
ingehuldigd.<br />
<strong>De</strong> eerste conservator, Dr. Georges Lockem, kreeg<br />
met de moeilijkheden van de Tweede Werel<strong>door</strong>log<br />
af te rekenen. Maar, waarschijnlijk verwijzend naar<br />
de Italiaanse naam van de laatste eigenaars, slaagde<br />
hij erin het domein onder de <strong>be</strong>scherming van de<br />
Italiaanse ambassade te doen plaatsen. <strong>De</strong> enige<br />
schade kwam van een V-bom, die de meeste ramen<br />
versplinterde.<br />
Vandaag is het kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek niet alleen een<br />
toeristische trekpleister in de buurt van de<br />
hoofdstad, maar met zijn archief, bibliotheek en<br />
museum ook een draaischijf van cultuur en<br />
wetenschap.<br />
<strong>De</strong> geplande restauratiewerken, net honderd jaar na<br />
de grootse restauratie <strong>door</strong> de laatste markiezin,<br />
zullen de schoonheid van het geheel zeker nog<br />
vergroten en de uitstraling ervan doen toenemen.<br />
11
"Alles op sijnen tijd"<br />
Een kasteelwandeling in Gaas<strong>be</strong>ek<br />
Gaas<strong>be</strong>ek is, na bijna acht eeuwen<br />
geschiedenis, poëzie geworden.<br />
<strong>De</strong> geschiedenis van land, domein en kasteel vindt u<br />
elders in dit nummer. Van Godfried, heer van<br />
Leuven, tot Marie Peyrat, de latere markiezin<br />
Arconati Visconti. Maar het zal, noodgedwongen,<br />
een geschiedenis in vogelvlucht zijn. Niet alleen<br />
omdat de auteur zich <strong>door</strong> de ruimte zal <strong>be</strong>nepen<br />
voelen. Ook omdat de echte geschiedenis,<br />
verstoven onder de huid van de bomen en de<br />
muren, niet herhaald kan worden.<br />
Hoe ze er geleefd heb<strong>be</strong>n, gedacht, gevochten en<br />
<strong>be</strong>mind, de residenten van Gaas<strong>be</strong>ek, die<br />
geschiedenis is opgeslokt <strong>door</strong> tijd en ruimte.<br />
Hoe dienaars en dienaressen, edelen en<br />
minnaressen, er gekomen zijn en gegaan, alleen de<br />
stenen kunnen er nog van vertellen, enkele<br />
grafzerken, schilderijen en gebruiksvoorwerpen,<br />
en onze schamele woorden.<br />
Schoonheid en wreedheid heb<strong>be</strong>n er sinds circa<br />
1235 de dagen en nachten van ontelbare mensen<br />
gevuld. Van <strong>be</strong>woners en <strong>be</strong>zetters, van gasten en<br />
passanten, van decorateurs en brandstichters.<br />
Maar schoonheid en wreedheid, het ligt allemaal<br />
onder het stof van de tijd, en straks ook onder het<br />
stof van deze letters.<br />
Daarom mag de <strong>be</strong>zoeker Gaas<strong>be</strong>ek niet alleen<br />
ontdekken uit namen en data, uit iconografie en<br />
archief. Wat de <strong>be</strong>zoeker van het verleden vooral<br />
nodig heeft, is inleving en ver<strong>be</strong>elding. En dat is in<br />
deze omgeving niet eens zo'n bijzondere opgave.<br />
Want de mens van toen of de mens van nu,<br />
tenslotte is alleen het vernis erop wat bijgeschaafd.<br />
Dat heet dan ook <strong>be</strong>schaving. Wat eronder steekt,<br />
is wat wijzelf nog dagelijks ervaren - in de vele en<br />
nevelige velden tussen 'eros' en 'thanatos', tussen<br />
levensdrift en doodsangst. Een dagelijkse ervaring,<br />
voor de ene min, voor de andere meer.<br />
Ons collectief geheugen, als het ware.<br />
En daar, in dat geheugen, regeert de poëzie als<br />
koningin. Zij die, aan wie horen wil en luisteren, alles<br />
zeggen kan. Zelfs het onzegbare.<br />
Vandaar dus: de ver<strong>be</strong>elding aan de macht. In<br />
Gaas <strong>be</strong>ek.<br />
Van poëzie is het bronrijke Land van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek zwanger. Het Pajottenland is er nog<br />
verrassend ongerept, de dreiging van de Brusselse<br />
inktvlek veraf. Alleen de lint<strong>be</strong>bouwing -<br />
Vlaanderens specifieke bijdrage tot ruimtelijke chaos<br />
en landschapsverminking - zet er hier en daar een<br />
domper op het feest.<br />
Het dorp zelf (overigens rond schandpaal,<br />
baljuwshuis en gotisch kerkje een minzaam<br />
monument van landelijke vrede), staat al sinds 1386<br />
als "Gase<strong>be</strong>ca" geboekstaafd. Maar zijn eigenlijke<br />
geschiedenis is één en ondeelbaar met die van het<br />
kasteel. In de 13de eeuw gebouwd <strong>door</strong> de Graven<br />
12<br />
van Leuven, om de landerijen uit de omgeving te<br />
<strong>be</strong>schermen tegen ondermeer hun inhalige collega's<br />
uit Vlaanderen en Henegouwen.<br />
En hoe aantrekkelijk en verstild Gaas<strong>be</strong>ek en<br />
omgeving ook mogen zijn, in deze Brabantse poëzie<br />
zetten het kasteel en zijn domein de kroon op het<br />
vers.<br />
Misschien wel omdat ze een ideale combinatie<br />
maken van natuur en mensenhand, zonder één<br />
enkele dissonant. Alles is er, bij wijze van spreken,<br />
geboren op de tekentafel. Het kasteel, uiteraard.<br />
Maar ook de lanen, de vijvers en de bomen, de<br />
kapel en de paviljoenen, ze werden over 42<br />
hektaren aangelegd, gezaaid en gebouwd volgens<br />
mensenplan. Het resultaat is, hoezeer ook <strong>door</strong>heen<br />
de eeuwen herdacht en gewijzigd, een juweel van<br />
rust en harmonie.<br />
<strong>De</strong> Egmondlaan, zo heet de hoofddreef<br />
Ze loopt in drie stukken en twee knikken van de<br />
hoofdingang naar het kasteel en kreeg haar naam<br />
naar wellicht de <strong>be</strong>roemdste ingezetene van het<br />
domein, graaf Lamoraal, 28ste heer van Egmond,<br />
prins van Gavere, ridder van het Gulden Vlies, en zo<br />
kunnen we nog even <strong>door</strong>gaan -tot in 1568, het<br />
jaar waarin hij op de Brusselse Grote Markt werd<br />
onthoofd . <strong>De</strong> Egmondlaan -in het licht der<br />
ge<strong>be</strong>urtenissen is het een magere troost voor<br />
LamoraaL Maar zalig voor de wandelaar. In zon of<br />
regen, nergens in de verre omtrek voeren machtige<br />
bomen zo diep naar de hemel.<br />
Wie de wandeling in deze hoofddreef aanvat, merkt<br />
meteen links een achthoekig paviljoen uit de 17de<br />
eeuw. Een oud poedermagazijn, dat zo ver mogelijk<br />
van de woonvertrekken is opgetrokken. Verderop,<br />
aan de rechterkant, herinnert een omheining aan de<br />
gu lle fantasie van (de later in Luik gelynchte) Renaat<br />
van Renesse van Warfusée, heer van Gaas<strong>be</strong>ek van<br />
1615 tot 1633. Want achter die muur liet hij in<br />
vredevolle dagen een lusttuin aanleggen - toen had<br />
hij nog de tijd en het geld om zich te vermeien in<br />
l'art pour l'art. Uit diezelfde periode dateert<br />
overigens ook het lustpaviljoen, links voor de ingang<br />
van het kasteel, en de marmeren fo ntein op de<br />
esplanade, een elegant werkstuk uit het atelier van<br />
Jeroom Dusquesnoy.<br />
<strong>De</strong> drie vijvers in het park heb<strong>be</strong>n hardere tijden<br />
meegemaakt. Ooit <strong>be</strong>hoorden ze tot de<br />
verdedigingsgordel van de burcht, maar bloed en<br />
tranen zijn er voor altijd <strong>door</strong> het water uitgewist.<br />
Toch heeft men er ooit, in 1860, een zwijgende<br />
getuige uit kwade dagen opgevist een Milanese<br />
helm, restant van het <strong>be</strong>leg van het kasteel <strong>door</strong><br />
Alexander Farnese, in 1582. Van de onfortuinlijke<br />
soldaat geen spoor, maar de helm kunt u nog<br />
<strong>be</strong>wonderen in de Zaal van de Wacht.<br />
Tot in de 16de eeuw waren ook de wallen rondom<br />
de burcht nog met water gevuld. Vandaag resten<br />
alleen nog de diep gegraven, met gras <strong>be</strong>groeide<br />
kloven uit de 13de en 14de eeuw.
Langsheen de vijvers kunt u nog naar de barokke<br />
Sint-Gertrudiskapel wandelen -ook al op het<br />
palmares van Renaat van Renesse -en naar een<br />
bakstenen triomfboog, die Paul Arconati Visconti in<br />
1803 in een gebaar van diplomatieke idolatrie liet<br />
optrekken tot meerdere eer en glorie van Napoleon<br />
Bonaparte.<br />
<strong>De</strong> rest van het park is groen, bruingeel of<br />
<strong>door</strong>zichtig, naargelang van het jaargetijde. Van de<br />
etherische fase kunt u evenwel slechts een nipt<br />
moment genieten. Want toen de laatste markiezin<br />
het kasteeldomein in 1921 "aan het Belgische volk"<br />
schonk, stipuleerde ze in haar testament <strong>be</strong>paald<br />
oordeelkundig dat de tuinen in de winter moesten<br />
rusten. Zodat meteen ook het kasteel gedurende<br />
enkele maanden het drukke zomer<strong>be</strong>zoek kan<br />
uitzweten.<br />
Alvorens de brug naar de burcht over te<br />
steken, nog dit.<br />
Hoewel het verleidelijk kan zijn om het kasteel en<br />
zijn inboedel als een samenhangend geheel te<br />
<strong>be</strong>schouwen, zou dat een vergissing zijn.<br />
Het middeleeuws ogende kasteel is, sinds de grote<br />
restauratie, essentieel 19de-eeuws. Men vindt er<br />
weliswaar nog sporen van alle vroegere bouwfasen,<br />
maar de restauratie (van 1887 tot 1898) onder<br />
markiezin Arconati Visconti was zo ingrijpend -<br />
binnen zoveel als buiten -dat men <strong>be</strong>zwaarlijk nog<br />
van de oude burcht kan spreken. Een neo-kasteel<br />
dus. Zo neo dat het de genereuze markiezin een<br />
slordige I ,2 miljoen frank heeft gekost, incluis dan<br />
wel de lambrizeringen, de schouwen, gestoelten en<br />
trappen, waarvoor de meer <strong>be</strong>gaafde dan visionaire<br />
Franse <strong>be</strong>eldhouwer en houtsnijder Malard het<br />
model tekende en deels ook voor de uitvoering<br />
instond.<br />
Tegenover die grootscheepse en radicale 19deeeuwse<br />
vertekening van het middeleeuwse model,<br />
staat de sti listische chronologie en daar<strong>door</strong> ook de<br />
relatieve eenheid van de inboedel van het kasteel.<br />
<strong>De</strong> verzameling kreeg haar aanzet onder graaf Louis<br />
Alexander Scockaert (over wie huidig conservator<br />
<strong>Herman</strong> <strong>Vandormael</strong> zijn doctoraatsdissertatie<br />
afleverde), en zal van dan af onafgebroken <strong>be</strong>waard<br />
en aangevuld worden - pakweg van 1695 tot na de<br />
dood van Marie Peyrat, want ook de conservators<br />
heb<strong>be</strong>n de collectie sindsdien nog met mondjesmaat<br />
verrijkt.<br />
Volgens de studie van <strong>Herman</strong> <strong>Vandormael</strong> staat<br />
Louis Alexander Scockaert model voor -citaat -<br />
Binnenplein<br />
13
"de homo novus van de zeventiende eeuw: de<br />
juridisch geschoolde ambtenaar uit bourgeoisfamilie,<br />
die langs openbare fu ncties naar de ambtsadel<br />
opklom, om met gekochte titels en heerlijkheden de<br />
top te <strong>be</strong>reiken, en die bij dat alles de intrige niet<br />
schuwde".<br />
Wie zich op deze wijze naar de maatschappelijke<br />
top opwerkt, onderschat het <strong>be</strong>lang niet van<br />
referenties allerhande. Dus kocht en/ of <strong>be</strong>waarde<br />
Scockaert alles wat van pas kon zijn. Uiteraard ook<br />
de familiepapieren en die van oudere, van geboorte<br />
adellijke geslachten of van aanverwante fam ilies.<br />
Later kwam daar nog het eeuwenoude archief van<br />
een gemeentelijke Openbare Onderstand bij, ergens<br />
op een zolder opgediept en wijselijk in het archief<br />
geborgen. Ook documenten omtrent het kasteel van<br />
Beersel, en ga zo maar <strong>door</strong>.<br />
Vanzelfsprekend was Scockaert de aankoop van<br />
kunstobjecten al evenzeer aan zijn sociale status<br />
verplicht. En zo ge<strong>be</strong>urde. Zijn verzameling werd in<br />
de loop van de I 8de en 19de eeuw genereus<br />
aangevuld, niet het minst ook <strong>door</strong> de schatrijk<br />
achtergebleven weduwe van Giammartino Arconati<br />
Visconti, geboren Marie Peyrat, die zich daartoe<br />
graag als habituée liet zien op kunstveilingen in<br />
Parijs.<br />
En zo staan en liggen en hangen ze nu nog, de kunst,<br />
de meu<strong>be</strong>ls en de kleinoden, goeddeels in de<br />
slagorde waarin de laatste markiezin ze achterliet.<br />
Ook haar persoonlijk archief bleef in huis,<br />
waaronder niet minder dan 422 brieven die ze<br />
schreef aan haar "bon et cher ami Frans Cumont",<br />
hoogleraar te Gent en <strong>be</strong>faamd oriëntalist.<br />
Werkjes van al te gering <strong>be</strong>lang werden sindsdien<br />
op zolder gestockeerd, een paar schilderijen werden<br />
op last van de opeenvolgende conservators naar<br />
een passender hoek of een andere kamer verwezen.<br />
Maar al bij al <strong>be</strong>zoekt u vandaag het kasteel zoals<br />
Marie Peyrat-Arconati het in 1921 verliet als "la<br />
dernière dame de Gaes<strong>be</strong>ek" -want zo signeerde<br />
ze ooit een cadeau voor haar vriend Cumont.<br />
Franstalig was ze uiteraard, als dochter van een vicevoorzitter<br />
van de Franse senaat. Maar in het<br />
Nederlands liet ze, op de keukenschoorsteen, de<br />
spreuk na waar we in deze jachtige dagen nog het<br />
meeste kunnen van leren: "Alles op sijnen tijd". Het<br />
weze het motto van deze wandeling.<br />
<strong>De</strong> kamer met de erker<br />
Het <strong>be</strong>zoek <strong>be</strong>gint op de verdieping. Daar<br />
moet u soms even geduld voor oefenen. Want<br />
omdat de meeste objecten gevaarlijk binnen<br />
hand<strong>be</strong>reik zijn, de kamers vaak <strong>door</strong> een trap of<br />
een gang van elkaar gescheiden liggen en het<br />
museum onmogelijk in iedere kamer een suppoost<br />
kan voorzien, ge<strong>be</strong>urt de wandeling altijd in kleine<br />
groepjes. Voordeel is dan weer het gegarandeerde<br />
gezelschap van een gids. Want <strong>be</strong>halve een<br />
weliswaar nuttige maar toch erg summiere<br />
14<br />
omschrijving in het kasteelcataloogje, vindt u in de<br />
kamers zelf nauwelijks enige informatie over de aard<br />
en de leeftijd van de inboedel. Een <strong>be</strong>wuste keuze,<br />
om minder de geur van een museum en meer die<br />
van een oud adellijk verblijf te conserveren.<br />
In de smalle gang die naar de eerste kamer<br />
leidt, hangen enkele kleine, meestal fo rs omlijste<br />
werkjes die het kasteel van vóór de restauratie laten<br />
zien. Het schilderijtje "Gaas<strong>be</strong>ek", van circa 1815,<br />
kan u daarbij even op het verkeerde <strong>be</strong>en zetten.<br />
Lustpaviljoen<br />
Ca. 1620
Want al werd het kasteel voor zover <strong>be</strong>kend nooit<br />
<strong>door</strong> Turken <strong>be</strong>woond, toch prijkt op de voorgrond<br />
een Turks uitgedoste ruiter. Geen <strong>be</strong>zoeker<br />
nochtans, maar hoogst waarschijnlijk een<br />
verkleedpartijtje <strong>door</strong> kasteelheer Paul Arconati<br />
Visconti himself - na de chinoiserie hing de<br />
aristocratie in die tijd een wat dichterbij exotisme<br />
aan. Sfeervol en romantisch zijn ook de twee<br />
aquarellen van de Italiaanse landschapsschilder Carlo<br />
Bossoli ( 1 815-'84). <strong>De</strong> man konterfe itte de wallen,<br />
de Sint-Pieters-Leeuwtoren en het lustpaviljoen<br />
vanuit een oostelijke hoek in het park, overdag<br />
zowel als op het uur der spoken. Alleen de maan is<br />
sindsdien nog niet veranderd.<br />
In de eerste kamer stapt u meteen in vroeger<br />
tijden. Ze wordt "de kamer met de erker" genoemd,<br />
al zult u tijdens de wandeling wel meer kamers met<br />
erkers ontdekken. Ze schetst hoe dan ook een heel<br />
gevarieerd toneel. Meu<strong>be</strong>ls, schilderijen, een<br />
wandtapijt, Toscaanse lampen in koper en kristal,<br />
een badkuip en een alkoof<strong>be</strong>d -het lijkt wel een<br />
huisje in notedop. Maar dan wel een huisje van<br />
zeldzame klasse.<br />
Tussen het fraai gesculpteerde, 17de-eeuwse Vlaams<br />
meubilair, staat het <strong>be</strong>d er als een droom. Helemaal<br />
gevat in een houten kast, rijkelijk en smaakvol, alleen<br />
niet <strong>be</strong>rekend op de iets langwerpiger mensensoort<br />
die we sindsdien geworden zijn. Wel allicht op de<br />
gestalte van bijvoor<strong>be</strong>eld die statige en zelf<strong>be</strong>wuste<br />
edelman met pluimhoedje, uit de tweede helft van<br />
de 16de eeuw. Een typisch maniëristisch, overigens<br />
niet gesigneerd portret, dat <strong>door</strong> een aantal<br />
kunsthistorici toegeschreven wordt aan Benjamin<br />
Foulon, Antwerps van origine maar werkzaam aan<br />
het Franse hof. -<br />
Weer een maatje te krap voor de verwende<br />
moderne westerling is de ovalen, trechtervormige<br />
badkuip. Een <strong>be</strong>koorlijk houten exemplaar uit de<br />
18de eeuw, versierd met parallel lopende spiralen<br />
als watergolfjes, en zeepaardjes om de illusie nog<br />
speelser te maken. En wellicht staat de mooie tob<strong>be</strong><br />
er nog niet eens zoals ze was. <strong>De</strong> kans is groot dat<br />
ze vroeger een baldakijn droeg en vermoedelijk ook<br />
een extra zinken kuip. Maar dat kan je in een<br />
museum <strong>be</strong>zwaarlijk experimenteren.<br />
Vooraleer we naar het wandtapijt kijken, signaleren<br />
we nog even "<strong>De</strong> Veldslag" van Jacques Courtais<br />
( 1 621-'76), je kunt er nu eenmaal niet naastkijken.<br />
Het grote doek werd in 1976 aangekocht <strong>door</strong> de<br />
Staat, maar men kan zich afvragen of de kwaliteit<br />
ervan zo een prominente plek in deze kasteelkamer<br />
verdient. <strong>De</strong> conservator plaatste het melige<br />
strijdtoneel gelukkig tegenlicht, zodat de<br />
<strong>be</strong>schouwer er zich nauwelijks kan verliezen in de<br />
pathetische details.<br />
Van een geheel andere orde van <strong>be</strong>lang is het<br />
wandtapijt dat - 3,45 m hoog en 3,20 m breed -<br />
naast het <strong>be</strong>d is opgehangen. Meteen het eerste<br />
exemplaar in een indrukwekkende reeks die u<br />
verder nog in de volgende en in de gotische kamer<br />
kunt samenstellen. <strong>De</strong> serie, oorspronkelijk 17 stuks<br />
groot, werd aanvang I 6de eeuw in wol en zijde<br />
geweven in het Doornikse atelier van Arnould<br />
Poissonnier, alias "de Visschere", op carton<br />
(patroon, zeg maar) van Antoine Ferret.<br />
Van deze "L'Histoire de Carrabarra, dit des<br />
Egyptiens" <strong>be</strong>zit Gaas<strong>be</strong>ek er vier. <strong>De</strong> zogenaamde<br />
Egyptenaren, die u op dit tapijt kleurrijk op het<br />
voorplan <strong>be</strong>zig ziet, zijn in werkelijkheid zigeuners<br />
die naar verluidt <strong>be</strong>weerden dat ze in de ISde eeuw<br />
uit Egypte verbannen werden. Voor de lokale<br />
aristocratie, zoals het knap uitgedoste paartje<br />
bovenaan rechts, vormden dergelijke troepjes<br />
nomaden uiteraard een gedroomde afleiding om<br />
(zo te zien vanuit de hoogte) even de zinnen te<br />
verzetten. Het wekt dan ook geen verbazing dat<br />
heel wat schilders en wevers opdracht kregen om<br />
woningen van gefortuneerde fam ilies van dit soort<br />
pittoresk exotisme te voorzien.<br />
Voor ons bieden die stukken intussen een rijke bron<br />
aan iconografie in verband met zeden en gebruiken,<br />
klederdracht, architectuur, enzovoort. En dan<br />
zwijgen we nog over de stralende artistieke rijkdom<br />
van de (vooral Doornikse en Brusselse) tapijten, en<br />
hun wonder van geweven vakmanschap.<br />
Het "Zigeunerkamp" uit deze kamer werd<br />
bovendien, tegelijk met andere Gaas<strong>be</strong>ekse tapijten,<br />
in 1956 gerestaureerd. Sindsdien verkeert het 17<br />
stuks grote tapijtenpakket van het kasteel in<br />
voortreffelijke staat.<br />
<strong>De</strong> kamer met het grote glasraam<br />
In deze kamer met het grote glasraam<br />
springen, naast gesculpteerde meu<strong>be</strong>ls in Vlaamse<br />
stijl, naast grillig gevormd en dito gedecoreerd<br />
Italiaans gleiswerk, naast een flamboyant omlijste<br />
Italiaanse spiegel, vooral drie artistieke topstukken in<br />
het oog.<br />
We zetten ze even in een a-b-c op een rijtje.<br />
a) "Het Hemels Hof' hangt naast de deur.<br />
Een fraai miniatuurschilderijtje, gevat in de letter C.<br />
Of <strong>be</strong>ter gezegd: een fraaie letter C, gevuld met een<br />
miniatuurschilderijtje.<br />
Want eerst was er ongetwijfeld die sierletter C. Die<br />
erop wijst dat het miniatuurblad ooit voorzichtig uit<br />
een verlucht getijdenboek of religieus handschrift is<br />
gescheurd, wat trouwens al zo vaak is ge<strong>be</strong>urd in<br />
slecht <strong>be</strong>waakte archieven. <strong>De</strong> C stond er met<br />
andere woorden als de eerste letter van een<br />
ge<strong>be</strong>dsfrase. Profane literatuur was het in geen<br />
geval, daartoe spreekt de af<strong>be</strong>elding voor zichzelf.<br />
Ze toont de Drievuldigheid, geflankeerd <strong>door</strong> de<br />
Maagd Maria, Johannes de Doper, serafijnen en<br />
patriarchen, op hun <strong>be</strong>urt in gezelschap van een<br />
schare heiligen en aanverwante uitverkorenen, van<br />
Petrus tot Barbara. Blikken vol vroomheid en<br />
IS
Wandtapijt<br />
Het zigeunerkamp<br />
<strong>De</strong>tail<br />
Doornik<br />
Begin I 6de eeuw<br />
Wol en zijde,<br />
345 cm x 320 cm<br />
lnv. 329<br />
Miniatuur<br />
Het hemels hof<br />
Begin 16de eeuw<br />
Perkament, 25,3 cm x 25,5 cm<br />
lnv. 378<br />
glimlachjes vol gelukzaligheid, verzameld boven de<br />
wolken en onder de vleugels van de Heilige Geest.<br />
<strong>De</strong> argeloosheid van een geloof dat vandaag in onze<br />
contreien haast niet meer <strong>be</strong>staat, gecomprimeerd<br />
op een strookje perkament van amper 25 x 25<br />
centimeter.<br />
Het waren echter geen boeken voor de argelozen.<br />
Ze waren, in al hun schoonheid en uniciteit,<br />
<strong>be</strong>stemd voor de rijken en de vaderen van de Kerk.<br />
In dit geval allicht voor (of ter ere van) die<br />
geheimzinnige L en A, die u als initialen herkent in<br />
de hoeken van het perkament. <strong>De</strong> L draagt een<br />
kroontje om haar taille, wat er- samen met de<br />
sterk aan Jean Bourdichon verwante stijl van de<br />
miniatuur- volgens kenners op wijst dat de initiaal<br />
staat voor Ladewijk XII, de A in dit geval voor zijn<br />
gemalin Anna van Bretagne. Ze huwden in 1499,<br />
Anna overleed in 1514. <strong>De</strong> realisatie van het<br />
schilderijtje situeert zich dus zeer waarschijnlijk ergens<br />
tussen <strong>be</strong>ide jaartallen. Maar of het koninklijke paar<br />
ooit in het gevolg van de Drievuldigheid mag<br />
plaatsnemen, dat laat de anonieme miniaturist in dit<br />
prentje wijselijk in het midden.<br />
b) Een andere miniatuur, maar dan gesneden<br />
in lindehout en naar ons gevoel van een veel<br />
oprechter expressie, vormt de prachtige "Sint-Annaten-Drieën",<br />
aan de andere kant van de deur. Een<br />
I 6de-eeuws paneeltje van 55 x 48 cm, volgens<br />
sommige auteurs uit een Zwabisch, volgens oudconservator<br />
Gaston Renson en kunsthistorica<br />
Marguerite Casteels uit een Brabants atelier. Doet<br />
er overigens niet toe, het blijft een tafereeltje om te<br />
stelen. Ook al omdat het voor mensen van toen en<br />
nu zo'n herkenbaar, volks en huisbakken karakter<br />
draagt, ongeacht de heilige geur van het gezelschap.<br />
Het <strong>be</strong>eldengroepje toont hoe Anna, de moeder<br />
van Maria, haar naakte kleinzoontje van haar eigen<br />
dij op de knie van haar dochter laat stappen, terwijl<br />
jozef en de echtgenoten van Anna in groepjes van<br />
twee over de rugleuning hangen te keuvelen, net als<br />
heren aan de toog van 't café. <strong>De</strong> vrouwen in het<br />
hart van de zaak, de mannen als wijsgerige<br />
commentatoren. Het lijkt wel zo uit het leven<br />
gegrepen.<br />
's Werelds meest verrukkelijke "Sint-Anna-ten<br />
Drieën" (van Leonardo da Vinci) hangt in het<br />
Louvre. Maar die van Gaas<strong>be</strong>ek is, ondanks haar<br />
artistieke onvolkomenheden, naar onze smaak toch<br />
ook een ommetje waard.<br />
c) Het meest opvallende stuk in de kamer is,<br />
naar goede Gaas<strong>be</strong>ekse gewoonte, een wandtapijt.<br />
"Het Oordeel" verzamelt een gewemel van<br />
taferelen en gedrapeerde mensen, met op het<br />
voorplan een vrouw met kind, geknield voor een<br />
rechter die met de staf in de hand op het punt<br />
schijnt te staan om een oordeel te vellen.<br />
Een lap van 3,45 x 4,05 meter, opnieuw uit het<br />
atelier van Arnould Poissonnier en naar een carton<br />
van Antoine Ferret.<br />
Doorniks dus, vroeg 16de-eeuws, een garantie voor<br />
uitzonderlijke kwaliteit- al zullen de ateliers van<br />
Doornik in de loop van diezelfde eeuw de kroon<br />
van de tapisserie gaandeweg aan Brussel moeten<br />
laten.<br />
<strong>De</strong> Arriva<strong>be</strong>nekamer<br />
<strong>De</strong>ze kleine kamer <strong>be</strong>waart de herinnering<br />
aan de 19de-eeuwse Italiaanse economist en graaf<br />
Giovanni Arriva<strong>be</strong>ne. Hij kreeg ze <strong>door</strong> zijn vriend<br />
en geestesgenoot Giuseppe Arconati Visconti als<br />
logies aangeboden, nadat hij uit zijn vaderland<br />
verbannen werd omwille van zijn combattieve<br />
engagement in het zgn. Risorgimento, de opstand<br />
van Noord-Italië tegen Oostenrijk. Voor z'n eigen<br />
<strong>be</strong>trokkenheid in dat conflict werd Giuseppe<br />
Arconati trouwens ter dood veroordeeld, waarna hij<br />
veiligheidshalve naar het li<strong>be</strong>rale België uitweek.<br />
<strong>De</strong> kamer draagt nog de geest en de sporen van het<br />
verblijf van Arriva<strong>be</strong>ne, waar<strong>door</strong> de <strong>be</strong>zoeker <br />
mits enig inlevingsvermogen - terug kan in de tijd.<br />
En zien hoe de graaf zich na het avondmaal aan de<br />
schrijftafel terugtrok, terwijl alleen het kraken van de<br />
parketvloer of het kriepen van een deurscharnier de<br />
stilte verbrak. Boven de fraaie kaarshouder blikkerde<br />
het licht in metalen glinsters op de Russisch-<br />
17
Byzantijnse ikoon - een druk verhalend stuk in<br />
vergu ld koper, volgens dr. Renson en Marguerite<br />
Casteels (in hun in '79 gepubliceerde overzicht van<br />
de kasteelboedel, waaruit we nog geregeld en<br />
dankbaar materiaal zullen putten) een<br />
processiekru is, volgens de huidige conservator en<br />
andere kunsthistorici echter wel degelijk een ikoon.<br />
Een geschenk van de Russische Groot-Hertogin<br />
Maria Feodorovna aan markies Giammartino<br />
Arconati Visconti, die het stichtelijke stripverhaal<br />
naast z'n <strong>be</strong>d ophing. In datzelfde divan<strong>be</strong>d,<br />
gegarn ierd met een kleine rechthoekige overhuiving,<br />
sliep ook Arriva<strong>be</strong>ne, dromend van verre vrienden<br />
en <strong>be</strong>tere tijden in zijn vaderland.<br />
In de andere hoek van de kamer hangt een<br />
merkwaardige "Geseling van Christus" in schilderemail,<br />
met het effe kt haast van een hologram in<br />
blauw en bruin. Een kleinood van 15 x 20<br />
centimeter, uit een I 6de-eeuws atelier in Limoges,<br />
geïnspireerd op een kompositie van Albrecht Dürer.<br />
Geschilderd email vormde sedert het einde van de<br />
15de eeuw in Italië en Frankrijk een zelfstandig soort<br />
schilderkunst, waarbij de koperen ondergrond<br />
18<br />
geheel schuilging achter een opake laag email.<br />
<strong>De</strong> achterkant van de te <strong>be</strong>schilderen metalen plaat<br />
werd met een emaillaag <strong>be</strong>dekt om tijdens de<br />
verhitting het kromtrekken te verhinderen.<br />
Als emailverven gebruikte men <strong>door</strong>gaans<br />
on<strong>door</strong>zichtige glasmassa's die met een<br />
martelpenseel op de grondslag werden aangebracht<br />
en ingebrand. <strong>De</strong> techniek <strong>be</strong>leefde haar bloeitijd in<br />
het Limoges van de I 6de eeuw. Waarbij de ateliers<br />
zich - zoals in onderhavig geval - slechts zelden op<br />
eigen artistieke creaties en meestal op<br />
reproduktieprenten naar <strong>be</strong>kende schilders en<br />
graveurs baseerden. Wat overigens niet mocht<br />
<strong>be</strong>letten dat in moderner tijden op kunstveilingen<br />
heel wat vervalsingen opdoken.<br />
Lijden en dood van Christus worden in deze<br />
kamer wel meer ten tonele gevoerd. Naast het <strong>be</strong>d<br />
hangen bijvoor<strong>be</strong>eld enkele bij<strong>be</strong>lse taferelen in<br />
albast, o.a. de geseling en de graflegging. Albast is<br />
een mineraal dat in de natuur in twee soorten<br />
aangetroffe n wordt: als kalk-albast (of onyxmarmer,<br />
vooral gebruikt in architectonisch verband) en als<br />
gips-albast (vanaf circa 1400 vooral van toepassing in<br />
Kruisdraging<br />
Antwerpen of Brussel<br />
Ca. 1530/40<br />
Hout, 43,3 cm x 33 cm<br />
lnv. 1215
eeldhouwkunst). In Nottingham ontwikkelde zich in<br />
de 15de eeuw een ware industrie van albasten<br />
plastiek, met het accent vooral op altaarreta<strong>be</strong>ls.<br />
Ook de vier stukken in deze kamer zijn afkomstig uit<br />
de school van Notti ngham.<br />
Iconografisch heel interessant is de "Calvarie<strong>be</strong>rg",<br />
een olieverfschilderij op hout, werkstuk van een<br />
anonieme meester uit de 16de eeuw. Op details na<br />
is het paneel identiek aan een compositie in het<br />
museum van Budapest, die op haar <strong>be</strong>urt erkend<br />
wordt als een copie van een verloren gegaan werk<br />
van Jan van Eyck. <strong>De</strong> ruitergroep op het schilderij<br />
<strong>be</strong>staat trouwens in een tekening van Van Eyck, in<br />
het museum van Brunswijk.<br />
<strong>De</strong> ridderzaal<br />
Op weg naar de ridderzaal, kunt u tussen een<br />
Franse koffe r en een witmarmeren medaillon van<br />
Karel V, even verpozen bij twee rustgevende<br />
landschappen van Theobaldus Michau, momenten<br />
uit het rurale Vlaanderen van de 18de eeuw.<br />
Het mag overigens aan<strong>be</strong>volen worden om hier even<br />
op adem te komen, want de nu volgende Ridderzaal<br />
vormt een druk gevarieerde wandeling apart.<br />
Ze lijkt haast een kapel, onder de neogotische<br />
plafondschilderingen van Jean Van Holder - maar, in<br />
tegenstelling tot in de vorige kamers, zijn smart en<br />
vreugde uit de Bij<strong>be</strong>l hier ingeruild voor <strong>be</strong>langrijke<br />
ge<strong>be</strong>urtenissen en wapenfeiten uit de geschiedenis<br />
van het kasteel zelf.<br />
Zoals de doekschilderingen tegen de muur, telkens<br />
in de aanzet tot de gepolychromeerde spitsbogen.<br />
Circa I 00 jaar oud werk van Victor Lagye en Charle<br />
Al<strong>be</strong>rt, respectievelijk decorateurs uit Gent en<br />
Brussel, uitgevoerd tijdens de omvangrijke<br />
restauratie- en verbouwingswerken van 1887 tot<br />
1898. Geen artistieke hoogvliegers in hun genre,<br />
maar ze blijven niettemin boeiend om er als in een<br />
<strong>be</strong>legen boek in te snuisteren en er de romantisch<br />
opgewarmde geur van oude historische heldendagen<br />
uit op te snuiven. Zoals "Le comte Lamaral<br />
d'Egmont gagnant la bataille de Gravelines" (dat was<br />
in 1558); of "Le chasteau de Gaes<strong>be</strong>ek incendié par<br />
les Francois", de Slag van Worringen (in 1288) en<br />
andere heroïsche momenten in Gaas<strong>be</strong>eks voor- en<br />
tegenspoed.<br />
Op de lambrizering rondom staan veelkleurige, in<br />
glazuur gedecoreerde kru iken en flacons verspreid,<br />
fraai gleiswerk (of majolica) uit de ateliers van<br />
Castei-Duranti. Majolica (een verbastering van<br />
Mallorca) is een vorm van aardewerk met tin-email,<br />
in de 15de eeuw van Spanje via het eiland Mallorca<br />
naar Italië verhandeld en daar spoedig als een<br />
succesrijk zelfstandig artisanaat ontwikkeld.<br />
Tussen het gleiswerk staan enkele <strong>be</strong>eldjes in geel<br />
koper. Vermoedelijk zijn ze geïnspireerd op de<br />
originele grafmonumenten van lsa<strong>be</strong>lla van Bourbon<br />
(vrouw van Karel de Stoute) in de Sint-Michielsabdij<br />
in Antwerpen, zerkstukken die echter tijdens de<br />
godsdienstoorlogen van de 16de eeuw vernield<br />
werden.<br />
<strong>De</strong> haardplaat - ooit vuurplaat of schouwplaat<br />
genoemd - is gedateerd 1574 en draagt, onder een<br />
heraldisch motief, het opschrift: JY PARVIENDRAI:<br />
CROY. Geen Croy mocht ooit de scepter over<br />
Gaas<strong>be</strong>ek zwaaien, maar sinds het huwelijk in 1539<br />
van Anne de Croy met Maarten van Horne, baron<br />
van Gaas<strong>be</strong>ek, kon dit souvenir er wel af. <strong>De</strong> plaat<br />
werd waarschijnlijk gemaakt voor de hertog van<br />
Aarschot, Filips 111 de Croy, en <strong>be</strong>landde later in de<br />
collectie van Louis-Alexander Scockaert. Vandaar<br />
het plekje in een open haard van zijn kasteel. <strong>De</strong><br />
schoorsteen zelf is heraldisch aangekleed met de<br />
wapens van de opeenvolgende heren van Gaas<strong>be</strong>ek.<br />
<strong>De</strong> Ridderzaal telt drie erkers, uitgerust als<br />
zithoek (zij het enkel om naar te kijken), en waarin<br />
telkens een bijzonder object centraal staat.<br />
- In de eerste erker staat een zonnewijzer die de<br />
wapens draagt van de Medici. <strong>De</strong> kunstig<br />
gegraveerde koperen plaat van circa 19 cm diameter<br />
werd volgens de inscriptie gemaakt <strong>door</strong> Jacobus<br />
Lusuerg, in Rome 1683. Onder het wapen staan<br />
enkele afgekorte gegevens die samenvatten dat de<br />
wijzer <strong>be</strong>stemd was voor gebruik in Senigalia, een<br />
havenstad op 43° breedteligging aan de Adriatische<br />
Zee. Om het instrument te gebruiken moet men de<br />
gradenboog op de twee per twee gerangschikte<br />
zodiaktekens plaatsen. <strong>De</strong> lettertekens eronder<br />
vormen de <strong>be</strong>ginletters van de maanden. Het stuk<br />
werd in I 893 <strong>door</strong> de laatste markiezin van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek op een veiling aangekocht in Parijs.<br />
- Veel gecompliceerder en in zijn genre een "pièce<br />
exceptionnelle, sinon unique" - zo liet het alvast<br />
specialist prof. Poule uit Parijs aan oud-conservator<br />
Renson weten - is het astronomisch uurwerk dat,<br />
50 cm hoog, in de derde erker prijkt. Een kostbaar<br />
pronkstuk van het museum, uitgevoerd in verguld en<br />
geciseleerd brons, met aan de top een sfeer in<br />
gegraveerd zilver. Georg Kostenbader combineerde<br />
het apparaat met oneindig geduld en vernuft voor<br />
een gebruikstijd van 51 jaar (van 1588 tot I 639),<br />
maar luisterde niet naar het wijze woord van<br />
Copernicus en hield het er nog op dat de aarde<br />
het centrum was van ons zonnestelsel.<br />
Het mechanisme bleef niettemin goed voor heel wat<br />
precisiewerk, af te lezen van vier wijzerplaten, die de<br />
tijd inmiddels al ruim 350 jaar gevangen houden.<br />
- Het tafeltje in de middelste erker is gedekt met<br />
een schaak- en triktakspel uit de 15de eeuw,<br />
vermoedelijk eveneens in I 893 <strong>door</strong> markiezin<br />
Marie Peyrat-Arconati aangekocht in Parijs. Het<br />
schaakspel is genoegzaam <strong>be</strong>kend; triktrak is een<br />
soort kansspel met stenen die over puntige vlakken<br />
op het bord <strong>be</strong>wegen. Het exemplaar van Gaas<strong>be</strong>ek<br />
dateert uit de 15de eeuw en is Venetiaans of<br />
Oosters van origine. Te meten aan de slijtage van<br />
het dub<strong>be</strong>lbord, werd er <strong>door</strong> adellijke handen<br />
menig avonduur aan gesleten. Bovendien zijn de<br />
19
Georg Kostenbader<br />
(laatste kwart 16de eeuw)<br />
Astronomisch uurwerk<br />
1588<br />
Verguld brons. hoogte 50 cm<br />
lnv. 599<br />
20<br />
triktrakschijven en dob<strong>be</strong>lstenen onvindbaar, evenals<br />
een dozijn stukjes parelmoer uit het voorts nog met<br />
ivoor en oker ingelegde houtwerk. Veel fantasie is er<br />
echter niet vandoen om ons in dit zalige hoekje,<br />
voorzien van een <strong>be</strong>ker wijn, in goed gezelschap te<br />
dromen.<br />
<strong>De</strong> bibliotheek<br />
<strong>De</strong> bibliotheekkamer is volledig neogotisch<br />
ingericht, conform de smaak van de tijd en de<br />
internationale invloed van de Franse architectrestaurateur<br />
Viollet-le-Duc. Ze prikkelt bovendien,<br />
op een wat dub<strong>be</strong>lzinnige wijze, de ver<strong>be</strong>elding.<br />
Meer dan elders in elk geval doet de laatste<br />
markiezin hier rechtstreeks van zich spreken.<br />
Er was, om te <strong>be</strong>ginnen, haar voor Gaas<strong>be</strong>ek toch<br />
wel ongelukkige <strong>be</strong>slissing om het grootste deel van<br />
de omtrent 7.000 boeken uit haar collectie weg te<br />
schenken aan de Ecole Normale Supérieure in Parijs.<br />
Waarna de nieuwe kasteel<strong>be</strong>heerders van de nood<br />
een deugd maakten en een deel van het archief in<br />
de bibliotheekkasten onderbrachten. Toch laat<br />
Marie Peyrat de kamer niet verweesd achter. Op de<br />
tafel ligt een afgietsel van haar slanke, <strong>be</strong>koorlijke<br />
hand, en tegen de kast prijkt ze zowaar in vol<br />
adellijk ornaat op fotopapier, geflankeerd <strong>door</strong> een<br />
portret van haar man Giammartino Arconati, die ze<br />
maar liefst 47 jaar overleefde. Goed nieuws voor<br />
haar, maar 't blijft toch jammer van die boeken.
Pelgrimskruik<br />
Italiaans<br />
18de eeuw<br />
Hoogte 44 cm<br />
lnv. 138<br />
Afgietsel van de linkerhand<br />
van markiezin Arconati<br />
Visconti, geboren Marie<br />
Peyrat (l840-1923)<br />
Gips<br />
Tenslotte is de bibliotheekruimte, onder de<br />
ogen van Marie Peyrat, nog aangekleed met enkele<br />
gebruiksvoorwerpen (een Spaanse ladenkoffe r uit de<br />
I 6de eeuw, twee ovalen schotels en een tinnen<br />
<strong>be</strong>ker) en vijf portretten van historische figuren, stuk<br />
voor stuk kopieën <strong>door</strong> Charle Al<strong>be</strong>rt, een<br />
Antwerps schilder-architect en decorateur van rond<br />
de eeuwwisseling. Erasmus kreeg z'n ge laat in email<br />
op koper, naar een portret <strong>door</strong> Hans Hol<strong>be</strong>in de<br />
Jonge. <strong>De</strong> andere heren zijn de hertog van Alva,<br />
Filips 11 van Spanje, kardinaal Granvelle en de<br />
maarschalk van Amboise. Kennelijk bleef vooral het<br />
sterke portret van een haast emotieloze hertog van<br />
Alva lang natrillen in Vlaanderens geheugen. Zelfs<br />
Willy Vandersteen tekent hem in "Het Spaanse<br />
Spook" net zo.<br />
<strong>De</strong> archiefzaal en van Hornetrap<br />
<strong>De</strong> prachtige ruimte van de oude archiefzaal<br />
slingert zich langsheen een trapmonument <strong>be</strong>grensd<br />
<strong>door</strong> vier in hout gesculpteerde en geciseleerde<br />
zuilen, en wordt magnifiek omkleed <strong>door</strong> een groep<br />
reusachtige Brusselse wandtapijten uit de 16de<br />
eeuw. Ze stellen scènes voor uit de wonderbaarlijke<br />
geschiedenis van Tobias en Sara, een sprookje dat<br />
volgens recente <strong>be</strong>vindingen niet joods maar<br />
vermoedelijk Babylonisch van origine zou zijn.<br />
Hoe dan ook, de jonge Tobias, die respectievelijk<br />
met de lever en de gal van een vis zijn toekomstige<br />
vrouw Sara van <strong>be</strong>zetenheid en zijn oude vader van<br />
blindheid genas, staat model voor het Christus-type<br />
(die, mutatis mutandis, zijn blinde volk het licht van<br />
liefde en geloof schenkt) -terwij l Sara een wel<br />
bijzonder uitgesproken Maria-type ver<strong>be</strong>eldt,<br />
aangezien ze na zeven mannen nog altijd maagd was.<br />
Een verhaal vol symboliek en spectaculaire<br />
wendingen, vandaar ook een uitermate geliefd<br />
thema in de christelijke kunst - in miniaturen, op<br />
kapitelen, schilderijen, tapijten, enzovoort.<br />
Niettemin blijkt in naslagwerken van <strong>be</strong>kende tapijtreeksen<br />
met religieuze of historische inslag nauwelijks<br />
sprake van de Tobias-reeks. Zeer tot verbazing van<br />
kunsthistoricus Wim <strong>De</strong>coodt, huidig bibliothecaris<br />
van het Kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek, die in 199 I omtrent<br />
dit onderwerp een instructieve studie publiceerde in<br />
de documentatieserie "Gase<strong>be</strong>ca", aflevering 15.<br />
Hij schrijft ondermeer: "In onze opzoekingen komen<br />
wij tot de vaststelling dat het Tobiasthema<br />
ruimschoots aan bod komt in de I 6de-eeuwse<br />
tapijtkunst en er zodoende ook een ereplaats<br />
verdient. Er circuleren vier, mogelijk vijf,<br />
verschillende patroon- of cartonreeksen, die de<br />
geschiedenis van Tobias uit<strong>be</strong>elden. Waaraan het<br />
thema zijn succes te danken heeft, is tot hiertoe<br />
weinig <strong>be</strong>studeerd. Een nauwkeuriger onderzoek<br />
naar het tijds<strong>be</strong>eld is hiervoor gewenst. Een eerste<br />
resultaat van ons zoeken naar de rol en de<br />
<strong>be</strong>tekenis van het Tobiasthema in de 16de eeuw,<br />
wijst naar de verheerlijking van het huwelijk en de<br />
huwelijkstrouw. ( ... )"<br />
En verder, meer <strong>be</strong>paald naar aanleiding van de vijf<br />
Gaas<strong>be</strong>ekse tapijten: "<strong>De</strong> Tobiassuite, die we in het<br />
kader van dit onderzoek <strong>be</strong>studeerden, <strong>be</strong>staat<br />
vermoedelijk uit acht taferelen. Uitwerkingen van de<br />
cartons vindt men te Gaas<strong>be</strong>ek, Bergen en<br />
T aragona. Enkel in T aragona kan men nog acht<br />
taferelen <strong>be</strong>wonderen. ( ... ) <strong>De</strong> vijf exemplaren van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek zijn niet in eenmaal verworven. Slechts<br />
drie tapijten zijn samen aangekocht, de twee andere<br />
afzonderlijk. Het <strong>be</strong>staan van drie gelijke tapijten die<br />
het tafereel '<strong>De</strong> terugkeer naar Ekbatana' uit<strong>be</strong>elden<br />
(Gaas<strong>be</strong>ek, Tarragona, Bergen) laat vermoeden dat<br />
de reeks minstens driemaal op het getouw werd<br />
gelegd.<br />
"Uit de stijl van de kunstwerken kunnen wij<br />
opmaken dat de ontwerpen in het vierde<br />
decennium van de 16de eeuw moeten ontstaan zijn.<br />
Het levendige karakter van de scènes verwijst naar<br />
een renaissanceku nstenaar. Als kunstenaar worden<br />
verscheidene figuren vooropgesteld, waaronder<br />
Barend van Orley, de Meester van de Verloren<br />
Zoon en Pieter Coecke van Aelst. ( ... )<br />
Einde citaten. Maar kennelijk lang niet het einde van<br />
het onderzoek. Want om met zekerheid de<br />
<strong>be</strong>steller, de ontwerper en de wever van deze<br />
monumentale Gaas<strong>be</strong>ekse tapijtenreeks aan te<br />
wijzen, is volgens <strong>De</strong>coodt nog heel wat puzzelwerk<br />
in diverse archieven noodzakelijk, hier, in Frankrijk<br />
en in Spanje. Wie ze intussen, na de verleiding van<br />
de vijf van Gaas <strong>be</strong>ek, ook alle acht wil <strong>be</strong>wonderen,<br />
moet - dat weet u onderhand - naar T arragona<br />
(onder Barcelona).<br />
Terzijde nog dit tussen de vensters van de<br />
archiefkamer hangen zogenaamde "grastapijten",<br />
langwerpige exemplaren in groene en bleke tinten<br />
van bomen en lover. <strong>De</strong>coratief groenwerk uit het<br />
Oudenaarde van de I 8de eeuw.<br />
<strong>De</strong> vitrinekast van deze kamer verzamelt,<br />
zoals het een archiefkamer past, een aantal<br />
interessante archivalia: zegels, bronzen<br />
gedenkpenningen en perkamenten documenten -<br />
waaronder de huwelijksvoorwaarden van de toen<br />
53-jarige Pieter Paul Ru<strong>be</strong>ns en z'n 16-jarige bruid<br />
Helena Fourment, evenals het testament van de<br />
schilder.<br />
21
Wandtapijt<br />
Geschiedenis van Tobias.<br />
<strong>De</strong> huwelijksnacht<br />
Brussel<br />
<strong>De</strong>tail<br />
Ca. 1540<br />
Wol en zijde,<br />
390 cm x 68 cm<br />
22<br />
Naast gedenkpenningen voor Granvelle, Karel V en<br />
Alexander Farnese, zijn vooral de geuzenpenningen<br />
historisch uniek (en later dan ook in massa<br />
nagemaakt) . Ze werden namelijk exclusief geslagen<br />
ter herdenking van het aanbieden van het<br />
smeekschrift aan Filips 11, in I 566. Aan de voorzijde<br />
dragen ze het borst<strong>be</strong>eld van Filips, aan de keerzijde<br />
ineengeslagen handen en een <strong>be</strong>delzak. Vaak zijn ze<br />
ook nog - zoals de exemplaren van Gaas<strong>be</strong>ek -<br />
versierd met twee eraan vastgeklonken kalebasjes en<br />
een <strong>be</strong>delnapje.<br />
Hoe het archiefdepot van Gaas<strong>be</strong>ek aan zijn<br />
talrijke documenten omtrent Ru<strong>be</strong>ns geraakte, is een<br />
vrij ingewikkelde historie. Die <strong>be</strong>gon met het<br />
huwelijk in 1702 van Alexander-Louis Scockaert met<br />
Jeanne-Marie Volcaert, dochter van de graaf van<br />
Weidene en Cathérine-Françoise de Boneem - en<br />
zo kunnen we nog wel even <strong>door</strong>gaan, maar laten<br />
we samengevat zeggen dat de <strong>be</strong>trokken stukken in<br />
een lange aangetrouwde reis via don juan<br />
d'Aivarado y Bracamonte (echtgenoot van een<br />
kleindochter van Ru<strong>be</strong>ns) en de fam ilies Blondel,<br />
Boneem en Scockaert tenslotte in het <strong>be</strong>zit van de<br />
Arconati Visconti's en zodoende in Belgisch<br />
staats<strong>be</strong>zit zijn aangeland.<br />
Maar fraaier nog dan de klank van dit adellijke<br />
parcours, klinken de documenten zelf. Waarvan<br />
Gaas<strong>be</strong>ek uiteraard alleen de meest opmerkelijke<br />
tentoonstelt.<br />
Zoals het <strong>door</strong> de notaris neergepende<br />
huwelijkscontract van 4 decem<strong>be</strong>r 1630, dat <strong>be</strong>gint<br />
aldus: "Inden jaerr;: ons heeren duysent sessehondert<br />
en dertich den vierden doch der maand decembris,<br />
voor mij T oussein Guyot openboer notaris bij den<br />
secreten Rade van syne MaQestei)t ende van<br />
Brabant geadmitteert ende geappro<strong>be</strong>ert te<br />
Antwerpen residerende ende de getuygen<br />
naergen(oemd) compareerden Heer Pietro Pau/o<br />
Rue<strong>be</strong>ns Riddere Secretaris van Syne MaQestei)t<br />
secreten Raedt ende ede/man vanden huyse van<br />
haere <strong>door</strong>luchtichste Hoocheyt als toecammende<br />
bruydegom ten eenre, ende jouffr0 He/ena Fourment<br />
geassisteert met H. Daniel Fourment ende jo0 Clara<br />
Stappoert hoeren vader ende moedere als<br />
toecammende bruyt der andere zijden, alle mij notaris<br />
<strong>be</strong>kent synde."<br />
In het wederkerig testament, opgemaakt in mei<br />
1640 en pas in 1891 herontdekt in het archief van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek, gaat de notaris omzichtig objectief te<br />
werk. Hij signaleert bovendien dat <strong>be</strong>ide<br />
echtgenoten weliswaar "gesont van herten, hunnen<br />
sinnen memorie ende verstant overal wel machtich"<br />
zijn, maar dat de heer des huizes toch wel<br />
"comparant sieckelyck naer den lichaeme te <strong>be</strong>dde
Testament van P.P. Ru<strong>be</strong>ns<br />
en H. Fourment<br />
1640<br />
Papier. 30 cm x 20,3 cm<br />
Archief Gaas<strong>be</strong>ek<br />
Ad 37<br />
Louis Ouvry<br />
Tafelklok<br />
Parijs<br />
17de eeuw<br />
Koper en schildpad.<br />
52 cm x 31 cm<br />
lnv. 276<br />
was liggende". Het testament was overigens<br />
juridisch vrij gecompliceerd, omdat het niet alleen<br />
<strong>be</strong>paalde wat Ru<strong>be</strong>ns aan zijn jonge vrouw wilde<br />
overlaten, maar in één adem ook wat Helena - in<br />
geval van "vooraflijvigheid" van de meester - voor<br />
hem nog uit haar <strong>be</strong>zittingen in petto had.<br />
Een no<strong>be</strong>le maar overbodige moeite, want op de<br />
voorlaatste dag van diezelfde maand gaf Ru<strong>be</strong>ns de<br />
geest. Hij was bijna 63 jaar.<br />
<strong>De</strong> kamer van raadsheer Scockaert<br />
In deze kamer prijken opnieuw twee grote<br />
wandtapijten, in dit geval heroïsche taferelen uit het<br />
Brusselse weefatelier van Judocus <strong>De</strong> Vos. Er is nog<br />
altijd onzekerheid over het preciese verhaal van<br />
<strong>be</strong>ide voorstellingen, maar uit een handvol details<br />
zou men kunnen afleiden dat de wevers hier twee<br />
episodes uit de carrière van Alexander de Grote op<br />
het getouw heb<strong>be</strong>n gezet: de veldslag bij Ar<strong>be</strong>la<br />
(waar de veldheer de weg naar Perzië fo rceerde) en<br />
de stichting van de stad Alexandrië.<br />
<strong>De</strong> slag bij Ar<strong>be</strong>la heeft nogal wat kunstenaars<br />
geïnspireerd. Onder hen Charles Le Brun (I 619-<br />
1690), een weinig <strong>be</strong>genadigd schilder maar<br />
interessant decorateur, en vooral on<strong>be</strong>perkt<br />
gezagsvol - volgens tijdgenoten zelfs dictatoriaal -<br />
als stichter-directeur van de Parijse Académie<br />
Royale des Beaux-Arts en als directeur van de<br />
Manufacture Royales des Go<strong>be</strong>lins.<br />
Voor Ladewijk XIV schilderde hij vier <strong>be</strong>kende<br />
veldslagen, waaronder die bij Ar<strong>be</strong>la. Het<br />
kunsthistorisch duo Renson/Casteels ging de<br />
<strong>be</strong>trokken schilderijen en schetsen in het Louvre<br />
<strong>be</strong>studeren en kwam tot de slotsom dat wever<br />
Judocus <strong>De</strong> Vos, als hij al voor het Ar<strong>be</strong>la-tapijt naar<br />
model van Le Brun heeft gewerkt, zich dan wel<br />
<strong>be</strong>perkte tot een redelijk gelijkende hoofdfiguur<br />
(te paard, met drakenhelm, naast hem de<br />
legerstandaard) en verder slechts tot enkele losse<br />
expressies naar schetsen en potloodtekeningen van<br />
de Fransman. Weinig zekerheid dus over Alexander<br />
of niet - maar die kennis blijft tenslotte<br />
ondergeschikt aan het toch wel imposante visuele<br />
genot dat <strong>be</strong>ide doeken schenken, terwijl het nog<br />
niet eens de mooiste van het huis zijn.<br />
Tapijten van dergelijke afmetingen en<br />
enscenering, daar kan een mens makkelijk een<br />
tijdlang in verdwalen. <strong>De</strong> rest van deze kamer kunt u<br />
echter in één moeite vangen en graag zien.<br />
Bijvoor<strong>be</strong>eld het gracieuze <strong>be</strong>d in het stijlvolle<br />
blinde zijkamertj e. Zeer uitnodigend, maar verboden<br />
terrein. Of die bolgebuikte oud-Chinese vaas, waar<br />
u om andere redenen niet te dicht bij kan. Of die<br />
rijkelijke "pendule Louis XIV en marqueterie de<br />
cuivre, garnie de bronze" (of: koper op<br />
schildpadschelp en gedecoreerd met verguld brons),<br />
gesigneerd Louis Ouvry en gemaakt in Parijs; naar<br />
ons gevoel een wat onwennig model, meer kast dan<br />
klok, en bovendien: ze tikt niet meer. Waarover<br />
Renson/Casteels nogal fatalistisch in hun boek<br />
noteren: "<strong>De</strong> zijwanden van de Gaas<strong>be</strong>ekse klok zijn<br />
gesloten en laten bijgevolg niet toe het uurwerk te<br />
controleren."<br />
Of, tot slot, die stralend met leder en brons<br />
opgedirkte schrijftafel "style Régence", met daarop<br />
een imposante ministerportefeuille in groen<br />
marokijn. En toch, schoonheid mag geen naam<br />
heb<strong>be</strong>n. Want volgens rentmeester Jules Van<br />
Cromphout en zijn associé Frans Vennekens<br />
(in "Le Chateau de Gaes<strong>be</strong>ek", 1939) zou de tafel<br />
een kopie zijn uit de periode van Louis-Philippe.<br />
Maar dat hindert niemand. Toen de gebruiker niet,<br />
vandaag de kijker niet.<br />
<strong>De</strong> gotische kamer<br />
Gotisch of neogotisch, in architectuur zien we<br />
het <strong>door</strong>gaans makkelijk, maar in de meu<strong>be</strong>lkunst is<br />
het lang niet altijd zo vanzelfsprekend om de juiste<br />
grens te trekken. Zo ook in deze kamer, die vroeger<br />
de neogotische kamer werd genoemd, vandaag<br />
kortweg de gotische.<br />
Er <strong>be</strong>vindt zich inderdaad een enig mooi gotisch<br />
koffertje met de wapens van de Franse koning erop,<br />
ook meu<strong>be</strong>ls en koffers met gotische panelen -<br />
maar de hoge eiken nachtstoel bijvoor<strong>be</strong>eld werd<br />
vroeger als neogotisch omschreven, vandaag als<br />
Franse renaissance. Nog eens: voor de gebruiker<br />
deed het er ongetwijfeld niet toe. Het is overigens<br />
een nachtstoel om U tegen te zeggen. Haast<br />
2,5 meter hoog pronkt hij naast de schoorsteen,<br />
slank en vol gotische reminiscenties in spitsboog- en<br />
vlamwerk, in eik gesneden roosvensters en spitse<br />
pinakels. Hij staat, zoals het een nachtstoel hoort,<br />
op twee passen van het mooie <strong>be</strong>d, waarvan het<br />
baldakijn op vier smal gedraaide kolommen rust.<br />
Intussen herinnert Malart ons op de eiken<br />
schoorsteenmantel in drie paartjes aan het <strong>be</strong>ste lot<br />
dat ons kan <strong>be</strong>schoren zijn: jeugd, volwassenheid en<br />
ouderdom. Je merkt het nog het <strong>be</strong>st aan de<br />
vrouwen: de jonge met de hand <strong>be</strong>schermend tegen<br />
de boezem, de volwassen vrouw zelfzeker met de<br />
hand op de heup (en haar echtgenoot met de hand<br />
op de geld<strong>be</strong>ugel !), de oude vrouw met de hand op<br />
de buik - alsof ze zeggen wou: alles is volbracht.<br />
Daarboven hangt "Maria Kareli fi lia", een in<br />
1968 gerestaureerd portret van Maria van<br />
Bourgondië met een rustende sperwer op de<br />
linkerhand. Olieverf op hout <strong>door</strong> een on<strong>be</strong>kende<br />
Vlaamse meester, vermoedelijk te situeren in het<br />
laatste kwart van de ISde eeuw.<br />
Het is één van de meest delikate werkjes uit dit<br />
kasteel. Waarover Renson en Casteels terecht<br />
opmerken: "Niet alleen lijn en kleur, maar ook lichten<br />
toonwaarden dragen ertoe bij om van deze<br />
compositie een samenstelling van licht, lucht en<br />
ruimte te m aken." Beide auteurs doen de suggestie<br />
23
Meester van de<br />
Magdalenalegende (?)<br />
Maria van Bourgondië<br />
Ca. 1480<br />
Paneel, olieverf,<br />
52 cm x 32 cm<br />
lnv. 223<br />
24<br />
om het paneel (van 52 x 32 cm) toe te schrijven<br />
aan een kunstenaar uit de omgeving van de<br />
I 6de-eeuwse Meester van de Magdalena-legende,<br />
maar overtuigende argumenten dragen ze daartoe<br />
niet aan.<br />
Boven de deur h·angen de vooral historisch<br />
interessante portretten van Filips van Egmond en<br />
Maria van Horne, op twee jaar na de laatste 16deeeuwse<br />
residenten van het Kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek.<br />
<strong>De</strong> meest in het oog springende stukken in deze<br />
kamer vormen, eens te meer, drie grote Doornikse<br />
wandtapijten. Twee ervan stammen, samen met de<br />
reeds vermelde exemplaren in de 'kamer met de<br />
erker' en de 'kamer met het grote glasraam', uit het<br />
weefatelier van Arnould Poissonnier. Ze sluiten de<br />
Gaas<strong>be</strong>ekse "zigeuner"-serie af met enerzijds een<br />
amusante en druk <strong>be</strong>volkte kermisscène (waarop, als<br />
u goed toekijkt, niet alleen gedanst en gemusiceerd<br />
wordt, maar inderhaast ook een <strong>be</strong>urs gerold),<br />
anderzijds een doek dat als "<strong>De</strong> verkoop van<br />
kinderen" <strong>door</strong> de wereld gaat, al lijkt ons een<br />
dergelijke samenvatting - de vele lieftallig<br />
gekoesterde en gemanipuleerde kinderen ten spijt <br />
nogal speculatief<br />
Het derde wandtapijt, precies even groot als de<br />
kermisscène, zou - maar dan wel in Bourgondische<br />
kostuums - enkele episodes ver<strong>be</strong>elden uit de<br />
geschiedenis van Erechtonios (of Erechtheus), de<br />
mytische koning van Attika die als scheidsrechter<br />
optrad in het geschil tussen Athena en Poseidon en<br />
die samen met hen in de gedaante van een slang<br />
vereerd werd in het Erechtheion, een van de<br />
·<br />
tempels op de Acropolis.<br />
Over dit 16de-eeuwse Brusselse tapijt, waarvan de<br />
wever on<strong>be</strong>kend is, merken Renson en Casteels<br />
onder meer op: "<strong>De</strong> centrale compositie, voorzien<br />
van smalle boord met bloemen en vruchten, is in<br />
drie afdelingen verdeeld, gescheiden <strong>door</strong><br />
hybridische smalle kolommen. ( ... ) Die drieledige<br />
compositie herinnert aan een andere kunstdiscipline,<br />
met name de reta<strong>be</strong>lkunst met centrale compositie<br />
en zijdeuren. <strong>De</strong> kleurenrijkdom, de frisheid van het
Wandtapijt<br />
<strong>De</strong> kermis<br />
<strong>De</strong>tail<br />
Doornik<br />
Begin 16de eeuw<br />
Wol en zijde,<br />
345 cm x 400 cm<br />
lnv. 330<br />
H. Barbara<br />
Duits<br />
Ca. 1500<br />
Hout, gepolychromeerd,<br />
hoogte I 20 cm<br />
lnv. 729<br />
coloriet, maken er een prachtig wandtapijt van." Een<br />
identiek tapijt wordt <strong>be</strong>waard in München.<br />
Petite histoire: van dit en ander schoons<br />
genoot ook vader Peyrat, vice-voorzitter van de<br />
Franse Senaat telkens wanneer hij zijn dochter en<br />
kasteelvrouwe Marie in Gaas<strong>be</strong>ek kwam <strong>be</strong>zoeken.<br />
Hij logeerde toen namelijk in deze kamer.<br />
Interludium<br />
<strong>De</strong> gang en de traphal, interludium tussen de<br />
logeerkamer van vader Peyrat en de slaapkamer van<br />
zijn dochter, vormen een kabinet van de meest<br />
uiteenlopende schoonheid en grandeur.<br />
<strong>De</strong> wandeling <strong>be</strong>gint aan een statige,<br />
neorenaissancistische troonzetel van Franse origine,<br />
in het midden van de rugleuning versierd met een<br />
niet geïdentificeerde baardige man en verder met<br />
een redelijk gedistingeerde wirwar van fi orissante<br />
motieven en aras<strong>be</strong>sken. Hij zit bovendien<br />
verbazend goed, de stoel; zelf uitgetest maar da's<br />
niet voor navolging vatbaar.<br />
Vlakbij hangt een "Boerin met koeien", een klein<br />
olieverfschilderijtje op koper <strong>door</strong> de 17de-eeuwse<br />
Antwerpse schilder jan Siebrechts. Die verliet zijn<br />
vaderstad eerst voor Italië, later voor Engeland, zou<br />
daar o.a. <strong>door</strong> zijn speciale weergave van het groen<br />
<strong>door</strong> illustere collega's als Gainsborough en<br />
Constabie opgemerkt zijn en specializeerde er zich<br />
vooral in artistieke klussen voor de aristocratie.<br />
Hij hangt hier dus ongetwijfeld op zijn plaats.<br />
Voor u de trap afdaalt, valt vanop het bordes nog<br />
een en ander te <strong>be</strong>leven.<br />
Rechts aan de muur hangt een ISde-eeuws tondo in<br />
rooskleurige <strong>be</strong>rgsteen (wellicht uit een Zwitsers<br />
<strong>be</strong>eldhouwersatelier), waarop een engel, enigszins<br />
gewurmd in de cirkelwand, twee heraldische borden<br />
in de handen klemt - volgens Renson en Casteels<br />
oorspronkelijk misschien een sierelement van een<br />
grafmonument of een ridderlijke graftom<strong>be</strong>.<br />
Ernaast heeft men een prachtige "Doop van Clovis"<br />
op een fi uweel ingepakte drager gezet. Frans en<br />
16de-eeuws, secuur en <strong>be</strong>hendig in hout gewerkt,<br />
opvallend klein en toch zo krachtig en geanimeerd.<br />
Om even bij stil te staan.<br />
Veel langer nog zal de <strong>be</strong>zoeker, omwille van<br />
de veelheid aan details, willen stilhouden bij het<br />
grote Italiaanse paneelschilderij in deze EgmondhaL<br />
In het smalle pad tussen de muur en de borstwering<br />
van de trap staat u er weliswaar met de neus<br />
tegenaan, maar gezien de talloze miniatuurscènes<br />
van feestende, minnekozende, rustende en allemaal<br />
pronkende mensen, valt dat nog <strong>be</strong>st mee.<br />
Het feest speelt zich af in de tuinen van het kasteel<br />
van Vinsaglia, in Noord-Italië, bij de ons zo<br />
langzamerhand <strong>be</strong>kende familie Arconati Visconti.<br />
25
<strong>De</strong> on<strong>be</strong>kende schilder blijkt weliswaar nauwelijks in<br />
staat om de ge<strong>be</strong>urtenis ook een artistieke<br />
meerwaarde te verlenen, maar als documentair en<br />
iconografisch souvenir blijft het hoe dan ook een<br />
<strong>be</strong>koorlijk en nieuwsgierig makend werk.<br />
Hoog tegen de wand, aan de andere kant van<br />
de hal, staat een gekroonde heilige Barbara tentoon,<br />
met een kelk in de hand. Het I ,2 meter hoge en<br />
gepolychromeerde houten <strong>be</strong>eld zou Duits van<br />
origine zijn en dateren uit de ISde eeuw.<br />
Vermoedelijk maakte deze blozende en ondanks<br />
haar kroon wel erg volks ogende Barbara ooit deel<br />
uit van een altaarstuk - in dit geval wellicht naar<br />
goede gewoonte in gezelschap van de heilige<br />
Catharina en Magdalena, samen de personificatie<br />
van geloof, hoop en liefd e.<br />
Vlakbij, in de diepe groene nis, staat een lieftallige<br />
Margaretha. Het I ,32 m hoge <strong>be</strong>eld is gekapt uit<br />
notehout, onderaan draagt het trouwens nog de<br />
sporen van de jaarringen van de boom. Dat het om<br />
de heilige Margaretha gaat, blijkt uit het fe it dat ze<br />
als koningsdochter een kroon draagt en onder de<br />
voeten de restanten van een draak vertrapt. Even<br />
tevoren was ze namelijk <strong>door</strong> de draak (de duivel)<br />
verslonden, maar het teken van het kru is volstond<br />
om de kansen te keren, een gebaar dat overigens<br />
ook onder vampieren danig paniek veroorzaakt.<br />
In dit 16de-eeuwse <strong>be</strong>eld is Margareta echter niet<br />
<strong>door</strong> de draak, wel <strong>door</strong> de tand des tijds aangetast.<br />
Ze mist <strong>be</strong>ide handen, evenals de kru isstaf waarmee<br />
ze de duivel op de knieën dwong.<br />
Prachtig, droefgeestig, haast 2 meter hoog en<br />
extreem slank, is de Franse, I 6de-eeuwse<br />
mantelmadonna (of Mater Misericordiae) die links<br />
tegen de buitenmuur verrijst. Het lichtjes<br />
heupwiegende <strong>be</strong>eld is achteraan uitgehold, wellicht<br />
was het dus <strong>be</strong>stemd om ergens op te hangen,<br />
bijvoor<strong>be</strong>eld in het tympanon van een kerk of<br />
kloosterportaaL <strong>De</strong> eiken Madonna werd in '76-'77<br />
<strong>door</strong> de Staat aangekocht.<br />
Als u tenslotte de trap afdaalt, kijkt u aan tegen een<br />
panorama van het Gaas<strong>be</strong>ek van de 17de eeuw.<br />
Het doek van Filips lmmenraet toont ondermeer de<br />
kerk, de dorpskom met plein en schandpaal, de<br />
Donkerstraat met thans verdwenen huizen,<br />
brouwerij '<strong>De</strong> Molensteen', het kasteel, het<br />
baljuwshuis en - aan de einder - het silhouet van<br />
Brussel. En 't is er groen tot aan de horizon,<br />
lint<strong>be</strong>bouwing stond toen nog niet op het<br />
programma.<br />
26<br />
<strong>De</strong> blauwe kamer<br />
Weer zo een kamer om vrije loop te geven<br />
aan de fantasie. Want hier, tussen het blauwe<br />
zijde<strong>be</strong>hang en vanuit drie erkers uitkijkend op<br />
water en groen, verbleef de laatste markiezin - en<br />
dat is dan ook aan heel wat inboedel te merken.<br />
Op de eerste plaats aan het smaakvol en elegant<br />
geornamenteerde hemel<strong>be</strong>d, een nagenoeg<br />
getrouwe kopie van het <strong>be</strong>d van Antoon van<br />
Lotharingen en Renée de Bourbon, dat zich in Le<br />
Musée Lorrain van Nancy <strong>be</strong>vindt. Uiteraard ru ilden<br />
de Arcanati's de emblemen van het huis van Nancy<br />
voor hun eigen symbolen in; met name een serpent<br />
met een kind in de muil (de <strong>be</strong>tekenis van dit<br />
embleem is niet eenduidig achterhaald), naast de<br />
heel wat <strong>be</strong>vattelijker en niet onverstandige spreuk<br />
"Souvenir et taire".<br />
Naast het <strong>be</strong>d hangt een albasten topstuk uit de<br />
verzameling van Gaas<strong>be</strong>ek. Het halfverheven<br />
<strong>be</strong>eldhouwwerk van 27 x 19 cm dateert volgens een<br />
inscriptie uit 1526, toont de wapens van Habsburg<br />
en Portugal en is dus nagenoeg zeker ontworpen ter<br />
gelegenheid van het huwelijk van Karel V met<br />
lsa<strong>be</strong>lla van Portugal. Om zijn stilistische kenmerken<br />
en grote artistieke vaardigheid wordt het<br />
toegeschreven aan Jehan Mone, zowat de privé<strong>be</strong>eldhouwer<br />
van de keizer.<br />
Het echtpaar staat voor een fijn <strong>be</strong>werkte portiek.<br />
Karel legt in een liefdevol gebaar de arm om de<br />
schouder van zijn bruid en houdt haar linkerhand in<br />
de zijne geklemd. Van haar kant biedt lsa<strong>be</strong>lla hem<br />
haar kleine, maar ongetwijfeld warm kloppende hart<br />
aan. Het werk is ooit al, hoe kan het ook anders, in<br />
T oledo tentoongesteld.<br />
jehan Mone<br />
( 1480/85-ca. 1550)<br />
Karel V en lsa<strong>be</strong>lla van<br />
Portugal<br />
1526<br />
Albast, verguld hout,<br />
56 cm x 53,5 cm<br />
lnv. 707
Op de schouwmantel <strong>be</strong>eldde Malard, althans<br />
volgens het museumcataloogje, dit keer geen drie<br />
maar "de vijf leeftijden" uit. Zou hij ? Misschien kan<br />
men de paartjes wel van links en van rechts telkens<br />
naar het midden lezen, in dit geval dan twee keer<br />
goed voor jeugd, volwassenheid en ouderdom.<br />
Misschien heeft het ook helemaal niets met<br />
leeftijdsymboliek te maken en wilde Malard alleen<br />
enkele tekenen van liefde verzamelen. In een kamer<br />
tenslotte waar de liefde thuis was.<br />
Wat dat <strong>be</strong>treft vreet de vitrinedoos op de tafel wel<br />
enigszins aan de ver<strong>be</strong>elding. Te veel museum<br />
ineens, te weinig slaapkamer. Al draagt de inhoud<br />
ervan - o.a. medailles en medaillons van Marie<br />
Peyrat en haar vader - wel degelijk de herinnering<br />
aan de markiezin.<br />
Veel directer echter is ze aanwezig in haar<br />
persoonlijke spullen. Zoals het schitterende wasstel<br />
op het eiken toiletmeu<strong>be</strong>l (waarop opnieuw het<br />
opschrift 'Souvenir et taire'). Lampetkom en dito<br />
kan, kommetjes voor zeep en ander toiletgerief,<br />
schoteltjes voor kam en haarborstels en drie<br />
flaconflesjes die in de andere kast tentoon staan,<br />
alles als één zilveren ensemble ontworpen, gemaakt<br />
en met naamstempel gemerkt <strong>door</strong> het atelier van<br />
goudsmid Bossard uit Luzern. <strong>De</strong> bodem van het<br />
water<strong>be</strong>kken is gedecoreerd met het wapen van de<br />
fam ilie Arconati Visconti. <strong>De</strong> markiezin had<br />
trouwens een voorliefde voor de Zwitserse<br />
edelsmid. Verscheidene andere stukken van Bossard<br />
schonk ze echter in 191 6 aan het Parijse Musée des<br />
Arts Décoratifs.<br />
Wil u verder weten wat Marie Peyrat zoal voor haar<br />
opschik nodig had, verdwaal dan even in de<br />
toonkast aan de deur, tussen flesjes en pincetjes.<br />
Een schatkamer voor dames.<br />
In religieuze kunst tenslotte is de slaapkamer van de<br />
markiezin, naast enkele miniaturen en 7 Mechelse<br />
albasten, nog aangekleed met een terracotta van<br />
Andrea della Robbia (Firenze, 1435- 1 525). Artistiek<br />
de mindere van zijn oom en leermeester Luca della<br />
Robbia, toch <strong>be</strong>kend voor zijn medaillons met<br />
baby's aan het Ospedale degli lnnocenti en een<br />
prachtig lunetreliëf in de Loggia de San Paolo,<br />
<strong>be</strong>ide in Firenze. Maar het merendeel van zijn<br />
oeuvre overstijgt nauwelijks het <strong>be</strong>tere atelierwerk.<br />
Interludium<br />
Langs en onderaan de trap, tussen de<br />
slaapkamer en de zeer museaal geconcipieerde<br />
Egmondkamer, is de weg eens te meer in hoofdzaak<br />
<strong>be</strong>strooid met religieus geïnspireerde kunst.<br />
Om de hoek hangt een Brusselse "Besnijdenis" in<br />
houtsculptuur uit de 16de eeuw, heel intiem en<br />
mooi in een kastje geborgen. Over de "Kruisiging",<br />
een bas-reliëf dat wat verderop hangt, schrijven<br />
Renson & Casteels: "Het oeuvre is zeer zwak en<br />
wijst op een tweederangswerk. <strong>De</strong> <strong>be</strong>eldhouwer<br />
heeft geen notie van perspectief, <strong>be</strong>heerst de<br />
reliëftechniek niet en zet alle personages op<br />
hetzelfde plan." Tja, en precies al die kenmerken<br />
resulteren naar ons gevoel in een compositorisch<br />
toch wel ongewoon origineel en inhoudelijk<br />
expressief tafereel. 't Is maar hoe je het <strong>be</strong>kijkt.<br />
<strong>De</strong> ook al weinig positieve commentaar van <strong>be</strong>ide<br />
auteurs op de 15de-eeuwse Madonna (op de aanzet<br />
van de trapleuning) en "<strong>De</strong> schepping van Eva" lijkt<br />
ons dan weer correct. Vooral het maniëristische<br />
schilderij - een laat 16de-eeuws Vlaams paneel -<br />
lijkt niet van aard om de gevoelens van de<br />
toeschouwer esthetisch op te warmen. Het toont<br />
zowel de schepping van de eerste vrouw (een<br />
kindvrouwtje dan wel) als de verleidingsscène en de<br />
vlucht uit het paradijs.<br />
Tegen de grote muur naast de Egmondkamer<br />
hangt Anna, gravin van Dorset. Ingepakt en<br />
gedrapeerd in een verfijnd zilverachtig coloriet,<br />
poserend in een romantisch contrasterend decor.<br />
Vermoedelijk schilderde Antoon van Dyck haar<br />
portret ter gelegenheid van haar huwelijk met de<br />
graaf van Dorset. Het werk in Gaas<strong>be</strong>ek vormt in dit<br />
geval een meer dan voortreffelijke atelierrepliek van<br />
Van Dycks origineel. Anna van Dorset hangt<br />
trouwens evenzo nog in twee Engelse collecties.<br />
Kruisiging<br />
Italiaans<br />
Ca. 1510<br />
Hout. gepolychromeerd,<br />
86 cm x 76 cm<br />
lnv. 55 1<br />
27
In de vitrinekast, onderaan de trap en naast de <strong>door</strong><br />
Malard gedecoreerde zitbank, kan de <strong>be</strong>zoeker<br />
snuisteren in fraai uitgedoste gebruiksvoorwerpen -<br />
ondermeer een Perzische schaar in gedamasceerd<br />
goud, een Venetiaanse bronzen inktpot, Spaans<br />
gleiswerk, en ook enkele I 8de-eeuwse porseleinen<br />
borden met fe stoenboorden, uit de exotische<br />
handelswaar van de Verenigde Oostindische<br />
Compagnie.<br />
En dan is er Sint-Michiel, schutspatroon van Brussel,<br />
in deze kamer geconserveerd als een fragment van<br />
een groter, wellicht architectonisch geheel. <strong>De</strong><br />
aartsengel wordt afge<strong>be</strong>eld in de traditionele scène<br />
waarin hij de monsterachtige duivel op de speer<br />
spiest, iets waar hij als geprivilegieerd<br />
vertegenwoordiger van het Goede schijnbaar geen<br />
enkele moeite mee heeft. Het mooie halfverheven<br />
tafereel is in Franse zandsteen gehouwen en kan<br />
volgens stilistische elementen (die schijnen te kiezen<br />
tussen gotiek en renaissance) en volgens<br />
iconografische details (het harnas bv. in plaats van<br />
een engelengewaad) gesitueerd worden rond het<br />
einde van de 15de eeuw.<br />
<strong>De</strong> Egmondkamer<br />
In de Egmondkamer is de museumsfeer<br />
totaal. Ook en vooral <strong>door</strong> de relatieve eenheid van<br />
de verzameling (Duits en Vlaams religieus<br />
<strong>be</strong>eldhouwwerk, vooral 15de en 16de eeuw). Wel<br />
wordt dat eenheidsconcept in de toonkast heel<br />
even, maar dan wel op hoog ambachtelijk niveau,<br />
<strong>door</strong>kruist met objecten van laten we zeggen<br />
zinnelijke ambiance. Een Duitse drinknap uit de 17de<br />
eeuw, een bierkruik uit 1646, een ivoren ring met<br />
putti ( 1 7de eeuw) en - toch weer bij<strong>be</strong>ls - "Het<br />
visioen van Saul" uit het I 8de-eeuwse Tirol.<br />
Dat de drink<strong>be</strong>kers niet <strong>be</strong>paald in de keuken maar<br />
in het salon thuishoren, dat merkt u in een<br />
oogopslag. Ze <strong>be</strong>horen alle<strong>be</strong>i tot het soort van<br />
exquise gebruikspracht waaruit het drinken van wijn<br />
of bier minder uit dorst dan uit zalige<br />
geraffi neerdheid ge<strong>be</strong>urt.<br />
<strong>De</strong> putti-ring, waarbij ruim een dozijn mollige<br />
knaapjes al stoeiend rond de ringopening dansen,<br />
zou volgens Renson en Casteels een vroeg<br />
17de-eeuws werkstuk van de Duitse barokke<br />
<strong>be</strong>eldhouwer Leonard Kern kunnen zijn. <strong>De</strong> auteurs<br />
gewagen over "bacchanale kinderkens", en het lijken<br />
inderdaad geen lieverdjes om zonder handschoenen<br />
aan te pakken. Op de achtergrond, tegen de 8 cm<br />
hoge ringwand aangedrukt, liggen er zelfs enkele te<br />
<strong>be</strong>komen van overmatig drankgebruik. Waarbij een<br />
jeugdige putto-muzikant ten overvloede via zijn<br />
tamboerijn de wijngoden tot frivole medewerking<br />
optrommelt. Een prachtig ivoorstukje, levendig,<br />
suggestief, inventief.<br />
Oneindig gecompliceerder, opgebouwd als een<br />
menselijke tornado, is de ivoren scène over de<br />
metamorfoze van de heidense Saul tot de heilige<br />
28<br />
Ring met putti<br />
Duits (Leonard Kern?)<br />
Begin 17de eeuw<br />
Ivoor,<br />
hoogte 8 cm, diameter 14 cm<br />
lnv. 633<br />
Zegenende bisschop<br />
Maaslands<br />
Ca. 1500<br />
Hout, gepolychromeerd,<br />
hoogte 85 cm<br />
lnv. 1218<br />
Paul. Het monogram erop verwijst naar het atelier<br />
van de Tyroler <strong>be</strong>eldhouwer Jakob Auer.<br />
Het bovenste, ook meest <strong>door</strong>schijnende deel, stelt<br />
de hemelse regionen voor. Het gaat er bijzonder<br />
geanimeerd en muzikaal aan toe. In het midden<br />
troont Christus op een wolk, kruis in de hand,<br />
geborgen in een warreling van engelen en putti.<br />
Onderaan tenslotte is de legende van Sauls<br />
dramatische <strong>be</strong>kering in <strong>be</strong>eld gezet. "En terwijl hij<br />
op weg was in de omgeving van Damascus,<br />
omstraalde hem een licht uit de hemel. En ter aarde<br />
gevallen, hoorde hij een stem die zei: 'Saul, Saul,<br />
waarom vervolgt gij mij ?' ( ... ) '0 Heer, wat wilt Gij<br />
dat ik doe', en de Heer sprak tot hem: 'Sta op en ga<br />
in de stad, en daar zal u gezegd worden wat ge<br />
moet doen."'<br />
Tot zover het verhaal, dat hier amper 25 centimeter<br />
hoog als in een surrealistisch ivoren stripverhaal is<br />
gesneden.<br />
Boven een gotische koffer hangt in de<br />
Egmondkamer een eikenhouten Antwerps altaarstuk<br />
uit de 16de eeuw, gebouwd rond de thematiek van<br />
de kruisafneming en de graflegging. <strong>De</strong> zijpanelen<br />
zijn als gebruikelijk aan de achterkant met grisailles<br />
(van misschien latere datum) <strong>be</strong>schilderd, langs de<br />
open zijde in kleur. <strong>De</strong> nogal theatraal omringde<br />
Christusgroep in eik herinnert sterk aan composities<br />
van Rogier van der Weyden.<br />
Op het plateau achterin de kamer staat een sterk<br />
maniëristisch <strong>be</strong>eld van de heilige Catharina van<br />
Alexandrië. Ze glimlacht kinderl ijk gelukzalig en<br />
onverstoorbaar, de rechterhand rustend op een<br />
zwaard, de voet tegen het gebroken rad, embleem<br />
van haar legende. Het in 1957 gerestaureerde eiken<br />
<strong>be</strong>eld werd twintig jaar later <strong>door</strong> Renson en<br />
Casteels nog als Duits en 15de-eeuws omschreven,<br />
maar tegenwoordig houden kenners het bij Vlaams<br />
en I 6de-eeuws.<br />
Blijven tenslotte nog een <strong>be</strong>scheiden, wat<br />
poppenkastachtig en volks ensemble van drie ruiters<br />
in gepolychromeerd hout en een bijzonder stijlvol<br />
fragment uit een ooit grotere <strong>be</strong>eldengroep, met<br />
vooraan een geknielde vrouw (wellicht de<br />
schenkster - de sponsor, zeg maar - van het werk) ,<br />
geruggesteund <strong>door</strong> twee heiligen.
<strong>De</strong> galerijzaal<br />
<strong>De</strong> galerijzaal, elfde kamer van ons<br />
kasteel<strong>be</strong>zoek, heeft alvast haar naam niet gestolen.<br />
<strong>De</strong> ruimte, de atmosfeer tussen de eikenhouten<br />
lambrizeringen, de overvloed aan kunst en adeldom,<br />
het werkt allemaal samen tot een verbluffe nd<br />
spektakel van weelde en schoonheid. En al leidt de<br />
exu<strong>be</strong>rantie van deze kamer de <strong>be</strong>zoeker echt niet<br />
tot overdruk, toch durven we de lezer van ons<br />
verslag geen volledigheid garanderen. Er is gewoon<br />
zoveel dat een zekere selectie zich opdringt.<br />
Aan ogen en ver<strong>be</strong>elding van de <strong>be</strong>zoeker om de<br />
rondgang hier en daar aan te vullen.<br />
Die rondgang <strong>be</strong>gint al boven de<br />
toegangsdeur. Daar hangt, nogal verrassend in dit<br />
Europese interieur, een Arabisch uitgedoste heer op<br />
de rug van een dromedaris. Geen exotische<br />
aankoop nochtans, wel een familiesouvenir.<br />
Want de man is Giammarti no Arconati Visconti,<br />
de laatste Gaas<strong>be</strong>ekse kasteelheer van zijn geslacht<br />
en slechts drie jaar echtgenoot van Marie Peyrat<br />
(hij huwde haar in 1873 en stierf te Firenze in<br />
1876). Na een veel gelauwerde loopbaan als officier<br />
wijdde deze Arconati zich aan archeologie en<br />
aardrijkskunde, <strong>be</strong>zigheden die hem vaak in Egypte<br />
en het Midden-Oosten brachten. Geen amateur<br />
overigens, want zijn publikaties leverden hem o.a.<br />
het lidmaatschap op van de 'Societa italiana di Studi<br />
orientali' en die van Geografica. Op zijn reizen liet<br />
de studieuze kasteelheer zich graag vergezellen van<br />
de Franse portrettist met de Duits klinkende naam<br />
Metmacher - en meteen heb<strong>be</strong>n we de stap naar<br />
het oosterse tafereel gemaakt, waarop markies<br />
Arconati in djellaba tussen de palmbomen<br />
figureert.<br />
<strong>De</strong> grote schoorsteen naast de deur is het<br />
werk van de Belgische <strong>be</strong>eldhouwer Victor Rousseau<br />
( 1 865- 1 954), die vooral faam kreeg <strong>door</strong> z'n<br />
kleinere, impressionistische <strong>be</strong>elden en portretten in<br />
marmer.<br />
<strong>De</strong> dame in driekwart profiel, smaakvol<br />
gedecolleteerd en met de appel der wijsheid in haar<br />
(wellicht <strong>door</strong> een ander schilder geretoucheerde)<br />
linkerhand, is Eleonora van Oostenrijk. Het frisse,<br />
sfeervolle, lichtjes sensuele portret wordt <strong>door</strong><br />
Renson en Casteels toegeschreven aan Joos van<br />
Cleef, hofschilder van Frans I, de tweede man van<br />
Eleonora.<br />
Onder twee portretten die mogelijks van de hand<br />
zijn van de veelzijdige en hoog getalenteerde<br />
Hollandse schilder-architect-technoloog Jan van<br />
Scorel, staan twee interessante ladenkasten. <strong>De</strong><br />
draagbare Spaanse 'varguefios' dateren uit de<br />
16de eeuw en zijn stilistisch duidelijk schatplichtig<br />
aan Moorse invloeden.<br />
Naast de Spaanse pronkstukken, die verworven<br />
werden uit een verkoop van het kasteel<br />
Emile Metzmacher<br />
Giammartino Arcanatie<br />
Viscontie in Arabië<br />
1875<br />
Paneel, olieverf,<br />
64 cm x 54,5 cm<br />
Chenonceaux, staat een in vier grote panelen<br />
gedecoreerde Bourgondische koffe r. <strong>De</strong> uiterste<br />
panelen dragen een lelie, de andere een sluithengsel<br />
en twee gekruiste pijlen. Een klein paneeltj e in het<br />
midden toont de Madonna met Kind. Volgens de<br />
inventaris van het kasteel is de koffe r afkomstig uit<br />
de hoeve Vermoesen in Sint-Martens-Lennik.<br />
Dat detail kan ons misschien wijzer maken over de<br />
situering van het meu<strong>be</strong>l. Volgens Renson/Casteels<br />
is het een neo-gotisch, volgens conservator<br />
<strong>Vandormael</strong> een gotisch stuk. <strong>De</strong> laatste mening lijkt<br />
de meest waarschijnlijke. Men kan zich inderdaad<br />
<strong>be</strong>zwaarlijk indenken dat landbouwer Vermoesen<br />
zich voor gebruik op de hoeve - als kneedtrog nog<br />
wel - een kostbare neo-gotische koffe r zou<br />
aanschaffen, laat staan zich een exemplaar zou laten<br />
maken. Veel waarschijnlijker is dat hij, lichtjes<br />
oneerbiedig dan wel, van een oude koffe r gebruik<br />
maakte om er z'n deeg in te kneden.<br />
Op de kast prijkt de zilveren buste van<br />
lsa<strong>be</strong>lla de Katholieke, <strong>door</strong> de laatste markiezin van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek vermoedelijk aangekocht bij de veilingen<br />
Spitzer in Parijs. Het leuke aan deze 16de-eeuwse<br />
Vlaams-Spaanse realisatie is echter dat de koningin<br />
hier stiekem als juwelenhouder poseert. <strong>De</strong> buste<br />
kan namelijk van de achtkantige basis gekanteld<br />
worden en openbaart op die manier een schrijn<br />
voor relieken of juwe len. Er <strong>be</strong>staat overigens een<br />
pendant van deze sieraadbuste in de gedaante van<br />
Ferdinand van Aragon.<br />
29
Anoniem<br />
Filips van Montmorency,<br />
graaf van Horne<br />
16de eeuw<br />
Paneel, olieverf,<br />
27 cm x 20,5 cm<br />
lnv. 567<br />
30<br />
Een ander merkwaardig stuk in deze galerijcollectie<br />
is het omtrent vier eeuwen oude Brusselse<br />
'savonnerie'-tapijt met de in pijpenkraag gevatte kop<br />
van Lamoraal van Egmond. <strong>De</strong> echte savonnerieindustrie<br />
was, sinds 1604, een Franse<br />
aangelegenheid. <strong>De</strong> herkomst van het woord heeft<br />
te maken met het fe it dat de <strong>be</strong>ginfase van deze<br />
tapijtindustrie zich gedurende een aantal jaren<br />
afspeelde in een oude zeepfabriek in Chaillot, waar<br />
onder<strong>be</strong>taalde weeskinderen zich in het zweet<br />
moesten werken om de zogenaamde Saraceense<br />
knoopkunst te imiteren. iets wat uiteindelijk slechts<br />
neerkwam op het gebruik van oosterse<br />
knooptechnieken voor typisch Franse tapijtpatronen.<br />
Onze Lamoraal van Egmond komt niet uit de<br />
zeepfabriek, noch uit de latere 'Manufacture royale<br />
de tapis façon de Turquie et du Levant' van<br />
Ladewijk XIV. Maar omwille van het knoopwerk en<br />
de voor savonnerie-tapijten karakteristieke<br />
fluweelachtige glans, wordt hij al eens tot dezelfde<br />
soort gerekend. Het kleine tapijt (52 x 41 cm)<br />
dateert trouwens uit de 16de eeuw; de Franse<br />
savonnerie was toen nog niet geboren.<br />
<strong>De</strong> bronzen buste van Karel V komt uit het<br />
atelier van Leone Leoni (circa 1509- 1 590), een<br />
bijzonder all-round kunstenaar (van medailleur tot<br />
bouwmeester) en zowat de <strong>be</strong>langrijkste<br />
vertegenwoordiger van de maniëristische sculptuur<br />
in Lombardije. Leven en werk van deze Leoni<br />
herinneren op nogal dramatische wijze aan dat van<br />
de <strong>be</strong>roemde Florentijnse <strong>be</strong>eldhouwer Benvenuto<br />
Cellini. Beide heren heb<strong>be</strong>n hun oorspronkelijk<br />
<strong>be</strong>roep van goudsmid ondanks noemenswaardige<br />
andere talenten nooit verloochend, alle<strong>be</strong>i zijn ze<br />
<strong>be</strong>schuldigd van muntvervalsing, alle<strong>be</strong>i ook van<br />
moord (in Leoni's geval op een Duits collega).<br />
Maar dat mag de pret bij het aanschouwen van<br />
Karels buste uiteraard niet drukken.<br />
Opvallend ook in deze kamer zijn de ruim<br />
één meter hoge olieverfschilderijen op hout, met de<br />
voorstelling van twee gemijterde heiligen. <strong>De</strong> man<br />
met de baard is kerkvader Augustinus, de wat<br />
kinderlijk ogende heilige is Ladewijk van T oulouse.<br />
Het verbaast overigens niet dat hij nagenoeg de<br />
trekken draagt van een adolescent. Want nadat hij<br />
de troon had verzaakt voor het klooster, overleed<br />
deze Ladewijk al op amper 24-jarige leeftijd.<br />
Een Italiaans expert schreef <strong>be</strong>ide - in 1955<br />
gerestaureerde - schilderijen toe aan de<br />
Venetiaanse kunstenaar Miehele Giambono ( 1 420-<br />
1462), een gerenommeerd vertegenwoordiger van<br />
de internationale gotiek.<br />
In de vitrines van de galerijzaal schitteren<br />
(vooral zilveren) objecten van Duitse origine. Op de<br />
tafel blinken twee in zilver vergulde schalen en<br />
<strong>be</strong>kers, de laatste in de vorm van een omgekeerde<br />
helm. <strong>De</strong> stukken dragen het wapen van het<br />
Hertogdom Brabant. Ze werden namelijk <strong>door</strong> de<br />
Staten van Brabant in 1698, na de Vrede van<br />
Rijswijk, voor <strong>be</strong>wezen diensten cadeau gedaan aan<br />
Louis Alexander Scockaert, heer van Gaas<strong>be</strong>ek en<br />
gevolmachtigd minister van Spanje. Prachtstukken<br />
zijn het, evenals de in zwart ingelijste ronde schotels<br />
aan de muur van de galerijzaaL Twee frisse<br />
juweeltjes van Italiaans gleiswerk, met respectievelijk<br />
de voorstelling van een jeugdig ventje met hoed en<br />
een steigerende centaur.<br />
Het verhoogje in de verste hoek van de<br />
kamer is een <strong>door</strong> Malard ontworpen neogotische<br />
imitatie van de 'lit de justice' uit het kasteel van<br />
Argentelle. Vanop zo'n lit de justice sprak de heer in<br />
vroeger tijden recht over zijn onderdanen.<br />
Dat lag uiteraard niet in de <strong>be</strong>doeling van de laatste<br />
markiezin, maar bij de grote 19de-eeuwse<br />
restauratie wilde ze nu eenmaal in de gedaante van<br />
stille getuigen zoveel mogelijk de geschiedenis van<br />
het kasteel reconstrueren. Aan de reconstructie van<br />
haar familiegeschiedenis stak conservator Renson<br />
later een handje toe <strong>door</strong> de aankoop, in .Milaan<br />
1975, van een <strong>door</strong> Metzmacher gekonterfe it<br />
portret van haar man Giammartino Arconati<br />
Visconti.<br />
Het portret hangt tegen de smalle wand aan de<br />
uitgang van de kamer, geflankeerd <strong>door</strong> Alessandro<br />
Trotti, neef van de laatste kasteelheer van Gaas<strong>be</strong>ek,<br />
hier in maliënkolder als ridder van Malta opgevoerd.<br />
Een no<strong>be</strong>l duo, dat wegens aanwijsbare redenen<br />
(tot en met identieke afmetingen) zo goed als zeker<br />
<strong>door</strong> dezelfde hand is geschilderd.<br />
Waarna we, langsheen symbolen van gerechtigheid<br />
en vruchtbaarheid op de gesculpteerde deur, de<br />
kamer van de wacht <strong>be</strong>treden.
Jachthoorn<br />
16de eeuw<br />
Hoorn en gedreven koper<br />
Lengte 76 cm, diameter<br />
min. 4,5 cm - max. I I ,5 cm<br />
<strong>De</strong> zaal van de wacht<br />
Hier wordt de <strong>be</strong>zoeker opgewacht <strong>door</strong><br />
ruiterharnassen. Hun oorspronkelijke <strong>be</strong>woners zijn<br />
al lang tot stof en as teruggekeerd, en toch staan de<br />
harnassen er nog alsof ze ieder moment tot leven<br />
dreigen te komen. Kaarsrecht en fier, het vizier<br />
onheilspellend dichtgeklapt, opgeblonken voor de<br />
strijd - de ene met een gotisch zwaard, de andere<br />
met een hellebaard bij de hand.<br />
<strong>De</strong> man met zwaard draagt een zogenaamd<br />
'Maximilienne'-harnas, daterend uit het eerste kwart<br />
van de I 6de eeuw. <strong>De</strong> naam refereert aan keizer<br />
Maxi mi liaan I ( 1493- 15 19), onder wiens<br />
persoonlijke promotie de kunst van het harnas - en<br />
vooral van het pronkharnas - tot een nationale<br />
erezaak werd verheven. <strong>De</strong>ze soort sprong in het<br />
oog <strong>door</strong> de nogal fantastische en sterk plastische<br />
vormen, de vernuftige constructie en rijke decoratie.<br />
<strong>De</strong> andere soldaat draagt een iets later te dateren<br />
Italiaans harnas 'à plastron', want met een kruis op<br />
de borst. <strong>De</strong> andere siermotieven werden niet<br />
rechtstreeks op het gepolijste ijzer aangebracht.<br />
Het metaal werd eerst <strong>be</strong>dekt met een<br />
<strong>be</strong>schermende <strong>be</strong>kleding waarin men met een fijne<br />
stift de motieven graveerde, die vervolgens voor<br />
altijd in de vergulde wapenrusting gegrift bleven.<br />
Bezoekers met enige militaire ver<strong>be</strong>elding moeten<br />
we intussen ontgoochelen: de harnassen vormen<br />
geen directe getuigen van de strijd om Gaas<strong>be</strong>ek; ze<br />
werden <strong>door</strong> de laatste markiezin aangekocht op<br />
een veiling in Parijs.<br />
Op de tafel ligt - naast de Milanese helm<br />
waarover we het al eerder hadden - een voor dit<br />
kasteel wel erg nostalgisch souvenir, met name de<br />
jachthoorn van graaf Egmond. Gemaakt uit ivoor en<br />
gedreven koper, versierd met jacht- en krijgstonelen.<br />
Wie goed toekijkt vindt op het ivoren stuk een<br />
versterkt kasteel terug, compleet met slottoren en<br />
omwalling. Het kasteel wordt <strong>be</strong>legerd; achter de<br />
palissade zijn gevechten aan de gang tussen ruiterij<br />
en voetvolk, terwijl enkele kanonnen de burcht<br />
onder vuur nemen.<br />
Er is nog meer in deze kamer wat herinnert aan het<br />
strijdgewoel. Zo ondermeer een aantal stijg<strong>be</strong>ugels<br />
en sporen (waaronder een zeldzaam Mexicaans<br />
exemplaar van het eind van de 17de eeuw), prachtig<br />
versierde degens in staal en ijzer, ook enkele<br />
gravures, tenslotte twee Saksische hellebaarden,<br />
naar pijnlijke gewoonte voorzien van een<br />
bajonetmes met bloedbaan, een scherpe S-vormige<br />
bijl en een puntige haak in de vorm van een lelie.<br />
Boven de machtige schoorsteen van de wachtzaal<br />
kijken <strong>be</strong>dachtzaam drie kasteel- en krijgsheren toe;<br />
het zijn Lamoraal van Egmond, Willem van Oranje<br />
en Filips van Horne. En achter de tafel priemt,<br />
verpakt in een 19de-eeuwse buste, de arendsblik<br />
van Keizer Karel - de man die de Vlamingen de das<br />
en de Gentenaars de strop omdeed.<br />
<strong>De</strong> eetzaal<br />
Eigenlijk herinneren alleen de muren van deze<br />
eetzaal nog aan de weldoende sfeer van de hoofse<br />
festijnen, het knippen van de livreien, de etiquette<br />
van de disgenoten, de kleuren van de wijn of de<br />
geuren van het wild. Maar het verhaal van die muren<br />
spreekt dan ook boekdelen.<br />
<strong>De</strong> talloze muurtaferelen vormen samen een<br />
zogenaamde 'moralité', een schildering van zeden en<br />
gewoonten tot stichtend exempel voor de<br />
(kasteel)<strong>be</strong>woners en hun gasten. Moraliteiten had<br />
je toen, en met name al sinds de 14de eeuw, in alle<br />
denkbare toonaarden. Zo kon bv. ook de schildering<br />
van een Dodendans als 'moralité' <strong>be</strong>doeld zijn (dit<br />
wil zeggen als moraliserend signaal van de macht van<br />
de dood over de ijdelheid van het leven). Maar het<br />
kon dus ook prettiger. Zoals deze illustratie van de<br />
toen gangbare 'moraliteit' van het banket, in het<br />
geval van Gaas<strong>be</strong>ek geïnspireerd op het tapijt<br />
"Le Banquet" in het Musée de Lorraine in Nancy.<br />
Mensen met minder fraaie tafelmanieren geef je<br />
tegenwoord ig een exemplaar van "Levenskunst" of<br />
"Hoe gedraag ik mij aan tafel" cadeau, maar vroeger<br />
hing men die tips in aristocratische milieus graag aan<br />
de muur. Kijk dus goed toe, het loont wellicht de<br />
moeite om u in deze kamer enkele suggesties<br />
aangaande de omgangsregels eigen te maken.<br />
Een mens kan altijd leren, maar, zoals gezegd, "alles<br />
op sijnen tijd".<br />
Een exposé over de tientallen oude munten<br />
die onder glas, aan de onderkant gespiegeld en in<br />
overzichtelijke slagorde op tafel liggen, laten we<br />
graag aan numismaten over. Volgens kenners ligt er<br />
alvast een schat aan vooral Brabantse munten<br />
gespreid.<br />
Wie aan de munten minder boodschap heeft kan<br />
ruimschoots genieten van de zo on<strong>be</strong>rispelijke als<br />
doelmatige gebruiksvoorwerpen in de toonkasten -<br />
waaronder twee gelijkaardige 18de-eeuwse<br />
Zwitserse kannen in tin - of van het voortreffelijke<br />
gleiswerk uit Castelli op de lambrizering.<br />
Amateurs van (meu<strong>be</strong>l)architectuur kunnen we de<br />
ru im twee meter hoge kast in gesculpteerd<br />
notehout warm aan<strong>be</strong>velen. Twee verdiepingen met<br />
een <strong>door</strong>midden geknipt barok fronton en een Sint<br />
Miehiel die stoer van de toren blaast, gedragen<br />
<strong>door</strong> heuse kolommen met kapitelen en<br />
basementen, versterkt <strong>door</strong> een fries van<br />
31
druiventrossen en <strong>be</strong>schermgeesten, de deuren<br />
tenslotte versierd met slanke muzen, de lade met<br />
marmer en engelenkop. Het tegelijk compacte en<br />
sierlijke bouwwerk dateert uit de 2de helft van de<br />
16de eeuw en hoort thuis in de Franse renaissance,<br />
meer <strong>be</strong>paald in de decoratieve meu<strong>be</strong>lstijlperiode<br />
onder Hendrik 11 en Frans 11.<br />
En opnieuw wordt het hele ensemble in het oog<br />
gehouden <strong>door</strong> Karel V, in dit geval geportretteerd<br />
in email op koper <strong>door</strong> Charle Al<strong>be</strong>rt, naar een<br />
origineel portret <strong>door</strong> Titiaan, dat zich in de<br />
Madrileense Prado-museum <strong>be</strong>vindt.<br />
32<br />
<strong>De</strong> keuken<br />
Na de eetzaal hoort de keuken. Ook en<br />
vooral in een kasteellabyrint, waar een vlotte gang<br />
van zaken staat of valt met de organisatie van de<br />
infrastructuur. Wat dat <strong>be</strong>treft blijkt ook de keuken<br />
zelf trouwens een toon<strong>be</strong>eld van efficiëntie. Ruim en<br />
handig ingericht, met breed aanrecht en ruime<br />
provisierekken, en uitgerust met het <strong>be</strong>langrijkste<br />
wat een mens vandoen heeft om zich culinair te<br />
verwennen.<br />
Daarnaast <strong>be</strong>vat de kasteelkeuken ook voorwerpen<br />
die niet echt voor dagelijks gebruik waren <strong>be</strong>stemd.<br />
Zoals de fraaie gilde<strong>be</strong>ker op drie leeuwepootjes,<br />
met een vergulde leeuw op het deksel en onderaan<br />
een tapkraan van recenter datum, ontspringend in<br />
de mond van een maskerkop. Het S6 cm hoge stuk<br />
is gedateerd I 6 17. Gewoonlijk werden dergelijke<br />
gilde<strong>be</strong>kers als pronkstuk op de gildekamers<br />
<strong>be</strong>waard, maar <strong>door</strong>gaans kon er wel een stevige<br />
slok af ter gelegenheid van het gildefeest <strong>De</strong> meest<br />
kostbare en vaak ook mooiste exemplaren werden<br />
uitgevoerd in zilver, niet zelden in de vorm van een<br />
voorwerp dat rechtstreeks te maken had met het<br />
<strong>be</strong>trokken ambacht (bijvoor<strong>be</strong>eld een laars voor<br />
schoenmakers, enzovoort) . Gilden die het minder<br />
breed hadden, lieten zich een pronk<strong>be</strong>ker in tin<br />
maken. Zoals onderhavig exemplaar.<br />
Een ander extraatje vormt een tinnen bord in<br />
de vorm van een kardinaalshoed. Op de keerzijde<br />
<strong>be</strong>vindt zich een meesterstempel met de <strong>be</strong>eltenis<br />
van aartsengel Michaël en de letters I.B.R., wat<br />
symbool staat voor Brussels tin. <strong>De</strong> kom, die van<br />
recenter datum is, draagt een deksel met dolfijnen<br />
als handgreep.<br />
Tenslotte nog signaleren dat u in de keuken ook een<br />
azijnpisser kunt <strong>be</strong>wonderen - maar dan een echte.<br />
Interludium<br />
In de gang naar de Ru<strong>be</strong>nskamer moet u, ter<br />
memorie van het kasteelverleden, toch even<br />
pauzeren bij het grote doek ( 1 92 x 230 cm) dat - in<br />
een romantisch clair-obscur en niet zonder een<br />
sentimentele zweem van adoratie - in een<br />
momentopname de laatste ogenblikken van graaf<br />
Lamoraal van Egmond vastlegt. Misschien kent u het<br />
doek trouwens wel uit de vaak afgedrukte ets die<br />
academieleraar Paul Lauters ervan maakte.<br />
Het olieverfschilderij is het werk van de 19deeeuwse<br />
Antwerpse kunstenaar jan-Baptiste Van<br />
Rooy. Het stond tentoon op het Salon de Bruxelles<br />
van 1836, samen met andere werken die het toen<br />
nogal populaire Egmond-thema <strong>be</strong>speelden.<br />
<strong>De</strong> handen gespreid, de ogen vragend ten hemel<br />
gericht, het gelaat bleek en ingevallen - de ter dood<br />
veroordeelde graaf maakt een haast ziekelijke maar<br />
vooral gelaten indruk. Naast hem staat de bisschop<br />
van leper, Martinus Rithovius. Aan de andere kant<br />
een tafeltje met een kruis<strong>be</strong>eld, een brief en een<br />
inktpot met vederpen. Op de achtergrond opent<br />
een cipier de celdeur voor de soldaten die Egmond<br />
zullen <strong>be</strong>geleiden op zijn laatste tocht naar de Markt<br />
van Brussel, waar hij - amper 46 jaar - op vonnis<br />
van de hertog van Alva onthoofd zal worden,<br />
ondanks zijn (weliswaar kritische) trouw aan Spanje.<br />
Lamoraal van Egmond woonde de laatste drie jaar<br />
van zijn leven in het kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek, van I S6S<br />
tot '68. Om die reden schonk de eigenaar, een<br />
familie uit Vorselaar, het doek in 1978 aan het<br />
kasteel.<br />
<strong>De</strong> Ru<strong>be</strong>nskamer<br />
Al wordt deze kamer de Ru<strong>be</strong>nskamer<br />
genoemd, toch springt hier vóór alles de machtige<br />
'Toren van Ba<strong>be</strong>l' in het oog, een flamboyant<br />
paneelschilderij van de in Leuven geboren en in<br />
Frankfu rt <strong>be</strong>graven Maarten van Valckenborch<br />
(I S3S- 1 612).<br />
Een schilderij dat over een oppervlakte van<br />
I SS x 217 cm letterl ijk kolkt van het leven en in een<br />
gewriemel van wel I 00 I details de - zo te zien toch<br />
wel erg vindingrijke - ijdelheid en overmoed van de<br />
mens verzinne<strong>be</strong>eldt. We weten het: de toren<br />
raakte nooit af. Hoger dan de wolken zou hij <strong>door</strong><br />
zijn al te spitse piramidale vernauwing sowieso al<br />
niet geworden zijn. Maar het is de schilder er<br />
uiteraard niet om te doen ons met de moraal van<br />
het verhaal om de oren te slaan. Hij wil ons op de<br />
eerste plaats laten meegenieten van de picturale<br />
weelde van de droom. Van Valckenborch was<br />
bovendien een gepatenteerd landschapsschilder, en<br />
ook dat is te merken aan de energieke wijze waarop<br />
hij de eindeloze ruimte inpalmt en met natuurlijke<br />
elementen de centrale thematiek van de dominante,<br />
goddeloze toren <strong>be</strong>speelt.<br />
En tenslotte is er het verhaal zelf. Waarbij Nemrod<br />
(links) toekijkt hoe de ertsen worden gewonnen,<br />
naar de werkplaats gevoerd, in hoogovens gestort<br />
en in de smidse <strong>be</strong>werkt; en hoe het voorts krioelt<br />
van de werkmieren in hun diep geaderde toren. Die<br />
ziet er in z'n eerste van de acht of negen <strong>be</strong>doelde<br />
bouwniveaus nog <strong>be</strong>paald <strong>be</strong>loftevol uit, maar u<br />
weet hoe het afgelopen is. Van spraakverwarring
kwam bouwverwarring. Schuld en boete.<br />
Kleiner van formaat en alleen in grijstinten<br />
(grisaille) geschilderd is het werk met de lange<br />
naam: 'Graaf Filips Eugeen van Horne biedt<br />
Aartshertog Leopold-Willem zijn thesis aan'. Over<br />
de ge<strong>be</strong>urtenis zelf schreef kunsthistorica Van der<br />
Vennet in 1960: "Naargelang van de graad die men<br />
wenste te <strong>be</strong>halen moest men een aantal strenge<br />
proeven <strong>door</strong>staan, <strong>be</strong>staande in het verdedigen van<br />
stellingen met <strong>be</strong>trekking tot de gedoceerde stof<br />
(zgn. theses) tegen om het even wie. Dit ge<strong>be</strong>urde<br />
in twee fazen, de 'disputatie' en de 'repetitio'.<br />
Daarna diende de kandidaat een examen rigorosum<br />
te ondergaan, waarbij hij <strong>door</strong> professoren<br />
ondervraagd werd over de gehele stof en alles wat<br />
ermee verband kon houden. Slaagde hij hierin, dan<br />
kreeg hij de laurea licentiae."<br />
Min of meer vergelijkbaar dus met de wijze waarop<br />
ook vandaag nog toekomstige doctors hun<br />
dissertatie in het openbaar voor een<br />
professorencorps moeten verdedigen. Eén van de<br />
verschillen met vandaag echter was het gebruik, in<br />
sommige perioden althans in Leuven en in het<br />
buitenland, om de dissertatie letterlijk en figuurlijk<br />
op te dragen aan een illustere hooggeplaatste<br />
Ru<strong>be</strong>nskamer seigneur - in onderhavig geval Leopold-Willem,<br />
broer van keizer Ferdinand, regent van de Spaanse<br />
Nederlanden en aanzienlijk kunstverzamelaar.<br />
Het schilderij van Antoon Sallaert neemt echter wel<br />
een barok loopje met de waarheid. Filips van Horne<br />
(niet te verwarren met de gelijknamige heer van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek in de 15de eeuw) zal z'n proefschrift<br />
ongetwijfeld op een iets prozaïscher manier aan de<br />
regent overhandigd heb<strong>be</strong>n. Maar goed, het was de<br />
geste die telde, en geste had de barok in overvloed.<br />
Ook dus Brusselaar Antoon Sallaert ( 1 590- 1 657/<br />
58), een later vaak <strong>door</strong> etsers gekopieerd schilder<br />
die, <strong>be</strong>nevens dit soort composities, ook faam had<br />
als rapporteur van gildefeesten en als portrettist.<br />
Een relatief recente ( 1 971) en bovendien<br />
gelukkige aanwinst voor Gaas<strong>be</strong>ek is het wandtapijt<br />
in deze kamer, afkomstig uit een 17de-eeuws atelier<br />
in Edingen. Het stelt in groene, bruine en <strong>be</strong>ige<br />
tinten een rivierlandschap voor waarin een wilde kat<br />
de strijd wint van een jong lam, het geheel omlijst<br />
<strong>door</strong> friezen en twee zwaar gedecoreerde<br />
Salomonszuilen. <strong>De</strong> naam van de wever, Hendrik<br />
Vander Cammen, staat onderaan rechts in kapitalen,<br />
zijn monogram en het wapen van Edingen<br />
respectievelijk op de zijkant en hogerop.<br />
Een gelijkaardig stuk wordt <strong>be</strong>waard in het museum<br />
van Philadelphia. Uit de nochtans voor hun<br />
'verdures' ( = wandtapijten met overwegend<br />
groenwerk) gerenommeerde Edingse ateliers, zijn<br />
vandaag nog slechts een handvol stuks <strong>be</strong>kend.<br />
Uiterst zeldzame kwaliteit dus, Gaas<strong>be</strong>ek deed er<br />
een verstandige koop aan.<br />
33
Maarten van Valckenborch<br />
(1535-1612)<br />
Toren van Ba<strong>be</strong>l<br />
2de helft 16de eeuw<br />
Paneel. olieverf.<br />
155 cm x 217 cm<br />
lnv. 572<br />
34<br />
Interludium<br />
In de gang, op weg naar de laatste kamer,<br />
hangt een paneelschilderij (73 x I 00 cm) waarin<br />
vooral modeliefheb<strong>be</strong>rs graag zullen in<br />
rondwandelen. Aan kostuums en andere<br />
vestimentaire details alvast geen gebrek.<br />
Het anonieme werk, uit de tweede helft van de<br />
16de eeuw, stelt een scène voor uit het huwelijksbal<br />
(in 1581) van de Hertog van Joyeuse en zijn<br />
kersverse bruid Margaretha van Lorreinen Vendémont.<br />
Het paar viel kennelijk zeer in de smaak van de<br />
koning, Hendrik 11, want die schonk hen een fo rtuin<br />
aan ponden om uit de trouwkosten te komen. Een<br />
en ander zal de <strong>be</strong>langstelling voor de ge<strong>be</strong>urtenis<br />
allicht nog <strong>be</strong>hoorlijk aangescherpt heb<strong>be</strong>n, wat men<br />
onder andere ook kan meten aan het aantal<br />
schilderkunstige replieken van het thema (o.a. te<br />
<strong>be</strong>zichtigen in het museum van Rennes, het Louvre<br />
in Parijs. in Penshurst en elders).<br />
Uit vergelijkend onderzoek is gebleken dat het<br />
exemplaar van Gaas<strong>be</strong>ek in elk geval niet tot de<br />
artistieke top van de reeks <strong>be</strong>hoort. En daar kunnen<br />
we inkomen. Het ontbreekt de on<strong>be</strong>kende schilder<br />
vooral aan compositorische vindingrijkheid en<br />
soepelheid. <strong>De</strong> vele apart geportretteerde figuurtjes<br />
maken samen een weinig coherente indruk, en het<br />
feit dat de meeste ogen op het 'à la volta' dansende<br />
koppel gericht zijn doet daar nauwelijks wat van af.<br />
Te meer misschien omdat de hertog zijn bruid wel<br />
erg onhandig optilt en zij daar bovendien eerder als<br />
een pop dan als een vrouw op reageert. Of was<br />
precies dat de fi nesse van hun dans ?<br />
Vlakbij deze kostuumparade hangt een<br />
albasten bas-reliëf, rechtsonder gedateerd 1642.<br />
Onder applaus van musicerende engelen,<br />
cherubijnen en putti, komen Gaspar, Melchior en<br />
Balthazar het kindje Jezus <strong>be</strong>groeten, het was er<br />
duidelijk een drukte van jewelste. In prettig<br />
archaïzerend Nederlands noteren Renson en<br />
Casteels omtrent stijl en herkomst van het reliëf:<br />
"<strong>De</strong> samenstelling is vol allure en staat in het teken<br />
van de toenmalige italianiserende stijl. ( ... ) Dit<br />
italianiserend reliëf. een 'reta<strong>be</strong>lfragment', voorzeker<br />
afstammend van een Nederlands atelier, getuigt<br />
bovendien van een kunstvaardige techniek en is een<br />
produkt gans in het teken van de matige<br />
baroksculptuur, vervaardigd een weinig na het<br />
verdwijnen van de grootmeester van de Nationale<br />
Barok in de schilderkunst: Ru<strong>be</strong>ns."
<strong>De</strong> Infantekamer<br />
<strong>De</strong> lnfantekamer. Zo genoemd omwille van<br />
de meer dan 2 meter hoge, volstrekt weelderig<br />
opgeprikte Infante lsa<strong>be</strong>lla, dochter van Filips 11,<br />
geflankeerd <strong>door</strong> het al even reusachtige portret van<br />
(vermoedelijk) haar zus Catharina van Savoye.<br />
Statisch en majestatisch, zoals het koningsdochters<br />
<strong>be</strong>taamt in het kritische licht van de geschiedenis.<br />
Het is in deze kamer trouwens niet het enige doek<br />
waarop lsa<strong>be</strong>lla van zich laat horen. Ze prijkt<br />
namelijk ook - dit keer echter haast onopvallend -<br />
op het schilderij met de drukke feeststoet aan<br />
O.L.V.-ten-Zavel, waar de Brusselse gilde van de<br />
kruisboogschutters jaarlijks haar schuttersfeest<br />
organizeerde. <strong>De</strong> af te schieten gaai werd daarbij<br />
aangebracht op de dakruiter van de kerk. En of het<br />
nu <strong>door</strong>gestoken kaart was of niet, op het feest van<br />
I 6 15 <strong>be</strong>stond de aartshertogin het om in<br />
hoogsteigen persoon de <strong>be</strong>geerde vogel neer te<br />
halen - een wapenfeit dat haar meteen tot koningin<br />
van de gilde promoveerde. Uit dank riep ze een<br />
jaarlijkse processiestoet in het leven, met vaste<br />
datum op tweede pinksterdag.<br />
<strong>De</strong> heuglijke ge<strong>be</strong>urtenis is hier <strong>door</strong> Antoon<br />
Sallaert voor het nageslacht vastgelegd. In een doek<br />
dat het, <strong>be</strong>halve <strong>door</strong> de gezellige atmosfeer, vooral<br />
van zijn documentaire waarde moet heb<strong>be</strong>n.<br />
<strong>De</strong> architectuur, het stratenpatroon, de klederdracht<br />
van nota<strong>be</strong>len en volksmensen, de koetsen, de<br />
muzieki nstrumenten, de hellebaardiers, het<br />
feestgedruis, het staat er allemaal zoals het was, als<br />
in een fotografisch document. <strong>De</strong> Infante zelf<br />
<strong>be</strong>vindt zich, omringd <strong>door</strong> haar hofhouding, aan de<br />
koorkant van de kerk met een kruisboog in de hand.<br />
Aartshertog Albrecht zit erbij en kijkt ernaar.<br />
Het wemelt verder nog van prettige en boeiende<br />
anekdotes op dit werk, dat in 1969 gerestaureerd<br />
werd.<br />
Van de in ongelijke niveaus opgebouwde<br />
vijfdeurskast in deze kamer, <strong>be</strong>zit het kasteel<br />
nog twee vrij identieke exemplaren.<br />
Rijk en met een ingewikkeld kluwen van<br />
siermotieven gesculpteerd aan de voorzijde, heel<br />
so<strong>be</strong>r daarentegen aan de zijkanten. Uit het<br />
Antwerpen van de 17de eeuw.<br />
Eveneens 17de-eeuws is de smalle, manshoge<br />
<strong>be</strong>gijnenkast Een zogenaamd 'schapraai', vrij<br />
eenvoudig en smaakvol uitgedost en waarin de<br />
<strong>be</strong>gijnen keuze hadden tussen twee kastjes en een<br />
lade om hun eetrantsoen in op te <strong>be</strong>rgen.<br />
<strong>De</strong> 17de-eeuwse tafel en stoelen in deze kamer zijn<br />
van Vlaams fabrikaat en dragen het embleem van de<br />
fam ilie Arconati Visconti (zoals o.a. ook het<br />
hemel<strong>be</strong>d in de blauwe kamer).<br />
Boven de deur van de Infantekamer hangt<br />
een 'Heilige Familie' in haast weemoedige doen,<br />
toegeschreven aan het atelier van Jacob Jordaens,<br />
soms ook met nauwelijks geargumenteerd<br />
optimisme aan de meester zelf. Die laatste<br />
mogelijkheid is alvast tot op heden niet<br />
wetenschappelijk aangetoond.<br />
Tenslotte: Gaas<strong>be</strong>ek zou Gaas<strong>be</strong>ek niet zijn indien<br />
ook in de laatste kamer geen wandtapijt om<br />
aandacht vroeg. Geen origineel, maar een 19deeeuwse<br />
repliek in wol, zijde en gouddraad van een<br />
I 7 de-eeuws Engels tapijt, naar een carton van de<br />
Duitse tekenaar en graveur Frans Cleyn.<br />
Het oorspronkelijke tapijt werd geweven in een<br />
atelier in Mortlake, nabij Londen, waar in die tijd<br />
nota <strong>be</strong>ne zo'n 50 Vlaamse weefspecialisten aan de<br />
slag waren. In het Londense Victoria and Al<strong>be</strong>rt<br />
Museum <strong>be</strong>vindt zich trouwens eenzelfde exemplaar<br />
als dat van Gaas<strong>be</strong>ek.<br />
Het doek illustreert het tragische einde van de<br />
liefdeslegende van Hero en Leander. Elke nacht<br />
zwom de jonge Griek over de Bosporus naar zijn<br />
geliefde Hero -tot een storm het sein van het<br />
lichtbaken doofde en hij jammerlijk verdronk.<br />
Wat een wever in Mortlake eeuwen later<br />
aanmoedigde tot enig pathetisch medevoelen, naar<br />
rata van een 12-tal kettingdraden per centimeter.<br />
Epiloog<br />
Als u weet dat het Kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek, van<br />
de zolder tot het bureau van de conservator, ru im<br />
1.300 stuks kunst en ambacht <strong>be</strong>waart, dan <strong>be</strong>seft u<br />
meteen dat onze gids niet alles heeft verteld.<br />
Sommige stukken lieten we over aan de macht van<br />
uw ver<strong>be</strong>elding of het gemak van interpretatie (zoals<br />
zopas de schildering van de Brusselse Grote Markt<br />
en een Maria-reliëf die u bij het verlaten van de<br />
laatste kamer passeert); andere lonen binnen dit<br />
<strong>be</strong>stek om diverse redenen niet echt de moeite van<br />
een signalement; nog andere zitten veilig<br />
opgeborgen om slechts met mondjesmaat aan de<br />
openbaarheid te worden prijsgegeven.<br />
Zoals bijvoor<strong>be</strong>eld de 14 staties van de 'Kruisweg'<br />
van Edgard T ytgat. Een merkwaardig, kinderlijk<br />
geïnspireerd en goedgelovig ensemble, dat na een<br />
ware kruisweg langsheen de Mechelse Diocesane<br />
Commissie voor Monumenten in 1955 voor gebruik<br />
in de kerk van Gaas<strong>be</strong>ek afgeschoten werd (wegens<br />
niet in overeenstemming met "de voorschriften over<br />
Kristelijke Kunst die voor onze kerken gelden"), na<br />
vele diplomatieke maneuvers van conservator<br />
Maurits Roelants dan toch aangekocht werd - nog<br />
wel <strong>door</strong> de socialistische minister van onderwijs<br />
Collard - en nu noodgedwongen in de reserves van<br />
het kasteel tot rust is gekomen.<br />
Bij wijze van troost kunnen we u, bij voorkeur nà uw<br />
<strong>be</strong>zoek, enkele afspanningen in de omgeving van het<br />
kasteel aan<strong>be</strong>velen. Alwaar een boterham met ham<br />
en een roemer geuze of kriek wonderen verrichten.<br />
<strong>Laurens</strong> <strong>De</strong> <strong>Keyzer</strong>.<br />
35
"Klopt en de u zal open ghedaen worden"<br />
Het verhaal van het kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek<br />
Tussen 1869 en 1887 bouwt architect en<br />
decorateur Al<strong>be</strong>rt-<strong>Jos</strong>eph Charle ( 1 821-1889) - zijn<br />
artiestennaam is Charle Al<strong>be</strong>rt - in de Brusselse<br />
regio te Watermaal-Bosvoorde aan de rand van het<br />
Zoniënwoud zijn eigen woonst. waaraan hij de naam<br />
"Vlaams Hu ijs" koppelt. Wanneer we dit imposant<br />
bouwwerk oppervlakkig <strong>be</strong>kijken denken we aan<br />
een eeuwenoud kasteel, dat in de loop der tijden<br />
werd verbouwd, vergroot en aangepast aan de<br />
wisselende omstandigheden en dus historisch mag<br />
genoemd worden.<br />
Hoewel het in zijn tijd een volledig nieuw<br />
gebouw was, drukt de manier van bouwen zeer<br />
duidelijk het idee van een historisch kasteel uit. Zo<br />
lijkt bijvoor<strong>be</strong>eld de imposante hoektoren in twee<br />
opeenvolgende periodes te zijn opgericht. Een<br />
ronde toren werd er tegen de vierkante toren<br />
aangebouwd; ze vormen geen echte eenheid met<br />
elkaar. Zo schijnen ook de diverse vormen van<br />
trapgevels, puntgevels en voluutgevels die in dit<br />
bouwwerk <strong>door</strong> elkaar gebruikt zijn, uit andere<br />
bouwperioden te stammen. <strong>De</strong> loggia"s en<br />
paviljoenachtige aanbouwen zijn pittoresk, evenals<br />
het hele spel van de <strong>be</strong>dakingen. <strong>De</strong> architectuur<br />
<strong>be</strong>koort <strong>door</strong> haar schilderachtige effecten die ze<br />
teweegbrengt in relatie tot de omgevende natuur.<br />
Al de aan- en uitbouwen lijken toegevoegd aan een<br />
oorspronkelijk rechthoekig woonhuis dat naarmate<br />
de macht, de uitstraling en ook de fam ilie van de<br />
kasteelheer aangroeide, uitgebreid werd om zo aan<br />
andere en <strong>be</strong>tere omstandigheden van comfort en<br />
"grandeur" te <strong>be</strong>antwoorden. <strong>De</strong> onregelmatige<br />
verdeling van de ramen, de "schietgaten" en<br />
gaanderijen, vooral in de torens, versterken het<br />
effect van "historische" groei en vergroeiing, vanaf<br />
het stadium van een versterkte burcht bij de<br />
oorsprong tot "open" kasteelwoning in de<br />
19de eeuw.<br />
Dat effect van historische groei (in een<br />
nieuwbouw) werd <strong>door</strong> de ontwerper wel<strong>be</strong>wust<br />
nagestreefd. Charle Al<strong>be</strong>rt zelf noemt zijn gebouw<br />
een "werkstuk van archaïsche renovatie", althans zo<br />
vloeien de woorden uit zijn mond in een anoniem<br />
artikel over "La Maison Flamande de Charle Al<strong>be</strong>rt"<br />
dat in 1887 wordt gepubliceerd in het tijdschrift<br />
"L"Art Moderne". "Renovatie" is een enigszins<br />
misleidende term omdat het woord, zeker in de<br />
<strong>be</strong>tekenis die wij er vandaag aan geven, verwijst naar<br />
het vertrekken vanuit een <strong>be</strong>staande situatie, een<br />
gebouw, dat aangepast wordt aan een nieuwe<br />
toestand. In de <strong>be</strong>tekenis die Charle Al<strong>be</strong>rt eraan<br />
wil geven wordt dat idee gekoppeld aan het<br />
"archaïsche", met andere woorden het<br />
"verouderde" wordt opzettelijk en als zodanig<br />
gebruikt in zijn nieuwe architectuur.<br />
36<br />
<strong>De</strong> stap is nu niet ver meer naar wat we in<br />
het algemeen "restauratie" noemen en hoe deze<br />
werkwijze bij het herstellen van oudere gebouwen<br />
in hun oorspronkelijke glorie gedurende de 19de<br />
eeuw geïnterpreteerd werd. In 1886 kreeg Charle<br />
Al<strong>be</strong>rt trouwens de opdracht om het kasteel van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek <strong>be</strong>woonbaar te maken voor de markiezin<br />
Arconati Visconti, geboren Marie Peyrat.<br />
<strong>De</strong> Amerikaanse architectuur-historicus<br />
Alfred Willis - die een lijvig doctoraat over deze<br />
19de-eeuwse "moderne" Neevlaamse<br />
renaissancestijl in België uitwerkte - brengt het<br />
Charle-Ai<strong>be</strong>rtkasteel onder de noemer van het<br />
"historisme" binnen de Neevlaamse renaissance,<br />
een van de verschillende richtingen binnen deze<br />
architectuurstijL Hij <strong>be</strong>stempelt het gebouw tevens<br />
als een katalysator van de heroplevende Vlaamse<br />
renaissance.<br />
Het is duidelijk dat het Charle Al<strong>be</strong>rtkasteel<br />
een cruciale rol heeft gespeeld zowel in de opbloei<br />
van de Neevlaamse renaissance zelf als in de<br />
ontwikkeling van ideeën omtrent restauratie van<br />
historische bouwwerken. Charle Al<strong>be</strong>rt vertrok bij<br />
de nieuwbouw van zijn kasteel met een<br />
vooropgezette visie: hij wou eigenlijk aantonen dat<br />
de (echte) Vlaamse renaissance uit de Gouden<br />
Eeuw zich uitstekend leende tot de eisen van het<br />
familiale leven in zijn tijd. Zo is dat gebouw geen<br />
louter decor waarin men zich alleen maar<br />
<strong>be</strong>wonderend kan <strong>be</strong>wegen, maar tevens een<br />
weerspiegeling van de levenswijze van een <strong>be</strong>paalde<br />
maatschappelijke klasse die in de tweede helft van<br />
de vorige eeuw leefd e. <strong>De</strong> architectuur en ook de<br />
binnenafwerking ogen 16de-eeuws, maar de zorg<br />
voor de hygiëne, de lichtinval, voor de functionaliteit<br />
was volledig aangepast aan toenmalige 19de-eeuwse<br />
noden. Dat allemaal op een zo vanzelfsprekende<br />
wijze alsof echte renaissancekunstenaars het zelf<br />
hadden ontworpen.<br />
"Wat ik wilde, was het <strong>be</strong>wijs leveren dat de<br />
oude en glorierijke Vlaamse stij l zich leende tot alle<br />
eisen van een modern comfort; ik wou een<br />
nationale terugkeer uitlokken naar een uitzonderlijke<br />
periode, waar alles innig met elkaar verbonden was<br />
op het vlak van de kunst. <strong>De</strong> architect, de<br />
<strong>be</strong>eldhouwer, de kunstschilder, de ambachtsman<br />
waren één in gedachtengoed, ze gehoorzaamden<br />
aan de wetten van een logische harmonie ( ... )".<br />
Zo vertelt hij in datzelfde anonieme artikel over zijn<br />
Vlaams Huis. Charle Al<strong>be</strong>rt houdt hier ook een<br />
pleidooi voor de integratie van de verschillende<br />
kunsten en geeft als het ware de definitie van de<br />
architectuur als "totaalkunstwerk", zoals dat<br />
trouwens in de rijkste perioden uit de geschiedenis<br />
steeds het geval was. <strong>De</strong> eenheid van alle kunsten -<br />
waarbij de architectuur een overkoepelende rol<br />
speelt - kwam in diezelfde 19de eeuw ook al volop<br />
Het kasteel Charle Al<strong>be</strong>rt<br />
in een meer glorierijke<br />
periode<br />
Stadsarchief Brussel<br />
Eerste gevelschets voor de<br />
restauratie van het kasteel<br />
gehandtekend <strong>door</strong> Charle<br />
Al<strong>be</strong>rt als architect<br />
Zonder datum<br />
Potloodtekening op papier<br />
Archief Gaas<strong>be</strong>ek<br />
<strong>De</strong> burcht van Pierrefonds<br />
in Frankrijk<br />
Late 19de eeuw<br />
Foto Benoit<br />
Archief Gaas<strong>be</strong>ek<br />
aan de orde met de neogotiek. Alle mogelijke<br />
vormen van toegepaste kunsten stonden ten dienste<br />
van architectuur en schoonheid (van het leven).<br />
Architect Charle Al<strong>be</strong>rt speelt in die stroming<br />
een cruciale rol. Twee gevolgen vloeien daaruit<br />
voort: de architect, de <strong>be</strong>eldhouwer en de<br />
kunstschilder, soms ook verenigd in één persoon,<br />
werken innig samen op het creatieve vlak (in de<br />
renaissance was dat hét streefdoel).<br />
<strong>De</strong> ambachtelijkheid krijgt de dimensie van een<br />
volwaardige kunstvorm. Dat wordt maar pas<br />
duidelijk in de rol die al de "mindere" kunsten als<br />
toepassing in de architectuur vervullen.<br />
Het Charle-Ai<strong>be</strong>rtkasteel afschilderen als een<br />
19de-eeuws curiosum of als de fantaisistische<br />
uitspatting van een kunstenaar, zoals de kunstcriticus<br />
en journalist Sander Pierren dat deed in zijn<br />
"Histoire illustrée de la forêt de Soignes", getuigt<br />
van een gebrek aan inzicht in de waarde van de<br />
19de-eeuwse architectuur. In de eerste helft van<br />
onze eeuw werden de neostijlen zo ingeschat en<br />
misschien worden ze vandaag ook nog <strong>door</strong> die<br />
ideeën gehypothekeerd ... want het prachtige kasteel<br />
van Charle Al<strong>be</strong>rt is nu nog maar recent tot ruïne<br />
vervallen. Het is geen pittoreske ruïne zoals we die<br />
kennen bij historische kastelen, verwoest <strong>door</strong><br />
oorlogen en revoluties, maar een <strong>be</strong>wust vernietigd<br />
bouwwerk, dat alleen maar schaamte over ons<br />
huidig monumenten<strong>be</strong>leid oproept.<br />
En zo was de historische burcht van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek in de 19de eeuw ook bijna een ruïne, die<br />
evenwel een letterlijke getuigenis kon afleggen van<br />
haar roemrijk en erg <strong>be</strong>wogen verleden.<br />
In diezelfde 19de eeuw werden de theorie en de<br />
praktijk van de restauratie en monumentenzorg<br />
geboren. Voor dit "dode" monument - het was<br />
gestorven in zijn ruïne en het had ook zijn<br />
<strong>be</strong>stemming verloren - waren er verschillende<br />
mogelijkheden. Men kon de natuur haar gang laten<br />
gaan zodat ze snel de architectuur zou inpalmen: dat<br />
is de veeleer romantische aanpak die men in de<br />
vorige eeuw meer dan eens huld igde.<br />
Verdere aftakeling van het bouwwerk vertragen en<br />
het in een wel<strong>be</strong>paalde toestand van <strong>be</strong>waring<br />
"<strong>be</strong>vriezen": dat was in de kaart gespeeld van de<br />
eerder conserverende tendens in de<br />
monumentenzorg. "Restauratie", deze jonge<br />
wetenschap in de architectuur, zou echter de<br />
toekomst van het kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek verder<br />
<strong>be</strong>palen.<br />
"Gaas<strong>be</strong>ek - zoo wilde zij - moest<br />
heropleven in pracht en luister. Daarom riep zij den<br />
raad en de hulp in van vermaarde bouwmeesters en<br />
kunstschilders", zo schreef J.-F. Vinckx over de<br />
markiezin en haar Gaas<strong>be</strong>ek in zijn "Geschiedenis<br />
van het kasteel, de kerk en het dorp aan het volk<br />
verhaald" in 1926. "Van 1887 tot 1893(sic) heeft de<br />
markiezin een leger ambachtslieden naar Gaas<strong>be</strong>ek<br />
ontboden, die, naar de plannen en onder de leiding<br />
van bouwmeester Karel(sic) Al<strong>be</strong>rt, ongenadig<br />
afgebroken en heropgebouwd heb<strong>be</strong>n ( ... ) zoo<br />
erlangde de burcht een middeleeuwsch uitzicht".<br />
Dat (nieuw) uitzicht, deze "reconstructie"<br />
werd ontworpen <strong>door</strong> Charle Al<strong>be</strong>rt en er werd<br />
aan gebouwd en ingericht tot in 1898, lang na zijn<br />
dood. <strong>De</strong> <strong>be</strong>weegreden hiervoor was, naast de wil<br />
van markiezin Arconati Visconti om het kasteel<br />
opnieuw <strong>be</strong>woonbaar te maken en het dus in zijn<br />
oude luister te herstellen, duidelijk ingegeven <strong>door</strong><br />
de tijdgeest zelf. Een ruïne is ten slotte maar een<br />
samenraapsel van losse fragmenten zonder band.<br />
Het is als een tekst die onleesbaar wordt omdat er<br />
nog maar enkele flarden van woorden en letters<br />
overbleven.<br />
Daarom vertrok men in de 19de eeuw van<br />
het principe dat het verstandig, kunstig, respectvol is<br />
tegenover het monument zelf, en ook naar het volk<br />
toe didactisch gezien interessant, om te restaureren.<br />
Men brak overtallige delen af, vulde de ontbrekende<br />
stukken aan, lacunes werden weggewerkt, de<br />
architectuur van het monument werd opnieuw<br />
homogeen, ze werd opnieuw leesbaar en zijn<br />
latente schoonheid kwam terug in al haar glorie.<br />
Bovendien vergde het <strong>be</strong>woonbaar maken van een<br />
geruïneerd monument verregaande ingrepen, vooral<br />
in het interieur.<br />
<strong>De</strong> restauratie van het kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek <strong>door</strong><br />
Charle Al<strong>be</strong>rt is op en top een "Viollet-le-Duc"restauratie.<br />
Charle Al<strong>be</strong>rt kende de theorieën van<br />
deze Franse architect-restaurateur en<br />
architectuurtheoreticus erg grondig want in zijn<br />
bibliotheek <strong>be</strong>waarde hij enkele van zijn interessante<br />
werken. Hij <strong>be</strong>zat ook enkele prenten van het<br />
kasteel van Pierrefonds dat <strong>door</strong> Eugène E. Violletle-Duc<br />
vanaf 1858 uit een ruïne gerestaureerd werd.<br />
In zijn tiendeling werk "Dictionnire raisonné de<br />
l"architecture française du Xle au XVIe siècle",<br />
uitgegeven tussen 1854 en I 868 te Parijs, dat<br />
opgevat is als een <strong>be</strong>redeneerd woordenboek over<br />
architectuur wijdt Viollet-Le-Duc een fel uitgewerkte<br />
rubriek aan de "Restauratie". <strong>De</strong>ze rubriek wordt<br />
vlug ervaren als de nieuwe theorie over de<br />
restauratie van historische monumenten. Vrij snel<br />
wordt die tekst zelfs naar het Engels vertaald en<br />
verschijnt te Londen als een afzonderlijke publikatie<br />
in 1875 onder de titel "On Restauration", samen<br />
met een nota over zijn werken aan de Franse<br />
historische monumenten. Want Viollet-le-Duc had<br />
bovendien een voor<strong>be</strong>eldige restauratiepraktijk.<br />
Architectuur restaureren <strong>be</strong>tekende voor Viollet-le<br />
Duc wel iets anders dan een gebouw gewoon<br />
onderhouden, het herstellen of herbouwen.<br />
"Het terugbrengen naar een zo volledig mogelijke<br />
toestand, die zelfs op een <strong>be</strong>paald moment nooit<br />
37
Wandtapijtimitaties in de<br />
eetkamer<br />
<strong>De</strong>tail van een van de zeven<br />
wandtapijtimitaties in de<br />
eetkamer naar een origineel<br />
wandtapijt van Maistre Nicole<br />
de la Chesnaye (Frans schrijver<br />
uit het <strong>be</strong>gin van de I 6de<br />
eeuw), met als titel "La<br />
condamnation de banquets à la<br />
louange de diepte et sobresse<br />
peur Ie prouffit du corps<br />
humain". Charle Al<strong>be</strong>rt was<br />
<strong>be</strong>dreven in de kunst van het<br />
imiteren van wandtapijten<br />
<strong>door</strong> middel van <strong>be</strong>schildering<br />
van lijnwaad. <strong>De</strong> originelen zijn<br />
wandtapijten uit de<br />
verzameling van Karel de<br />
Stoute. <strong>be</strong>waard in het<br />
museum van Nancy. Een van<br />
de figuren stelt de ontwerper<br />
Charle Al<strong>be</strong>rt voor in de<br />
persoon van "Remède".<br />
Handtekening van Al<strong>be</strong>rt<br />
Charle op één van de<br />
ontwerptekeningen voor de<br />
interieurinrichting van het<br />
kasteel te Gaas<strong>be</strong>ek<br />
Verzameling kasteel Gaas<strong>be</strong>ek<br />
38<br />
kan heb<strong>be</strong>n <strong>be</strong>staan", dat was zijn ideaal. Uiteraard te laten voelen. Hij bouwt als het ware een<br />
werkte Viollet-le-Duc ernstig en kreeg het historisch artificiële tijdsdimensie bij deze restauratie in.<br />
en archeologisch onderzoek, het bouwfysisch en <strong>De</strong> eerste gevelschets van het restauratieproject<br />
structureel onderzoek van een bouwwerk, de toont ons een rijkelijk versierd buitendecor langs de<br />
opleiding van <strong>be</strong>kwame ar<strong>be</strong>iders en ambachtslui - zijde van de binnenkoer. Er wordt vooral zorg<br />
hij droomde van de Ate liers uit de middeleeuwen -, <strong>be</strong>steed aan de ornamentiek van de torens en aan<br />
een <strong>be</strong>langrijke plaats in de ontwikkeling van zijn de architectonische detaillering zoals die trouwens<br />
restauratietheorie en -praktijk. ook aan bod kwam in Charle Al<strong>be</strong>rts eigen kasteel<br />
Meermaals werden de restauraties van Viollet-le- te Watermaai-Bosvoorde. Op deze schets worden<br />
Duc ten onrechte afgedaan als te hypothetisch. ook de diverse woonfuncties aangegeven. In zijn<br />
Vooral daar waar hij voortgaande op authentieke restauratieconcept draagt Charle Al<strong>be</strong>rt er zorg<br />
documenten zich in<strong>be</strong>eldde wat er oorspronkelijk voor dat het stoere burchtkarakter van het kasteel<br />
gebouwd was of... had kunnen zijn. vooral <strong>be</strong>waard blijft en zelfs versterkt wordt langs<br />
En hij herbouwde, vulde aan, vond uit verfraaide, of de zijde van de hoofdgevel, terwijl de<br />
dacht het althans schoner te maken dan het ooit binnenkoergevel de <strong>be</strong>valligheid van de woonfunctie<br />
was. (Het is maar zeer recent dat zijn theoretisch zoals in een echte "heerlijkheid" weergeeft.<br />
werk en zijn uitgevoerde restauraties opnieuw Er ontstaat een erg groot contrast tussen <strong>be</strong>ide<br />
volledig naar waarde geschat worden.) gevelpartijen. <strong>De</strong> drie tekeningen van de hoofdgevel,<br />
Zoals Viollet-le-Duc volledig <strong>door</strong>drongen was van toestand voor restauratie, een restauratie-ontwerp<br />
de techniek en de creativiteit van de gotische en een variante, tonen ons de graad van vrijheid die<br />
bouwkunst, zo zag architect Charle Al<strong>be</strong>rt een de ontwerper zich kon veroorloven. Hij opteert<br />
glansrijke toekomst in de toepassing van de duidelijk voor het burchtkarakter, waarbij ramen<br />
principes van deze grootmeester bij de restauratie worden weggewerkt tot schietgaten, antelen<br />
van het kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek. En ook hij werd als worden toe evoegd, de ron · . ge n de<br />
"leerling" van Viollet-le-Duc om zijn restauratie van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek veroordeeld, niet zo erg tijdens zijn leven,<br />
maar vooral in de latere periodes. Lange tijd werd<br />
hij zelfs als de architect-restaurateur van Gaas<strong>be</strong>ek<br />
torenpartï an d hoofdinga g b adrukt <strong>door</strong> een<br />
uitbouw . . oor · plein eveftr.e'·· 'rt h-ij een tot<br />
:gj<br />
• ·<br />
andere mose ee . rst kte toega<br />
oversh. redefj ko t m n in een eerder @1l ige en<br />
doodgezwegen. In het boek "Le Chäteau de kleinsthalige bmgeving terecht schilderachtig<br />
Gaes<strong>be</strong>ek", uit 1939 doo wijlen Jules Van · gericht rond een binnenplein met prachtig<br />
Cromphout ( I 85 1-19 I , rentmeester an de vergezicht over de landerij en.<br />
oederen Arconati Vionti i België e · ijlen Neogotische bouw. lementen worden er afgewisseld<br />
r. Vennekens 853.-..!1 932 ' p oor en lid van de met rena1ss c: -elementen. <strong>De</strong> renaissance<br />
"Sociét .<br />
harJe. I<br />
alë d"Archéologie de Belgique" wordt ; r mdt zich met de <strong>be</strong>langrijkste basiselementen<br />
rt meermaals <strong>door</strong> het slijk getrokken: . , , :Van het guw, de gotiek is eerder als decoratie<br />
deze arbitraire restauratie zonder rekening t : · · aa nwezig; nder de vorm van loggia's, erkers,<br />
ouden met het verleden, noch met ht :kt! & •• pitstor€htjes en versterkt aldus het pittoreske en<br />
de oude burcht was een fo ut op at'fitectqnls. het romantische karakter van deze binnengevel.<br />
vlak", "het fantaisistische .Wéj:"k n Charle Do'or het naast elkaar toepassen van twee<br />
"de restauratie he.!'lft de geledmg van deze vleugel <strong>be</strong> langrijke stijlrichtingen wordt de logische<br />
kompleet vee toord" ... M grote zorg wordt er •. "historische" evolutie duidelijker voor de<br />
echter in dit boek <strong>be</strong>schreven wat authentiek is en toeschouwer. Een gelijkaardig effect krijgt men in de<br />
wat "fantasie" is. ·<br />
,,.. ·<br />
.•<br />
burcht van Pierrefonds, eens men de ophaalbrug is<br />
overgestoken en de binnenkoer heeft <strong>be</strong>reikt. Het<br />
H unieke van het kasteel van Gaas eek ligt strenge maakt er plaats voor het aangename en men<br />
juist in dat delicate samengaan van het a entieke voelt onmiddellijk via de architectuur het<br />
met het gerestaureerde, in de hersche kasteelleven uit de late middeleeuwen plaatsgrijpen .. .<br />
totaal architectonisch kunstwerk. H omogeen ridderleven, mooi en <strong>be</strong>vallig geklede jonkvrouwen .. .<br />
totaal<strong>be</strong>eld is daarbij <strong>be</strong>langrijker · deze opvatting<br />
van restauratie dan dat men h ebouw zou<br />
Architectuur en dus ook restauratie van<br />
ervaren als een aaneenrijgen n verschillende historische bouwwerken kan een aangenaam<br />
oorspronkelijke flarden to en discontinu geheel. schouwtoneel suggereren. In fe ite ging het hier om<br />
Een restauratie op de wij e van Viollet-le-Duc de creatie van de omkadering voor het rijkelijke<br />
moest in het gebouwencomplex opnieuw eenheid leven van markiezin Arconati Visconti en haar<br />
brengen en tegelijk wou Charle Al<strong>be</strong>rt de<br />
historische groei en de vergroeiing van dat kasteel<br />
gevolg.<br />
niet tenietdoen. Zo integreert hij tegelijk gotische en<br />
<strong>De</strong> zorg voor het silhouet van de<br />
renaissance-elementen bij de heropbouw om als het architectuur, voor de volumewerking en het kleine<br />
ware de evolutie van de stij lperioden uit het<br />
detail worden in dit restauratie-ontwerp ten top<br />
verleden in deze (gedeeltelijke) nieuwbouw duidelijk gedreven. Honderden schetsen, ontwerptekeningen,
plaasteren modellen van architectuurdetails en<br />
uitvoeringsplannen werden er opgesteld. Jean Van<br />
Holder stond Charle Al<strong>be</strong>rt bij en zette na zijn dood<br />
de werken verder. <strong>De</strong> hoge kwaliteit van de<br />
architectonische detaillering in de tekeningen pleitte<br />
voor de grondige kennis van Charle Al<strong>be</strong>rt op het<br />
vlak van de <strong>be</strong>heersing van vormentaal en decoratie<br />
van gotiek en renaissance. Opnieuw werd er met dit<br />
bouwwerk een band gelegd tussen de verschillende<br />
takken van de kunst en van het kunstambacht.<br />
<strong>De</strong> integratie van al de kunsten in de architectuur <br />
het basisconcept van de gotiek en de renaissance -<br />
werd in Gaas<strong>be</strong>ek weer eens <strong>be</strong>wezen en uitgedrukt<br />
in een kwalitatief zeer hoogstaand vakmanschap,<br />
waarvoor Charle Al<strong>be</strong>rt niet alleen ideeën leverde<br />
maar ook instond voor leiding over en uitvoering<br />
van de werken.<br />
In 1899 wijdt Philogène Wytsman, lid van de<br />
"Société d'Archéologie de Bruxelles", een<br />
platenalbum aan het gerealiseerde Gaas<strong>be</strong>ek onder<br />
de titel "Le Chateau de Gaes<strong>be</strong>ek en 1899<br />
appartenant à Madame La Marq uise Arconati<br />
Visconti". Naast een historische <strong>be</strong>schrijving van het<br />
kasteel en van zijn opeenvolgende heren leidt hij het<br />
platenalbum in met een korte omschrijving van de<br />
restauratie. <strong>De</strong> eer voor deze totale restauratie, die<br />
hij nadien <strong>be</strong>stempelt als een uitzonderlijk mooie<br />
reconstructie geput uit eeuwenoude archieven van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek, valt te <strong>be</strong>urt aan de markiezin, die zich<br />
liet bijstaan <strong>door</strong> de "wijze Brusselse decorateur<br />
Charle Al<strong>be</strong>rt". In 18 <strong>be</strong>commentarieerde platen<br />
toont Wytsman de <strong>be</strong>langrijkste interieurruimten<br />
met hun decoratie en meubilair, de Keizer-Kareltrap,<br />
de <strong>be</strong>roemde ridderzaal, de Egmondtrap, de kamers<br />
van de markiezin, de Ladewijk XIV-kamer, de<br />
bibliotheek, de gotische kamer ... Opvallend is dat<br />
Wytsman alleen het quasi volledig<br />
"gereconstrueerde" interieur toont.<br />
Uit de <strong>be</strong>geleidende teksten blijkt dat heel wat<br />
elementen uit dit interieur getrouwe kopieën zijn<br />
naar buitenlandse originelen. Zo is de haard in de<br />
galerijruimte "bijna identiek aan die welke de galerij<br />
van de heer Spitzer in Parijs versierde"; ze werd<br />
uitgevoerd <strong>door</strong> de <strong>be</strong>kende Brusselse ornemanist<br />
Houtstont. <strong>De</strong> schoorsteenmantel in de kamer van<br />
de markiezin werd ook <strong>door</strong> Houtstont gemouleerd<br />
op basis van mallen uit Parijs en is dezelfde als in het<br />
"Musée de Cluny". In plaat 17 toont hij zelfs een<br />
slaapkamer met gesculpteerde <strong>be</strong>dstede, die de<br />
getrouwe uitvoering is van een <strong>be</strong>dstede met<br />
baldakijn, die ... Viollet-le-Duc tekent in zijn<br />
"Dictionnaire Raisonné du Mobilier Français de<br />
I'Epoque Carlovingienne à la Renaissance" (Parijs,<br />
1872, tome I, ru briek "Lit", p. I 63). <strong>De</strong> bron van<br />
Viollet-le-Duc is een vignet uit een 13de-eeuws<br />
manuscript (nr.6767) van de "Bibliothèque<br />
Nationale" te Parijs, dat hij zeer zorgvuldig kopieert.<br />
Dat verlucht manuscript, vertelt onder meer het<br />
verhaal van de Heilige Graal ... Voor Viollet-le-Duc is<br />
Gezicht in de slaapkamer<br />
van markiezin Arconati<br />
Visconti<br />
Illustratie uit de verzameling<br />
Sint-Lukasarchief, Brussel<br />
Vooral het (nu verdwenen)<br />
hemel<strong>be</strong>d was opmerkelijk<br />
omdat het een zeer getrouwe<br />
kopie is van een tekening die<br />
Viollet-le-Duc publiceert in zijn<br />
"Dictionnaire Raisonné du<br />
Mobilier Français". Als<br />
commentaar <strong>be</strong>licht Viollet-le<br />
Duc de manier waarop de<br />
jonkvrouwen in <strong>be</strong>d stapten.<br />
Tussen twee zuiltjes in de<br />
langszijde van de <strong>be</strong>dstede<br />
konden ze zitten en met een<br />
elegante <strong>be</strong>weging van daaruit<br />
tussen de lakens glijden.<br />
Aan een smeedijzeren gestel<br />
opgehangen aan het plafond<br />
konden brokaatgordijnen naar<br />
<strong>be</strong>neden gelaten worden<br />
zodanig dat de slapende<br />
jonkvrouw gerust was ...<br />
Viollet-le-Duc <strong>be</strong>schrijft<br />
uiteraard de functionele relatie<br />
tussen meu<strong>be</strong>l en gebruik<br />
ervan. <strong>De</strong> vormentaal van zijn<br />
<strong>be</strong>dstede wordt geput uit een<br />
vignet van een 13de-eeuwse<br />
manuscript.<br />
deze prent aanleiding tot het verklaren hoe er in die<br />
tijd in <strong>be</strong>d werd gestapt, hoe de vormen van het<br />
meu<strong>be</strong>l "functioneel" pasten bij zijn gebruik en<br />
welke de slaapgewoonten waren ...<br />
Charle Al<strong>be</strong>rt voert dus uit wat Viollet-le-Duc na<br />
historisch onderzoek optekent, het is maar voor ...<br />
een ledikant.<br />
<strong>De</strong> ridderzaal van het kasteel te Gaas<strong>be</strong>ek<br />
vertoont de grootste gelijkenis, verhoudingen in acht<br />
genomen, met de "kamer van de keizerin", een van<br />
de mooiste vertrekken in het kasteel te Pierrefonds,<br />
ontworpen <strong>door</strong> Viollet-le-Duc.<br />
In het lastenboek opgesteld <strong>door</strong> Charle Al<strong>be</strong>rt bij<br />
zijn inrichtingsplannen voor Gaas<strong>be</strong>ek vermeldt hij<br />
dat het grote gewelf van de zaal zal versierd worden<br />
met "gekleurde muurschilderingen, ara<strong>be</strong>sken,<br />
boordschilderingen (in het genre van de<br />
schilderingen in het kasteel van Pierrefonds)".<br />
Maar er is meer dan alleen de gelijkenis in het<br />
decoratief schilderwerk afgestemd op Pierrefonds:<br />
de hele ru i mte-opvatting, de gewelven,<br />
lambriseringen ... <strong>De</strong> haard met "stamboom" en de<br />
historische evocatieschilderingen zijn logischerwijze<br />
afgestemd op Gaas<strong>be</strong>ek en zijn geschiedenis.<br />
Overigens, tussen Gaas<strong>be</strong>ek en Pierrefonds waren<br />
er voor Arconati Visconti ook verbanden. <strong>De</strong><br />
gelijkenissen die Charle Al<strong>be</strong>rt verwerkt zijn dus ook<br />
historisch gezien niet zomaar uit de lucht gegrepen.<br />
<strong>De</strong> historische "look" van Gaas<strong>be</strong>ek is niet<br />
toevallig, maar een welgefundeerde en overwogen<br />
persoonlijke interpretatie van de ontwerper, die een<br />
zo authentiek mogelijke historische architectuur wou<br />
creëren.<br />
"Het lijkt dat men zich omhult, ( ... ), met<br />
kledingsstukken uit een andere tijd en dat men ook<br />
meteen die andere tijden met hun andere zeden<br />
<strong>be</strong>leeft", dat was de indruk van een <strong>be</strong>zoeker uit<br />
1887 in het Vlaams huis van Charle Al<strong>be</strong>rt.<br />
Gaas<strong>be</strong>ek, het Vlaamse Pierrefonds, straalt eenzelfde<br />
sfeer uit.<br />
<strong>Jos</strong> Vandenbreeden<br />
Sint-Lukasarchief<br />
39
<strong>De</strong> <strong>be</strong>staande toestand<br />
' vóór de restauratie en twee<br />
alternatieven voor de<br />
heropbouw<br />
Zonder datum<br />
Potloodtekening op papier<br />
. Archief Gaas<strong>be</strong>ek .<br />
Uiteindelijk wordt er<br />
geopteerd voor het project<br />
van voorgevel waarbij het<br />
versterkte karakter van de<br />
burcht het mees): tot<br />
uitdrukking komt en de meer<br />
open woongedeelten hun<br />
karaktèr pas op de binnenkoer<br />
uitstralen. <strong>De</strong> verbouwing van<br />
het rechtergedeelte naast het<br />
poortgebo.uw-en het sluiten<br />
·van alle kruisramen is daarvan<br />
een voor<strong>be</strong>eld. Ramen worden<br />
verbouwd. tot schietgaten.<br />
dakramen en kroonlijsten<br />
worden vervolledigd en<br />
· herbouwd tot mezekouwen<br />
(vervolkst vanuit het Franse<br />
woord machicoulis).<br />
Verantwoordelijke uitgever:<br />
E. de Cuyper<br />
Gouvernementstraat<br />
9000 Gent
Bijvoegsel bij OKV 1994/ 1<br />
OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN<br />
Tweeëndertigste jaargang/januari - februari - maart<br />
1994/nr. I<br />
driemaandelijkse periodiek voor inwijding in<br />
de <strong>be</strong>eldende kunsten <strong>door</strong> reprodukties, teksten en<br />
radiouitzendingen<br />
Uitgave van Openbaar Kunst<strong>be</strong>zit in Vlaanderen v.z.w.<br />
onder de auspiciën van de Vlaamse provincies en<br />
in samenwerking met de B.R.T.N.<br />
Mededelingen<br />
Openbaar Kunst<strong>be</strong>zit in<br />
Vlaanderen op BRTN-radio<br />
Door een nieuw akkoord met de<br />
directie van de BRTN-radio zullen<br />
uw afleveringen in 1994 <strong>be</strong>sproken<br />
worden op de vier verschillende<br />
zenders. <strong>De</strong> <strong>be</strong>sprekingen <strong>be</strong>staan<br />
uit een commentaar op de editie<br />
en/ of een diepergaand interview<br />
met de auteur(s).<br />
Wij menen U met deze spreiding<br />
van zenders en uitzenduren van<br />
dienst te zijn.<br />
Dank aan de BRTN-direktie en aan<br />
de verschillende programma-makers.<br />
'Kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek'<br />
komt aan bod:<br />
bij Radio I in 'Eenhoorn'<br />
op dinsdag I maart<br />
tussen 13.30 u. en I S.OO u.<br />
bij Radio 2 in<br />
'Het Narrenschip'<br />
op donderdag 17 febr.<br />
tussen 20.00 u. en 22.00 u.<br />
bij Radio 3 in '<strong>De</strong> Kunst<strong>be</strong>rg'<br />
op woensdag I 6 febr.<br />
tussen 17.00 u. en 18.30 u.<br />
bij radio Donna in 'Foyer'<br />
op maandag 14 febr.<br />
tussen I S.OO u. en 17.00 u.<br />
Verantwoordelijke uitgever.<br />
Et. de Cuyper<br />
Secretariaat, redactie en<br />
abonnementendienst<br />
Kasteelstraat 97 - 8700 Tielt<br />
tel.: OS 1/42.42.99<br />
fax: OS I /40.84.78<br />
B.T.W.-nummer: 427. 190.176<br />
Bankrelaties: 448-000736 1-87<br />
220-0722400-77<br />
000-0099920- 1 0<br />
13S.20 (NL)<br />
Lid van de Unie<br />
van de Uitgevers van<br />
de Periodieke Pers<br />
Dit Mededelingenblad<br />
werd samengesteld <strong>door</strong><br />
Rudy Vercruysse,<br />
Marijke <strong>De</strong>clercq en<br />
Marc <strong>De</strong>vos<br />
OKV-Aanbieding<br />
Pjeero Roobjee<br />
Ets met aquarel<br />
1994<br />
Een oplage van<br />
20 etsen, alle<br />
ingekleurd tot een<br />
origineel kunstwerk
Openbaar Kunst<strong>be</strong>zit in Vlaanderen 1994 biedt<br />
I. Kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek<br />
2. Hans Memling<br />
3. Provinciaal Galla-Romeins Museum Tongeren<br />
4. Hedendaagse fotografie in België<br />
Abonnementsprijs 1994:<br />
700,- fr. of 41,5 NLG<br />
In de abonnementsprijs voor 1994 zijn <strong>be</strong>grepen:<br />
I . vier thematische afieveringen<br />
2. vier Mededelingenbladen<br />
3. de OKV-Museumkaart 94<br />
Hoe kan U zich abonneren ?<br />
Niets is eenvoudiger dan dat<br />
U stort 700,- fr. (zonder op<strong>be</strong>rgband) of 970,- fr. (mét op<strong>be</strong>rgband)<br />
op rekeningnummer 448-0007361-87 van Openbaar Kunst<strong>be</strong>zit in<br />
Vlaanderen, Tielt.<br />
Graag vermelden: '1994'.<br />
CjP-ers genieten een gunsttarief: 600,- fr. i.p.v. 700,- fr.<br />
Let op !<br />
Vanuit Nederland kan U ook abonnee worden !<br />
Uitsluitend <strong>door</strong> storting van 41,5 NLG (zonder op<strong>be</strong>rgband) of<br />
59,5 NLG (mét op<strong>be</strong>rgband) op gironummer 135.20 van OKV in Tielt.<br />
Graag vermelden: '1994'.<br />
Vanuit alle andere landen <strong>be</strong>nt U eveneens welkom als abonnee !<br />
Een abonnement kost dan 1.000,- fr. (zonder op<strong>be</strong>rgband) of<br />
1.320,- fr. (mét op<strong>be</strong>rgband) uitsluitend te <strong>be</strong>talen op<br />
PCR 000-0099920- 1 0 van OKV in Tielt of via internationale postwissel.<br />
2<br />
BRTN <strong>De</strong>partement Cultuur<br />
Affiche<br />
Op TV2, elke donderdag om 22.30 u.<br />
Op TV1 , elke zaterdag om 12.30 u. (herhaling)<br />
Affiche <strong>be</strong>staat uit de volgende delen:<br />
- Agenda: een vlugge en vlotte montage van een tiental<br />
komende of lopende tentoonstellingen, concerten,<br />
theater- en dansvoorstellingen<br />
- Accent een korte reportage over een actueel<br />
kunstge<strong>be</strong>uren, waarin de <strong>be</strong>trokken kunstenaar centraal<br />
staat. lntervieuws <strong>door</strong> Régine Clauwaert.<br />
- Apart. nieuw of <strong>be</strong>staand <strong>be</strong>eldmateriaal over een<br />
manifestatie in de (ruime) kunstsfeer<br />
Kortom, een actueel en informatief programma over kunst<br />
in al haar vormen.<br />
Het programma wordt verzorgd <strong>door</strong> Jan Siondeel en<br />
Marianne Soetewey (regie),<br />
Régine Clauwaert (samenstelling, redactie en presentatie),<br />
Johan vande Loock (samenstelling en produktie), Katrien<br />
Wanten (assistentie) en Hilde de Palmenaere (grafiek).<br />
<strong>De</strong>ze 'Mededelingen'<br />
zijn een bijvoegsel<br />
bij de OKV-aflevering nr. I<br />
van de jaargang 1994:<br />
'Kasteel van Gaos<strong>be</strong>ek'<br />
Auteurs:<br />
<strong>Herman</strong> <strong>Vandormael</strong>,<br />
<strong>Laurens</strong> <strong>De</strong> <strong>Keyzer</strong><br />
<strong>Jos</strong> Vandenbreeden<br />
Wie vandaag het kasteel van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek <strong>be</strong>zoekt, waant zich in<br />
middeleeuwse tijden. Toch was<br />
dit majestatische slot, dat<br />
teruggaat tot de 13de eeuw, op<br />
het einde van de vorige eeuw<br />
nog net geen ruïne.<br />
<strong>De</strong> toenmalige eigenares,<br />
Markiezin Arconati Visconti<br />
(geboren Marie Peyrat)<br />
resideerde hoofdzakelijk in Parijs<br />
en Milaan. In 1887 <strong>be</strong>sloot zij<br />
een deel van haar aanzienlijk<br />
fortuin te <strong>be</strong>steden aan de<br />
grondige restauratie - voor<br />
sommige delen was het veeleer<br />
'herbouwen' - van het kasteel<br />
van Gaas<strong>be</strong>ek, dat eeuwen had<br />
toe<strong>be</strong>hoord aan de familie van<br />
haar jong gestorven man<br />
Giammartino Arconati Visconti.<br />
Enkele jaren na haar laatste<br />
<strong>be</strong>zoek in 1913 schonk zij het<br />
kasteel aan de Belgische staat<br />
<strong>Herman</strong> <strong>Vandormael</strong>, huidig<br />
conservator, neemt de lezer mee<br />
op een boeiende tocht <strong>door</strong> de<br />
geschiedenis van het kasteel van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek<br />
Journalist <strong>Laurens</strong> <strong>De</strong> <strong>Keyzer</strong><br />
maakt een kasteelwandeling.<br />
Samen met hem ontdekt de<br />
lezer niet alleen de talrijke<br />
kunstschatten <strong>be</strong>waard in de vele<br />
kamers, hij proeft ook de sfeer<br />
en de poëzie van lang vervlogen<br />
tijden.<br />
<strong>Jos</strong> Vandenbreeden, directeur<br />
van het Sint Lukasarchief Brussel,<br />
verhaalt in zijn bijdrage over de<br />
heropstanding van het kasteel<br />
van Gaas<strong>be</strong>ek, einde 19de eeuw.<br />
Onder leiding van architect en<br />
decorateur Charle Al<strong>be</strong>rt<br />
'herbouwen' honderden vaklui<br />
het bouwvallige kasteel tot een<br />
monumentale burcht<br />
Museumkaart<br />
In deze zending vindt U de<br />
Museumkaart 1994.<br />
<strong>De</strong>ze kaart is geldig t.e.m. febr.<br />
1995.<br />
<strong>De</strong> kaart is een persoonlijke<br />
kaart, mogen wij u daarom<br />
vragen om uw naam en adres in<br />
te vullen, en ook uw<br />
abonneenummer.<br />
Uw abonneenummer vindt U<br />
op het etiket van uw<br />
enveloppe.<br />
U hebt het abonneenummer<br />
dan ook bij de hand voor een<br />
eventueel contact met onze<br />
abonnementendienst.<br />
Personenregister<br />
Als middenkatern van dit<br />
Mededelingenblad sturen wij U<br />
het personenregister op de<br />
jaargang 1993.<br />
Wij raden U aan om dit register<br />
niet uit het Mededelingenblad te<br />
nemen en het volledige<br />
Mededelingenblad 94/ I te<br />
klasseren in de op<strong>be</strong>rgmap 1993.<br />
Prijswinnaars<br />
verlotingsactie 1994<br />
<strong>De</strong> volledige lijst van de<br />
prijswinnaars zal worden<br />
gepubliceerd in het volgende<br />
Mededelingenblad. <strong>De</strong> winnaars<br />
zullen ondertussen reeds<br />
persoonlijk vervvittigd worden en<br />
hun prijs ontvangen. Dank aan de<br />
voorintekenaars voor het<br />
vertrouwen in onze nieuwe<br />
editie.<br />
Losse nummers<br />
Losse nummers kosten<br />
200,- fr. of 1 1,- NLG<br />
portokosten in<strong>be</strong>grepen<br />
Bestellen kan <strong>door</strong> storting op<br />
rekening 448-00073 61 -87 (in<br />
België) of 135.20 (in Nederland)<br />
van Openbaar Kunst<strong>be</strong>zit in<br />
Vlaanderen, met vermelding<br />
'Kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek'.<br />
BRTN <strong>De</strong>partement<br />
Cultuur<br />
Tekens op TV2, elke<br />
donderdag om 20.30 u.<br />
I 0.02 Jacob Jordaens (H)<br />
17.02 Dracula<br />
24.02 The Music Box<br />
03.03 Jacques Prévert<br />
I 0.03 Déjà Vu (T ravelogue 5)<br />
17.03 Octave Landuyt<br />
24.03 S. Mandelbaum<br />
3 I .03 Dancing I /8<br />
07.04 Dancing 2/8<br />
14.04 Dancing 3/8<br />
21.04 Dancing 4/8<br />
28/04 Dancing 5/8<br />
05.05 Dancing 6/8<br />
12.05 Dancing 7/8<br />
19.05 Dancing 8/8<br />
26.05 Het blauwe steentje<br />
(Portugese tegelkunst<br />
n.a.v. Lissabon, culturele<br />
hoofdstad van Europa)<br />
02.06 Roy Rogers<br />
09.06 Polyfonisten (H)<br />
16.06 Polyfonisten (H)<br />
23.06 Rik Wouters<br />
Volgende editie<br />
Afievering nr.2 van de jaargang<br />
1994:<br />
Hans Memling<br />
<strong>door</strong> Hilde Lo<strong>be</strong>lle<br />
verschijnt eind opril
OKV-Aanbieding<br />
Pjeero Roobjee<br />
Ets met aquarel<br />
1994<br />
Voor Openbaar Kunst<strong>be</strong>zit in<br />
Vlaanderen realiseerde Pjeero<br />
Roobjee een ets op<br />
20 exemplaren.<br />
<strong>De</strong> etsen werden gedrukt <strong>door</strong><br />
Rudolf Broulim.<br />
ledere ets werd vervolgens <strong>door</strong><br />
Pjeero Roobjee met aquarel<br />
ingekleurd, telkens met andere<br />
tinten. Op die manier ontstaan<br />
20 originelen. Door een spel met<br />
de intensiteit van de kleuren en<br />
<strong>door</strong> telkens een andere partij in<br />
te kleuren, wordt steeds een<br />
ander element van de tekening in<br />
de ets <strong>be</strong>nadrukt.<br />
foto Ludo Geysels<br />
Pjeero Roobjee<br />
werd geboren in Gent in 1945.<br />
Hij studeerde aan de Koninklijke<br />
Academie voor Schone Kunsten<br />
in Gent en aan de<br />
voor<strong>be</strong>reidende afdeling van de<br />
Rijksacademie in Amsterdam.<br />
Pjeero Roobjee rolt zijn<br />
sigaretten zelf en is <strong>be</strong>drijvig als<br />
schilder, tekenaar, graficus,<br />
romancier, dichter, ...<br />
Door deze veelzijdigheid laten<br />
de actietenreinen zich moeilijk<br />
scheiden. Zo heeft de<br />
schilderkunst van Roobjee een<br />
uitgesproken verhalend karakter<br />
waaruit meestal een<br />
maatschappelijk engagement<br />
spreekt.<br />
Zelfs al we het engagement laten<br />
voor wat het is, bieden de<br />
schilderijen en tekeningen een<br />
boeiende wirwar van lijnen en<br />
figuren. <strong>De</strong> <strong>be</strong>elden zijn<br />
herkenbaar maar ze zweven weg<br />
in kronkels, korte lijntjes,<br />
kleuren, ... Dit zien we duidelijk in<br />
de grafiek die hier wordt<br />
aangeboden. <strong>De</strong> ets is een<br />
gewriemel van lijntjes en<br />
vonmpjes waarin drie maskers te<br />
ontdekken vallen. Door<br />
kleurzetting op <strong>be</strong>paalde lijnen<br />
en <strong>door</strong> inkleuring met<br />
donkerder of helderder kleuren,<br />
komen deze maskers in de<br />
verschillende uitvoeringen van de<br />
oplage, naar voren of naar de<br />
achtergrond. leder ingekleurde<br />
ets wordt een avontuur op zich<br />
en biedt de aandachtige <strong>be</strong>kijker<br />
kans op een boel ontdekkingen,<br />
want de maskers van Pjeero<br />
Roobjee heb<strong>be</strong>n vele gezichten.<br />
Technisch<br />
Fonmaat blad: 60 x 40 cm<br />
Fonmaat ets: 23 x 30 cm<br />
Papier: Hahnemühle 300 gr.<br />
Ets: lijnets<br />
Inkleuring: aquarel<br />
Oplage: 20 exemplaren, de<br />
inkleuring is telkens verschillend<br />
Prijs<br />
Voor abonnees: 7.000,- BF<br />
(FL. 389,-) + eventueel<br />
250,- BF<br />
(FL. 15,-) verzendingskosten<br />
(aangetekend).<br />
Niet-abonnees: 8.000,- BF<br />
(FL. 445,-) + eventueel 250,- BF<br />
(FL. 15,-) verzendingskosten<br />
(aangetekend).<br />
Hoe kan U <strong>be</strong>stellen ?<br />
Door storting of overschrijving<br />
van het nodige <strong>be</strong>drag<br />
op rekeningnummer<br />
448-000736 1-87 van OKV in<br />
Tielt;<br />
vanuit Nederand: uitsluitend<br />
op gironummer 135.20 van<br />
OKV in Tielt.<br />
U kunt een exemplaar<br />
telefonisch (05 1 /42.42.99)<br />
reserveren of per fax<br />
(OS I /40.84.78).<br />
Uw reservatie blijft 3 werk<br />
dagen geldig en wordt definitief<br />
bij ontvangst van uw <strong>be</strong>taling.<br />
U kunt het kunstwerk zelf<br />
afihalen in Tielt na telefonische<br />
afspraak (05 1 /42.42.99) of het<br />
kan U aangetekend worden<br />
toegestuurd.<br />
Graag venmelden bij uw<br />
overschrijving: "afihalen" of<br />
"opsturen"; let in het laatste<br />
geval op de portkosten a.u.b.<br />
Publikaties<br />
Confrontaties<br />
<strong>door</strong> Marcel van jole (red.)<br />
1993, Lannoo, 24 x 26 cm,<br />
304 blz., gebonden,<br />
I 15 kleurenaf<strong>be</strong>eldingen en<br />
I 15 zwart-witillustraties,<br />
1.850,- BF.<br />
ISBN 90-209-23 10-2<br />
In deze uitgave worden<br />
hedendaagse Belgische<br />
kunstenaars geselecteerd en met<br />
elkaar geconfronteerd: drie<br />
generaties (de oudste is 96, de<br />
jongste 25 jaar) schilders en<br />
<strong>be</strong>eldhouwers uit drie<br />
taalgebieden.<br />
ledere kunstenaar wordt<br />
voorgesteld met een tekst over<br />
zijn werk (in het Nederlands en<br />
het Frans), enkele <strong>be</strong>langrijke<br />
biografische gegevens en een<br />
kleurenillustratie van één van zijn<br />
werken.<br />
<strong>De</strong> biografische notities zijn<br />
achterin ook in het Engels<br />
opgenomen.<br />
Beeldend Oostende<br />
200 jaar <strong>be</strong>eldende kunsten<br />
in Oostende<br />
<strong>door</strong> Nor<strong>be</strong>rt Hostyn<br />
1993,<br />
Uitgeverij Marc van de Wiele,<br />
32 x 25 cm, ca. 200 blz.,<br />
garengenaaid, ca. 80<br />
kleurenaf<strong>be</strong>eldingen en<br />
ca. I 00 zwart-witillustraties,<br />
2.450,- BF.<br />
Het eerste deel van het boek<br />
schetst in elf hoofdstukken de<br />
krachtlijnen van 200 jaar<br />
<strong>be</strong>eldende kunst in Oostende:<br />
de protagonisten en de<br />
stromingen t.e.m. 1993.<br />
Wij praten over Willy Finch,<br />
james Ensor, Léon Spilliaert, jan<br />
de Clerck en Constant Penmeke.<br />
Maar ook vele anderen en<br />
hedendaagse kunstenaars<br />
worden <strong>be</strong>sproken.<br />
Het tweede deel is meer<br />
documentair van aard. Eerst gaat<br />
de aandacht naar de<br />
aanwezigheid van niet<br />
Oostendse kunstenaars in de<br />
stad. Een volgend hoofdstuk<br />
handelt over een <strong>be</strong>langrijke<br />
manifestatie in het Oostendse<br />
kunstleven: de Europaprijs voor<br />
Schilderkunst.<br />
Een lexicon van enkele<br />
honderden kunstenaars sluit de<br />
editie af.<br />
<strong>De</strong> auteur van deze urtgave is<br />
Nor<strong>be</strong>rt Hostyn, conservator van<br />
de Stedelijke Musea Oostende.<br />
Voor Openbaar Kunst<strong>be</strong>zit in<br />
Vlaanderen schreef Nor<strong>be</strong>rt<br />
Hostyn in 1985 een bijdrage<br />
over marineschilderkunst<br />
Het Stadhuis van<br />
Antwerpen<br />
<strong>door</strong> jan Lampo<br />
199 3, reeks Musea Nostra,<br />
2 8 x 2 I cm, I 2 8 blz., genaaid,<br />
ca. 250 kleurenaf<strong>be</strong>eldingen,<br />
596,- BF<br />
ISBN 90-5544-004-3<br />
Jan Lampo is de zoon van, maar<br />
ook joumali st, historicus en<br />
Antwerpenaar en als dusdanig de<br />
aangewezen auteur voor een<br />
monografie over het Antwerpse<br />
stadhuis.<br />
Uiteraard <strong>be</strong>steedt hij veel<br />
aandacht aan het gebouw zelf en<br />
in het bijzonder aan het vrijwel<br />
intacte 19de-eeuwse interieur.<br />
Het Stadhuis is evenwel geen<br />
geïsoleerd gegeven en ook zijn<br />
natuurlijke omgeving, de Grote<br />
Markt, komt in deze uitgave<br />
uitvoerig aan bod.<br />
<strong>De</strong> monografie wil een breed<br />
publiek immers laten<br />
kennismaken met een getuigenis<br />
van de gemeentelijke cultuur die<br />
onze gewesten kenmerkt van in<br />
de 12de eeuw. <strong>De</strong> economische<br />
ontwikkeling en de politieke<br />
evolutie die de stad heeft<br />
gekend, worden ruimschoots<br />
<strong>be</strong>sproken.<br />
Belgische Grafik der<br />
Gegenwart<br />
catalogus<br />
199 3, Kar/ Ker<strong>be</strong>r Verlag,<br />
29, 7 x 2 1 cm, 120 blz., genaaid,<br />
talrijke kleuren- zwartwitillustraties,<br />
7 50,- BF.<br />
ISBN 3-924639-29-9<br />
In 1979 tekenden Vlaanderen en<br />
Noordrijn-Westfalen een<br />
samenwerkngsakkoord.<br />
Een invulling hiervan is een<br />
tentoonstelling "Belgische Grafik<br />
der Gegenwart" in vijf musea in<br />
Minden, Herfo rd, Gütersloh,<br />
<strong>De</strong>tmold en Paderbom.<br />
Er werd werk getoond van<br />
I I Belgische hedendaagse<br />
kunstenaars bij grafiek in hun<br />
oeuvre een rol speelt:<br />
Alechinsky, Belgeonne, Bury,<br />
<strong>De</strong> Keyser, <strong>De</strong>lahaut, Duchateau,<br />
<strong>De</strong>wint, Hoome, Masereel (+),<br />
Panamarenko en Raveel.<br />
<strong>De</strong>ze uitgave is de catalogus van<br />
de tentoonstellingen.<br />
<strong>De</strong> inleiding <strong>be</strong>staat uit twee<br />
interessante artikels die een<br />
overzicht geven van het<br />
grafieklandschap na 1945 in<br />
Vlaanderen en in Wallonië, resp.<br />
<strong>door</strong> Ludo Raskin en Philippe<br />
Ro<strong>be</strong>rts-jones.<br />
Hoofd<strong>be</strong>standeet is een<br />
duidende commentaar bij de<br />
I I verschillende kunstenaars.<br />
Telkens worden twee werken<br />
van de kunstenaar in kleur<br />
afge<strong>be</strong>eld en twee in zwart-wit<br />
<strong>De</strong> editie <strong>be</strong>vat teksten in het<br />
Nederland, Duits en Frans.<br />
Het boek geeft een mooi (zij het<br />
selectief) overzicht van de<br />
Belgische grafiekscène.<br />
Wie daanmee wil kennis maken<br />
kan dit boek <strong>be</strong>stellen bij<br />
Openbaar Kunst<strong>be</strong>zit in<br />
Vlaanderen <strong>door</strong> storting van<br />
750,- BF op rekeningnummer<br />
448-0007361-87 met<br />
venmelding "Grafiek".<br />
Bij ontvangst van uw <strong>be</strong>taling<br />
wordt het boek toegestuurd.<br />
Verzendingskosten worden<br />
niet aangerekend.<br />
3
<strong>Herman</strong> <strong>Vandormael</strong><br />
Een historicus verovert Gaas<strong>be</strong>ek<br />
ConseNator <strong>Herman</strong> Vandormoel bij de buste van keizer Karel V in de<br />
Galerijzaal van het Kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek (foto -Joris Luyten)<br />
"Ik <strong>be</strong>n een gematigd optimist", zegt <strong>Herman</strong> <strong>Vandormael</strong>,<br />
conservator van het Kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek. En hij legt uit dat<br />
de toekomst hem niet afschrikt, "al zijn er tekenen die wijzen<br />
op een langzaam sluipend gif dat zich van de mensheid<br />
meester maakt, met name: de waanzin". Die waanzin kan<br />
enorme proporties aannemen ("Sarajewo") of het dagelijkse<br />
leven infiltreren ("Lawaai"). "In <strong>be</strong>ide gevallen is het waanzin<br />
en de lijn tussen groot en klein is niet zo duidelijk te trekken.<br />
Dat is werk voor de historici van later".<br />
Hij, <strong>Vandormael</strong>, is een historicus<br />
van vandaag. Met erudiete<br />
academici als Emmanuel Le Roy<br />
Ladurie of een Femand<br />
Vanhemelrijck vindt hij het<br />
verleden pas echt aangrijpend<br />
worden. "<strong>De</strong> modeme<br />
geschiedschrijvers weten hun<br />
materie zoveel zuurstof toe te<br />
dienen dat er nieuwe<br />
fascinerende <strong>be</strong>elden ontstaan.<br />
Ooit gelezen hoe Vanhemelryck<br />
misdadigers als speelballen tussen<br />
rechter en <strong>be</strong>ul laat stuiteren ?".<br />
Het verleden liet hem nooit met<br />
rust ("Maar geschiedenis is geen<br />
veredelde nostalgie"). Als kind al<br />
verlangde hij naar inzicht in wat<br />
was: "Ik verslond jeugdboeken<br />
die hun plot vonden op een<br />
geschiedkundige achtergrond.<br />
Met avonturen als<br />
'<strong>De</strong> scheepsjongen van de<br />
Bontekoe' stond ik op en ging ik<br />
slapen. En nadien droeg ik die<br />
4<br />
verhalen voor aan mijn<br />
vriendjes". Die eigenschap om<br />
kennis met anderen te delen, die<br />
zat er overigens al vroeg in: "Al<br />
op jonge leeftijd leek het<br />
onderwijs me een uitstekende<br />
kruiwagen om een boodschap<br />
uit te dragen. Ik wilde bijgevolg<br />
zo vlug mogelijk de klas in. En<br />
dus voelde ik me geroepen het<br />
regentaat geschiedenis aan te<br />
pakken. Later ervoer ik - zonder<br />
evenwel spijt te ondervinden -<br />
hoe overhaast ik te werk was<br />
geweest Daarom zette ik me<br />
opnieuw aan het studeren. Via<br />
de Centrale Examencommissie<br />
en de RUG haalde ik eerst mijn<br />
licentiaatsdipiama en nadien, in<br />
1982, doctoreerde ik aan de<br />
KUL". Zijn doctoraatstitel<br />
veroverde hij na een persoonlijk<br />
duel met het <strong>be</strong>langrijkste<br />
personage na Egmont op<br />
Gaas<strong>be</strong>ek Scockaert ( 1 633-<br />
1708).<br />
Op I decem<strong>be</strong>r 1983 zwaaide<br />
de poort van het Kasteel van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek voor <strong>Herman</strong><br />
<strong>Vandormael</strong> en zijn gezin (vrouw<br />
en drie kinderen) open. Als<br />
conservator van het kasteel trad<br />
hij er in de voetsporen van<br />
professor Renson en dichter<br />
Maurice Roelandts. Toen<br />
<strong>Vandormael</strong> nog een kind was<br />
kwam hij vaak in de<br />
geheimzinnige bossen van<br />
Gaas<strong>be</strong>ek spoken, maar. "Ik had<br />
toen geen veroveringsplannen,<br />
nee". (Lach). Met zijn aanstelling<br />
woei een frisse wind <strong>door</strong> de<br />
burcht. <strong>De</strong> slotpoort werd deze<br />
keer van binnenuit <strong>be</strong>stormd en<br />
opengegooid. In plaats van de<br />
traditionele inbraak in het kasteel<br />
werd het een uitbraak. Een soort<br />
aanval van gastvrijheid vanwege<br />
de kasteelheer naar het grote<br />
publiek toe. In de werkkamer<br />
waar Maurice Roelandts ooit zijn<br />
gedichten schreef. zette<br />
historicus <strong>Vandormael</strong> zich<br />
eveneens aan het boek-werk. Zo<br />
portretteerde de conservator<br />
het Kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek in de<br />
Musea Nostra-reeks (van het<br />
Gemeentekrediet) en schreef de<br />
historicus aan een merkwaardig<br />
hoofdstuk Vlaams-sociale<br />
geschiedenis: 'Wij zijn de<br />
fossemanen, anders niks !' (over<br />
mijnwerkers uit het<br />
Pajottenland).<br />
Dat schrijven is voor <strong>Vandormael</strong><br />
trouwens vakwerk ("Ik verfoei de<br />
computer"). iets dat veel<br />
concentratie vereist. Wanneer hij<br />
moe wordt zoeken zijn geest en<br />
ogen vaak kortstondige<br />
verpozing in het omliggende<br />
landschap ("Ik trek dikwijls het<br />
raam open om een brok<br />
onverkaveld Pajottenland binnen<br />
te laten").<br />
In zijn kantoor vindt <strong>Vandormael</strong><br />
minder rust: stapeltjes dossiers<br />
en boeken veroverden<br />
stormenderhand stoelen, bank<br />
en werktafel, de bibliotheek buigt<br />
<strong>door</strong> onder strakgebonden<br />
ruggen geschiedenis. Er hangt<br />
een schetsje dat Alva voorstelt<br />
tussen tekeningen van de historie<br />
van Gaas<strong>be</strong>ek en uit een ets<br />
blijkt dat één der plaatselijke<br />
markiezen ooit <strong>door</strong> de woestijn<br />
zwierf "Misschien ga ik later,<br />
wanneer de jaren me uit deze<br />
burcht verdrijven, wat<br />
rondtrekken in de Sahara", zegt<br />
hij. "Met mijn vrouw, ja. Want<br />
vooral op haar oefent de echo<br />
van zo'n enorme lege ruimte een<br />
bijzondere aantrekkingskracht<br />
uit". Hij droomt: "Misschien klinkt<br />
de muziek van Schu<strong>be</strong>rt in die<br />
concertzaal zoals ze moet<br />
klinken".<br />
Paul <strong>De</strong> Moor<br />
Sapporo International Print<br />
Biennale<br />
In 1991 werd deze Biënnale voor<br />
de tweede maal georganiseerd in<br />
het Japanse Sapporo.<br />
Doel van de Biënnale is het<br />
<strong>be</strong>vorderen van een<br />
internationale uitwisseling tussen<br />
grafische kunstenaars.<br />
Bij de tweede editie waren er<br />
3.856 inzendingen van 1.358<br />
kunstenaars uit 76 landen.<br />
Dit is een duidelijke groei t.o.v.<br />
de eerste uitgave.<br />
<strong>De</strong> inzendingen werden<br />
gejureerd in augustus van vorig<br />
jaar.<br />
En dit ge<strong>be</strong>urde zeer streng.<br />
Maar 3,8 % van alle inzendingen<br />
werd geselecteerd als mogelijke<br />
prijswinnaar.<br />
Zeefdrukkunstenaar<br />
Marc <strong>De</strong>jonghe uit Meule<strong>be</strong>ke<br />
won in de Biënnale de<br />
Sponsors' Prize, geschonken<br />
<strong>door</strong> de Yasuda Trust Bank.<br />
Hij won deze prijs met de<br />
zeefdruk Broken Dreams, die<br />
bovenaan dit artikel is afge<strong>be</strong>eld.<br />
Eigen aan het ceuvre van Marc<br />
<strong>De</strong>jonghe is dat hij vertrekt van<br />
een fotografisch document en dit<br />
omvormt tot een zeefdnuk met<br />
een hoog artistiek gehalte en<br />
waarin alle registers van de<br />
technische mogelijkheden van<br />
zeefdruk tot in de perfectie<br />
<strong>be</strong>speeld worden. Dat Marc<br />
<strong>De</strong>jonghe uitblinkt tussen 1.358<br />
anderen is zeker geen toeval<br />
maar een verdiende<br />
internationale appreciatie.<br />
Proficiat Marc !<br />
Ook Openbaar Kunst<strong>be</strong>zit in<br />
Vlaanderen had in 1992 de eer<br />
om een zeefdruk van Marc<br />
<strong>De</strong>jonghe uit te geven: de zgn.<br />
"Kuifjes-raket".<br />
Van deze zeefdruk zijn nog<br />
enkele exemplaren <strong>be</strong>schikbaar.<br />
U kunt zo een zeefdruk <strong>be</strong>stellen<br />
<strong>door</strong> storting van 3.500,- BF.<br />
(+ 250.- BF. verzendingskosten)<br />
op rekeningnummer<br />
448-0007361-87 van Openbaar<br />
Kunst<strong>be</strong>zit in Vlaanderen in Tielt.<br />
Vanuit Nederland kunt U<br />
uitsluitend <strong>be</strong>stellen <strong>door</strong><br />
storting van FL. 195,- (+ FL. IB.<br />
verzendingskosten) op<br />
gironummer 1 35.20 van<br />
Openbaar Kunst<strong>be</strong>zit in<br />
Vlaanderen in Tielt.<br />
Telkens graag met vermelding<br />
"Marc <strong>De</strong>jonghe".
Museumnieuws<br />
JO nieuwe en hernieuwde<br />
zalen in het Ju<strong>be</strong>lpark<br />
Koninklijke Musea voor<br />
Kunst en Geschiedenis,<br />
Brussel<br />
Het Ju<strong>be</strong>lparkmuseum <strong>be</strong>zit een<br />
grote rijkdom aan kunstschatten<br />
die dateren van het<br />
prehistorische tijdperk tot de<br />
twintigste eeuw. Om velerlei<br />
redenen bleef gedurende jaren<br />
een groot deel van die collectie<br />
ongezien opgestapeld in de<br />
reserves van het museum.<br />
Dit jaar opende het Koninklijk<br />
Museum voor Kunst en<br />
Geschiedenis 30 nieuwe zalen,<br />
met kostbaarheden waarvan<br />
velen niet eens het <strong>be</strong>staan<br />
vermoedden. Het resultaat is<br />
verbluffend. Het <strong>be</strong>treft objecten<br />
uit de Merovingische periode<br />
(430-75 1 n.c.), Koptisch textiel<br />
(3de tot de 12de eeuw)<br />
afkomstig van opgravingen in<br />
Egypte, kostuums uit de 18de tot<br />
de 20ste eeuw, en topas of<br />
boombast-schilderingen uit het<br />
Stille Zuidzeegebied.<br />
Tegelijk werden een groot aantal<br />
zalen modemer en consequenter<br />
ingericht, zoals deze voor de<br />
verzameling Nationale<br />
Archeologie, de Amerikaanse<br />
lndianenculturen, Kant en de<br />
collectie uit India en Zuidoost<br />
Azië. Hetzelfde geldt voor de<br />
opstelling van de collecties<br />
Europese keramiek, <strong>De</strong>lfts blauw<br />
en hedendaags aardewerk.<br />
Een mijnschacht voor het<br />
diamantmuseum<br />
Provinciaal<br />
Diamantmuseum,<br />
Antwerpen<br />
Vanaf <strong>be</strong>gin dit jaar werd in het<br />
Provinciaal Diamantmuseum<br />
daadwerkelijk gestart met de<br />
eerste fase van de renovatie van<br />
het museum. Het is de <strong>be</strong>doeling<br />
het museum een meer<br />
dynamisch elan te geven.<br />
Merovingische periode<br />
Graf van vooraanstaand man<br />
(einde 15de eeuw)<br />
Praktische informatie:<br />
Ju<strong>be</strong>lparkmuseum<br />
Ju<strong>be</strong>lpark I 0, I 040 Brussel,<br />
Tel: 02/74 1.73.3 1<br />
<strong>De</strong> presentatie blijft grotendeels<br />
<strong>be</strong>houden maar nieuwe accenten<br />
moeten de <strong>be</strong>zoekers dichter en<br />
actiever bij de bij de materie<br />
<strong>be</strong>trekken.<br />
<strong>De</strong> meest spectaculaire<br />
vernieuwing is ongetwijfeld het<br />
nabauwen van een heuse<br />
mijnschacht <strong>door</strong> het Antwerpse<br />
Atelier <strong>De</strong> Bandt. <strong>De</strong> schacht<br />
waar de <strong>be</strong>zoekers zullen<br />
<strong>door</strong>lopen, vormt een<br />
sfeerscheppend decor waarin<br />
vier kleine video- en<br />
geluidsruimtes worden ingewerkt<br />
die met <strong>be</strong>eld en klank de<br />
ondergrondse ontginning zullen<br />
suggereren. In een aanpalende<br />
ruimte worden computers<br />
geïnstalleerd. <strong>De</strong> <strong>be</strong>zoeker kan<br />
dan zelf informatie opvragen<br />
over de verschillende<br />
ontginningslanden, de soorten<br />
mijnen en de<br />
ontginningsmetoden.<br />
Errera-zaal:<br />
kostuum en textiel<br />
Zaal Amerika<br />
Openingsuren: 9.30 u. - 17.00 u.,<br />
zaterdag, zon- en feestdagen:<br />
I 0.00 u. - 17.00 u.<br />
Gesloten op maandag, I januari,<br />
I mei, I en I I novem<strong>be</strong>r en<br />
25 decem<strong>be</strong>r.<br />
Toegang: gratis<br />
Op de tweede verdieping wordt<br />
het huidige historische<br />
museummateriaal aangevuld met<br />
recentere technieken en<br />
methodes.<br />
Praktische informatie:<br />
Provinciaal Diamantmuseum<br />
Jezusstraat 28,<br />
2000 Antwerpen,<br />
Tel: 03/23 1 .86.45<br />
Openingsuren: I 0.00 u. - 17.00 u.<br />
gesloten op maan- en dinsdag,<br />
I en 2 januari en 25 en<br />
26 decem<strong>be</strong>r<br />
Toegang: gratis<br />
i:c "'CcC.r i:!<br />
KURHOTEL<br />
BAD EMS<br />
Bad Ems, nabij Koblenz, is gelegen midden in het natuurpark Nassau,<br />
aan één der meest idyllische rivieren van Duitsland: de Lahn.<br />
Omgeven <strong>door</strong> het ca. 460 m hoge <strong>be</strong>boste Taunusge<strong>be</strong>rgte en<br />
het Westerwald, <strong>be</strong>hoort Bad Ems terecht tot één der <strong>be</strong>voorrechte<br />
<strong>be</strong>stemmingen in Duitsland. <strong>De</strong>ze wondermooie plek geniet tevens<br />
van een mild klimaat. Mooie parken, gezellige promenades, rustige<br />
wandelwegen, sport- en ontspanningsmogelijkheden staan garant<br />
voor een aangenaam verblijf<br />
Het Kurhotel Bad Ems is een éénmalig gerestaureerd<br />
palace-hotel, gelegen aan de oevers van de Lahn.<br />
lnfrastruktuur<br />
• Gezellig ingerichte kamers, alle voorzien van kleuren-T.V.,<br />
wekkerradio, telefoon, minibar en een badkamer met bad of douche<br />
en WC. • Lift • Receptie • Uitstekend restaurant 'BENEDETII'.<br />
Gezellige hotelbar • Rustig café met terras •<br />
'Gemütliche' wijn- en bierstu<strong>be</strong><br />
Gratis sport- en ontspanningsmogelijkheden in het hotel<br />
• Overdekt thermaal zwembad • Sauna<br />
Sport- en ontspanningsmogelijkheden<br />
tegen billijke vergoeding<br />
• Solarium • Schoonheidsinstituut<br />
Sport- en ontspanningsmogelijkheden<br />
in de onmiddellijke omgeving<br />
• Vele kilometers uitgestippelde wandelwegen • Fietsenverhuur •<br />
Motorbotenverhuur • Ten nis (overdekt en openlucht) •<br />
18-holes golfbaan op ca. 8 km • Paardrijden •<br />
Kano- en kayakvaren • Vissen • Minigolf<br />
Interessante niet te vergeten uitstappen<br />
In Bad Ems zelf:<br />
• Kuurhuis met de mooiste marmerzaal in Duitsland • Het casino •<br />
<strong>De</strong> Romeinse bron • <strong>De</strong> Benedettisteen • <strong>De</strong> Russische kerk •<br />
Het keizerstand<strong>be</strong>eld • <strong>De</strong> Bronnentoren • <strong>De</strong> Bismarktoren<br />
In de omgeving:<br />
• <strong>De</strong> 'schiefes' T orenn het Zwitserse dal • <strong>De</strong> Romeinse wachttoren<br />
• Het wondermooie Westerwald • Enz., enz ...<br />
Alle.toeristische informatie over Duitsland<br />
kan U gratis <strong>be</strong>komen op volgend adres:<br />
<strong>De</strong>utsche Zentrale für T ourismus<br />
Luxemburgstraat 23 - I 040 Brussel<br />
(02) 512 77 44<br />
Reservaties zijn mogelijk bij alle erkende reisbureaus.<br />
5
<strong>Tento</strong>onstellingsnieuws<br />
Spelregels gratis tickets<br />
U kan een gratis ticket<br />
<strong>be</strong>komen <strong>door</strong> een gele<br />
briefkaart te sturen naar<br />
Openbaar Kunst<strong>be</strong>zit in<br />
Vlaanderen, Kasteelstraat 97,<br />
8700 Tielt<br />
Bij de tentoonstellingen die een<br />
gratis ticket aanbieden, vindt u<br />
onderaan het artikel een<br />
blauwe balk met het aantal ter<br />
<strong>be</strong>schikking gestelde tickets.<br />
Door loting wordt <strong>be</strong>paald wie<br />
een ticket krijgt toegestuurd.<br />
Let op:<br />
I . één ticket per<br />
tentoonstelling en per persoon<br />
2. één ticket per gele<br />
briefkaart<br />
3. de gewenste tentoonstelling<br />
vermelden<br />
C.C. <strong>De</strong> Werf, Aalst<br />
Kijk-Kunst<br />
5 maart - I 7 april<br />
<strong>De</strong>ze expo <strong>be</strong>staat uit twee<br />
delen: "Goed <strong>be</strong>keken"<br />
<strong>be</strong>handelt het onderwerp<br />
gezichts<strong>be</strong>drog. Men gaat er van<br />
uit dat elke illusie de waarneming<br />
op de één of de nader manier<br />
misleidt Dit wordt ge'lllustreerd<br />
aan de hand van wat kunstenaars<br />
heb<strong>be</strong>n gecreëerd, aangevuld<br />
met een aantal boeiende<br />
<strong>be</strong>vindingen uit de waamemings<br />
psychologie. <strong>De</strong>ze tentoon<br />
stelling is een combinatie van<br />
spel en wetenschap.<br />
Het tweede deel "The Art of<br />
Seeing" stelt werk voor van<br />
Nicolas Wade, een<br />
wetenschapper, opticus en<br />
kunstenaar. Zijn werk zal de<br />
toeschouwer de nuances van het<br />
zien leren waarderen. Het is<br />
immers verrassend hoeveel we<br />
over het "zien" kunnen leren<br />
<strong>door</strong> naar af<strong>be</strong>eldingen te kijken<br />
én er over na te denken.<br />
"The Art of Seeing" leert ons<br />
genieten van het kijken naar<br />
kunst en leert ons wat over de<br />
processen van de kunst van het<br />
zien.<br />
C.C. <strong>De</strong> Werf,<br />
Molenstraat SI, 9300 Aalst,<br />
OS3/76. 13.1 I<br />
Op zondag 6 maart, om IS.OO is<br />
animatie voorzien.<br />
6<br />
Hessenhuis, Antwerpen<br />
Mobiele fresco's van het<br />
Noorden<br />
5 maart - 5 juni<br />
Voor het eerst wordt een<br />
totaaloverzicht geboden van de<br />
evolutie van het wandtapijt<br />
geweven in legwerk (dit is<br />
tapijtwerk waarin figuren of<br />
voorstellingen zijn ingeweven)<br />
vanaf de 16de eeuw tot heden !<br />
In een eerste luik presenteert het<br />
Hessenhuis een vijftal<br />
schitterende reeksen met<br />
verschillende onderwerpen,<br />
daterend uit de I 6de en 17 de<br />
eeuw. Ze werden geweven in<br />
<strong>be</strong>kende Vlaamse weefateliers in<br />
Brussel, Oudenaarde, Edingen en<br />
Brugge. <strong>De</strong>ze historische<br />
wandtapijten werden in bruikleen<br />
gekregen van het Hermitage<br />
museum in St.-Petersburg en het<br />
Kunsthistorisches Museum in<br />
Wenen.<br />
In de I 8de en 19de eeuw ligt de<br />
wandtapijtproductie nagenoeg<br />
stil. Voor de wereld<br />
tentoonstellingen te Brussel<br />
( 193S). Parijs ( 1937) en<br />
New York ( 1 939) werden<br />
wandtapijten geweven naar<br />
ontwerpen van <strong>be</strong>faamde<br />
artiesten, <strong>door</strong> de drie grote<br />
manufacturen: Braquenié,<br />
Chaudoir en <strong>De</strong> Wit<br />
<strong>De</strong> heropbouw na WO 11<br />
schept een ideaal klimaat voor<br />
de promotie van monumentale<br />
kunsten: in 1947 wordt te<br />
Doornik het "Farces Murales"collectief<br />
gesticht. In Vlaanderen<br />
ligt Julien Van Vlasselaer ( 1 907-<br />
1982) aan de heropbloei van de<br />
monumentale muurtechnieken,<br />
gevolgd <strong>door</strong> verdienstelijke<br />
wandtapijtkunstenaars zoals:<br />
G. <strong>De</strong> Wit, J. Crunel Ie, J. Van<br />
Noten e.a.<br />
Het laatste luik <strong>be</strong>licht de<br />
hedendaagse creaties van de<br />
jaren 1980 en '90.<br />
Hessenhuis,<br />
Falconrui S3, 2000 Antwerpen,<br />
03/232.84.28<br />
Open: dagelijks van I 0.00 u. tot<br />
16.4Su. Gesloten op maandag en<br />
op I en 12 mei<br />
Toegang: ISO BF, I 00 BF voor -<br />
2S, + 3 pas, groepen, 7S BF voor<br />
scholen, gratis voor -12 jr.<br />
<strong>De</strong> NMBS biedt speciale trein<br />
ingangstickets<br />
Cataloog: 980 BF<br />
25 ·vrijkaarten<br />
Koninklijke Manufactuur<br />
van Wandtapijten -<br />
Gaspar <strong>De</strong> Wit, Mechelen<br />
<strong>De</strong> tentoonstelling 'Mobiele<br />
fresco's van het noorden' in het<br />
Antwerpse Hessenhuis wordt<br />
gerealiseerd in samenwerkng<br />
met de Koninklijke Manufactuur<br />
van Wandtapijten - Gaspar <strong>De</strong><br />
Wit, gevestigd in de Abdij van<br />
Tongerlo.<br />
Bezoekers van de tentoonstelling<br />
in het Hessenhuis kunnen met<br />
hun ingangsticket ook de<br />
Koninklijke Manufactuur<br />
<strong>be</strong>zoeken. Er zijn rondleidingen<br />
voorzien telkens op zaterdag,<br />
vanaf S maart tot I I juli, om<br />
I 0.30 u. en IS JO u.<br />
In de Koninklijke Manufactuur<br />
wordt u de vaste collectie van<br />
antieke en moderne<br />
wandtapijten getoond. Tevens<br />
krijgt u een rondleiding in het<br />
restauratieatelier en de<br />
technische ruimtes,<br />
ondergebracht in de ISde<br />
eeuwse refugie van de Abdij van<br />
Tongerlo.<br />
Koninklijk Museum voor<br />
Schone Kunsten,<br />
Antwerpen<br />
Willem Paerels en Octave<br />
Landuyt<br />
tot 13 maart<br />
Willem Paerels (<strong>De</strong>lft 1878-<br />
Paudure 1962) schilderde en<br />
tekende marines, landschappen,<br />
naakten, figuren in interieurs, en<br />
stillevens. Hij vestigde zich vóör<br />
1900 in Brussel, <strong>be</strong>gon er te<br />
schilderen als autodidact,<br />
onderging de invloed van het<br />
impressionisme en ontplooide<br />
zich in de kring van de Brabantse<br />
fauvisten. Na WO I evolueerde<br />
zijn werk naar een groter<br />
classicisme. Dit komt ten volle<br />
tot uiting in de talrijke tekeningen<br />
en schilderijen, gemaakt tijdens<br />
zijn vele reizen die hij vanaf 1920<br />
maakte.<br />
In 1991 schonk<br />
Mevrouw Paerels-Moulaert<br />
tien tekeningen van haar<br />
echtgenoot aan het KMSK. In<br />
1993 voegde zij daar nog<br />
34 tekeningen aan toe.<br />
<strong>De</strong>ze schenking wordt met<br />
<strong>be</strong>geleidende cataloog aan het<br />
publiek voorgesteld.<br />
Octave Landuyt (0 Gent 1922) is<br />
een veelzijdig kunstenaar met<br />
een omvangrijk ceuvre, dat zowel<br />
schilderijen, <strong>be</strong>elden, tekeningen,<br />
grafiek als edelsmeedkunst<br />
omvat Wat hij aanraakt krijgt als<br />
het ware een "surrealistisch<br />
leven", een poëtische en<br />
geheimzinnige kracht, uitgedrukt<br />
in een geraffineerde vormgeving.<br />
"Het levende wezen, niet in zijn<br />
natuurlijke werkelijkheid, maar in<br />
de aura van de verschijning,<br />
verbindt al het werk van<br />
Landuyt", schrijft Hans Van der<br />
Grinten. Zijn werk vernieuwt<br />
zich steeds onder invloed van<br />
buiten, van andere en oudere<br />
culturen.<br />
Koninklijk Museum voor<br />
Schone Kunsten,<br />
Plaatsnijdersstraat 2, 2000<br />
Antwerpen, 03/238.78.09<br />
Centrum Elzenveld, Sint<br />
Jorispand, Antwerpen<br />
Het lelijke eendje<br />
22 febr. tot 13 maart<br />
Ter gelegenheid van de<br />
twintigste veaardag van de<br />
instelling voor mentaal<br />
gehandicapten 'Monnikenheide'<br />
wordt in het Sint-Jorispand een<br />
tentoonstelling ingericht met als<br />
thema 'het lelijke eendje', tevens<br />
het embleem van de instelling.<br />
Dat eendje wordt later een<br />
mooie witte zwaan: metafoor<br />
voor de problemen van de<br />
ouders bij het krijgen van een<br />
gehandicapt kind.<br />
Aan een aantal kunstenaars,<br />
geselecteerd <strong>door</strong> Jan Hoet,<br />
werd gevraagd om een werk te<br />
maken vertrekkende van een<br />
geel kermiseendje.<br />
<strong>De</strong>rtig kunstenaars (waaronder<br />
Guillaume Bijl, Dirk Braekman,<br />
Karel Dierickx, Manc Maet.<br />
Marcel Van Maele) gingen op de<br />
uitnodiging in.<br />
Het Creahm (Créative et<br />
handicap mental) en het Centre<br />
d'Art Différencié uit Luik werden<br />
ook uitgenodigd. Zij heb<strong>be</strong>n een<br />
permanente artistieke werking<br />
rond personen met een mentale<br />
handicap. Uit hun vaste<br />
internationale collectie en uit<br />
recente werken worden een<br />
dertigtal deelnemers<br />
geselecteerd. Alle participanten<br />
zijn in de tentoonstelling<br />
aanwezig met twee werken.<br />
Museum Maagdenhuis I<br />
Centrum Elzenveld, Sint-}orispand,<br />
Sint-Jorispoort 17bis,<br />
2000 Antwerpen. 03/223.56.28
Museum voor Hedendaagse<br />
Kunst Antwerpen<br />
<strong>De</strong>nk<strong>be</strong>eld en<br />
werkelijkheid. Zes<br />
kunstenaars uit Antwerpen<br />
tot 20 fe br.<br />
Idee en realiteit zijn reeds<br />
eeuwen een onuitputtelijke<br />
inspiratiebron voor kunstenaars.<br />
Zes Antwerpse kunstenaars,<br />
geboren tussen 1950 en 1965,<br />
zoeken hun weg tussen<br />
denk<strong>be</strong>eld en werkelijkheid.<br />
T.o.v. het naoorlogse<br />
modemisme nemen ze een<br />
relativerende houding aan. Het<br />
werk van de artiesten Jan Fabre.<br />
Mark Luyten en Ludwig<br />
Vandevelde put uit referenties en<br />
citaten, esthetica en<br />
kunsthistorische reflectie,<br />
melancholie en mysterie, poëzie<br />
en pathos. Elk van hun<br />
kunstwerken is een denk<strong>be</strong>eld.<br />
Bert <strong>De</strong> Beul, <strong>De</strong>nmark en<br />
Philip Huyghe vertrekken vanurt<br />
het tastbare hier en nu, het<br />
banale van alledag. Maar<br />
herkenning wordt ondenmijnd<br />
<strong>door</strong> een subtiel, ironisch proces<br />
van transfonmatie, confrontatie<br />
of juxtapositie.<br />
Comme rien d'autre que<br />
des rencontres. Als het<br />
ware niet meer dan<br />
ontmoetingen.<br />
tot 20 febr.<br />
Aan de hand van het werk van<br />
I 5 Franse kunstenaars geeft de<br />
tentoonstelling een <strong>be</strong>eld van de<br />
hedendaagse Franse<br />
kunstsituatie. Het is zeker geen<br />
volledig overzicht, vandaar ook<br />
de titel: " ... niet meer dan<br />
ontmoetingen". Het MUHKA is<br />
een platfonm waar ontmoeting<br />
mogelijk is op het gebied van<br />
artistieke creatie. <strong>De</strong> tendens van<br />
het werk van de Franse<br />
kunstenaars varieert van "cool",<br />
tot krachtige persoonlijkemotionele<br />
expressie; van puur<br />
fanmalisme tot sociologisch<br />
onderzoek Enkele namen: Ballet,<br />
Blocher, Hy<strong>be</strong>rt, Joumard, Veux<br />
en Vilmouth.<br />
MUHKA, Leuvenstraat 32,<br />
2000 Antwerpen, 03/238.59.60<br />
deSingel. Internationaal<br />
Kunstcentrum, Antwerpen<br />
Mein erstes Haus<br />
tot 6 maart<br />
<strong>De</strong> Stichting Architectuurmuseum<br />
organiseert samen met<br />
deSingel dit project over recent<br />
werk van de jongste generatie<br />
Vlaamse architecten.<br />
24 jonge enthousiaste<br />
architectuur-ontwerpers<br />
(individueel of duo's)<br />
presenteren een veelheid aan<br />
ideeën, visies en<br />
<strong>be</strong>naderingswijzen: radicaal en<br />
controversieel, krachtig en<br />
fantasierijk. Architectuur is niet<br />
alleen het gedroomde gebouw<br />
op papier, maar moet ook<br />
geconcretiseerd worden in een<br />
tastbare vonm en nuimte.<br />
Daartoe blijken de jonge<br />
architectuurontwerpers<br />
genoodzaakt perifere paden te<br />
<strong>be</strong>treden: standenbouw,<br />
expositieconcepten,<br />
meu<strong>be</strong>ldesign, scenografie,<br />
grafiek, plastische kunst, filosofie<br />
en literatuur. Hier combineren<br />
zich theoretische reflectie en<br />
artistieke realisatie. <strong>De</strong><br />
ontwerpen zijn frisse, ongeziene<br />
<strong>be</strong>naderingen met stimulerende<br />
kracht Maar de droom van het<br />
eigenlijke bouwen blijft<br />
fu ndamenteel aanwezig.<br />
deSingeL Internationaal<br />
Kunstcentnum, <strong>De</strong>sguinlei 25,<br />
20 1 8 Antwerpen, 03/248.38.00<br />
Open: dagelijks van 14.00 tot<br />
18.00. Maandag gesloten<br />
Museum voor Fotografie,<br />
Antwerpen<br />
jeffrey Silverthorne en<br />
François Puyplat<br />
tot 20 maart<br />
Zowel het fotografisch ceuvre<br />
van de Fransman François<br />
Puyplat (0 1937) als van de<br />
Amerikaan Jeffrey Silverthorne<br />
(0 1946) <strong>be</strong>zit een typisch<br />
reflectief karakter. <strong>De</strong> opnamen<br />
zijn geen re portages of foto's<br />
met een boodschap, maar de<br />
<strong>be</strong>elden leiden een filosofische<br />
mijmering in en getuigen van<br />
<strong>be</strong>paalde gemoedstoestanden.<br />
Silverthorne fotografeerde juist<br />
die onderwerpen die in de<br />
Westerse <strong>be</strong>schaving taboe zijn:<br />
dood en sexualiteit<br />
Zijn <strong>be</strong>elden zijn sereen, maar<br />
tegelijk uiterst direct, daar<strong>door</strong><br />
choqueren en intrigeren ze<br />
tegelijk "Morgue Work" is een<br />
serie portretten gerealiseerd in<br />
het mortuarium, van hen die in<br />
nust zijn heengegaan en anderen<br />
die een gewelddadige dood<br />
stierven; sensualiteit staat hier in<br />
schril contrast met sporen van<br />
aggressiviteit <strong>De</strong> fotoreeksen<br />
"The <strong>De</strong>troit Negatives" en<br />
"Boystown" zijn opgebouwd<br />
rond het controversiële thema<br />
van prostitutie: sex als koopwaar.<br />
François Puyplat zoekt zijn<br />
inspiratie in "een utopische visie<br />
op eenvoud en eeuwigheid". Zo<br />
stelt hij: "Heeft sinds het<br />
ontstaan van de wereld, een golf<br />
niet steeds dezelfde vonm<br />
gehad ?". Het eeuwige van de<br />
zee <strong>be</strong>nadert hij vanuit een bijna<br />
minimalistische vonmgeving.<br />
"<strong>De</strong>iningen" toont de vele<br />
metamorfoses van de zee: steeds<br />
hetzelfde en toch altijd<br />
veranderend. "Banquises" zijn<br />
opnamen van de Baltische zee in<br />
<strong>be</strong>vroren toestand, eeuwigheid<br />
<strong>be</strong>tekent hier stilstand van de<br />
tijd.<br />
<strong>De</strong> reeks "lce<strong>be</strong>rgs" werd<br />
gerealiseerd in het<br />
Zuidpoolgebied, een onmetelijke<br />
ijsvlakte en hemel. Onze<br />
nietigheid en vergankelijkheid in<br />
contrast met het eindeloze en<br />
het zuivere.<br />
Museum voor Fotografie,<br />
Waalse Kaai 47,<br />
2000 Antwerpen,<br />
03/2 1 6.22. I I<br />
Open: dagelijks I 0- 17 u.,<br />
gesloten op maandag<br />
Toegang: gratis<br />
Museum Vleeshuis,<br />
Antwerpen<br />
Henri Cassiers<br />
I april - I 2 juni<br />
50 jaar geleden overleed de<br />
Antwerpse kunstenaar Henri<br />
Cassiers ( 1 858- 1 944), vooral<br />
<strong>be</strong>kend als aquarellist van<br />
landschappen, marines,<br />
stadsgezichten en genretaferelen.<br />
Naar aanleiding hiervan wordt<br />
Cassiers in Antwerpen en later in<br />
Nederland (in het Katwijks<br />
Museum van 25 juni tot 24 sep.)<br />
eervol herdacht met een<br />
overzichtstentoonstelling.<br />
Cassiers was een veelzijdig<br />
kunstenaar: hij maakte zeer<br />
indnukwekkende affiches voor de<br />
American Red Star Line, één van<br />
de grote zeevaartlijnen die<br />
Europa destijds met Engeland en<br />
de V.S. verbond, daarnaast voor<br />
diezelfde zeevaartlijn:<br />
luxetelegramkaarten,<br />
menukaarten, prentkaarten,<br />
reistickets enz .. Als illustrator<br />
verluchtte hij menig boek van<br />
Emile Verhaeren, Stijn Streuvels<br />
en Cyriel Buysse en verscheidene<br />
tijdschriften. Ook was hij<br />
<strong>be</strong>drijvig als ontwerper van een<br />
"huisstijl".<br />
Museum Vleeshuis,<br />
Vleeshouwersstraat 38,<br />
2000 Antwerpen, 03/233.64.04<br />
Open: dagelijks I 0- 17 u.,<br />
gesloten op maandag en<br />
feestdagen<br />
Groeningemuseum, Brugge<br />
Vooravond van het<br />
Memling-jaar<br />
In 1994 is het vijflhonderd jaar<br />
geleden dat Hans Memling te<br />
Bnugge gestorven is. Geen<br />
grootmeester van de Oud<br />
Vlaamse schilderkunst sprak oort<br />
zo tot de ver<strong>be</strong>elding sinds de<br />
hernieuwde <strong>be</strong>langstelling voor<br />
het middeleeuwse verleden vanaf<br />
de 19de eeuw.<br />
Hoogtepunt van het Memling<br />
jaar wordt ongetwijfeld de<br />
Memling-tentoonstelling<br />
georganiseerd <strong>door</strong> de Stedelijke<br />
Musea van Bnugge. Van 12<br />
augustus tot IS novem<strong>be</strong>r zullen<br />
in het Groeninge-museum de<br />
aanwezige Memling-werken het<br />
gezelschap krijgen van een aantal<br />
uitzonderlijke meesterwerken<br />
van Memling zelf en van<br />
tijdgenoten. <strong>De</strong> werken zijn<br />
afkomstig uit diverse musea en<br />
collecties in Europa en de U.S.A<br />
In de marge van de Memlingtentoonstelling<br />
worden tal van<br />
aktiviteiten gepland. Er zijn<br />
Memling-voordrachten (o.a. over<br />
het leven en werk van Memling<br />
<strong>door</strong> conservator Dirk <strong>De</strong> Vos<br />
op 6, 7 en 8 maart) , Memlingexcursies,<br />
diverse publikaties en<br />
voor de fijnproevers ligt een<br />
grand cnu Memling-wijn te rijpen<br />
in de Bnugse kelders. Alle<br />
infonmatie over deze en andere<br />
aktiviteiten in het kader van het<br />
Memling-jaar kan je vernemen via<br />
de Memling-telefoon:<br />
050/34.79.59 (tijdens de<br />
kantoonuren).<br />
Het wordt ongetwijfeld een<br />
goed Memling-jaar.<br />
7
Wie kent de Vier Seizoenen van Vivaldi niet ? Ze zijn al even onafwend<br />
baar geworden als de jaargetijden zelf. Tot in verzoekprogramma's en<br />
hitparades toe.<br />
-<br />
Wij heb<strong>be</strong>n veel meer te bieden. Want bij Radio 3 is klassiek geen cliché.<br />
We heb<strong>be</strong>n oog en oor voor-het boeiendste werk van ékende én on<strong>be</strong>kende-<br />
grootmeesters. Maar ook voor ni euwe. muziekstromingen.<br />
En voor jazz, avant-garde, filosofie, litera iu -· ·<br />
_Á Á ":...<br />
.., - l' L?IA A<br />
_" Vn' VV - *r..,J<br />
- ""' . ·l-<br />
Daarbij durven we regelmtig de <strong>be</strong>gane paden te verlaten. Met de meest -<br />
ervaren gidsen : toegewijde programmamaker, stuk voor stuk experten<br />
in hun vakgebied.<br />
Vergeet dus de klassieke patronen. Luister eens wat vaker naar Radio 3.<br />
-<br />
PARTNERS IN CULTUUR<br />
.-<br />
•<br />
-<br />
_
Hallepoortmuseum, Brussel<br />
Pop-up of het Magische<br />
Boek<br />
tot 20 maart<br />
Pop-up is een hedendaagse<br />
Angelsaksische term die letterlijk<br />
<strong>be</strong>tekent: "naar buiten, omhoog<br />
springen". Als men het boek<br />
openvouwt, dan verrijst vanuit<br />
het horizontale vlak van de<br />
pagina een figuurtje, of diertje of<br />
een gehele architectonische<br />
constructie. Het is ontstaan <strong>door</strong><br />
een systeem van vouwen,<br />
knippen en plakken. <strong>De</strong><br />
tentoonstelling van "magische<br />
boeken" die ons inleiden in een<br />
sprookjeswereld, is opgebouwd<br />
aan de hand van één van de<br />
<strong>be</strong>langrijkste privé-verzamelingen<br />
in België, namelijk deze van de<br />
Heer Baudouin van Steen<strong>be</strong>rghe.<br />
Ze omvat "movable books" en<br />
"magische boeken" van 1830 tot<br />
1900, verder postkaarten en<br />
voorwerpen van Walt Disney en<br />
Hergé.<br />
Hallepoortmuseum,<br />
Zuidlaan, I 000 Brussel,<br />
02/S34.2S.52<br />
Open: Dagelijks van I 0.00 tot<br />
I 6.30. Gesloten op maandag en<br />
feestdagen<br />
Toegang: I 50 BF, I 00 BF, 80 BF.<br />
Catalogus: I 00 BF, het POP UP<br />
boek 400 BF<br />
KB-galerij, Brussel<br />
Glashelder. Tafel-en<br />
sierglas van de 16de tot de<br />
18de eeuw<br />
25 maart - 15 mei<br />
Uit acht privé-verzamelingen<br />
werden deze prachtige antieke<br />
Europese glazen en sierobjecten<br />
stammend uit de 16de tot de<br />
I 8de eeuw geselecteerd. <strong>De</strong><br />
tentoonstelling wil vooral de<br />
toenmalige glassoorten <strong>be</strong>lichten,<br />
zoals: het Venetiaanse glas, het<br />
fa çon de Venise, het waldglas, het<br />
Boheemse kalkglas, het Engelse<br />
loodglas, het gegraveerde glas,<br />
het geëmailleerde glas .... Rijkelijk<br />
aanwezig is het prachtige<br />
geslepen en gegraveerde sierglas<br />
uit Bohemen en Silezië. <strong>De</strong><br />
tentoonstelling en de cataloog<br />
zijn het werk van glasspecialisten<br />
dr. William Welch en Marc<br />
Mees, co-auteur van "Glas in<br />
Vlaamse Musea" (zie OKV 1993-<br />
3). Marc Mees is verbonden aan<br />
het Sterckshof-Zilvermuseum te<br />
Antwerpen.<br />
Galerij van de Kredietbank,<br />
Grote Markt 19, I 000 Brussel,<br />
02/S 17.56.7 1<br />
Open: dagelijks van I 1.00 tot<br />
I 8.00. Gesloten op maandag<br />
Toegang: gratis<br />
Koninklijke Musea voor<br />
Kunst en Geschiedenis,<br />
Brussel<br />
Keizer Karel-wandtapijten<br />
en wapenrustingen uit de<br />
Spaanse koninklijke<br />
verzamelingen<br />
Voor het eerst zijn de<br />
topwerken van de Koninklijke<br />
verzamelingen van Spanje hier te<br />
zien. Uit <strong>be</strong>wondering en affectie<br />
voor zijn vader, Keizer Karel V,<br />
zorgde Filips 11 ervoor dat diens<br />
collectie wandtapijten en<br />
wapenrustingen samenbleef.<br />
Hij <strong>be</strong>schouwde deze erfenis als<br />
kroonjuwelen.<br />
<strong>De</strong> historische evolutie van het<br />
wandtapijt wordt duidelijk<br />
gemaakt: de middeleeuwse<br />
wandtapijten zijn kleiner en<br />
uitgevoerd op een weefgetouw<br />
met horizontale schering.<br />
Thema's waren in hoofdzaak<br />
religieus van aard. <strong>De</strong> opkomst<br />
van de renaissance werkte het<br />
mecenaat in de hand. Het<br />
machtige Spaanse koningshuis en<br />
de edelen van het hof<br />
<strong>be</strong>steedden steeds meer<br />
aandacht aan uiterlijk vertoon.<br />
Daartoe <strong>be</strong>hoorde aankleding<br />
der wanden en wapenrustingen<br />
voor de strijd of voor de praal.<br />
Men <strong>be</strong>stelde de wandtapijten bij<br />
de <strong>be</strong>roemdste kunstenaars uit<br />
die tijd: de Vlamingen Bemard<br />
Van Orley of Jan Comelisz.<br />
Vermeyen en liet ze uitvoeren in<br />
de <strong>be</strong>faamde weefateliers van<br />
Pieter Coecke van Aelst of Jan<br />
Ghetaels. Elf schitterende<br />
reeksen, waaronder: "<strong>De</strong> Triomf<br />
van de Moeder Gods of Gouden<br />
Weefsels", "<strong>De</strong> <strong>De</strong>ugden", "<strong>De</strong><br />
Verovering van Tunis", "<strong>De</strong><br />
Geschiedenis van Scipio",. .. zijn te<br />
zien.<br />
<strong>De</strong> middeleeuwse<br />
wapenrustingen heb<strong>be</strong>n een glad<br />
oppervlak. Later <strong>be</strong>zitten ze een<br />
ongeziene ornamentele en<br />
chromatische rijkdom in<br />
gedreven, geciseleerde, geëtste,<br />
vergulde en gepolijste decoratie.<br />
Vermaarde wapensmeden uit<br />
Italië, de gebr. Filippo en<br />
Francesco Negroli, en uit<br />
Duitsland, de familie Kolman<br />
Helmschmid werkten samen met<br />
wapendecorateurs, o.a. Ulrich<br />
Holzmann en Jorg Sigman.<br />
Ju<strong>be</strong>lparkmuseum,<br />
Ju<strong>be</strong>lpark I 0 (ingang Al<strong>be</strong>rt<br />
Eiisa<strong>be</strong>th), I 040 Brussel<br />
Open: dagelijks van I 0.00 tot<br />
I 6.00, woensdag tot 22.00.<br />
Gesloten op maandag.<br />
Toegang: 200 BF, ISO BF voor<br />
studenten, senioren, Permusea,<br />
CJP en groepen, 80 BF voor 6<br />
tot 18 jaar en scholen.<br />
Info en reservaties: 02/734.46.47<br />
<strong>De</strong> NMBS biedt een<br />
gecombineerd trein<br />
toegangsticket<br />
25 vrijkaarten<br />
Mogolminiaturen uit India.<br />
Schatten uit het Nationaal<br />
Museum van New <strong>De</strong>lhi.<br />
tot 17 april<br />
"Mogol" of "Mogul" is de<br />
Europese <strong>be</strong>naming voor de<br />
koningen van <strong>De</strong>lhi uit het huis<br />
Timur, maar eigenlijk is het<br />
woord <strong>door</strong> de Indiërs ontleend<br />
aan het Perzische woord voor<br />
"Mongolen".<br />
Timurs afstammeling Babur<br />
( 1483- 1 530) is de stichter van<br />
het Mogulrijk in India. Hij<br />
veroverde in 1504 Kaboel en in<br />
IS 25 de Punjab, later werden<br />
<strong>De</strong>lhi en Agra ingenomen.<br />
Bij Baburs dood strekte zijn rijk<br />
zich uit tot de grenzen van Bi har.<br />
Akbar ( 1 556- 1 605), kleinzoon<br />
van Babur, was de grootste der<br />
Mogulheersers, hij heerste over<br />
een rijk var Sird tot Bengalen, er1<br />
van Kaboel tot Berar. Hij er1 zijn<br />
opvolger Jahargir ( 1 60S- 1 628)<br />
er1 Shah Jahan ( I 628- 1 6S8)<br />
hadden grote <strong>be</strong>largstelling voor<br />
godsdierstige problemer1<br />
(Moslim vs. Hindoe) en voor<br />
bouwkurst: denk aan de<br />
machtige marmeren graftom<strong>be</strong>,<br />
de T aj Mahal !<br />
Letteren en kunst bloeiden in het<br />
Mogulrijk waar lange tijd vrede<br />
en voorspoed heersten.<br />
Perzische en Indische<br />
kunstenaars verluchtten literaire<br />
werken met miniaturen.<br />
<strong>De</strong> thema's zijn veelal var<br />
dynastieke aard, portretten van<br />
de keizers, wapenfeiten,<br />
historische ge<strong>be</strong>urterissen,<br />
daarnaast epische verhalen,<br />
natuurstudies en haremtaferelen.<br />
Ze getuigen van nauwkeurige<br />
natuurobservatie en raturalisme.<br />
Ju<strong>be</strong>lparkmuseum,<br />
Ju<strong>be</strong>lpark I 0 (ingang Al<strong>be</strong>rt<br />
Elisa<strong>be</strong>th ), I 040 Brussel<br />
Open: dagelijks van I 0.00 tot<br />
16.00. Gesloten op maandag.<br />
Info: 02/7 41.72.02<br />
Voor rondleidingen:<br />
02/74 1.72. 14<br />
Koninklijke Musea voor<br />
Schone Kunsten van België,<br />
Museum voor Moderne<br />
Kunst, Brussel<br />
Henri Evenepoel<br />
( 1 872- 1 899)<br />
18 maart - I 2 juni<br />
<strong>De</strong> <strong>be</strong>loftevolle carrière van<br />
Herri Evenepoel werd abrupt<br />
afgebroken, hij overleed amper<br />
27 jaar oud. Zijn talent werd<br />
<strong>door</strong> de meeste kunstcritici van<br />
die tijd erkend. Eerst volgde hij<br />
lessen aan de Parijse Ecole des<br />
Beaux-Arts bij Pierre-Vieter<br />
Gal land, later in het atelier van<br />
Gustave Moreau. Evenepoel was<br />
een eigengereid schilder, ook al<br />
<strong>be</strong>wonderde hij E. Manet, H. de<br />
Toulouse-Lautrec en E. <strong>De</strong>gas.<br />
Inderdaad ontdekken we soms<br />
lichtelijk de invloed van deze<br />
Parijse schilders op het werk van<br />
Evenepoel. Toch had hij zijr1<br />
eigen stijl: hij was eer aandachtig<br />
observator en <strong>be</strong>zat een ironisch,<br />
soms bijtend scepticisme. Hij<br />
schilderde buitenfeesten,<br />
markttaferelen, de buitenwijken<br />
van Parijs, het vermaak in<br />
her<strong>be</strong>rger1 en op caféterrassen,<br />
portretten er1 herinneringen aan<br />
zijn verblijf in Algerije. Typisch is<br />
zijn <strong>be</strong>gripsvolle <strong>be</strong>nadering van<br />
de wereld van het kind. Zijn stijl<br />
is eenvoudig en realistisch. Zijn<br />
penseelstreek is fors er1<br />
expressief.<br />
Samer1 met de opening var de<br />
retrospectieve verschijnen drie<br />
publikaties: de Monografie met de<br />
CEuvrecatalogus en de volledige<br />
publikatie, - met commentaar en<br />
annotaties -, van de BriefWisseling<br />
tussen Henri Evenepoel en zijn<br />
vader tijdens zijn Parijse jaren<br />
(1892-1 899).<br />
KMSK van België, Museum voor<br />
Moderne Kunst,<br />
Koningspleir1 1-2, I 000 Brussel<br />
Oper1 dagelijks van I 0.00 tot<br />
17.00<br />
Toegang: 120 BF, I 00 BF voor<br />
groepen volwassenen, 80 BF<br />
voor scholen<br />
9
Paleis voor Schone<br />
Kunsten, Brussel<br />
Hooglied. <strong>De</strong> Beeldwereld<br />
van Religieuze Vrouwen in<br />
de Zuidelijke Nederlanden,<br />
vanaf de 13de eeuw<br />
25 fe br. - 22 mei<br />
Men zou het niet meteen<br />
denken. maar in vrouwen<br />
kloosters (natuurlijk ook in<br />
mannenkloosters) en<br />
<strong>be</strong>gijnhoven worden al<br />
eeuwenlang ontelbare<br />
kunstwerken <strong>be</strong>waard. Voor<br />
deze religieuze gemeenschappen<br />
werd een eigen godsdienstige<br />
iconografie geschapen die vorm<br />
kreeg in schilderijen, <strong>be</strong>elden,<br />
reta<strong>be</strong>ls, textiel en andere<br />
kunstobjecte: een volledig eigen<br />
<strong>be</strong>eldcultuur. <strong>De</strong> expositie<br />
"Hooglied" brengt voor het eerst<br />
deze on<strong>be</strong>kende <strong>be</strong>eldende<br />
kunst aan het licht. Het is<br />
duidelijk dat bij deze werken niet<br />
de esthetische schoonheid, maar<br />
de uitdrukkingskracht ervan een<br />
primordiale rol speelt, de diepe<br />
innerlijke <strong>be</strong>tekenis van het werk<br />
dat inspireerde tot meditatie en<br />
<strong>be</strong>zinning over het leven, het<br />
hiernamaals en het lijden van<br />
Christus. <strong>De</strong> teksten die deze<br />
religieuze vrouwen achterlieten<br />
getuigen van een "moderne"<br />
visie over het <strong>be</strong>angstigende<br />
inzicht in de "diepten van de<br />
ziel" en over het onvatbare van<br />
de individuele psyche en van ons<br />
<strong>be</strong>staan. "Moderne" psycha<br />
filosofie en een venrassend<br />
"modem" inzicht van het lichaam<br />
als drager van <strong>be</strong>tekenis.<br />
"Hooglied" volgt de trend van<br />
exposities van en over<br />
vrouwelijke kunstenaars, maar<br />
gaat verder in de tijd en graaft<br />
dieper in de <strong>be</strong>tekenis van het<br />
onderwerp.<br />
Paleis voor Schone Kunsten,<br />
Koningsstraat I 0, 02/507.84.64<br />
Open: dagelijks van I 0.00 tot<br />
17.00. Maandag gesloten.<br />
Toegang: 250 BF<br />
Catalogus: 980 BF<br />
10<br />
Museum voor Blinden,<br />
Brussel<br />
<strong>De</strong> Samen (Lappen)<br />
tot 20 mei<br />
<strong>De</strong>ze tentoonstelling wil een<br />
bijdrage leveren aan het<br />
lntemationale jaar van de<br />
Inheemse Volkeren van de<br />
Verenigde Naties. <strong>De</strong> Samen<br />
(de <strong>be</strong>naming Lappen is<br />
gebruikelijker, maar voor hen zelf<br />
heeft die naam een pejoratieve<br />
<strong>be</strong>tekenis) zijn het enige volk in<br />
Europa dat voor het grootste<br />
deel ten noorden van de<br />
Poolcirkel woont. Zij zijn de<br />
meest westelijke<br />
vertegenwoordigers van de<br />
"rendiercultuur" die zich uitstrekt<br />
over het gehele grensgebied aan<br />
de Noordelijke Ijszee in Eurazië.<br />
<strong>De</strong> expositie toont nooit eerder<br />
geziene objecten uit de reserves<br />
van de Koninklijke Musea voor<br />
Kunst en Geschiedenis.<br />
K.M.K.G., ingang Nerviërslaan,<br />
Ju<strong>be</strong>lpark I 0, I 040 Brussel.<br />
Open: di. tot vrijd. van 9.30 tot<br />
17.00. Weekend en feestdagen<br />
van I 0.00 tot 17.00<br />
Toegang: gratis<br />
Geleidehonden zijn toegelaten.<br />
<strong>De</strong> rondleidingen zijn gratis voor<br />
blinden en slechtzienden<br />
Inlichtingen: 02174 1.72. 14<br />
Fendation peur<br />
l'architecture, Brussel<br />
Het GewOP: een<br />
stadsproject<br />
tot 6 maart<br />
<strong>De</strong> regering van het Brussels<br />
Hoofdstedelijk Gewest <strong>be</strong>schikt<br />
over een nieuw <strong>be</strong>heers<br />
instrument: Het Gewestelijk<br />
Ontwikkelingsplan (GewOP).<br />
In het Fandation pour<br />
I'Architecture geeft de<br />
kunstenaar en architect Jean<br />
François Octave een helder<br />
·visueel <strong>be</strong>eld van de hoofddoelstellingen<br />
van het plan. <strong>De</strong><br />
tentoonstelling biedt tevens een<br />
overzicht van de uitgangspunten<br />
die de krachtlijnen vormen van<br />
het GewOP op materieel,<br />
stedebouwkundig, sociaal en<br />
cultureel gebied. <strong>De</strong> voorstelling<br />
legt de nadruk op de diverse<br />
thema's van het Gewestelijk<br />
Ontwikkelingsplan. <strong>De</strong>ze thema's<br />
komen ook aan bod tijdens<br />
conferentie-debatten in februari,<br />
toegankelijk voor het publiek.<br />
Fendation peur I' Architecture<br />
Kluisstraat SS, 02/649.02.59<br />
Open: dinsdag tot vrijdag: 12.30<br />
tot 19 .00, zaterdag en zondag:<br />
I 1.00 tot 19.00.<br />
BBL, Brussel<br />
<strong>De</strong> Wijze en de Goden.<br />
Boeddhistische en<br />
Hindoeïstische bronzen uit<br />
Sri Lanka<br />
24 maart tot 23 mei<br />
Sinds de derde eeuw vóór<br />
Christus geldt Sri Lanka (het<br />
voormalige Ceylon) als het<br />
centrum van het boeddhisme.<br />
Voor de tentoonstelling '<strong>De</strong><br />
Wijze en de Goden' put de BBL<br />
uit het rijke religieuze verleden<br />
van het paradijselijke eiland en<br />
toont een schat aan bhoed<br />
dhistische en hindoeïstische<br />
bronzen kunstwerken.<br />
<strong>De</strong> <strong>be</strong>eldhouwwerken die de<br />
<strong>be</strong>zoekers in de BBL kunnen<br />
<strong>be</strong>wonderen zijn topstukken,<br />
geselecteerd in de nationale<br />
musea van Sri Lanka. Heel wat<br />
werken stammen uit de<br />
zogeheten Cultural T riangle waar<br />
de Unesco en de Archeologische<br />
dienst van Sri Lanka reeds zeven<br />
jaar opgravingen en renovatie-<br />
en restauratiewerken uitvoeren.<br />
<strong>De</strong>ze activiteiten leidden tot<br />
opzienbarende ontdekkingen die<br />
een nieuw licht werpen op de<br />
kunst van Sri Lanka.<br />
<strong>De</strong> boeddhistische werken<br />
dateren uit de I ste tot de 14de<br />
eeuw, de hindoeïstische bronzen<br />
voorwerpen uit de I I de en<br />
13de eeuw. <strong>De</strong> meesterwerken<br />
waren reeds eerder te zien in<br />
Parijs, Zurich, Washington en<br />
Leiden. Na de BBL-expostie<br />
keren ze definitief terug<br />
huiswaarts.<br />
Bank Brussel Lam<strong>be</strong>rt<br />
Koningsplein 6, I 000 Brussel,<br />
02/S47.22.92<br />
Open: dagelijks van I 0 tot 18 u.<br />
(weekends en feestdagen<br />
in<strong>be</strong>grepen), woensdag van<br />
I 0 tot 21 u.<br />
Toegang: 150,- fr.; groepen<br />
(min. IS), studenten en senioren:<br />
120,- fr.<br />
Koninklijk Museum voor<br />
Midden-Afrika, Brussel<br />
Sahara-Sahel, het land van<br />
de Toeareg<br />
3 maart tot 3 juli<br />
Naar aanleiding van het VN-jaar<br />
der inheemse volkeren voltooit<br />
het Koninklijk Museum voor<br />
Midden-Afrika een tentoon<br />
stellingsprogramma omtrent de<br />
Toeareg.<br />
Al eeuwen trekken de Toeareg<br />
als nomaden <strong>door</strong> de woestijnen<br />
van West-Afrika. In dit barre<br />
milieu heb<strong>be</strong>n zij een<br />
merkwaardige levenswijze en<br />
kultuur ontwikkeld. <strong>De</strong><br />
tentoonstelling geeft hiervan een<br />
breed overzicht: woestijnen met<br />
oases en prehistorische sites;<br />
landbouw en veeteelt,<br />
tentenkampen en<br />
woonomgeving; kleding, wapens,<br />
juwelen en lichaamstooi;<br />
kunstambachten en<br />
kamelenkaravanen; het sociale<br />
leven in familie, clans en standen.<br />
Niet alleen het traditionele leven<br />
in de woestijn komt aan bod,<br />
maar ook het leven van vandaag:<br />
de nieuwe <strong>be</strong>roepen, het aktuele<br />
<strong>be</strong>staan, de sedentarisatie, de<br />
steden. Dit alles wordt<br />
voorgesteld aan de hand van<br />
honderden voorwerpen, foto's,<br />
kaarten, grafieken, videofilms en<br />
een reconstructie van een<br />
T oearegkamp.<br />
Gelijk met de etnografische<br />
tentoonstelling loopt in de<br />
rotonde van het Museum een<br />
fototentoonstelling van<br />
ontwikkelingsorganisaties met<br />
projekten in de regio. In de<br />
marge van de tentoonstellingen<br />
worden kinderateliers en<br />
concerten georganiseerd. Op<br />
geregelde tijdstippen zal een<br />
Toeareg de tentoonstelling<br />
animeren meteen<br />
theeceremonie en andere<br />
demonstraties.<br />
Koninklijk Museum voor<br />
Midden-Afrika,<br />
Leuvensesteenweg 13, 3080<br />
Tervuren -tel. 02/767.02.42<br />
Open: di-zo, tot 16 maart:<br />
I 0- 1 6.30 u., vanaf 17 maart:<br />
9- 1 7.30 u. (gesloten op<br />
maandag)<br />
Toegang: SO,- fr., 20,- fr. voor<br />
studenten en kinderen, 30,- fr.<br />
voor groepen (minimum<br />
IS personen)<br />
Voor een gids <strong>be</strong>taalt u 1200,- fr.<br />
per uur van dinsdag tot vrijdag<br />
en 1400,- fr. in de weekends<br />
(groepen van maximum<br />
2S personen).<br />
25 vrijkaarten
Openbaar Kunst<strong>be</strong>zit Baudelaire, Charles: 67<br />
Baurscheit, J.P. 11: 28<br />
c D<br />
in Vlaanderen<br />
1993<br />
Bazel, K.P. de: 113<br />
Bell: 142<br />
Calmette: 142<br />
Calvijn: 18<br />
Dael, Jan-Frans van: 69<br />
Daenens, Lieven: 115, 159<br />
Bellemans, Jozef: 47 Canova, Antonio: 46: Dali, Salvador: 118<br />
Personenregister<br />
Benavides, Ladewijk van: 69 Capella, Ambrosius: 23, 25, 26, 27 Dalpayrat, Pierre-Adrien: 148<br />
Berchem, Nicolaas: 72 Caravaggio: 66 Dammouse, Al<strong>be</strong>rt-Louis: 143, 147<br />
Berchem, Willem van: 6 Catharina van Alexandrië, Heilige: Dammouse, Edouard: 143<br />
Berghe, Frits van den: 78, 78 4, 54, 66 Dante: 147, 151<br />
A Berlage, H. P.: 113, 151 Catteau, Charles: 113 Da Ros, Antonio: 115<br />
Berré, Jan-Baptist: 69 Caukercken, Loys van: 16 Dassa, Ferdinand: 15, 16<br />
Actaeon (Akteon): 103, 132 Beschey, Balthazar: 124 Cecilia, Heilige: 7 Daum, frères *: 109, 110, 111,<br />
Aelst, Willem van: 72 . Beuckelaer Joachim: 64, 66, 68, Cecrops: 67, 67 118, 147<br />
Aertgen: 70 72 Cervantes: 62 David, Gerard: 52, 62<br />
Aerts, Leo: 154 Blanckefeld, Joos: 59 Chagall, Marc: 47, 114 David, Jacques-Louis: 46<br />
Aertsen, Pieter: 64, 68 Blijck, Jacobus van den: 1 03, 104 Chaplet, Ernest: 143, 147 David, koning: 67, 103<br />
Agatha, Heilige: 7 Blom, Jan: 25, 25, 30 Chevalier, Etienne: 58 <strong>De</strong> Boeck, A.: 5<br />
Agence Maritime Gantois *: 124 Blondeel, Armand: 132 Chevrot, Jean, bisschop van <strong>De</strong> Brauwer: 127<br />
Agnes, Heilige: 69 Blondeel, <strong>Herman</strong>: 154 Doornik: 55 <strong>De</strong> Bruyne, Pieter: 132, 135, 154,<br />
Albrecht: 18, 39 Boch *: 113 Christiaan, koning van 156, 157<br />
Alessi *: 155 Boenders, Frans: 144 <strong>De</strong>nemarken: 15 <strong>De</strong> Buck, Siegfried: 132, 154<br />
Allaert, Jan Frans: 127, 129, 129 Boeyermans, Theo<strong>door</strong>: 44 Christoffel, Sint-: 18, 22, 51, 60, <strong>De</strong>ckere, Maria de: 62<br />
Alva: 65 Bogaert, Ludo baron van: 50 62 Décorchement, François Emile:<br />
Amandus, Heilige: 4, 5, 27, 31 , 31 Bol, Ferdinand: 70 Christoforus: 18 111, 1 13, 109, 142<br />
Ambrosius, Heilige: 27 Bonaparte, Napoleon: 140 Christus: 19, 22, 26, 28, 52, 30, <strong>De</strong>france, Leonard: 69<br />
Amphora, Tegel- en Bonifacius, Sint-: 31 54, 58, 64, 66, 67, 68, 106 <strong>De</strong> Hoogh: 75<br />
Fayencefabriek *: 151 Bononiensis, Virgilius: 12 Christus, Petrus: 52 <strong>De</strong>lacroix: 69<br />
Amstel, Jan van: 62 Borch, Gerard ten: 72 Clark, Kenneth: 58 <strong>De</strong>laherche, Auguste: 148<br />
Andries, Sint-: 7 Bosch, Jeroen: 62, 64, 69 Claus, Emiel: 47 <strong>De</strong>lmonte, <strong>De</strong>odaat: 22, 60<br />
Antonello: 52 Boudewijn, koning: 38 Clemens XIV, paus: 43 <strong>De</strong>l Rio, deken: 22, 24<br />
Antonius, Sint-: 26, 27, 52, 62, 64, Bouillon, Godfried van: 5, 75 Cleve, Joos van: 60, 63 <strong>De</strong>lvin, Jean: 124<br />
66 Boulenger, Hippolyte: 76 Clouet, Jean: 46 <strong>De</strong>meter: 63<br />
Antverpia: 66, 67 Bourgondië, Antoon van: 8 Cluysenaer *: 124 <strong>De</strong> Roeck, P.: 31<br />
Apollonia, Heilige: 66 Bouts, Dirk: 51 , 52, 58, 60 Cock, Hiëronymus: 61 , 62 <strong>De</strong>r Weyden, Goeswin van: 58<br />
Appel mans, Peeter I: 9, 10 Bouttats, G.: 14 Coe<strong>be</strong>rger: 28 <strong>De</strong> Saedeleer, gezusters: 131, 148<br />
Arabia *: 114 Bracquemond, Félix: 143, 147 Col<strong>be</strong>rt: 43 <strong>De</strong>scamps, J.B.: 43<br />
Arad, Ron: 156 Braekeleer, Ferdinand de: 75 Colenbrander, Theo: 147 <strong>De</strong> Smet, Gust: 49, 76, 78<br />
Argy-Rousseau: 113 Braekeleer, Henri de: 47, 47, 49, Colinet *: 94 <strong>De</strong>ssauvage, Tsjok: 135, 154, 155<br />
Arrow, Studiebureau: *: 122 50, 75, 78 Coninck, Ferdinand Jean de: 124, <strong>De</strong>strée, <strong>Jos</strong>eph: 123<br />
Assisi, Franciscus van: 66, 67 Brant, lsa<strong>be</strong>lla: 66 125, 127, 129 <strong>De</strong> Vlaminck: 47<br />
Atalanta: 67 Braun, Emile: 148 Coninck, Kerstiaan de: 60, 62 <strong>De</strong> Weert, Maurice: 124<br />
Au<strong>be</strong>cq: 144 Bree, Filip van: 69 Cooreman, G.: 123 <strong>De</strong> Weert, N.: 15<br />
Audoenus: 5 Breitner: 47 Copier, Andries Dirk: 113, 114 <strong>De</strong> Witte, Vera: 132, 138<br />
Auguste, Jean: 147 Breuer: 135, 152, 152 Coppens, Omer: 147 <strong>De</strong> Wulf, Koenraad: 154<br />
Augustinus, Heilige: 66 Broeck, Crispyn van den: 15, 63 Cornette, Arthur: 47, 49, 50, 62 D'Huyvetter, Joan Nor<strong>be</strong>rt: 129<br />
Aurelius, Marcus: 67 Broodhaers, Marcel: 76 Correggio: 43 D'Huyvetter, Nor<strong>be</strong>rt: 129<br />
Brouwer, Adriaen: 43, 68, 70 Costantini, Egidio: 114 Diana: 103, 132<br />
Brueghel de Oude, Pieter: 43, 60, Coter, Colijn de: 59 Diderot: 68<br />
B 6 61 , 62, 64, 68, 74 Cour<strong>be</strong>t, Gustave: 68 Didron *: 31<br />
Brueghel, Jan I, 60, 63 Cox, Jan: 77 Didron, E.: 31 , 33<br />
Baccarat *: 1 07 Brueghel, Pieter 11: 60, 63 Coxcie, Michiel: 15, 60 Dijck, Antoon van: 68, 69, 72, 75<br />
Bacchus: 60, 63 Brugelette *: 124 Coymans, lsa<strong>be</strong>lla: 72 Dim ph na, Heilige: 31, 31<br />
Backer, Jacob de: 30, 44, 63, 70 Bruggeman, August: 125 Craco, Arthur: 142, 147 Donas, Marthe: 77<br />
Baegert, <strong>De</strong>rick: 52 Bruynseraede, René: 130, 132, Craes<strong>be</strong>eck, Joos van: 68 Dorothea, Heilige: 69<br />
Balen, Hendrik van: 22 138 Cranach: 74 Dresser, Christopher: 151<br />
Balten, Peter: 60 Brychtova, Jaroslava: 116, 116 Crane, Walter: 144 Dubois, Louis: 67<br />
Banque de Flandre *: 124 Burchard, bisschop van Kamerijk: Crispianus, Heilige: 66 Dufy, Raoul: 114<br />
Barbara, Heilige: 7, 51 , 54, 56, 58, 2, 6 Crispinus, Heilige: 66 Dumas *: 124<br />
64, 74 Bürger, Wilhelm: 62, 70 Croy, Filips van: 58 Dunand, Jean: 148<br />
Barbier: 43 Busschmann, Paul: 49 Custodis, Pierken: 60 Dürer, Albrecht: 44, 59, 60, 62, 74<br />
Barovier, Angelo: 93 Buysse, Georges: 147 Durlet, Fr.: 30, 30:
E Fucina degli Angeli *: 114 Henderic Geo: 132, 153 K<br />
Fugger, Anton: 15, 59 Hendrik I, hertog van Brabant: 6<br />
Echnaton-Amenophis IV: 85 Fugger, Johann Jakob: 15, 59 Hendrik 111: 6 Karel I: 67<br />
Edison: 142 Herbatte *: 1 07 Karel V: 15, 59, 75<br />
Edward lil, koning van Engeland: 6 Herbouville, d': 43 Karel VI: 97, 102<br />
Eeckhout, Gerbrand van den: 70 G Hercules: 22, 45, 64 Keldermans, Rombout 15<br />
Eetvelde, Edmond van: 142, 144 Herodus: 62 Kerricx de Oude, Willem: 69<br />
Eisch, Erwin: 114 Gallé, Emile: 109, 110, 110, 111, Herreyns, Willem J.: 26, 28, 30, Kerricx, W.I.: 25, 46<br />
Eliaerts, Jan-Frans: 69 116, 145, 147 43, 44, 44 Key, Willem: 15, 60, 72<br />
Eligius, Heilige: 4, 5, 7, 31 , 31 Garibaldo: Marco Antonio: 22 Hertz: 142 Key, Adriaen Thomasz.: 62<br />
Elisa<strong>be</strong>th: 22 Gassel, Lucas: 62 Hob<strong>be</strong>ma, Meindert: 70, 71, 72 Keyser, Nicaise de: 49, 68<br />
Engeland, Elisa<strong>be</strong>th van: 44 Geel, Jan-Frans van: 63, 69 Hobé, Georges: 142 Killinger, Friedrich: 101<br />
Engelbrechts, Cornelis: 70 Geraerdts, Stefanus: 72 Hoffmann, <strong>Jos</strong>ef: 147, 151 Killinger, Georg: 101<br />
Ensor, James: 47, 49, 50, 75, 76, Géricault: 69 Hol<strong>be</strong>in: 74 Kindt, David 't: 127<br />
78 Gevartius, Gaspar: 67 Hollar, W.: 10 Kins<strong>be</strong>rgen, A.: 39<br />
Erasmus: 65, 74 Ghysegem, Emiel van: 70 Hollein, Hans: 154, 155 Kiss, August: 46<br />
Erichthonius: 67, 67 Gidding, Jaap: 147 Handt, Christiaan d': 55, 58<br />
Ertborn, Florent van: 46, 51 , 52, Gijselaar, C. de: 103 Hoogstraeten, Samuel van: 72<br />
57, 70 Gilliams, Maurice: 67 Horemans, vader en zoon: 69 l<br />
Eyck, Hu<strong>be</strong>rt van: 52 Gillis, Pieter: 65 Horta, Victor: 143, 144, 146, 147<br />
Eyck, Jan van: 43, 51, 52, 54, 55, Giotto: 52, 54 Hoste, Huib: 132, 135, 152 Lachenal, Raoul: 129, 148<br />
56, 58, 60, 64, 72, 74 Girault: 142 Hulin de Loo, Georges: 123, 124 Laet, Jan de: 49<br />
Eysselinck, Gaston: 132, 135, 152, Goes, Hugo van der: 52, 60 Hye-Hoys, familie: 127 Lalaing, de *: 124<br />
152, 153 Gonzaga, hertog Vicenzo 1: 66 Lalique, René: 111, 113, 116, 148,<br />
Gossaert, Jan: 60 148<br />
Goubau, familie: 28 Lalique, René *: 115<br />
F Goupy, Marcel: 129, 148, 150 La Lys, S.A. *: 124<br />
Goyen, Jan van: 72 litala *: 114 Lambrechts, Marc: 147, 148<br />
Fabiola, koningin: :18 Grafart, Charles: 112 ljkens, Pieter: 65 Landsteiner: 142<br />
Faes, Pieter: 69 Grapheus, Abraham: 46 lngres: 46 Lannoy, Peter: 30<br />
Farnese, Alexander: 18, 65 Graves, Michael: 155 lsa<strong>be</strong>lla: 18, 39 Larock, Evert: 78<br />
Fay d'Her<strong>be</strong>, Lucas: 69 Greenwood, Frans: 103 Laurentius, Sint-: 7<br />
Fettweiss, Henri: 116, 118 Gregorius, Sint-: 26 Lauwaert, Yvette: 132<br />
Feure, de: 144 Gridolphi, Ph. * : 82, 94, 97, 98 J Le<strong>be</strong>au, Chris: 113, 151<br />
Filips de Goede: 55 Grief genaamd <strong>De</strong> Claeuw, Leclercq, Emile: 67<br />
Filips IV, koning van Spanje: 101 Jacques: 71 Jan de Doper (Baptist), Sint-: 22, Le Corbusier: 135, 152, 152<br />
Finch, Alfred William: 144, 147 Grimmer, vader en zoon: 62, 72 44, 62 Leerdam, Glasfabriek * : 113, 114,<br />
Floris, Frans: 30, 44, 63, 64, 65, Groot, Mieke: 116 Jan 111, hertog van Brabant: 8 151<br />
67 Gropius, Walter: 153 Jan in de olie, Sint-: 44 Lehmann, Caspar: 101<br />
Floris, Cornelis 11: 64 Guérin, Roger: 151 Jan Zonder Vrees: 55 Leirens, Leon: 115, 129, 130, 124,<br />
Fontana, Lucio: 78 Guerriero, Adriana: 156 Janssen, Dirk: 32 124, 148<br />
Fornen<strong>be</strong>rg: 62 Guerriero, Alessandro: 156 Janssens, Abraham: 66, 67 Lemmens, Jean: 135, 154, 154<br />
Fouquet, Jean: 46, 51 , 52, 58 Gysbrechts, Franciscus: 72 Jencks, Charles: 155 Lenoble, Emile: 148<br />
Fragonard: 69 Jespers, Oskar: 78 Lens, Andries Cornelis: 45, 69<br />
Franck, Charles: 47 Jezus: 20, 51 Leonardo: 61<br />
Franck, François: 47 H Joachim, meester: 60 Leopold 11, koning: 142<br />
Franck, Louis: 47 Johannes: 63, 64, 66 Leopold Willem, aartshertog: 43<br />
Francken, Ambrosius: 60, 65, 66, Haesaerts, Paul: 148 Johannes (schilder): 60 Leyden, Lucas van: 60, 70<br />
67 Hallet 144 Jonathan: 103 Leys, Henri: 47, 47, 63, 74, 78<br />
Francken, Frans: 18, 20, 26, 29 Hals, Frans: 70, 72 Jonghelinck, Nicolaes: 62, 64 Li<strong>be</strong>nsky, Stanislav: 116, 116<br />
Francken, Frans 11: 22 Hankar, Paul: 142, 144, 147 Joos, Sint-: 7 Linossier, Claudius: 148<br />
Frankfurt, de Meester van: 44, 44, Hanneman, Adriaan: 72 Jordaens, Jacob: 43, 44, 46, 66, Lint, Pieter van: 22, 44<br />
51 , 57, 58 Havermans N.F.: 148 67, 67 Lion d'Or *: 124<br />
Fredegandus, Sint-: 31 , 31 Haviland: 143 Jozef: 20 Littleton, Harvey: 114<br />
Frederik-Hendrik, prins: 99 Heemskerk, Willem Jacobszn. van: Judith: 63: Lobmeyer, J. & L. *: 108, 108<br />
Freud, Sigmund: 142 99 Juno: 132 Loetz (Witwe) *: 109, 111<br />
Friedländer, Max: 69 Heins, Armand: 113, 123, 124, Jupiter: 132 Longinus: 67<br />
Frijns, Bert: 118 125, 129, 130, 136, 138 Lorreinen, Karel van: 45<br />
Frison: 144 Heller, Paul: 113 Lot: 60<br />
Fritz Heckert *: 1 08 Hemessen, Jan van: 43 Lotharingen, Karel van: 102, 103<br />
Fromentin, Eugène: 54, 66 Hemptinne, Ferdinand de: 123 Louis-Philippe: 107<br />
2
Lucas, Sint-: 44, 64 Mies van der Rohe: 152 Oostenrijk, Margaretha van: 55 Reynolds, <strong>Jos</strong>hua: 46<br />
Lumière, Auguste: 142 Minerva: 67 Oostzanen, Jacob Cornelisz van: Riemerschmid, Richard: 147<br />
Lumière, Louis: 142 Minton's Art Pottery Studio *: 143 70 Rietveld, Gerrit: 132<br />
Luther, Maarten: 15, 18 Moded, prediker: 15 Oranje, prins van: 127 Rijn, Hendrik van: 52<br />
Moer<strong>be</strong>ke, van *: 124 Orley, Barend van: 63 Robrecht 11, graaf: 6<br />
Mohn, Samuel: 107 Orsini, Napoleone: 54 Rockox, Barbara: 15, 16<br />
M Molenaer, Jan Miense: 72 Ostade, Adriaan van 72, 103, 104 Rockox, Nicolaas: 66<br />
Molière: 62 Ouen, Sint-: 5 Rode, Lam<strong>be</strong>rtus de 6, 7<br />
Maagd, Heilige: 15, 54, 64 Mongardo *: 94, 99 Ovidius: 67, 67, 103, 132, 138 Rodin, Auguste: 147<br />
Maagd van Gent: 99, 101 Monod, Veronique: 119 Ozenfant, Amedée: 152 Roemer Visscher, Anna: 99<br />
Mackintosch, C.R.: 146 Mont, Pol de: 47, 49, 68, 69 Rogier: 58, 64<br />
Madou, Jean-Baptiste: 75 Mooleyser, Willem: 99 Rohingus: 5<br />
Maertens, <strong>Jos</strong>eph: 124 Moore, Bernard: 145, 147 p Rombouts, Theo<strong>door</strong>: 66<br />
Maes, Nicolaas: 70 Moore Bros *: 145 Röntgen: 142<br />
Magdalena: 61 Moore, Samuel: 145 Paelinck, <strong>Jos</strong>eph: 69 Rooses, Max: 47, 49, 50<br />
Majorelle *: 124, 129 More, Thomas: 65 Palamedes: 72 Rops, Félicien: 76<br />
Male, Ledewijk van: 8 Morel de Boucle St.<strong>De</strong>nis, Lucien: Panofsky, Erwin: 58 Rossi, Aldo: 154, 155<br />
Mand er, Karel van: 51, 67 123 Pasquetti, Jacomo: 94, 97 Rouard, Georges: 150<br />
Mantua, de hertog van: 43 Morel, Yolande: 49 Patinir, Joachim: 60, 61 , 62, 72 Rousseau, Eugène: 147<br />
Marconi: 142 Moretus, Balthasar 1: 22 Paulus: 27 Royal Gepenhagen *: 147<br />
Margareta: 8 Moretus, Jan: 19, 22 Peer den drol: 63 Ru<strong>be</strong>ns, Pi eter Pa ui: 4, 18, 19, 21,<br />
Margritte, René: 76 Moretus, familie: 19, 30 Peeters, Jozef: 77 22, 23, 24, 24, 26, 24, 27, 28, 28,<br />
Maria: 20, 22, 39, 51, 54, 58, 63, Morris, William: 109, 143, 144 Pepijn, Marten: 68 29, 30, 32, 39, 43, 44, 66, 67, 67,<br />
64, 66 Morrone de: 94 Permeke, Constant: 49, 76, 78 68, 74, 75<br />
Maria Magdalena: 7, 54, 43 Morse: 142 Pesaro, Jacopo: 66 Rudiger: 60<br />
Maria-Theresia: 45, 1 03 Moser & Söhne *: 151 Petrick, Lajos: 151 Rudolf 11: 101<br />
Marie-Louise: 107 Mostaert, Frans: 62 Petrus en Paulus, Sint-: 6, 14, 26, Ruhlmann, Jacques-Emile: 148<br />
Marinot, Maurice: 112, 113, 116, Mucha: 144 27 Rumè<strong>be</strong>: 129<br />
148 Muller, gebroeders: 110, 111, 146 Philips 11: 44 Rupel, <strong>De</strong> *: 113<br />
Marinot, Florence: 116 Picard, Edmond: 144 Ruskin, John: 142<br />
Mars: 63 Picasso, Pablo: 114 Ruysdael, Jacob van: 70, 71, 72<br />
Martina, Heilige: 22 N Pictura: 44 Ruysdael, Salomon van: 72<br />
Martini, Simone: 46, 52, 54, 54,<br />
Plantijn, Christoffel: 65<br />
55, 67 Napoleon: 26, 28, 43, 107 Plantin, Martina: 19, 22<br />
Martinus, Heilige: 60 Narcissus: 103 Plantin, familie: 19, 30 s<br />
Maus, Octave: 144 Navez, François: 69 Portaels •: 124<br />
Mayodon, Jean: 129, 148 Neeffs, P.: 23 Portoghesi, Paolo: 155 Saint-Louis, verrerie de *: 106,<br />
Meester van 1499: 55 Nelis, bisschop: 24 Peurbus de Oude, Frans: 60 107<br />
Meier, Richard: 155 Nicolié, <strong>Jos</strong>eph: 51 Pourbus, Pieter: 72 Sala, Jean: 129, 148<br />
Meissen *: 147 Nielsen, Kai: 147 Powolny: 147 Salomo: 64<br />
Meitner, Richard: 116 Nieulant, Catharina van: 1 01 Provoost, Jan: 60, 69 Salviati, Antonio: 108<br />
Meleager: 67 Noort, Lam<strong>be</strong>rt van: 44, 60 Saskia: 70<br />
Memling: 51 , 52 Nor<strong>be</strong>rtus, Sint-: 5, 6, 27, 31, 31, Savonetti, Fr.: 101<br />
Mendini, Alessandro: 154, 155, 156 33 a Scaglia, Caesar: 68<br />
Mensaert, G.P.: 43 Nose, Symon: 6 Scailmont *: 113<br />
Mercurius: 44, 60, 63 Nowé, Henri: 130, 132 Quellin, Erasmus: 30 Scaldis: 66, 67<br />
Messias: 67 Quellin, Artus 11: 26, 27 Schadow, Friedrich von: 46, 46<br />
Messina, Antonello da: 46, 47, 52, Ouellin de Jonge, Artus: 69 Schmalzigaug, Jules: 77<br />
54 0 Quellinus de Oude: 46 Schmook, Ger: 52<br />
Metsijs, Cornelis: 62 Quellin de Oude, Artus: 69 Schneider, Ernest en Charles •:<br />
Metsijs, Jan: 62, 63 Odevaere, <strong>Jos</strong>ef: 69 Quesnoy, Jeroen du: 69 112<br />
Metsijs, Quinten: 31, 43, 44, 44, Ommeganck, Balthasar: 69 Schalt, Terese: 124, 125, 127<br />
51 , 60, 62, 65, 66, 68, 74 Onze-Lieve-Vrouw: 14, 26, 31, 43 Schongauer, Martin: 64<br />
Metsu: 75 Onze-Lieve-Vrouw 'in novo R Schrijvers, Dirk: 115, 116<br />
Metthey, André: 148 opere': 7 Schurman, Anna-Maria van: 99<br />
Meunier, Constant: 78 Onze-Lieve-Vrouw op 't Staaksken: Rafaël: 43 Schut, Cornelis: 22, 23<br />
Meydam, Floris: 116 33 Rauch, Christian: 46 Schwanhardt, Georg: 101<br />
Meyr's Neffe *: 144 Onze-Lieve-Vrouw ten Hemel Ravenscroft, George: 102 Schwinger, <strong>Herman</strong>n: 101<br />
Michelangelo: 60 opgenomen: 23, 24 Rembrandt: 67, 70 Scorel, Jan van: 70<br />
Michielsen, familie: 30 Onze-Lieve-Vrouw van Antwerpen: Renoir: 69 Scribanus, C.: 5<br />
Miereveld, Miehiel van: 72 32<br />
Reymerswael, Marinus van: 60, 62 Scri<strong>be</strong>, Fernand: 123, 124, 136<br />
3
Sebastiaen, Sint-: 28<br />
Sedmik, <strong>Jos</strong>eph: 119<br />
Seguso, Livio: 114<br />
Serrurier-Bovy, Gustave: 142, 143,<br />
144, 146, 147, 147, 151<br />
Servranckx, Victor: 77<br />
Sèvres *: 143<br />
Shakespeare: 62<br />
Sib<strong>be</strong>rechts, Jan: 68<br />
Simeon: 22<br />
Simmen, Henri: 148<br />
Sipek, Borek: 154, 156<br />
Sironi: 47<br />
Smedt, Gillis de: 62<br />
Smet de Naeyer, Maurice de: 123<br />
Smits, Jacob: 47, 50<br />
Snijders, Frans: 43, 64<br />
Snyers, Peeter: 44, 69<br />
Società Salviati & Co *: 108<br />
Soenens, J.B.: 127<br />
Salon, Marc-Louis: 143<br />
Solvay *: 144<br />
Solvay, Ernest: 144<br />
Sottsass, Ettore: 116, 116, 154,<br />
156<br />
Spoorwater, Evert: 10<br />
St. Mary's Works, The *: 145<br />
Stalins en Janssens *: 31 , 33<br />
Starck, Philippe: 156<br />
Steen, Jan: 72<br />
Stevens, Alfred: 75<br />
Steyaert, Frank: 132<br />
Stobbaerts, Jan: 47, 76, 78<br />
Stockmans, Piet: 132<br />
Studio Alchimia *: 156<br />
Suvée, <strong>Jos</strong>eph-Benoît: 69<br />
Swarten, Jan: 70<br />
T<br />
Tac, Jan: 10<br />
Tanchelm: 5, 6, 33<br />
Tency, Jean-Baptiste: 69<br />
Teniers de Jonge, David: 43, 44,<br />
62, 67, 68, 70<br />
Ter Borch: 75<br />
Terne, kanunnik du: 15<br />
Tesschelschade, Maria: 99<br />
Thomas: 66<br />
Thoré, Theophile: 62, 70<br />
Thorn-Prikker: 144<br />
Thorvaldsen, Berthel: 46<br />
Tiffany *: 116<br />
Tiffany, Louis Comfort: 111<br />
Tigerman, Stanley: 155<br />
Tintoretto: 43<br />
Titiaan: 43, 66<br />
Titz: 29<br />
Toetmosis: 111: 84<br />
Trenck, Jan: 72<br />
4<br />
Tsgrooten, Antonius: 58<br />
Tusquets, Oscar: 155<br />
u<br />
Urbino, Rafaël van: 60<br />
Ursel, Lancelot van: 15<br />
V<br />
Valckenborgh, Lucas van: 62<br />
Valkema, Sybren: 114, 116<br />
Val Saint-Lam<strong>be</strong>rt *: 83, 107, 110,<br />
111, 112, 112, 146<br />
Van<strong>be</strong>selaere, Walther: 47, 50, 78<br />
Van den Branden: 43, 63<br />
Vandenbroeck, Paul: 49<br />
Van den Daele, Gerard: 132<br />
Vander AA, familie: 28<br />
Van der Neer, J.: 28<br />
Van der Ouderaa, Pieter: 31, 33<br />
Van der Stappen, Charles: 142<br />
Van de Voorde, Oscar: 123<br />
Van Dijck: 43, 66, 67<br />
Van Dijck, architect: 42, 50<br />
Van Dyck, Jan Peter: 24<br />
Van Hecke, P.-G.: 78<br />
Van Hecke, Norine: 78<br />
Van Hecke-Baut de Rasmon,<br />
barones: 47, 70<br />
Van huffel, Al<strong>be</strong>rt: 132, 147, 148,<br />
153<br />
Van Lerius, Jh .: 30<br />
Van Meegeren: 52<br />
Van Mildert, H.: 27<br />
Van Nieuwenhuys: 51<br />
Van Pelt: 51<br />
Van Reysschoot, Pieter Nor<strong>be</strong>rt:<br />
129<br />
Veen, Otto van: 22<br />
Velde, Henry van de 111, 132,<br />
142, 143, 144, 146, 147, 147, 153,<br />
158<br />
Venturi, Ro<strong>be</strong>rto: 155<br />
Verachter, Frederic: 59<br />
Verachtert: 51 , 74<br />
Veranneman, Emiel: 132, 135,<br />
154, 156<br />
Verbrugghen, Peeter: 30<br />
Vercentre *: 113<br />
Verloren Zoon, Meester van de: 62<br />
Veronese: 43<br />
Verroken, André: 154<br />
Verstraelen, J.B.: 25<br />
Verstraete, Willy: 122, 132, 135<br />
Verstraeten, Theo<strong>door</strong>: 78<br />
Verveecke, Pieter: 26, 26<br />
Villard de Honnecourt: 136<br />
Vogels, Guillaume: 76, 78<br />
Volckaert, Philippe: 101<br />
Voltaire: 127<br />
Vonêche *: 107<br />
Voort, Miehiel van der: 26<br />
Vos, Cornelis de: 29, 46, 68<br />
Vos, Maarten de: 15, 18, 20, 28,<br />
44, 44, 64, 65, 66<br />
Vrancx, Sebastiaan: 43<br />
Vrel, Jacob: 72<br />
Vriendt, Frans Floris de: 63<br />
w<br />
Wael, Cornelis de: 68, 69<br />
Waghemakere, Domien de: 10, 15<br />
Waghemakere, <strong>Herman</strong> I de: 1 0<br />
Walburgis, Sint-: 4, 31 , 31<br />
Walter, Amalric: 109, 1 11<br />
Wartha, Vince: 151<br />
Watteau: 68, 69<br />
West, Benjamin: 46<br />
Weyden, Gaassen van der: 52, 52,<br />
60, 63<br />
Weyden, Rogier van der: 52, 54,<br />
55, 60<br />
Wildens, Jan: 43<br />
Willem I, koning: 28, 46<br />
Willem 11, koning: 51 , 70<br />
Willems, Jan-Frans: 52<br />
Willemssens, L.: 27<br />
Willibrordus, Sint-: 5, 31 , 31<br />
Winders: 42, 50<br />
Wint, J.B. van: 5, 26, 31<br />
Wirkkala, Tapio: 114<br />
Wolfers, Philippe: 132, 142, 146,<br />
147, 148, 148<br />
Wolft, David: 103<br />
Wouters, Rik: 47, 49, 50, 76, 78<br />
y<br />
Yamashita, Kazumasa: 155<br />
z<br />
Zabro-Zanotta *: 155<br />
Zadkine: 47<br />
Zannini, Marco: 116, 116<br />
Ziesel, Joris: 69<br />
Zoritchak, Yan: 119<br />
Zoude et Cie, Verreries L. *: 106,<br />
107<br />
Zoude, Sébastien *: 103, 104<br />
Zsolnay, Vilmos: 151<br />
Zsolnay *: 147, 151<br />
Cursief: zwart/wit af<strong>be</strong>elding<br />
Vet: kleuraf<strong>be</strong>elding<br />
Romein: tekstvermelding<br />
*: firma, uitgeverij, studio,<br />
merknaam krant of tijdschrift
TOULOUSE - LAUTREC<br />
Zijn adellijke jeugd, zijn uitbundig<br />
leven, zijn meesterlijke kookkunst,<br />
zijn vrolijke vriendenkring, ...<br />
To ulouse-Laurrec als levenskunste<br />
naar en gastronoom.<br />
192 blz. met meer dan 120 foto's<br />
1595 ft<br />
lannoo<br />
DE BOURLASCHOUWBURG<br />
Rijkelijke illustraties en boeiende<br />
reksten bieden de lezer een intri<br />
gerende blik achter de schermen<br />
van deze Antwerpse rempel<br />
der muzen.<br />
208 blz. - 1980 ft<br />
• • •<br />
uztgeverlj<br />
WIE ZICH NU ALS NIEUWE ABONNEE MELDT VOOR 1994,<br />
ONTVANGT GRATIS ALS WELKOMSTGESCHENK :<br />
VAN NU EN 'lp EN, STAALKAART VAN ARTIKELEN UIT ONS ERFDEEL<br />
Een unieke bloemlezing van 360 bladzijden, met artikelen uit 32 jaargangen<br />
(1957-1989) van het algemeen-Nederlands cultureel tijdschrift Ons Erfdeel.<br />
Uit deze periode is een keuze van veertig artikelen gemaakt . <strong>De</strong>ze heb<strong>be</strong>n <strong>be</strong>trekking<br />
op een breed scala aan onderwerpen :<br />
de kunsten, media, internationale<br />
culturele <strong>be</strong>trekkingen, geschiedenis,<br />
culturele samenwerking, taal- en cultuurpolitiek<br />
en diverse algemeen<br />
maatschappelijke vraagstukken.<br />
Daarmee geeft deze :;taalkaart<br />
een adequaat <strong>be</strong>eld van de veelzijdigheid<br />
van Ons Erfdeel, dat <strong>door</strong> zijn<br />
algemeen-Nederlands karakter en<br />
cultuurpolitiek engagement een eigen<br />
plaats verwierf in het culturele leven<br />
van Nederland en Vlaanderen.<br />
CONFRONTATIES<br />
I I I Hedendaagse kunstenaars uit<br />
België en her GH. Luxemburg in<br />
woord en <strong>be</strong>eld bieden in dit boek<br />
een representatief overzicht van hei:<br />
gefragmenteerde, caleidoscopische<br />
kunstge<strong>be</strong>uren van de laatste 70 jaar.<br />
256 blz. - 1850 Jr.<br />
DE GROTE MARKT VAN BRUSSEL<br />
Edgard Goedleven<br />
500 jaar boeiende geschiedenis<br />
in een magistraal kunstboek.<br />
Meer dan l 00 verschillende items<br />
en een 300-ral uitzonderlijke<br />
illustraties.<br />
280 blz. - 2950 Jr.<br />
U kan deze boeken <strong>be</strong>stellen <strong>door</strong> storting van het vereiste <strong>be</strong>drag<br />
op rekeningnummer 440-000736 1-87 van Openbaar Kunst<strong>be</strong>zit<br />
in Vlaanderen, met vermelding van het verlangde boek. Voor OKVabonnees<br />
rekenen wij geen verzendingskosten aan.<br />
•<br />
Dit aanbod geldt<br />
uitsluitend voor<br />
nieuwe abonnees<br />
die het afgelopen<br />
jaar geen abonnee<br />
zijn geweest.<br />
Toezending van<br />
het geschenk ge<strong>be</strong>urt<br />
onmiddellijk<br />
na ontvangst<br />
van het abonnementsgeld.<br />
Stuur de bon (of een kopie) naar :<br />
Stichting Ons Erfdeel,<br />
Murissonstraat 260, B-8931 Rekkem.<br />
Fax : 056 /41 47 07<br />
ONS ERFDEEL<br />
JA , NOTEER MU ALS NIEUwE ABONNEE OP ONS ERFDEEL 1994:<br />
NAAM :<br />
Abonnementsprij s 1.800 BEF voor 5 nummers (800 blz.)<br />
STRAAT : ____________________________________________ <br />
POSTCODE : ---- -- -- -- --<br />
- PLAATS : ____________________ <br />
D lK STORT HEDEN 1.800 BEF OP POSTREKENtNG 000-0907100.53 VAN STICHTING ONS ERFDEEL<br />
0 lK BETAAL NA ONTVANGST VAN DE FACTUUR.<br />
Datum : Handtekening :
Museum van <strong>De</strong>inze en de<br />
Leiestreek, <strong>De</strong>inze<br />
Charles Louis Picqué<br />
19 febr. tot I I april<br />
<strong>De</strong> naam Charles Louis Picqué<br />
( 1799- 1 869) klinkt u wellicht niet<br />
<strong>be</strong>kend in de oren. Toch was<br />
deze schilder, geboren in <strong>De</strong>inze,<br />
in zijn tijd een <strong>be</strong>roemd en<br />
succesvol kunstenaar.<br />
Het Museum van <strong>De</strong>inze en de<br />
Leiestreek verzamelde zo'n<br />
70 portretten van zijn hand voor<br />
een retrospectieve.<br />
Na een basisopleiding bij zijn<br />
oom Pieter Cras wordt Charles<br />
Louis Picqué in 1820 leerling aan<br />
de Academie van Bnussel.<br />
Hij neemt deel aan de Salons in<br />
Gent en Bnussel en wint<br />
verschillende prijzen. In 1827<br />
krijgt hij een <strong>be</strong>urs om in Italië<br />
zijn schilderstudies verder te<br />
zetten. T enug in België<br />
portretteert hij de negen leden<br />
van het Voorlopig Bewind van<br />
België. Dit <strong>be</strong>tekent meteen de<br />
start van zijn succesvolle canrére<br />
als portretschilder. Zijn stijl is<br />
voornamelijk neoclassicistisch.<br />
Dat Charles Louis Picqué<br />
vandaag bijna volkomen vergeten<br />
is heeft twee redenen: zijn<br />
portretten worden <strong>door</strong> de<br />
nakomelingen van de <strong>be</strong>stellers<br />
in de familie gehouden en de<br />
kunstmarkt heeft nauwelijks<br />
interesse voor de 19de eeuwse<br />
portretschilderkunst.<br />
Via de portretten van Picqué in<br />
het Museum van <strong>De</strong>inze en de<br />
Leiestreek kan u kennis maken<br />
met de 19de eeuwse hogere<br />
stand.<br />
Museum van <strong>De</strong>inze en<br />
Leiestreek, Lucien Matthyslaan<br />
3-S, 9800 <strong>De</strong>inze, 09/386.00. I I<br />
Open: weekdagen 14-17.30 u.;<br />
zaterdag, zon- en feestdagen:<br />
I 0- 12 u., 14 u.- 17 u.<br />
Gesloten op dinsdag, I januari en<br />
2S decem<strong>be</strong>r<br />
20 vrijkaarten<br />
12<br />
Museum voor Sierkunst,<br />
Gent<br />
Art is Life<br />
24 fe b. - 9 april<br />
<strong>De</strong> titel laat het niet vermoeden<br />
maar deze tentoonstelling in het<br />
Gentse Museum voor Sierkunst<br />
toont ISO ... motorhelmen. Geen<br />
<strong>door</strong>deweekse motorhelmen,<br />
maar exemplaren die <strong>door</strong><br />
evenveel kunstenaars onder<br />
handen zijn genomen en<br />
getransformeerd tot autonoom<br />
kunstwerk.<br />
<strong>De</strong> motorhelm is in de eerste<br />
plaats een functioneel<br />
gebnuiksvoorwerp dat de nodige<br />
<strong>be</strong>scherming moet geven aan de<br />
motorijder. <strong>De</strong> relatie van<br />
machine tot kunst is zonder<br />
meer duidelijk Sinds het <strong>be</strong>gin<br />
van de produktie van voertuigen,<br />
hetzij auto's, boten, treinen,<br />
moto's heeft de producent oog<br />
gehad voor een aantal<br />
estethische factoren, vooral dan<br />
in de vormgeving en de<br />
decoratie. Diezelfde aandacht<br />
heb<strong>be</strong>n sinds enkele decennia<br />
ook de bijhorende kleding en<br />
attributen, zoals de motorhelm<br />
gekregen.<br />
Een aantal kunstenaars heb<strong>be</strong>n<br />
voor deze manifestatie duidelijk<br />
ingespeeld op het gegeven van<br />
de decoratie. Anderen heb<strong>be</strong>n<br />
extra-vormelijke elementen<br />
toegevoegd zoals vleugels,<br />
lampjes, parels, kammen en<br />
kuiven waar<strong>door</strong> de<br />
oorspronkelijke vormgeving<br />
weliswaar onveranderd is<br />
gebleven maar <strong>door</strong> de ingrepen<br />
volledig gedeformeerd. Nog<br />
anderen heb<strong>be</strong>n de helm zelf<br />
getransformeerd <strong>door</strong> delen weg<br />
te halen of te verplaatsen.<br />
Museum voor Sierkunst, Jan<br />
Breydelstraat S, 9000 Gent<br />
09/22S.66.76<br />
Open: di. tot zo. 9.30- 1 7.00 u.<br />
(maandag gesloten)<br />
Toegang: ISO fr., I 00 fr.<br />
Rondleidingen op aanvraag:<br />
09/225.66.76<br />
Museum van Hedendaagse<br />
Kunst, Gent<br />
Beeld/Beeld<br />
5 maart tot I 7 april<br />
<strong>De</strong> tentoonstelling 'Beeld/Beeld'<br />
toont een selectie van recente<br />
videokunst en -installaties en<br />
fotografisch werk uit de collectie<br />
van het Museum van<br />
Hedendaagse, Kunst aangevuld<br />
met enkele <strong>be</strong>langrijke<br />
bnuiklenen uit binnen- en<br />
buitenland.<br />
'Beeld/Beeld' is een materiële<br />
titel, dit in tegenstelling tot<br />
bijvoor<strong>be</strong>eld 'Vierkant' die een<br />
metaforische titel was. Materieel<br />
in de zin dat de kunstwerken<br />
gebaseerd zijn op het gebnuik<br />
van technologische<br />
reproductiemiddelen waarbij de<br />
<strong>be</strong>tekenis van het <strong>be</strong>eld (ikoon)<br />
kan gezien worden als 'af<strong>be</strong>elding<br />
van' (image).<br />
Er wordt geen historisch<br />
overzicht gegeven maar wel een<br />
keuze die in inzicht verschaft in<br />
de vele mogelijkheden van <strong>be</strong>ide<br />
media en de diverse<br />
toepassingen <strong>door</strong> de<br />
kunstenaars gerealiseerd.<br />
<strong>De</strong> tentoonstelling 'Beeld/Beeld'<br />
toont o.a. werk van Gil<strong>be</strong>rt &<br />
George, Günther Förg, Bnuce<br />
Nauman, Nam june Paik. Anne<br />
Mie Van Kerckhoven en Bil!<br />
Viola.<br />
Museum van Hedendaagse<br />
Kunst<br />
Citadelpark 9000 Gent,<br />
09/22 1.17.03<br />
Open: alle dagen van 9.30 u. tot<br />
17 u. (maandag gesloten)<br />
Toegang: ISO,- fr. (reductie<br />
7S,- fr.)<br />
Rondleidingen: op aanvraag<br />
(09/227. 17.03), prijs: ISOO,- fr.<br />
(max. 20 personen)<br />
Gemeenschapsschool<br />
"<strong>De</strong> Veerman", Hamme<br />
Tiende Kunstsalon en<br />
Belgische Abstraeten rond<br />
de jaren '50<br />
tot 20 fe br.<br />
Onder de noemer "Een keuze ... "<br />
bouwen een aantal hedendaagse<br />
kunstenaars elk een eigen nuimte.<br />
Het zijn D. Ampe, C. jacobs,<br />
Ph. Le<strong>be</strong>au, B. Neetens, F. Pire,<br />
R. Pringels, Reinhoud, j. Van den<br />
Driessche, R. Vandereycken en<br />
A. Van Schuylen<strong>be</strong>rgh. Tegelijk<br />
wordt aandacht <strong>be</strong>steed aan<br />
Maurits Verbist, de "laatste<br />
vaandeldrager van het Vlaamse<br />
expressionisme".<br />
<strong>De</strong> jaren 19 SO bieden een<br />
boeiend podium voor de<br />
nationale kunstscéne. Zestig<br />
kunstenaars, waaronder<br />
Bertrand, Burssens, <strong>De</strong>lahaut.<br />
Mara, Peire, Raveel, Servranckx,<br />
Van Lint en Wyckaert illustreren<br />
de toen dominerende abstracte<br />
stromingen: "Espace", "Réalités",<br />
"Art Abstrait", "Formes", "Nieuw<br />
Vlaamse school" en "Art<br />
Constnuit".<br />
Gemeenschapsschool<br />
"<strong>De</strong> Veerman", Loystraat 70,<br />
9220 Hamme, OS2/47.72.20<br />
Provinciaal Instituut voor<br />
Cultuur en Sport,<br />
Dommelhof, Neerpelt<br />
Yves Halfliet<br />
tot 13 maart<br />
Yves Malfliet (30) is een origineel<br />
totaalkunstenaar, hij <strong>be</strong>heerst<br />
installatiekunst, tekenkunst,<br />
nuimtelijke integraties van zijn<br />
kunstwerken en zelfs muziek<br />
Telkens worden zijn werken<br />
projectmatig uitgewerkt. Het<br />
gegeven "Yves Malfiiet" op-zich<br />
is theatraal, narcistisch en zonder<br />
grenzen. Vanuit deze visie is te<br />
<strong>be</strong>grijpen dat zijn keramische<br />
<strong>be</strong>nadering zeker niet uit de<br />
artisanale hoek komt. Het is<br />
moeilijk het ceuvre van Yves<br />
Malfliet te plaatsen. Met zijn<br />
eigenzinnige figuratie geeft hij de<br />
kunst een nieuw aanzicht.<br />
Provinciaal Instituut voor<br />
Cultuur en Sport, Dommelhof,<br />
Toekomstlaan S, 39 1 0 Neerpelt,<br />
0 I I /64.27.05<br />
Museum voor Moderne<br />
Kunst (PMMK), Oostende<br />
Retrospectieve Henry<br />
Victor Wolvens<br />
tot 7 maart<br />
Terecht werd Henri-Victor<br />
Wolvens ( 1 896- 1 977) de<br />
sterkste colorist van zijn<br />
generatie genoemd. Hij pleegde<br />
de verfmaterie te "metselen", en<br />
creëerde aldus een eigen stijl vol<br />
vitalisme. Schilderen <strong>be</strong>tekende<br />
voor hem geen gevoelsontlading,<br />
maar eerder een registratie van<br />
kleur(licht) en materie. Het was<br />
hem te doen om de poëtische<br />
ontroering in de dingen-an-sich,<br />
die hij soms <strong>door</strong> een<br />
exu<strong>be</strong>rantie in kleur en techniek<br />
<strong>be</strong>reikte. Van de expressionisten<br />
- Permeke <strong>be</strong>schouwde<br />
Wolvens trouwens als de enige<br />
voortzetter van het<br />
expressionisme ! - leerde hij hoe<br />
verf en kleur te <strong>be</strong>nutten, maar<br />
hij bleef steeds, op een intieme<br />
wijze, de juiste weergave der<br />
werkelijkheid nastreven.<br />
Bert <strong>De</strong> Beul en Siegfried<br />
<strong>De</strong> Buck<br />
tot 7 maart<br />
<strong>De</strong> schilder Bert <strong>De</strong> Beul<br />
(0 1961) gelooft niet in de<br />
mogelijkheid om de werkelijkheid<br />
met een on<strong>be</strong>vooroordeelde blik<br />
te registreren. Het "zien" is<br />
immers "versluierd" <strong>door</strong><br />
ervaringen en herinneringen. Het<br />
werk van Bert <strong>De</strong> Beul is dan<br />
ook eerder een interpretatie van<br />
de realiteit. Zijn landschappen<br />
zijn desolaat, zijn geschilderde<br />
gebouwen zielloos en zijn figuren<br />
heb<strong>be</strong>n geen gezicht Ze staan<br />
symbool voor vervreemding en<br />
anonimiteit.<br />
Siegfried <strong>De</strong> Buck (0 1949) is een<br />
zeer veelzijdige juweelkunstenaar,<br />
hij is een juweeldesigner én een<br />
zilversmid, die graag<br />
experimenteert met andere<br />
materialen dan de klassieke edele<br />
metalen goud en zilver.<br />
Hij gebnuikt transparant en opaak<br />
plexiglas, nub<strong>be</strong>r en olifantehaar.<br />
Hij kiest het materiaal in fu nctie<br />
van het concept.<br />
Goud gebruikt hij niet om de<br />
kostbaarheid, maar om de<br />
specifieke fysische eigenschappen<br />
van dit edelmetaal.<br />
Tegenwoordig profileert<br />
Siegfried <strong>De</strong> Buck zich meer als<br />
zilversmid en ontwerpt en<br />
creëert sculpturale<br />
juweelobjecten.<br />
P.M.M.K. Museum voor<br />
Moderne Kunst, Romestraat I I,<br />
8400 Oostende, OS9/S0.8 1. 18 of<br />
059/50. 19.79
Jef Verheyen, retrospectief<br />
2 6 maart tot 13 juni<br />
<strong>De</strong> Vlaming Jef Verheyen ( 1 932-<br />
1984) was een van de eerste<br />
monochrome schilders van<br />
West-Europa. Na experimenten<br />
met gouden en zilveren vlakken<br />
gaat hij in de periode 1957- 1 958<br />
over op de monochromie.<br />
Jef Verheyen was in 1958<br />
<strong>be</strong>trokken bij de oprichting van<br />
G-58. Na een meningsverschil<br />
met de andere leden trok hij in<br />
zijn eentje naar Milaan en had er<br />
contacten met Lucio Fontana,<br />
Piero Manzoni en Crippa. Terug<br />
in Antwerpen introduceert hij de<br />
Zero-groep en werkt hij samen<br />
met andere plastische<br />
kunstenaars als Engel<strong>be</strong>rt Van<br />
Anderlecht en Fontana en met<br />
de auteurs Paul de Vree en Ivo<br />
Michiels.<br />
<strong>De</strong> retrospectieve in het<br />
Museum voor Modeme Kunst<br />
omvat ongeveer I 00 werken en<br />
is de eerste na Verheyens<br />
overlijden in 1984.<br />
Benoît<br />
26 maart tot 13 juni<br />
Als eerste in een reeks van<br />
tentoonstellingen over<br />
cartoonisten wordt het werk van<br />
Benoit van lnnis (u weet wel, de<br />
man die de affiche 'Modemism in<br />
Painting' - P.M.M.K. 1992,<br />
ontwierp) in het Museum voor<br />
Modeme Kunst van Oostende<br />
getoond.<br />
Benoit werd in 1960 in Brugge<br />
geboren. Hij studeerde<br />
schilderkunst bij Dan van<br />
Severen. Zijn cartoons<br />
verschenen in diverse<br />
kwaliteitsbladen. <strong>De</strong> figuurtjes<br />
van Benoit zijn houterige typetjes<br />
met uitgestreken gezichten in<br />
strenge maatpakken. <strong>De</strong> sfeer is<br />
gereserveerd en <strong>be</strong>vreemdend.<br />
<strong>De</strong> personages zijn duidelijk van<br />
goede huize, hun (soms al te<br />
ruime) leefruimtes bleven niet<br />
verstoken van bourgeoistrekjes<br />
en snobisme.<br />
Vorig jaar verscheen bij de<br />
Uitgeverij Loempia het boek<br />
'Felle Hemel' met werk van<br />
Benoit. Ter gelegenheid van deze<br />
tentoonstelling komt een<br />
paperbackeditie op de markt.<br />
Op 21 april (20u.) spreekt Pascal<br />
Comet (eindredacteur Kunst en<br />
Cultuur) met Benoit.<br />
Stedelijk Museum, Sint<br />
Niklaas<br />
Sterren in Beelden.<br />
Astrologie in de eeuw van<br />
Mercator<br />
5 maart - 5 juni<br />
Volgens de "Antieke", heidense<br />
astrologie was de aarde het<br />
centrum van het universum,<br />
omgeven <strong>door</strong> de zeven<br />
concentrische planetensferen van<br />
de Maan, Mercurius, Venus, de<br />
Zon, Mars, Jupiter en Saturnus.<br />
Hierrond <strong>be</strong>vond zich het coe/um<br />
ste/latum, het stenrenfirmament<br />
en daarrond het primum mobile,<br />
de "eerste oorzaak", dat alles in<br />
<strong>be</strong>weging zet. <strong>De</strong> verwantschap<br />
tussen hemel en aarde was<br />
gelegen in dezelfde samenstelling<br />
uit de vier elementen: vuur.<br />
aarde, lucht en water.<br />
<strong>De</strong> Christelijke opvatting voegde<br />
daar de allesoverheersende God<br />
aan toe.<br />
Rond het midden van de I 6de<br />
eeuw ontdekte Copemicus het<br />
heliocentrisme: niet de aarde,<br />
maar de zon stond centraal in<br />
het planetenstelsel. <strong>De</strong> aarde,<br />
vroeger zgn. centrum van de<br />
hemel, was in werkelijkheid<br />
slechts één der planeten.<br />
<strong>De</strong>ze ontdekking won slechts<br />
langzaam veld, ten nadele van<br />
het geocentrisme. Het (huidige)<br />
verschil tussen astrologie en<br />
astronomie kende men toen niet.<br />
wel onderscheidde men<br />
astrolagio natura/is, de<br />
"natuurlijke" astrologie die<br />
verweven was met de<br />
wetenschappen, politiek,<br />
godsdienst en kunst; en de<br />
astrolagio iudiciafis of de<br />
"voorspellende" astrologie die<br />
niet emstig werd genomen.<br />
In deze expositie wordt de<br />
problematiek van de astrologie<br />
duidelijk gemaakt aan de hand<br />
van verschillende thema's die<br />
samen de basis<strong>be</strong>standdelen van<br />
de astrologie vormen. <strong>De</strong> vier<br />
elementen, de vier<br />
temperamenten, de twaalf<br />
maanden en de vier seizoenen en<br />
vooral de zeven planeten<br />
illustreren de 16de-eeuwse<br />
interpretatie van de astrologie.<br />
Stedelijk Museum,<br />
Regentsiestraat 61-63,<br />
91 00 Sint-Niklaas<br />
Open: di. tot zat. van 14.00 tot<br />
17.00, zon. van I 0.00 tot 17.00.<br />
Toegang: I 00 BF, 80 BF voor<br />
groepen en kortinghouders,<br />
50 BF voor scholen<br />
Info en reservaties: 03/777.29.42<br />
25 vrijkaarten<br />
NOCT URNE<br />
HENRI-VICTOR<br />
WOLVENS<br />
RETROSPECTIEVE<br />
in het P.M.M.K., Museum voor<br />
Moderne Kunst, Oostende<br />
op 22 februari om 20 u.<br />
Een exclusief <strong>be</strong>zoek voor O.K.V.-abonnees o.l.v. conservator Willy van den Bussche, maker van de<br />
tentoonstelling. Het <strong>be</strong>zoek wordt afgesloten met een receptie.<br />
Wie deze exclusieve nocturne wil meemaken kan <strong>be</strong>llen naar 051/42.42.99 uitsluitend op<br />
dinsdag 15 februari en op woensdag 16 februari van 11.30 u.-13.30 u en van 16.30 u. - 17.30 u.<br />
Bellen buiten deze afspraak heeft geen zin.<br />
Per oproep kunnen wij maximum 2 plaatsen reserveren.<br />
Wanneer de 25 plaatsen volzet zijn moeten wij helaas afsluiten.<br />
Uitsluitend voor abonnees<br />
13
Fotografiecircuit<br />
Aal<strong>be</strong>ke<br />
O.C. Aal<strong>be</strong>ke. Krugerstraat 9<br />
o 5/2-3/3: Slegers Janou<br />
o 5/3-7/4: Alleyn Jean<br />
o 9/4-5/5: Van <strong>De</strong>n Bempt Bob<br />
Antwerpen<br />
CC. Luchtbal, Columbiastraat I I 0<br />
o 4/2- 1/3: Van Muylem Luc<br />
o 4/3-5/4: Lo<strong>be</strong> Dany<br />
o 8/4-3/5: Antkowiak Bemard<br />
C.C Bomem,<br />
St.-Amandsesteenweg 4 1<br />
o 212-28/2: Antkowiak Bemard<br />
o 213-4/4: Stevens Michel<br />
o 6/4-215: Walraed Chris<br />
Elcer-lk<br />
o 7/2-28/2: Walraed Chris<br />
o 7/3-3 1/3: <strong>De</strong>poorter Eva<br />
o 5/4-3 1/4: Hasenbroekx Leo<br />
Heist-op-den-Berg<br />
CC. Zwane<strong>be</strong>rg, Bergstraat<br />
o 4/2- 1/3: Balbao Frank<br />
o 4/3-5/4: Van Muylem Luc<br />
o 8/4-3/5: Lo<strong>be</strong> Dany<br />
Heusden-Zolder<br />
C.C. Heusden-Zolder,<br />
<strong>De</strong>kenstraat 40<br />
o 4/2-213: Verlinden Greet<br />
o 4/3-6/4: Balbao Frank<br />
o 8/4-4/5: Van Muylem Luc<br />
Hoeselt<br />
C.C. Hoeselt, Europalaan 2<br />
o 4/2-213: Van Namen Roger<br />
o 4/3-6/4: Verlinden Greet<br />
o 8/4-4/5: Balbao Frank<br />
Knokke-Heist<br />
CC. Knokke-Heist<br />
Meerlaan 30A<br />
o 5/2-3/3: Gomme Marc<br />
o 5/3-7/4: Vemaeghe Sylvie<br />
o 9/4-5/5: Van Namen Roger<br />
Kortrijk<br />
C.C Kortnjk..<br />
Sint-Maartenskerlkhof 8<br />
0 5/2-3/3: Alleyn Jean<br />
o 5/3-7/4: Van <strong>De</strong>n Bempt Bob<br />
o 9/4-5/5: Gomme Marc<br />
Marke<br />
O.C. Marke, Hellestraat 6<br />
o 5/2-3/3: Peeters Marleen<br />
o 5/3-7/4: Slegers Janou<br />
o 9/4-5/5: Alleyn Jean<br />
Menen<br />
O.C. 't Ghelandt. Waalvest<br />
o 5/2-3/3: Toussaint Frank<br />
o 5/3-7/4: Peeters Marleen<br />
o 9/4-5/5: Slegers Janou<br />
Sint-Truiden<br />
C.C. <strong>De</strong> Bogaard,<br />
Minderbroedersstraat 29<br />
o 4/2-213: Vemaeghe Sylvie<br />
o 4/3-6/4: Van Namen Roger<br />
o 814-4/5: Verlinden Greet<br />
14<br />
BBL<br />
Strom<strong>be</strong>ek-Bever<br />
CC. Strom<strong>be</strong>ek-Bever,<br />
Gemeenteplein<br />
o 212-28/2: Lo<strong>be</strong> Dany<br />
o 213-4/4: Antkowiak Bemard<br />
o 6/4-215: Stevens Michel<br />
Tielt<br />
CC. Tielt, St.-Michielsstraat 9<br />
o 5/2-3/3: Van <strong>De</strong>n Bempt Bob<br />
o 5/3-7/4: Gomme Marc<br />
o 9:4-5/5: Verlhaeghe Sylvie<br />
Turnhout<br />
CC Tumhout, Warandestraat 42<br />
o 212-28/2: Stevens Michel<br />
o 213-4/4: Walraed Chris<br />
o 7/4-215: <strong>De</strong>poorter Eva<br />
Wevelgem<br />
O.C. Wevelgem. Iepenstraat 20<br />
o 5/2-3/3: Driezen Comeille<br />
o 5/3-7/4: Toussaint Frank<br />
o 9/4-5/5: Peeters Marleen<br />
DE BANK DIE VERDER DENKT<br />
DAN EEN BANK.<br />
<strong>Tento</strong>onstellingsagenda<br />
België<br />
(*): zie tentoonstellingsnieuws<br />
Provincie Antwerpen<br />
Antwerpen<br />
Archief en Museum voor het<br />
Vlaamse Cultuurleven<br />
Minderbroedersstraat 22,<br />
03/232.55.80<br />
0 26 maart - 28 mei: Leven en<br />
werk van Lode Zielens (foto's.<br />
handschriften. brieven en<br />
documenten)<br />
BBL - Brabo Hall<br />
Lange Gasthuisstraat 20,<br />
03/224.27.79<br />
o 22 april - 29 april: 'Antwerpen<br />
na 1993': kunstprijskamp voor<br />
olieverf. aquarellen en gemengde<br />
technieken<br />
Cultureel Centrum Luchtbal<br />
Columbiastraat I I 0.<br />
03/542.49.40<br />
o I I febr. - 27 maart: Frank F.<br />
Castelyns, Paul Michiels<br />
Centrum 't Elzenveld<br />
Lange Gasthuisstraat 45.<br />
03/223.56.28<br />
o 18 febr. - 6 maart:<br />
Retrospectieve Yvonne Guns.<br />
een halve eeuw exposerend<br />
kunstenares 1944- 1 994 (Prof.<br />
Sommézaal)<br />
o 22 febr. - 13 maart: Het lelijke<br />
eendje (*) (Sint-Jorispand)<br />
de Singel<br />
<strong>De</strong>sguinlei 25, 03/248.38.00<br />
o tot 6 maart:<br />
Architectuurtentoonstelling:<br />
"Mein erstes Haus". Recent werk<br />
van jonge Vlamingen (*)<br />
E Artiste Preuve, grafiekgalerie<br />
Oude Kerkstraat 64,<br />
03/450.7 1.33 of 03/237.93.5 1<br />
o tot 13 fe br.: Peter Klueik<br />
Galerij Brabo<br />
<strong>De</strong>sguinlei I 00<br />
o I 2 febr. - 28 maart:<br />
Lutgart Verdonck<br />
Hessenhuis<br />
Fatconrui 53. 03/232.84.28<br />
o 5 maart - 5 juni: Mobiele<br />
fresco's van het Noorden.<br />
Wandtapijten uit onze gewesten,<br />
16de tot 20ste eeuw (*)<br />
!CC/Koninklijk Paleis<br />
Meir 50, 03/226.03.06<br />
o tot 20 maart: Aspecten van<br />
de hedendaagse constructieve<br />
<strong>be</strong>weging 'Mesures a.i. en zijn<br />
vrienden' 'Pro Verviers'<br />
(tentoonstelling ingericht <strong>door</strong><br />
het ICC i.s.m. het Koninklijk<br />
Museum voor Schone Kunsten)<br />
KB-Toren, KB-Technocentrum<br />
Eienmarl
Fendation pour I' Architecture<br />
Kluisstraat SS, I OSO Brussel,<br />
021649.02.59<br />
0 tot 6 maart: 'Het GewOP,<br />
een stadsproject' Het<br />
Gewestelijk Ontwikkelingsplan<br />
voor het Brusselse<br />
Hoofdstedelijke Gewest<br />
o tot 6 maart: 'The Act of<br />
Seeing (Urban Space)'<br />
Galerie Christine et lsy Brachot<br />
Vila Hermosastraat 8,<br />
021S I 2. 14. I 6<br />
o tot S maart: Magritte, les<br />
pieds dans Ie plat 194 7- 1948<br />
Goethe-lnstituut<br />
Belliardstraat S8, Etter<strong>be</strong>ek.<br />
021230.39.70<br />
o tot 19 febr.: Etsen van Max<br />
Klinger ( 18S7- 1 920)<br />
Hallepoortmuseum<br />
Zuidlaan, 02IS34.2S.52<br />
o tot 20 maart: "Pop Up" of het<br />
Magische Boek "Movable Books"<br />
vanaf 1830 tot 1900 in een<br />
feeëriek decor (*)<br />
Museum voor de Kant en het<br />
Kostuum<br />
Violetstraat 6, 021S I 2.77.09<br />
o tot 18 septem<strong>be</strong>r: Van<br />
suffragettes tot kiesgerechtigden:<br />
1894- 1994<br />
Instrumentenmuseum<br />
Kleine Zavel, 021S 12.08.48<br />
o tot 30 mei: <strong>De</strong> Javaanse<br />
Gamelan<br />
Japanse Toren<br />
Van Praetlaan 44. I 020 Brussel,<br />
021268. 1 6.08<br />
o tot 27 febr.: "Samurai" of de<br />
Magie van Japanse wapens en<br />
wapenrustingen (*)<br />
o I I maart - I 2 mei: "<strong>De</strong> tijd<br />
van de Shoguns". Schatten uit<br />
het Nationaal Museum van<br />
Tokyo<br />
Joods Museum<br />
Stalingradlaan 74, 02IS 12. 19.63<br />
o tot I 0 april: Schatten uit het<br />
Joodse leven, voorwerpen en<br />
etsen<br />
KB-Galerij<br />
Grote Markt 19, 021S I7.56.72<br />
o 2S maart - IS mei:<br />
"Glashelder". Tafel- en Sierglas<br />
van de 16de tot de 18de eeuw<br />
(*)<br />
Kindermuseum<br />
Burgemeesterstraat IS,<br />
021640.0 I .07<br />
o tot 30 juni: Leven vol kleur<br />
Koninklijk Instituut voor<br />
Natuurwetenschappen<br />
Vautierstraat 29, 021627.42. I I<br />
o tot 3 I aug.: Vijf miljard<br />
mensen, allemaal anders, allemaal<br />
familie<br />
Koninklijke Musea voor Kunst<br />
en Geschiedenis<br />
Ju<strong>be</strong>lpark I 0, I 040 Brussel,<br />
02174 1.72. 1 I<br />
o In het <strong>be</strong>gin van het jaar<br />
werden 30 nieuwe zalen<br />
ingehuldigd (*)<br />
o tot 17 april: Mogolminiaturen<br />
uit India. Schatten uit het<br />
Nationaal Museum van New<br />
<strong>De</strong>lhi (*)<br />
o tot 24 april: Keizer Karel -<br />
Wandtapijten en wapenrustingen<br />
uit de Spaanse koninklijke<br />
verzamelingen (*)<br />
Koninklijke Musea voor Schone<br />
Kunsten van België, afdeling<br />
Moderne Kunst<br />
Koningsplein 1-2, 021S08.32. I I<br />
0 18 maart - 12 juni: Henri<br />
Evenepoel ( 1872- 1 899).<br />
Retrospectieve met 200<br />
schilderijen, tekeningen, gravures<br />
en foto's (*)<br />
Koninklijke Musea voor Schone<br />
Kunsten van België, afdeling<br />
Oude Kunst<br />
Regentschapsstraat 3,<br />
021S08.3 2. I I<br />
o tot 27 febr.:<br />
<strong>De</strong> kunstenaarskring van "Les<br />
Vingt" en "La Libre Esthétique".<br />
Honderd jaar later, schilderijen,<br />
documenten, sculpturen,<br />
tekeningen en affiches (*)<br />
o I S maart - 24 april: Het legaat<br />
Marguerite Willaert<br />
Koninklijk Museum voor<br />
Midden-Afrika<br />
Leuvense steenweg 13,<br />
3080 Tervuren, 021769.52. 1 1<br />
o tot maart 1994: Toeareg 2:<br />
Etnografische tentoonstelling (*)<br />
Het Museum voor Blinden<br />
Ju<strong>be</strong>lpark I 0, I 040 Brussel<br />
(ingang Nerviërslaan),<br />
02174 1.72. 1 I<br />
o tot 20 mei 1994: <strong>De</strong> Samen<br />
(Lappen). Autochtonen uit<br />
Fennoscandia (*)<br />
Paleis voor Schone Kunsten<br />
(hall)<br />
Ravensteinstraat 23 -<br />
Koningsstraat I 0, 021S07.84.66<br />
o 2S febr. - 22 mei: Hooglied -<br />
<strong>De</strong> Beeldwereld van de<br />
Religieuze vrouwen in de<br />
Zuidelijke Nederlanden vanaf de<br />
13de eeuw (*)<br />
o tot 3 april: "Antichambres -<br />
Oorsprong en Bestemming" van<br />
Alighiero e Boetti (*)<br />
Hoegaarden<br />
Bier- en Streekmuseum 't<br />
Nieuwhuys<br />
Emest Ourystraat 2-4,<br />
016/76.62.94<br />
o tot I maart 1994: België<br />
Bierland<br />
Gaas<strong>be</strong>ek<br />
Kasteel van Gaas<strong>be</strong>ek<br />
o 03 april - IS mei: Brabant in<br />
oude kaarten<br />
Leuven<br />
ABS-galerij<br />
Hoekgebouw Diestsevest<br />
Diestsestraat<br />
o tot 2S febr.: Gerard Thijs.<br />
"Nocturnes" (grafiek, tekeningen<br />
en illustraties)<br />
Galerie Transit<br />
Tiensevest 39, 0 16/22.62.44<br />
o tot 27 febr.: David Byme:<br />
"Photo Works"<br />
Provinciemuseum P. van<br />
Hum<strong>be</strong>eck - M. Piron<br />
Mechelsevest I 08, 016/22.28.93<br />
o tot 27 febr.: Kant wereldwijd<br />
o 4 maart - 3 april:<br />
"Beschilderde foto's" van<br />
Carsauw Nic en "Fotografische<br />
tekeningen" van Breekpot Danny<br />
o 8 april - I mei: Julian Key's<br />
grafische werken en Jacques<br />
Weygaerts' foto's<br />
Tienen<br />
Stedelijk Archief en Museum,<br />
Museum Het T oreke<br />
Grote Markt 6, 016/8 1 .73. 19<br />
o tot 20 maart: Raoul <strong>De</strong><br />
Keyser<br />
o 26 maart- 29 mei: Freek<br />
Durnarais<br />
o 12 maart- 24 apr.: <strong>De</strong><br />
armoede in onze gewesten<br />
(i.s.m. het Algemeen Rijksarchief.<br />
Brussel)<br />
Vorst<br />
Gemeenschapcentrum Ten<br />
Weyngaert<br />
Bondgenotenstraat S4,<br />
021347. 1 6.86<br />
0 tot I 8 febr.:<br />
Beeldhouwwerken van<br />
studenten van de Anderlechtse<br />
Hogere Rijksschool voor<br />
Beeldende Kunsten<br />
Provincie Limburg<br />
Beringen<br />
Casino Beringen<br />
Kioskplein 2S, 0 I I /42. 1S.26<br />
o S febr. - 13 febr.:<br />
Foto's van Marrie Bot<br />
o 19 febr. - 13 maart:<br />
Kunstwedstrijd Lions<br />
Leopoldsburg<br />
o 26-27 maart: Hypnaldagen<br />
o I S april - I mei: Wit over<br />
Zwart<br />
Hasselt<br />
Cultureel Centrum<br />
Kunstlaan S, 0 I I /22.99.3 1<br />
o tot 20 febr.: "Madimba na<br />
Ditumba", muziekinstrumenten<br />
uit Centraal-Afrika<br />
o tot 20 febr.: fotografie van<br />
Roland Castro met als thema<br />
"Stenen"<br />
o 2S febr. - I 0 april: Fotografie<br />
van Dominique Van Huffel<br />
o 22 april - 23 mei: Foto's van<br />
Philippe Sohiez<br />
Provinciaal Museum en<br />
Actualiteitscentrum<br />
Zuivelmarkt 33, 0 I I /2 1 .02.66<br />
o 19 febr. - 24 april:<br />
Fred Eerdekens<br />
o 19 febr. - 24 april:<br />
Ton Van Summeren<br />
Stedelijk Museum Stellingwerff<br />
Waerdenhof<br />
Maastrichterstraat 8S,<br />
01 1/24. 1 0.70<br />
0 tot 27 febr.: Sirnone Reynders:<br />
keramiek en wandtapijten<br />
o 12 maart - 2 april:<br />
Luc Steegers: grafrek<br />
o 12-30 maart: Poëzie tussen<br />
<strong>be</strong>eldende abstractie: abstracte<br />
objecten en fotografische<br />
<strong>be</strong>elden met de kracht van<br />
poëtische taal<br />
o 8 april - I mei: Hedwig<br />
Pauwels: grafiek. ex-libris en<br />
juweel-objecten<br />
Galerij Kunsthuis<br />
Lierseweg S3, 014/22.59.77 of<br />
0 14/2 1 .53.30<br />
o tot 27 febr.:<br />
Agnes Van Rans<strong>be</strong>ek<br />
0 S-26 maart:<br />
Marie-Christine Meersschaert<br />
o 9-30 april: John Van Leemput<br />
Heusden-Zolder<br />
Cultuurcentrum Heusden<br />
Zolder<br />
<strong>De</strong>kenstraat 40, 0 I I /S3.33. 1S<br />
o tot 7 maart: Karl D'Hulst, Joël<br />
Neelen, Erwin Oosterbosch,<br />
Erich Kraxler<br />
Neerpelt<br />
Dommelhof, Provinciaal<br />
Instituut voor Cultuur en Sport<br />
Toekomstlaan S, 0 I I /64.27.0S<br />
o tot 13 maart: Yves Malniet<br />
Keramiek (*)<br />
Provincie Oost-Vlaanderen<br />
Aalst<br />
C.C. <strong>De</strong> Werf<br />
Molenstraat SI, OS3/76. 13. I I<br />
o S maart - 17 april: Kijk-Kunst:<br />
"Goed <strong>be</strong>keken", tentoonstelling<br />
over gezichts<strong>be</strong>drog en de "Art<br />
of Seeing", een<br />
wetenschappelijke kijk op het<br />
zien (*)<br />
Galerie In Situ<br />
Ar<strong>be</strong>idsstraat I 06/ I 08,<br />
OS3f7 1 .06.46<br />
o tot 12 maart: Zsigmond<br />
Karoly<br />
Netwerk<br />
<strong>De</strong> Ridderstraat 28, OS3f78.89.8 1<br />
o tot 2S febr.: Pol <strong>De</strong>reymaeker<br />
'Leaugos'<br />
<strong>De</strong>inze<br />
Museum van <strong>De</strong>inze en<br />
Leiestreek<br />
Lucien Matthyslaan 3-S,<br />
09/386.00. 1 I<br />
o 18 febr. - I I april:<br />
Retrospectieve tentoonstelling<br />
Charles Louis Piqué<br />
o 22 april - 23 mei: Schilderijen<br />
van Suzanne Thienpont<br />
<strong>De</strong>urle<br />
Museum Leon <strong>De</strong> Smet<br />
Museumlaan 18, 09/282.30.90<br />
o 6 maart - 3 april: Noël Van<br />
Cauwen<strong>be</strong>rghe, <strong>be</strong>eldhouwer<br />
o I 0 april - I mei: Gerard<br />
Vakemans, kunstschilder, dichter<br />
en troubadour<br />
o 8 mei - S juni: JefWouters,<br />
kunstschilder<br />
Lede<br />
'Hof te Puttens<br />
Wiehelsestraat 20-22,<br />
OS3/80.5 1.30<br />
o tot 20 febr.:<br />
Johan Van Vlaenderen<br />
(schilderijen) en Hugo Vander<br />
Vekens (<strong>be</strong>elden)<br />
Gent<br />
Galerie Fl7<br />
Fortlaan 17, 09/222.00.33<br />
o tot 27 febr.: Schilderijen van<br />
Walter Vopava (Oostenrijk)<br />
o tot 27 febr.: Recent werk van<br />
Mark Cloet<br />
Galerij Pluto VZW<br />
Plotersgracht 7 (Patershol),<br />
09/233.33. 14<br />
o tot 6 maart: "Barejan": Bart en<br />
Jan Slangen uit Maaseik tonen<br />
schilderijen, tekeningen, en<br />
sculpturen<br />
Museum van Hedendaagse<br />
Kunst Gent<br />
Citadelpark, 09/22 1.17.03 (*)<br />
o S maart - 17 april: Beeld/<br />
Beeld (video-installaties en<br />
fotografisch werk van diverse<br />
kunstenaars)<br />
Museum voor Sierkunst<br />
Jan Breydelstraat S, 09/22S.66.76<br />
o tot 20 febr.: Provinciale prijs<br />
Glas en Fotografie<br />
o 24 febr. - 9 april: Keramiek<br />
van Jan der Vaart en Johan van<br />
Loon<br />
o 24 febr. - 9 april: Glas van<br />
Floris Meydam<br />
o 24 febr. - 9 april: Meu<strong>be</strong>ls van<br />
Gavina-Scarpa<br />
o 24 febr. - 9 april: "Art is life",<br />
ISO motorhelmen gedecoreerd<br />
<strong>door</strong> hedendaagse kunstenaars<br />
Vereniging voor het Museum<br />
van Hedendaagse Kunst<br />
Hofbouwlaan 29, 09/222.38.96<br />
o tot 27 februari: Wolfgang<br />
Rob<strong>be</strong><br />
IS
Verzameld Werk<br />
Onderstraat 21, 09/224.27. 12<br />
o 13 febr. - I 3 maart: 'Waar<br />
heb je al die tijd gezeten ?',<br />
tematentoonstelling, onderwerp<br />
'Stoel'<br />
o 17 apr. - IS mei: 'Cheops' -<br />
5 nederlandse keramisten<br />
Hamme<br />
Gemeenschapsschool "<strong>De</strong><br />
Veerman"<br />
Loystraat 70, OS2/47.72.20<br />
o tot 20 febr.: Tiende<br />
Kunstsalon, onder de noemer<br />
"Een keuze ... " met o.a. Reinhoud<br />
en Philippe Le<strong>be</strong>au (*)<br />
Kruishoutem<br />
Stichting Veranneman<br />
Vandevoordeweg 2,<br />
09 1 /83.52.87<br />
o tot 19 fe br.: Kunstenaars van<br />
de Stichting<br />
o S maart - 14 mei:<br />
Van Mechelen (schilderijen),<br />
Verroken (moderne<br />
meu<strong>be</strong>lcreaties), Anatchkov<br />
(skulpturen), Tamir (schilderijen)<br />
Oosteeklo<br />
Galerie William Wauters<br />
Antwerpse Heriweg S,<br />
09/373.70.06<br />
o tot 20 febr.:<br />
Camiel Van Breedam<br />
Sint-Niklaas<br />
Stedelijk Museum<br />
Regentsiestraat 61-63,<br />
03/777.29.42<br />
o tot fe br.: Het keramisch<br />
ceuvre van Achiel Pauwels<br />
o S maart - S juni: "Stenren in<br />
Beelden" - Astrologie ten tijde<br />
van Mencator ( ISI2-IS94) in het<br />
kader van het Mencatoaar 1994<br />
(*)<br />
Provincie West-Vlaanderen<br />
Kortrijk<br />
BBL<br />
Grote Markt 50, 056/23.24.42<br />
o 29 april - 28 mei: Al<strong>be</strong>rt<br />
Ciam<strong>be</strong>rlani ( 1864- 1956) en<br />
tijdgenoten<br />
Cultureel Centrum<br />
Benedengalerij<br />
Hazelaarstraat 7, 056/22.07.68<br />
o tot 27 febr.: Koen Wastyn en<br />
Johan <strong>De</strong>schuymer<br />
o tot 27 febr.:<br />
Wim Vanderplaetsen<br />
o 4-27 maart: Edwin Carels<br />
0 1-24 april: Yves <strong>De</strong> Smet<br />
Loppem<br />
Kunsthalle Lephem - Center for<br />
contemporary art<br />
Torhoutsesteenweg S2a,<br />
OS0/84.02.64<br />
o tot 19 maart: jean-Luc<br />
Moulène<br />
Menen<br />
Ontmoetingscentrum 't Ghelandt<br />
Waalvest, OS6/S 1.58.9 1<br />
o 2S febr. - 6 maart: Keremiek<br />
van Monique Mol<br />
16<br />
Oostende<br />
Gallerie "<strong>De</strong> Peperbusse"<br />
Prins Boudewijnstraat 7,<br />
OS9/70.28.80<br />
o 18 maart - 10 april:<br />
Roger Cools, schilderijen<br />
o 22 april - IS mei:<br />
Monique Schatte (grafiek),<br />
WiJfried Genard (schilderijen),<br />
jan Hemerijckx (sculpturen)<br />
Museum Ensorhuis<br />
Vlaanderenstraat 27,<br />
059/80.53.3S<br />
o tot 3 I mei 1994: <strong>De</strong> huizen<br />
van Ensor: foto's en<br />
documentatie over diverse<br />
huizen waar Ensor woonde<br />
Museum voor Schone Kunsten<br />
Wapenplein, 059/80.53.35<br />
o tot 20 maart:<br />
Charles Dry<strong>be</strong>rgh<br />
o tot 20 maart:<br />
julius Collen-T umer<br />
o 26 maart - 24 april:<br />
Dirk Michiels<br />
o 26 maart - 24 april:<br />
Brigitte Claeys<br />
P.M.M.K. Museum voor<br />
Moderne Kunst<br />
OS9/50.8 1.18, Romestraat I I<br />
o tot 7 maart 1994:<br />
Retrospectieve Henri-Victor<br />
Wolvens ( 1 896- 1 977)(*)<br />
0 tot 7 maart 1994:<br />
Bert <strong>De</strong> Beul en Siegfried <strong>De</strong><br />
Buck (*)<br />
o 26 maart - 13 juni:<br />
jef Verheyen, retrospectieve<br />
tentoonstelling (*)<br />
o 26 maart - 13 juni:<br />
Benoit (*)<br />
Roeselare<br />
Gaselwest<br />
Leenstraat 72, 8800 Roeselare,<br />
OS I/23.37. 1 I<br />
o 19 fe br. - 6 maart: Aquareis<br />
en pastels van Paul Allaert<br />
o 19 maart - 4 april: Schilderijen<br />
van jimmy Huys<br />
Buitenland<br />
Nederland<br />
Amsterdam<br />
joods Historisch Museum<br />
jonas Daniël Meijerplein 2-4,<br />
00-3 1 -20-62S.42.29<br />
o tot 13 maart: Modem<br />
ceremonieel design van Zelig<br />
Segal (0 1933)<br />
o tot I 0 april 1994:<br />
lzis fotografeert Chagall.<br />
<strong>De</strong> schepping van een wereld<br />
Gemeenteanchief<br />
0 vanaf 18 fe br.: Mondriaan aan<br />
de Amstel ( 1892- 1912), n.a.v.<br />
het Mondriaanjaar<br />
Rijksmuseum<br />
Stadhouderskade 4 2,<br />
00-3 1 -20-673.2 1.21<br />
o tot 7 maart 1994: "Dageraad<br />
der Gouden Eeuw".<br />
Noordnederlandse kunst I 580-<br />
1620<br />
o tot I mei: Nederlandse<br />
figuurstudies 1700- 18SO<br />
o 22 fe br. - S juni: Aanwinsten<br />
van de afdeling kunstnijverheid<br />
o I maart - S juni: Kant uit de<br />
18de eeuw<br />
Stedelijk Museum<br />
Paulus Potterstraat 13,<br />
00-3 1 -20-S73.29. 1 I<br />
o vanaf 4 fe br.: Couplet I:<br />
Werken van Maria Merz. Eerste<br />
overzichtstentoonstelling van de<br />
Nederlandse kunstenaar Berend<br />
Strik met sculpturen, tekeningen<br />
en borduurwerken. <strong>De</strong> Weense<br />
kunstenares Maria Lassnig<br />
o vanaf 22 april: Couplet 2:<br />
Films, video's, prenten, foto's,<br />
objecten en rekwisieten van joan<br />
jonas. Schilderijen van Domenico<br />
Bianchi. Foto's van Peter Hujar<br />
en schilderijen van Brice Marden<br />
en Ro<strong>be</strong>rt Mangold<br />
Tropenmuseum - Koninklijk<br />
Instituut voor de Tropen<br />
Linnaeusstraat 2,<br />
00-3 1 -20-S68.82.95<br />
o tot 28 aug.: "Lieve Lasten" <br />
Hoe kinderen gedragen worden<br />
Van Gogh Museum<br />
Paulus Potterstraat 7,<br />
00-3 1 -20-S70.52.00<br />
o tot 13 feb. 1994: <strong>De</strong> schilder<br />
en etser Félix Bracquemond<br />
( 1833- 1914) en de fin-de-siècle<br />
kunstenaar Georges de Feure<br />
( 1 868- 1 943)<br />
o 2S febr. - 29 mei: Pienre Puvis<br />
de Chavannes ( 1824- 1 898).<br />
Retrospectief schilderijen en<br />
tekeningen<br />
Vlaams Cultureel Centrum<br />
'<strong>De</strong> Brakke Grond'<br />
Nes 4S, 00-3 1 -20-622.78.60<br />
o tot 13 maart: Schilderijen van<br />
Piet Moenman<br />
o 19 maart - 17 april: Joris<br />
Ghekiere, schilderijen<br />
o 23 april - IS mei: Schilderijen<br />
van Ronny <strong>De</strong>lrue<br />
Breda<br />
<strong>De</strong> Beyerd<br />
Boschstraat 22,<br />
00-3 1 -76-22.50.2S<br />
o tot 20 febr.: Een toekomst in<br />
de fotografie<br />
o tot 20 febr.: Esthetica van de<br />
zinloosheid nr. 3; 'demontage van<br />
het lichaam' met teksten van<br />
Elly Stegeman en Tim Flesseman<br />
o tot 20 fe br.: "Vitas Luckus.<br />
The Hard Way". Fotograaf van<br />
Litouwen ( 1943- 1 987)<br />
o tot I 0 april: "Wereld op<br />
Zolder". Tekeningen van jan<br />
Roeland, Lucassen, Luce<strong>be</strong>rt,<br />
Erik van Lieshout Ad van<br />
Campenhout, Paul van der<br />
Eerden en joeseph van Asten<br />
Dordrecht<br />
Dordrechts Museum<br />
Museumstraat 40,<br />
00-3 1-78- 13.41.00<br />
o tot 3 april: Presentatie van<br />
"Ruïne van het kasteel<br />
Ub<strong>be</strong>rgen" van Ael<strong>be</strong>rt Cuyp<br />
(uit de verzameling van The<br />
National Gallery, Londen)<br />
0 tot 13 maart: Het "portret<br />
van Blussé" <strong>door</strong> jozef lsraëls en<br />
het "portret van Lie<strong>be</strong>nmann"<br />
<strong>door</strong> jan Veth<br />
o tot 13 maart: Zeegezichten<br />
van J.C. Schotel uit de eigen<br />
collectie<br />
o IS maart - 29 mei: Beelden<br />
uit woorden. Een speurtocht<br />
naar kunst geïnspireerd op<br />
teksten<br />
Eindhoven<br />
Stedelijk Van Ab<strong>be</strong>museum<br />
Bilderdijklaan I 0,<br />
00-3 1 -40-38.97.30<br />
o S febr. - 13 maart:<br />
john Könmeling<br />
o 12 fe br. - 17 april:<br />
Miroslaw Balka 'Laadplatfonm'<br />
o 19 maart - 24 april:<br />
Karin Arink<br />
Helmond<br />
Gemeentemuseum Helmond<br />
Kasteelplein I ,<br />
00-3 1 -49-204.74.75<br />
o tot 20 febr.: "Van<br />
Theetrappers en Dijkwerkers".<br />
Aanwinsten collectie 'Mens en<br />
Werk'<br />
o I 6 febr. - 20 maart:<br />
"Genera! Menchandise"<br />
(algemene handelswaar) van<br />
de Nederlandse kunstenaar<br />
Twan janssen ( 1968)<br />
o tot 4 april: "NY-NL-XX-" 13<br />
kunstenaressen uit New Y ark en<br />
Nederland<br />
's Hertogenbosch<br />
Noordbrabants Museum<br />
Verwersstraat 4 I ,<br />
00-3 1-73- 1 3.38.34,<br />
o tot I 0 april 1994: "Licht, lucht<br />
en water". <strong>De</strong> verloren idylle van<br />
het rivierlandschap 1780- 1 920,<br />
van Romantiek tot modemisme<br />
o tot 27 maart: Hans de Wit:<br />
"arbre magique": recente<br />
aquarellen<br />
o I april - IS mei: Hans Soenen:<br />
"koninklijke wintertuin", een<br />
artistieke wandeling <strong>door</strong> de<br />
koninklijke senres te Laken<br />
o 23 april - 17 juli: "Bataven:<br />
boeren en bondgenoten", de<br />
Maaskant in de Romeinse tijd<br />
Museum Het Kruithuis, Stedelijk<br />
Museum voor Hedendaagse<br />
Kunst<br />
Citadellaan 7. 00-3 1-73- 12.21.88<br />
o tot 13 maart: Benoit:<br />
tekeningen, cartoons en<br />
schilderijen<br />
o tot 13 maart: Daniel Kruger:<br />
keramiek en sieraden<br />
o tot 13 maart: Theatrum<br />
Optieurn van Eric <strong>De</strong> Kuyper<br />
Leiden<br />
Koninklijk Penningkabinet<br />
Rapenburg 28,<br />
00-3 1-71-12.07.48<br />
o febr.-juni: Chris van der Hoef<br />
Museum Boerhaave<br />
Lange Agnietenstraat,<br />
00-3 1-71-21.42.24<br />
o tot I 0 april: "Van piskijkers en<br />
heelmeesters". Genezen in de<br />
Gouden Eeuw<br />
Rotterdam<br />
Museum Boymans-Van<br />
Beuningen<br />
Museumpark 18-20,<br />
00-3 1-10-44 1 .94.00<br />
o tot 27 febr.: Italiaanse<br />
schilderijen 1300- I SOO<br />
o tot 27 febr.:<br />
Aanwinsten 198S-'93<br />
o tot 27 febr.: Heilig en profaan:<br />
religieuze en profane insignes<br />
1250- 1550<br />
o tot I I maart:<br />
Nieuwe Beelden<br />
o tot 3 I juli 1994: Haken en<br />
ogen, kledingsaccessoires uit de<br />
periode 1450- 1 650 uit de<br />
collectie Van Beuningen-de<br />
Vriese<br />
Museum voor Volkenkunde<br />
Willemskade 2S, 00-3 1-10-<br />
41 1.10.55<br />
o tot 20 maart: Wijzen, heksen<br />
en heiligen: oud in Afrika<br />
o tot 3 I dec. '94: Leeuwen en<br />
draken: de mytische relatie<br />
tussen mens en dier<br />
Tilburg<br />
<strong>De</strong> Pont Stichting voor<br />
Hedendaagse Kunst<br />
Wilhelm i napark I,<br />
00-3 1-13-43.83.00<br />
o tot IS mei: Frank Van den<br />
Braeek - tekeningen, aquarellen<br />
en schilderijen<br />
Nederlands Textielmuseum<br />
Goirkestraat 96,<br />
00-3 1-13-42.22.4 1<br />
o tot 29 mei: "Een kleurrijk<br />
patroon": karpetten, stoffen,<br />
brei- en borduurwerk van de<br />
Amerikaan Kaffe Fassett
Frankrijk<br />
Lille<br />
Museé de L'Hospice Comtesse<br />
Rue de la Monnaie 32.<br />
00-33-20.02.62<br />
o 18 febr. - 17 april:<br />
"La Chicorée, agriculture et<br />
industrie, deux siècles d'histoire<br />
dans la région Nord-pas-de<br />
Calais" en "Pots de chiconèe:<br />
faiences européennes du XVe au<br />
XVIIIe siècle"<br />
Parijs<br />
lnstitut du Monde Ara<strong>be</strong><br />
Rue des Fossés 23 - Quai Saint<br />
Bernard I, 00-33- 1 -40.5 1.38.38<br />
o tot 28 febr.: Syrië, geheugen<br />
en civilisatie<br />
Musée Guimet<br />
PI ace d'Jéna, 00-33- 1-47.23.6 1.65<br />
o tot 14 maart Schatten uit<br />
Mongolië, 17de tot 19de eeuw<br />
Pougues-les-Eaux<br />
Pare Saint Léger, Centre d'Art<br />
Contemporain<br />
Avenue de Paris,<br />
00-33-86.68.86.06<br />
0 tot 27 febr.: Olivier David,<br />
Bernard Joisten, Bertrand<br />
Lamarche<br />
Duitsland<br />
Düsseldorf<br />
Kunstmuseum und Kunstpalast<br />
Ehrenhof 5, 00-49-2 1 1-899.24.60<br />
o tot 19 sep.: Nieuw glas uit<br />
Japan<br />
Kassei<br />
Museum Fridericianum<br />
Friedrichplatz.<br />
00-49-56 1 -77.00.33<br />
o tot febr.: "<strong>De</strong> verloren<br />
toekomst". Tsjechische<br />
Modernen, 1890-1918<br />
o tot febr.: "Oppositionen &<br />
Schwesternfelder".<br />
Tentconstelling met I 0<br />
internationale vrouwelijke<br />
kunstenaars<br />
München<br />
Alte Pinakothek<br />
Barerstrasse 2 7,<br />
00-49-89-238.05.215<br />
o vooaar 1994: Jacopo<br />
Tintoretto: "<strong>De</strong> Gonzaga-cyclus",<br />
n.a.v. de 400ste veaardag van<br />
zijn overlijden<br />
Staatsgalerie moderner Kunst<br />
Prinzregentenstrasse I .<br />
00-49-89-292.27. 10<br />
o tot febr.: <strong>De</strong> verzameling en<br />
galerij Otto en Etta StangL <strong>De</strong><br />
kunstscène der 60'er jaren tussen<br />
Utopie en Traditie<br />
18<br />
Ateliers, cursussen en<br />
performances<br />
Antwerpen<br />
Koninklijk Museum voor<br />
Schone Kunsten<br />
Leopold de Waelplein,<br />
03/248.08. 1 0<br />
o Het museum organiseert een<br />
waaier van activiteiten voor<br />
scholen. jeugdverenigingen en<br />
volwassenen. Er zijn educatieve<br />
programma's voor het<br />
kleuteronderwijs, lager en<br />
algemeen secundair onderwijs,<br />
technisch en <strong>be</strong>roepsonderwijs<br />
en pedagogisch hoger onderwijs.<br />
Inlichtingen: Koninklijk Museum,<br />
dienst pers, voorlichting en<br />
educatieve programmatie,<br />
Plaatsnijdersstraat 2,<br />
2000 Antwerpen.<br />
Museum voor Fotografie<br />
Waalse Kaai 47,<br />
2000 Antwerpen, 03/2 16.22. 1 I<br />
o Foto-ateliers voor jongeren<br />
en volwassenen rond de themata<br />
"Zelf de fotografie opnieuw<br />
uitvinden" en "Fotografie verder<br />
ontdekt" telkens 4 sessies van<br />
2 uur. Prijs: 500,- BF (I I tot<br />
18 jaar) - I 000.- BF voor<br />
volwassenen. Inlichtingen en<br />
inschrijvingen: Educatieve Dienst,<br />
Ann Van Dyck. teL: 03/2 16.22. 1 I.<br />
Brussel<br />
Koninklijke Musea voor Kunst<br />
en Geschiedenis<br />
Ju<strong>be</strong>lpark I 0. I 040 Brussel.<br />
02/74 1.72.1 1<br />
o 16-17 febr. van 9 u JO tot<br />
16.30 u.: In het land van de<br />
Samen n.a.v. "<strong>De</strong> Samen/<br />
Lappen". Voor kinderen van<br />
5 tot I 0 jaar. Bijdrage 1250 BF<br />
(V. ED.: I 000 BF). Inl. Educ en<br />
Cult dienst: 02/74 1.73. 13 of<br />
02177 1.72. 14<br />
o 16 tot 18 febr. van 9.30 u. tot<br />
16.30 u.: Pop-up, voor jongeren<br />
van l 0 tot 16 jaar. Bijdrage<br />
2000 BF (V.ED.: 1700 BF). Inl.<br />
Educ en Cult dienst: 02/<br />
74 1 .73. 13 of 02177 1.72. 14<br />
o 20 en 27 febr. en 6, 13, 20 en<br />
27 maart van I 0.30 u. tot<br />
12.30 u.: Het hof van Keizer<br />
Karel, n.a.v. "Wandtapijten en<br />
wapenrustingen van de Kon.<br />
verzamelingen van Spanje". Voor<br />
kinderen en jongeren van 6 tot<br />
16 jaar. Bijdrage: 130 BF (V. ED.<br />
80 BF). Inl.: Ed. en Cult dienst:<br />
02/74 1.73. 13 of02/77 1.72. 14<br />
Gent<br />
Museum voor Schone Kunsten<br />
Citadel park. 09 I /22. 1703,<br />
Tijdens het tweede en derde<br />
trimester van dit schooljaar zal<br />
de permanente collectie van het<br />
Museum voor Schone Kunsten<br />
opnieuw uitgebreid<br />
tentoongesteld worden.<br />
Dit geeft het museum de<br />
gelegenheid om de scholen<br />
opnieuw het volledige gamma<br />
van geleide <strong>be</strong>zoeken aan te<br />
bieden.<br />
Voor de basisscholen staat het<br />
leren kijken naar kunst centraal<br />
en dit via een analyse van kleur,<br />
compositie en techniek.<br />
Een ander uitgangspunt vormt<br />
het genre: portret. landschap.<br />
menselijke figuur ... <strong>De</strong>zelfde<br />
thema's, aangepast aan de<br />
leeftijd. kunnen eveneens voor<br />
het secundair onderwijs<br />
aangevraagd worden. Voor de<br />
hogere klassen is een meer<br />
historische aanpak mogelijk rond<br />
thema's als <strong>De</strong> Oude Meesters,<br />
Van Klassicisme tot<br />
Expressionisme of <strong>De</strong> Eerste en<br />
Tweede Latemse Groep.<br />
Naast de traditionele geleide<br />
<strong>be</strong>zoeken is er voor jongeren tot<br />
14 jaar een <strong>be</strong>knopte rondleiding<br />
mogelijk, gevolgd <strong>door</strong> een<br />
atelier.<br />
Voor meer informatie kan u<br />
tijdens de kantooruren<br />
telefoneren naar de Educatieve<br />
Dienst. Museum voor Schone<br />
Kunsten Gent, teL 09/222. 1703.<br />
o Ateliers voor kinderen van<br />
6 tot I 2 jaar, telkens op zaterdag<br />
tussen I 0.00 u. - 12.00 u. én op<br />
woensdag tussen 14.00 u. en<br />
16.00 u.<br />
Prijs: 160,- fr. per keer,<br />
telefonisch in te schrijven per<br />
trimester<br />
o Jeugdateliers tijdens de<br />
schooluren voor kinderen en<br />
jongeren van 5 tot 21 jaar,<br />
aangepast aan het niveau en<br />
telkens voorafgegaan <strong>door</strong> een<br />
rondleiding over een <strong>be</strong>paald<br />
thema of een <strong>be</strong>paalde periode<br />
Prijs per leerling: 20,- fr. (met een<br />
minimum van 2000,-fr.): gratis<br />
voor Gentenaars en Gentse<br />
scholen (<strong>be</strong>halve tijdens<br />
tentoonstellingen)<br />
Aanvragen minstens 14 dagen op<br />
voorhand<br />
Lezingen<br />
Antwerpen<br />
Koninklijk Museum voor<br />
Schone Kunsten<br />
Leopold de Waelplaats,<br />
03/23 8.78.09<br />
o 20 febr. (I I u): 'Tegenstrijdige<br />
opvattingen omtrent "origineel"<br />
en "copie" in de ISde, 16de en<br />
17de eeuw' <strong>door</strong> Prof Dr. HJ<br />
Van Miegroet (Hoogleraar Duke<br />
Univ. Durham, U.SA).<br />
Toegang I 00 BF.<br />
0 6 maart (I I u): 'Simone<br />
Martini. <strong>De</strong> Orsini-polyptiek',<br />
<strong>door</strong> Prof Dr. H.W. van Os<br />
(Algemeen directeur<br />
Rijksmuseum, Amsterdam).<br />
Toegang I 00 BF.<br />
Brussel<br />
Koninklijke Musea voor Schone<br />
Kunsten van België<br />
Regentschapsstraat 3.<br />
I 000 Brussel, 02/508.32. 1 I<br />
o 17 febr. om 17.30 u.: 'Een<br />
avond rond de Nederlandse<br />
poëzie en de fin-de-siècle<br />
<strong>be</strong>eldende kunst', <strong>door</strong><br />
Anton Cocgen en François<br />
Vaneeckhaute (300 BF). afspraak<br />
Regentschapsstraat 3,<br />
inl. 02/508.34.50<br />
Hasselt<br />
Museum Stellingwerff<br />
Waerdenhoff<br />
Maastrichterstraat 85,<br />
0 I I /24. 1 0.70<br />
<strong>De</strong> eerste zaterdag van elke<br />
maand, om IS u. wordt <strong>door</strong><br />
een specialist een kunstwerk uit<br />
de museumcollectie voorgesteld:<br />
o 5 maart: 'Uurwerken van de<br />
familie Joosten, einde 18de<strong>be</strong>gin<br />
19de eeuw', <strong>door</strong> Lic.<br />
Walter Scheelen<br />
(Kunstpatrimonium Hasselt)<br />
0 2 april: 'Kaart prinsbisdom<br />
Luik, Jaillot, Parijs, 1692', <strong>door</strong><br />
Dr. Eduard Van Ermen<br />
(KU Leuven)<br />
Wandelvoordrachten<br />
Gent<br />
Museum voor Schone Kunsten<br />
In samenwerking met de<br />
vereniging '<strong>De</strong> Vrienden van het<br />
Museum voor Schone Kunsten'<br />
worden van eind februari tot juli<br />
wandelvoordrachten in het<br />
Museum voor Schone Kunsten<br />
georganiseerd. <strong>De</strong> voordrachten<br />
duren telkens twee uur en zijn<br />
opgebouwd rond <strong>be</strong>paalde<br />
thema's. <strong>De</strong> toegangsprijs<br />
<strong>be</strong>draagt I 00,- fr. Voor leden van<br />
de vereniging zijn de<br />
voordrachten gratis.<br />
o Op 27 februari en 13 maart:<br />
'Het naakt in de schilderkunst'<br />
<strong>door</strong> Stefan Van Bellingen.<br />
o Op 27 maart en 24 april:<br />
'Franse kunst in het Museum<br />
voor Schone Kunsten' <strong>door</strong><br />
Els <strong>De</strong>smedt<br />
o Op 8 en 22 mei: 'Italiaanse<br />
kunst in het Museum voor<br />
Schone Kunsten' <strong>door</strong><br />
Franceso Rossi (Frankrijk) en<br />
Lieve Campernolle (Nederland).<br />
o Op 29 mei en 12 juni: 'Minne<br />
en het symbolisme in België'<br />
<strong>door</strong> Lieve Compernolle.<br />
o Op 5 en 19 juni: 'Zinne- en<br />
minne<strong>be</strong>elden in de I 6de en<br />
17de eeuwse schilderkunst' <strong>door</strong><br />
Siska Beele.<br />
Brussel<br />
Koninklijk Musea voor Kunst en<br />
Geschiedenis<br />
Wandelvoordrachten:<br />
o 27 februari: Wandtapijten,<br />
Karl Marcelis<br />
o 27 maart: Middeleeuwse<br />
hout- en steensculptuur,<br />
Alexandra Van Puyvelde<br />
Aanvang: I 0.30 u. Bijdrage:<br />
150,- fr.: studenten, CJP, 60plus,<br />
V. E.D., Per Musea: I 00,- fr.<br />
Afspraak: onthaal Al<strong>be</strong>rt<br />
Eiisa<strong>be</strong>th. Inlichtingen: Educatie<br />
en Culturele Dienst<br />
02/7 41 .72. 14.<br />
Voordrachten:<br />
o 6 februari: 'Het kostuum op<br />
Brusselse wandtapijten van de<br />
eerste helft van de I 6de eeuw',<br />
<strong>door</strong> Elsje Janssens (attaché bij<br />
de K.MKG)<br />
o 13 februari: 'Maria van<br />
Hongarije ( 1505- 1 558), tot<br />
plichts<strong>be</strong>trachting uitverkoren',<br />
<strong>door</strong> JAM. Kerlkhoff (historica)<br />
o 20 februari: 'Cyprus, tussen<br />
oost en west', <strong>door</strong> Dr. Kris<br />
T ytgat (assistente bij de K.MKG)<br />
o 6 maart: 'Keizer Karel als<br />
verzamelaar van Vlaamse
wandtapijten', <strong>door</strong><br />
Dr. Guy <strong>De</strong>lmarcel, hoogleraar<br />
Kunstgeschiedenis aan de K.U.L.<br />
o 13 maart<br />
'<strong>De</strong> mogolminiaturen.<br />
Een historische situering',<br />
<strong>door</strong> Dr. W.M. Callewaert,<br />
indoloog K.U.L.<br />
o 20 maart: '<strong>De</strong><br />
wapenuitrustingen uit de Real<br />
Armeria van Spanje', <strong>door</strong> Piet<br />
<strong>De</strong> Gryse, conservator bij het<br />
Koninklijk Museum van het Leger<br />
en de Krijgsgeschiedenis<br />
Bijdrage: I 00,- fr., studenten, CJP,<br />
60plus, Per Musea: 80.- fr. V.E.D.:<br />
gratis. Inlichtingen: Educatieve en<br />
Culturele Dienst 02/74 1.72. 14.<br />
Beurzen<br />
Maastricht<br />
MECC<br />
o 12-20 maart: "The European<br />
Fine Art Fair": Maastricht is het<br />
trefpunt van de internationale<br />
kunst- en antiekhandeL <strong>De</strong>ze<br />
antiek<strong>be</strong>urs is één van de<br />
<strong>be</strong>langrijkste in de wereld. Dit<br />
jaar worden ca. I 60 Europese en<br />
Amerikaanse handelaren<br />
toegelaten die de prachtigste<br />
stukken, veelal van museale<br />
kwaliteit, uit hun collecties<br />
presenteren.<br />
Van ma. tot vrijd. van I I u. tot<br />
20 u., weekend van I I u. tot<br />
18 u. Inl. 02/2 18.72.4 1<br />
o 15-18 maart: Art Collecting &<br />
Protecting: tegelijk met de<br />
antiek<strong>be</strong>urs leveren professionals<br />
een waardevolle bijdrage met<br />
deze tentoonstelling over<br />
conservatie, restauratie,<br />
<strong>be</strong>scherming en <strong>be</strong>waking van<br />
kunstschatten. Inl. 02/2 18.72.4 1<br />
Cursussen<br />
Amarant, zij die nooit<br />
verwelkt<br />
Amarant is <strong>be</strong>halve een nimmer<br />
verwelkende sierplant (fam.<br />
Amaranthus) ook de naam van<br />
het studiecentrum voor<br />
hedendaagse <strong>be</strong>eldende kunst<br />
gevestigd in Gent. Dit<br />
studiecentrum organiseert tal van<br />
cursussen in diverse Vlaamse<br />
steden en is tevens uitgever van<br />
een tweemaandelijkse kunstkrant<br />
'<strong>De</strong> Witte Raaf. Vanaf dit jaar is<br />
Amarant ook de naam van een<br />
nieuwe tweemaandelijkse<br />
programmabrochure met het<br />
overzicht van alle Amarant<br />
activiteiten.<br />
In de praktijk gaat de werking<br />
van Amarant v.z.w. twee<br />
richtingen uit: het centrum wil<br />
fungeren als organisator van<br />
educatieve activiteiten en als<br />
uitgever. Net als de<br />
Amarantkrant vroeger, <strong>be</strong>vat de<br />
nieuwe uitgave alles over de<br />
cursussen kunstgeschiedenis, de<br />
kunsthistorische daguitstappen,<br />
de tentoonstellings<strong>be</strong>zoeken en<br />
de reizen georganiseerd <strong>door</strong><br />
Amarant. Het cursusaanbod<br />
<strong>be</strong>perkt zich geenszins tot de<br />
hedendaagse kunst, ook andere<br />
periodes komen aan bod<br />
(Egyptische kunst, gotiek.<br />
Italiaanse renaissance, Barok. .. ).<br />
Voor Amarant blijft de<br />
confrontatie met de kunstwerken<br />
zelf echter essentieel. Als<br />
onmisbare aanvulling bij de<br />
cursussen organiseert het<br />
centrum dan ook tal van<br />
kunstuitstappen en reizen. In de<br />
programmabrochure staan zowel<br />
daguitstappen naar Vlaamse<br />
musea, als reizen naar onze<br />
buurlanden en venre<br />
<strong>be</strong>stemmingen.<br />
Het lidmaatschap van Amarant<br />
<strong>be</strong>draagt 850,- fr. Uaarlijks) en<br />
<strong>be</strong>tekent minstens I 0 % korting<br />
op alle Amarant-activiteiten, zes<br />
nummers van <strong>De</strong> Witte Raaf en<br />
vijf programmabrochures.<br />
Amarant vzw., Hoogpoort 50,<br />
9000 Gent tel. 09/23 3.03.24,<br />
fax. 09/233.42.36<br />
Op de valreep<br />
o <strong>De</strong> tentoonstelling ' 14-1 8<br />
Kunstenaarsvisie' in het<br />
Koninklijk Museum van het<br />
Leger en van Krijgsgeschiedenis<br />
wordt verlengd tot 28 februari.<br />
Het museum is gelegen aan het<br />
ju<strong>be</strong>lpark 3. Brussel en is elke<br />
dag, <strong>be</strong>halve op maandag,<br />
geopend van 9 tot 12 u. en van<br />
13 tot 16.30 u. <strong>De</strong> toegang is<br />
gratis.<br />
o <strong>De</strong> tweede fase van de<br />
verbouwingswerken in het<br />
Provinciaal Museum voor<br />
Fotografie te Antwerpen wordt<br />
gestart op 2 1 maart. Het<br />
museum zal dan ook gesloten<br />
zijn van 21 maart tot 17 juni.<br />
In het kader van de 5de 'Zomer<br />
van de Fotografie' loopt van<br />
17 juni tot I I septem<strong>be</strong>r de<br />
tentoonstelling "Flor Garduno<br />
(Mexico); Witnesses of time".<br />
Het eigenlijke museumgedeelte<br />
blijft tijdens deze tentoonstelling<br />
gesloten. Op 23 septem<strong>be</strong>r<br />
opent een volledig vernieuwd<br />
Museum voor Fotografie de<br />
Wilt u uw collectie<br />
Openbaar Kunst<strong>be</strong>zit in Vlaanderen aanvullen ?<br />
Van volgende oude jaargangen<br />
(in bordeaux of blauwe ringmappen) zijn<br />
nog exemplaren <strong>be</strong>schikbaar ! Het aantal is<br />
zeer <strong>be</strong>perkt. Er wordt geleverd tot<br />
uitputting van de voorraad. <strong>De</strong> prijs per<br />
jaargang <strong>be</strong>draagt 600,- fr.<br />
Jaargang 2 (1964),jg. 3 ( l965), jg. 6 (1968),<br />
jg. 8 (1970),jg. 9 (197l),jg. 10 (1972),<br />
jg. 13 (1975),jg. 14 (1976),jg. 15 (1977),<br />
jg. 16 (l978), jg. 17 (1979),jg. 18 (1980),<br />
jg. 19 (198 1 ), jg. 20 (1982)<br />
Ontbreken u nog op<strong>be</strong>rgbanden ?<br />
Volgende banden zijn nog <strong>be</strong>schikbaar:<br />
83-84 (grijs, <strong>be</strong>vat 2jaargangen)<br />
85-86 (idem)<br />
87-88 (idem)<br />
89-90 (idem)<br />
91-92 (idem<br />
1993 (wit, <strong>be</strong>vat I jaargang)<br />
Volgende losse edities zijn bij ons<br />
<strong>be</strong>schikbaar. <strong>De</strong> prijs per los nummer<br />
<strong>be</strong>draagt 200,- fr. Vanaf 4 exemplaren:<br />
150,- fr. per nummer.<br />
91/l Het Stedelijk Museum Vanderkelen<br />
Menens in Leuven<br />
91/2 Exlibris<br />
91/3 1980-1990 Fragmenten van<br />
architectuu•· in België<br />
91/4 <strong>De</strong> Sint-Baafskathedraal in Gent<br />
<strong>De</strong>el l: Monument en heiligdom<br />
92/ l Sint-Baafskathedraal in Gent<br />
<strong>De</strong>el 2: Een kunstkamer<br />
92/2 Belgisch Ce1m·um van het<br />
Beeldverhaal, Brussel<br />
92/3 Meestenverken op papier<br />
92/4 Museum Planlin-Moretus, Antwerpen<br />
93/ 1 Onze-Lieve-Vrouwekathedraal,<br />
Antwerpen<br />
93/2 Koninklijk Museum voor Schone<br />
Kunsten, Antwerpen<br />
93/3 Glas in Vlaamse musea<br />
93/4 Het Museum voor Sierkunst in Gent<br />
deuren.<br />
o In de ABB-galerij,<br />
Hoe kunt u <strong>be</strong>stellen ?<br />
Hoekgebouw Diestsevest<br />
Diestsestraat. Leuven, wordt van<br />
19 maart tot 29 april werk<br />
tentoongesteld van Pol Mara.<br />
Door storting op rekeningnummer<br />
448-0007361-87 van Openbaar Kunst<strong>be</strong>zit<br />
in Vlaanderen met vermelding<br />
- gewenstejaargangen (600,- fr. per<br />
jaargang)<br />
vb. jg. 3 (1965)<br />
- het nummer van de losse nummers<br />
(200,- fr. of 150,- fr. bij aankoop van<br />
minimum 4 exemplaren)<br />
vb. 91/4; 92/3<br />
- vb. band 83-84<br />
19