Belemmerende en bevorderende factoren bij proefimplementatie ...
Belemmerende en bevorderende factoren bij proefimplementatie ...
Belemmerende en bevorderende factoren bij proefimplementatie ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong><br />
bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong><br />
proefimplem<strong>en</strong>tatie van<br />
e<strong>en</strong> richtlijn in de care
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong><br />
bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong><br />
proefimplem<strong>en</strong>tatie van<br />
e<strong>en</strong> richtlijn in de care<br />
C. Schröder-Baars<br />
R. Verkaik<br />
M. Crijns<br />
H. van Ve<strong>en</strong><strong>en</strong>daal<br />
R. Deur<strong>en</strong>berg<br />
Dit rapport is gemaakt in opdracht van de Regieraad Kwaliteit van Zorg.<br />
De inhoud van het rapport verteg<strong>en</strong>woordigt niet per se de m<strong>en</strong>ing van de Regieraad.<br />
Opdrachtverl<strong>en</strong>ing Regieraad Kwaliteit van Zorg aan Landelijk Expertisec<strong>en</strong>trum Verpleging<br />
& Verzorging, projectnummer 89-89100-98-133
Reactie Regieraad Kwaliteit<br />
van Zorg naar aanleiding van rapport<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de<br />
factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van<br />
e<strong>en</strong> richtlijn in de care
Opdrachtverl<strong>en</strong>ing Regieraad<br />
Kwaliteit van Zorg aan LEVV<br />
(nu V&VN), projectnummer<br />
89-89100-98-133
Opdrachtverl<strong>en</strong>ing<br />
Bij de opdrachtverl<strong>en</strong>ing voor het rapport <strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de<br />
factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 89-89100-98-133,<br />
k<strong>en</strong>merk 2010/07317/RR formuleerde de Regieraad de volg<strong>en</strong>de aandachtspunt<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> voorwaard<strong>en</strong>:<br />
– E<strong>en</strong> beschrijving van de proefimplem<strong>en</strong>tatie(s) in vijf verschill<strong>en</strong>de<br />
organisaties uit de care-sector, <strong>bij</strong> t<strong>en</strong>minste ti<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de locaties,<br />
teams of afdeling<strong>en</strong> (twee locaties per sector).<br />
– De resultat<strong>en</strong> van de proefimplem<strong>en</strong>tatie(s) waaronder b<strong>en</strong>oeming van<br />
de gevond<strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de <strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie<br />
onderverdeeld volg<strong>en</strong>s de zes niveaus van het gecombineerde model van<br />
het LEVV.<br />
– Aanbeveling<strong>en</strong> voor de implem<strong>en</strong>tatie, toepassing <strong>en</strong> evaluatie van richtlijn<strong>en</strong><br />
in de care waar<strong>bij</strong> rek<strong>en</strong>ing wordt gehoud<strong>en</strong> met de verschill<strong>en</strong>de<br />
betrokk<strong>en</strong> disciplines <strong>en</strong> opleidingsniveaus.<br />
– De resultat<strong>en</strong>, die u oplevert, di<strong>en</strong><strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> hoe het beste e<strong>en</strong><br />
proefimplem<strong>en</strong>tatie opgezet kan word<strong>en</strong>. Dit leidt mogelijk tot e<strong>en</strong><br />
blauwdruk voor e<strong>en</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie in de care.<br />
– E<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vatting van uw bevinding<strong>en</strong> op circa twee A4.<br />
– E<strong>en</strong> beschrijving van hoe u te werk b<strong>en</strong>t gegaan.
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong><br />
proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care<br />
Eindrapportage juni 2011<br />
Projectnummer 89-89100-98-133<br />
C. Schröder-Baars<br />
R. Verkaik<br />
M.Crijns<br />
H. van Ve<strong>en</strong><strong>en</strong>daal<br />
R. Deur<strong>en</strong>berg<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 1
Inhoudsopgave<br />
2<br />
Sam<strong>en</strong>vatting 3<br />
1 Inleiding 5<br />
2 Method<strong>en</strong> 6<br />
2.1 Modell<strong>en</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie 6<br />
2.2 Voorbereiding proefimplem<strong>en</strong>tatie 7<br />
2.3 Beschrijving proefimplem<strong>en</strong>tatie 7<br />
2.4 Evaluatie proefimplem<strong>en</strong>tatie 9<br />
2.4.1 Logboek<strong>en</strong> 9<br />
2.4.2 Vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong> 9<br />
2.4.3 Groepsinterviews 10<br />
2.4.4 Community of Practice 10<br />
2.5 Literatuuronderzoek 10<br />
3 Resultat<strong>en</strong> 11<br />
3.1 Achtergrond 11<br />
3.2 <strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie van de richtlijn UIO 11<br />
3.3 Bruikbaarheid richtlijn UIO per care-sector 17<br />
3.4 Haalbaarheid implem<strong>en</strong>tatie multidisciplinaire richtlijn<strong>en</strong> in de care 17<br />
3.5 Ervaring<strong>en</strong> voortrekkers met het coachingstraject 18<br />
3.6 Ingezette implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> door de voortrekkers 18<br />
3.7 Literatuurstudie 19<br />
4 Conclusie 24<br />
5 Aanbeveling<strong>en</strong> 27<br />
5.1 Aanbeveling<strong>en</strong> opzet proefimplem<strong>en</strong>tatie voor de care 27<br />
5.2 Aanbeveling<strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> voor de care 27<br />
Gebruikte afkorting<strong>en</strong> 33<br />
Refer<strong>en</strong>ties 35<br />
Bijlag<strong>en</strong><br />
1 K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> deelnem<strong>en</strong>de organisaties <strong>en</strong> voortrekkers 39<br />
2 Docum<strong>en</strong>t Afsprak<strong>en</strong> 41<br />
3 Expertgroep 43<br />
4 Vrag<strong>en</strong>lijst Contextanalyse Care 45<br />
5 Logboek 49<br />
6 Vrag<strong>en</strong>lijst 53<br />
7 Topiclist interviews 61<br />
8 Zoekstrategie literatuurstudie 63<br />
9 Ervaring<strong>en</strong> voortrekkers 67<br />
10 Geïncludeerde artikel<strong>en</strong> literatuurstudie 73<br />
11 Beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> care op basis van literatuurstudie 75<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
Sam<strong>en</strong>vatting<br />
Tuss<strong>en</strong> de curatieve <strong>en</strong> langdurige zorg bestaan veel verschill<strong>en</strong>. Hierdoor is het mogelijk dat er ook<br />
verschill<strong>en</strong> bestaan in factor<strong>en</strong> die de implem<strong>en</strong>tatie van richtlijn<strong>en</strong> beïnvloed<strong>en</strong>. Om meer inzicht te<br />
krijg<strong>en</strong> in de bevorder<strong>en</strong>de <strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> van implem<strong>en</strong>tatie die specifiek zijn voor de<br />
care-sector is e<strong>en</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie uitgevoerd van de landelijke multidisciplinaire richtlijn ‘Urineincontin<strong>en</strong>tie<br />
<strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>’ (LEVV, 2010). Hier<strong>bij</strong> zijn de volg<strong>en</strong>de onderzoeksvrag<strong>en</strong><br />
geformuleerd:<br />
• Wat zijn bevorder<strong>en</strong>de <strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> voor implem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de<br />
care?<br />
• Welke verschill<strong>en</strong> zijn er tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de subsector<strong>en</strong> in de care-sector wat betreft<br />
bevorder<strong>en</strong>de <strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> voor implem<strong>en</strong>tatie?<br />
De proefimplem<strong>en</strong>tatie kreeg vorm volg<strong>en</strong>s het LEVV-werkmodel <strong>en</strong> het I-impulsproject. Ti<strong>en</strong><br />
voortrekkers van ti<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de teams uit vijf verschill<strong>en</strong>de care-organisaties (thuiszorg,<br />
verzorgingshuis, verpleeghuis (psychogeriatrisch <strong>en</strong> somatisch)) werd<strong>en</strong> door middel van drie<br />
<strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>tijdse coaching begeleid <strong>bij</strong> de implem<strong>en</strong>tatie. De eerste <strong>en</strong> tweede<br />
<strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst richtt<strong>en</strong> zich op de inhoud van de richtlijn <strong>en</strong> op implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong>. De derde<br />
<strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst was opgezet als Community of Practice (CoP) om opgedane ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis met<br />
elkaar te del<strong>en</strong>. Het voor deze proefimplem<strong>en</strong>tatie ontwikkelde model voor beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong><br />
implem<strong>en</strong>tatie in de zorg onderscheidt beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> op zes niveaus: richtlijn, zorgverl<strong>en</strong>er,<br />
cliënt, team, organisatie <strong>en</strong> sociaal-politieke omgeving. Dit model gaf sturing aan de ontwikkeling van<br />
de contextanalyse <strong>en</strong> aan het verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong> gestructureerd weergev<strong>en</strong> van de resultat<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
aanbeveling<strong>en</strong>. Evaluatie <strong>en</strong> onderzoek naar beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> vond<strong>en</strong> plaats door middel van<br />
logboek<strong>en</strong>, vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong>, focusgroepinterviews <strong>en</strong> de CoP. De resultat<strong>en</strong> met betrekking tot<br />
belemmer<strong>en</strong>de <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> vergelek<strong>en</strong> met resultat<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
literatuuronderzoek.<br />
In verpleeghuiz<strong>en</strong> was m<strong>en</strong> het meest positief over haalbaarheid van implem<strong>en</strong>tatie van<br />
multidisciplinaire richtlijn<strong>en</strong>. Dit hangt waarschijnlijk sam<strong>en</strong> met de reeds goede sam<strong>en</strong>werking met<br />
andere disciplines in verpleeghuiz<strong>en</strong>. Uit zowel de resultat<strong>en</strong> van de proefimplem<strong>en</strong>tatie als uit het<br />
literatuuronderzoek bleek dat er ge<strong>en</strong> ‘nieuwe’ beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> specifiek voor de care-sector<br />
zijn in vergelijking met de reeds bek<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> in de cure. Wel is er onderscheid tuss<strong>en</strong> de cure <strong>en</strong><br />
care in de mate waarin bepaalde factor<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> sommige<br />
factor<strong>en</strong> voor de care verder of anders geconcretiseerd word<strong>en</strong>. De meeste verschill<strong>en</strong> in<br />
belangrijkheid van beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de care <strong>en</strong> de cure hang<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met het<br />
gemiddelde lagere opleidingsniveau van de zorgverl<strong>en</strong>ers in de care. Beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> die in<br />
de care e<strong>en</strong> opvall<strong>en</strong>d belangrijke rol spel<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie van richtlijn<strong>en</strong>, zijn:<br />
• Vaardighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis gebruiker:<br />
sterk belemmer<strong>en</strong>d door laag k<strong>en</strong>nis- <strong>en</strong> opleidingsniveau;<br />
• Helderheid richtlijn, congru<strong>en</strong>tie bestaande werkwijze, aanpassing eig<strong>en</strong> situatie <strong>en</strong><br />
aantrekkelijkheid vernieuwing:<br />
sterk belemmer<strong>en</strong>d wanneer niet voldo<strong>en</strong>de aangeslot<strong>en</strong> wordt <strong>bij</strong> het lage opleidings-,<br />
k<strong>en</strong>nis- <strong>en</strong> d<strong>en</strong>kniveau van de gebruikers;<br />
• Ervar<strong>en</strong> steun van collega’s <strong>en</strong> andere zorgverl<strong>en</strong>ers:<br />
sterk belemmer<strong>en</strong>d door vele wissel<strong>en</strong>de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, beperkte contract<strong>en</strong>, vele help<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
vrijwilligers;<br />
• Bereidheid cliënt <strong>en</strong> verwachte medewerking cliënt:<br />
ondanks dat sommige cliënt<strong>en</strong> de extra aandacht prettig vind<strong>en</strong>, is dit e<strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de<br />
factor vanwege gew<strong>en</strong>ning van de cliënt aan de aando<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> mogelijk schaamte voor de<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 3
4<br />
aando<strong>en</strong>ing. Daarnaast wordt in verpleeghuiz<strong>en</strong> medewerking bemoeilijkt door cognitieve<br />
problem<strong>en</strong> van cliënt<strong>en</strong> <strong>en</strong> het b<strong>en</strong>odigde overleg met naast<strong>en</strong> van de cliënt.<br />
Tot slot zijn in dit project op basis van de gevond<strong>en</strong> beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal aanbeveling<strong>en</strong><br />
gedaan voor pass<strong>en</strong>de implem<strong>en</strong>tatiestrategieën <strong>en</strong> -activiteit<strong>en</strong> in de care om de bevorder<strong>en</strong>de<br />
factor<strong>en</strong> optimaal te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> <strong>en</strong> de belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> om te zett<strong>en</strong> in bevorder<strong>en</strong>de. De in het<br />
huidige project toegepaste methodiek lijkt geschikt om als implem<strong>en</strong>tatiestrategie te gebruik<strong>en</strong> voor<br />
proefimplem<strong>en</strong>tatie van (multidisciplinaire) richtlijn<strong>en</strong> in de care. Enkele verbeterpunt<strong>en</strong> voor dit<br />
coachingstraject zijn:<br />
• Begeleid in één traject voortrekkers van e<strong>en</strong>zelfde discipline <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis- <strong>en</strong> d<strong>en</strong>kniveau<br />
• Houd de contextanalyse zo simpel <strong>en</strong> klein mogelijk<br />
• Werk de implem<strong>en</strong>tatieadviez<strong>en</strong> op maat uit in e<strong>en</strong> stapp<strong>en</strong>plan<br />
• Selecteer voortrekkers met minimaal verzorg<strong>en</strong>de-IG niveau <strong>en</strong> voor de thuiszorg<br />
verpleegkundig niveau.<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
1 Inleiding<br />
Richtlijn<strong>en</strong> voor ‘goede zorg’, gebaseerd op wet<strong>en</strong>schappelijke inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebundelde klinische<br />
ervaring, kunn<strong>en</strong> professionals help<strong>en</strong> met beslissing<strong>en</strong> in de dagelijkse patiënt<strong>en</strong>zorg. Invoering van<br />
richtlijn<strong>en</strong> blijkt echter in veel gevall<strong>en</strong> niet of in beperkte mate succesvol. Onderzoek<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat<br />
30 tot 40% van de patiënt<strong>en</strong> zorg ontvangt die niet in overe<strong>en</strong>stemming is met de beschikbare<br />
evid<strong>en</strong>ce (Grol, 2003). Er kunn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de belemmering<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong>. Het kunn<strong>en</strong> de<br />
eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van de richtlijn zelf zijn die de toepassing bemoeilijk<strong>en</strong>, zoals leesbaarheid <strong>en</strong><br />
taalgebruik, maar ook de omstandighed<strong>en</strong> op de werkvloer, zoals gebrek aan tijd of middel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong>werking van collega’s of patiënt<strong>en</strong> (o.a. Francke et al., 2009).Tuss<strong>en</strong> de curatieve <strong>en</strong> langdurige<br />
zorg bestaan veel verschill<strong>en</strong>, waardoor het mogelijk is dat er ook verschill<strong>en</strong> bestaan in factor<strong>en</strong> die<br />
de ontwikkeling <strong>en</strong> toepassing van richtlijn<strong>en</strong> beïnvloed<strong>en</strong>. Zo is binn<strong>en</strong> de langdurige zorg minder<br />
evid<strong>en</strong>ce beschikbaar waardoor meer sprake kan zijn van practice based care. Daarnaast zijn in de<br />
care veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> werkzaam met verschill<strong>en</strong>de opleidingsniveaus. Met name kwaliteit van lev<strong>en</strong> staat<br />
c<strong>en</strong>traal, ev<strong>en</strong>als de relatie zorgverl<strong>en</strong>er – zorggebruiker. Tot slot spel<strong>en</strong> de person<strong>en</strong> die rond de<br />
patiënt/cliënt staan e<strong>en</strong> belangrijkere rol in de te lever<strong>en</strong> zorg in vergelijking met de curatieve zorg. Op<br />
het gebied van implem<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong> beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> in de curatieve sector is al veel onderzoek<br />
gedaan. Om meer inzicht te krijg<strong>en</strong> in de bevorder<strong>en</strong>de <strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> van implem<strong>en</strong>tatie<br />
die specifiek zijn voor de care-sector is de opdracht ‘<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong><br />
<strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care’ uitgevoerd. Bij deze opdracht zijn de volg<strong>en</strong>de<br />
onderzoeksvrag<strong>en</strong> geformuleerd:<br />
• Wat zijn bevorder<strong>en</strong>de <strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> voor implem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care?<br />
• Welke verschill<strong>en</strong> zijn er tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de subsector<strong>en</strong> in de care-sector wat betreft<br />
bevorder<strong>en</strong>de <strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> voor implem<strong>en</strong>tatie?<br />
Op grond van de verzamelde gegev<strong>en</strong>s kond<strong>en</strong> ook aanbeveling<strong>en</strong> gedaan kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> over de<br />
opzet van e<strong>en</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie in de care <strong>en</strong> over geschikte implem<strong>en</strong>tatiestrategieën in de care.<br />
Voor de proefimplem<strong>en</strong>tatie is de landelijke multidisciplinaire richtlijn ‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare<br />
ouder<strong>en</strong>’ (LEVV, 2010) gekoz<strong>en</strong>. Dit is e<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>t ontwikkelde <strong>en</strong> e<strong>en</strong> door Verpleegkundig<strong>en</strong> &<br />
Verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Nederland (V&VN) gelegitimeerde richtlijn. De inhoud van de richtlijn sluit aan <strong>bij</strong> e<strong>en</strong> in<br />
de ouder<strong>en</strong>zorg veel voorkom<strong>en</strong>d probleem. Landelijke preval<strong>en</strong>tiecijfers lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat 75% van de<br />
bewoners in verpleeghuiz<strong>en</strong>, 57% van de bewoners in verzorgingshuiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> 51% van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die<br />
thuiszorg ontvang<strong>en</strong> incontin<strong>en</strong>t zijn van urine (Universiteit Maastricht, 2008). De richtlijn geeft<br />
antwoord op de vraag hoe de verschill<strong>en</strong>de disciplines ((contin<strong>en</strong>tie)verpleegkundig<strong>en</strong>, verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong>,<br />
specialist<strong>en</strong> ouder<strong>en</strong>g<strong>en</strong>eeskunde, huisarts<strong>en</strong>, (bekk<strong>en</strong>)fysiotherapeut<strong>en</strong> <strong>en</strong> apothekers) urineincontin<strong>en</strong>tie<br />
<strong>bij</strong> de kwetsbare oudere cliënt op effectieve wijze kunn<strong>en</strong> diagnosticer<strong>en</strong>, behandel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
verpleg<strong>en</strong> <strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong>. Door de zorg voor urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> de oudere cliënt te verbeter<strong>en</strong>,<br />
wordt <strong>bij</strong>gedrag<strong>en</strong> aan de kwaliteit van lev<strong>en</strong> van de cliënt, één van de prioriteit<strong>en</strong> van de langdurige<br />
zorg. Daarnaast heeft urine-incontin<strong>en</strong>tie ook e<strong>en</strong> grote impact op familie <strong>en</strong> zorgverl<strong>en</strong>ers van de<br />
cliënt <strong>en</strong> er zijn veel kost<strong>en</strong> mee gemoeid (NICE, 2006). Het is dus e<strong>en</strong> richtlijn die aan alle criteria <strong>en</strong><br />
kwaliteitseis<strong>en</strong> voldoet, aansluit <strong>bij</strong> doelstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> prioriteit<strong>en</strong> van de care-sector <strong>en</strong> vergelijkbaar is<br />
met (of e<strong>en</strong> voorbeeld voor) andere multidisciplinaire richtlijn<strong>en</strong> voor de care-sector. Deze richtlijn leek<br />
daarmee uitermate geschikt voor het beoogde onderzoek.<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 5
2 Method<strong>en</strong><br />
De proefimplem<strong>en</strong>tatie heeft plaatsgevond<strong>en</strong> in vijf organisaties uit de care-sector, <strong>bij</strong> ti<strong>en</strong><br />
verschill<strong>en</strong>de locaties, teams of afdeling<strong>en</strong>. Van elke deelnem<strong>en</strong>de locatie of afdeling is e<strong>en</strong><br />
voortrekker gedur<strong>en</strong>de vijf maand<strong>en</strong> begeleid door middel van drie fysieke <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong>tijdse coaching <strong>bij</strong> het (lat<strong>en</strong>) toepass<strong>en</strong> van de richtlijn. Door middel van verschill<strong>en</strong>de<br />
method<strong>en</strong> zijn resultat<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong> over de proefimplem<strong>en</strong>tatie. In dit hoofdstuk wordt<br />
achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>s beschrev<strong>en</strong>:<br />
1. Modell<strong>en</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie<br />
2. Voorbereiding proefimplem<strong>en</strong>tatie<br />
3. Uitvoering proefimplem<strong>en</strong>tatie<br />
4. Evaluatie proefimplem<strong>en</strong>tatie<br />
2.1 Modell<strong>en</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie<br />
De proefimplem<strong>en</strong>tatie kreeg vorm volg<strong>en</strong>s het LEVV Werkmodel Implem<strong>en</strong>tatie (Holleman, 2008) <strong>en</strong><br />
het I-impulsproject (Cox & Holleman, 2010; Holleman e.a., 2009). Beid<strong>en</strong> zijn gebaseerd op het<br />
implem<strong>en</strong>tatiemodel van Grol (Grol & W<strong>en</strong>sing, 2006). Volg<strong>en</strong>s deze modell<strong>en</strong> vereist effectieve<br />
implem<strong>en</strong>tatie van vernieuwing<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goede voorbereiding, waaronder het in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de<br />
feitelijke zorg <strong>en</strong> e<strong>en</strong> analyse van de doelgroep <strong>en</strong> setting. Vervolg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> zorgvuldige selectie van<br />
strategieën <strong>en</strong> e<strong>en</strong> systematische aanpak <strong>en</strong> evaluatie. Om antwoord te kunn<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> op de<br />
onderzoeksvraag welke beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> er zijn <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de caresector,<br />
is gebruik gemaakt van onderstaand model dat beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> op zes verschill<strong>en</strong>de<br />
niveaus onderscheidt:<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> richtlijn<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />
zorgverl<strong>en</strong>ers<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />
cliënt/patiënt<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> team<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />
organisatie/care-setting<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> sociaal-politieke<br />
omgeving<br />
6<br />
Implem<strong>en</strong>tatie<br />
Figuur 1. Indeling beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie richtlijn<strong>en</strong> in de zorg (LEVV, 2010)<br />
Dit model is tot stand gekom<strong>en</strong> door aan het LEVV-model ‘Beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie<br />
van richtlijn<strong>en</strong> in de zorg’ (Holleman & Van Tol, 2008) dat beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> op vijf verschill<strong>en</strong>de<br />
niveaus (richtlijn, zorgverl<strong>en</strong>er, cliënt, team <strong>en</strong> organisatie) onderscheidt, het niveau van de sociaalpolitieke<br />
omgeving uit het model van Fleur<strong>en</strong> e.a. (2004) toe te voeg<strong>en</strong>. Zo ontstond e<strong>en</strong> zo’n volledig<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
mogelijk model om sturing te gev<strong>en</strong> aan de ontwikkeling van de onderzoeksmethod<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan het<br />
compleet <strong>en</strong> gestructureerd in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de resultat<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong>.<br />
2.2 Voorbereiding proefimplem<strong>en</strong>tatie<br />
De uitnodiging tot (proef)implem<strong>en</strong>tatie van de richtlijn ‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>’<br />
(richtlijn UIO) is in augustus <strong>en</strong> september 2010 verspreid via de communicatiekanal<strong>en</strong> <strong>en</strong> netwerk<strong>en</strong><br />
van het Landelijk Expertisec<strong>en</strong>trum Verpleging & Verzorging (eind 2010 is het LEVV gefuseerd met<br />
V&VN, daarom zal verder in dit docum<strong>en</strong>t de naam V&VN word<strong>en</strong> gebruikt). De werving resulteerde in<br />
vijf instelling<strong>en</strong> verdeeld over vier subsector<strong>en</strong> van de care: (1) de verzorgingshuissector, (2) de<br />
thuiszorg, (3) de somatische verpleeghuiszorg <strong>en</strong> (4) de psychogeriatrische verpleeghuiszorg. De<br />
care-settings verschild<strong>en</strong> van elkaar op pot<strong>en</strong>tieel belangrijke parameters zoals opleidingsniveau<br />
medewerkers, locatie waar de zorg plaatsvindt, mate van autonomie van de cliënt, mate van<br />
zelfsturing van teams <strong>en</strong> organisatiegrootte. Per deelsector ded<strong>en</strong> steeds t<strong>en</strong>minste twee<br />
verschill<strong>en</strong>de locaties of teams mee aan de proefimplem<strong>en</strong>tatie. Per deelnem<strong>en</strong>de afdeling of team<br />
werd e<strong>en</strong> ‘voortrekker’ geselecteerd. Deze voortrekkers war<strong>en</strong> verpleegkundig<strong>en</strong> of verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, die<br />
door zichzelf of door hun teamleider/ afdelingshoofd war<strong>en</strong> voorgedrag<strong>en</strong>, omdat ze respect <strong>en</strong><br />
aanzi<strong>en</strong> g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> hun afdeling of team <strong>en</strong> in staat zijn om andere medewerkers te<br />
<strong>en</strong>thousiasmer<strong>en</strong> <strong>en</strong> te begeleid<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> overzicht van de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de deelnem<strong>en</strong>de<br />
organisaties <strong>en</strong> voortrekkers is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in Bijlage 1. Met de voortrekkers <strong>en</strong> hun organisaties<br />
werd<strong>en</strong> afsprak<strong>en</strong> gemaakt omtr<strong>en</strong>t aanwezigheid <strong>bij</strong> alle trainings<strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> de te lever<strong>en</strong><br />
inspanning<strong>en</strong> om de richtlijn toe te (lat<strong>en</strong>) pass<strong>en</strong>. Hiervoor werd gebruik gemaakt van e<strong>en</strong> docum<strong>en</strong>t<br />
‘Afsprak<strong>en</strong>’ (zie Bijlage 2), waarin de verwachte <strong>en</strong> b<strong>en</strong>odigde inzet van zowel voortrekker,<br />
leidinggev<strong>en</strong>de van voortrekker als implem<strong>en</strong>tatiedeskundige <strong>en</strong> trainer van V&VN stond beschrev<strong>en</strong>.<br />
De instelling<strong>en</strong> ontving<strong>en</strong> per <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst vacatiegeld <strong>en</strong> de reiskost<strong>en</strong> van de voortrekkers werd<strong>en</strong><br />
vergoed.<br />
2.3 Uitvoering proefimplem<strong>en</strong>tatie<br />
De voortrekkers werd<strong>en</strong> met drie fysieke <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>tijdse coaching door<br />
implem<strong>en</strong>tatiedeskundig<strong>en</strong> van V&VN ondersteund <strong>bij</strong> het implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> van de richtlijn. Leerstrategieën<br />
als ler<strong>en</strong> van eig<strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong>, ler<strong>en</strong> van <strong>en</strong> met elkaar <strong>en</strong> ler<strong>en</strong> van <strong>en</strong> met experts<br />
werd<strong>en</strong> afwissel<strong>en</strong>d ingezet. De instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die de voortrekkers aangereikt kreg<strong>en</strong> om in te zett<strong>en</strong><br />
op de werkvloer, werd<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> geoef<strong>en</strong>d <strong>en</strong> toegelicht. De <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> war<strong>en</strong><br />
(inter)actief <strong>en</strong> slot<strong>en</strong> aan <strong>bij</strong> het gemiddelde opleidingsniveau <strong>en</strong> <strong>bij</strong> de leerstijl van voortrekkers in de<br />
zorg. De periode tuss<strong>en</strong> <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst I <strong>en</strong> II bedroeg twee maand<strong>en</strong>, de periode tuss<strong>en</strong> <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst II<br />
<strong>en</strong> III drie. Bije<strong>en</strong>komst I <strong>en</strong> II war<strong>en</strong> faciliter<strong>en</strong>d van aard, <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst III werd als Community of<br />
Practice ingezet. Hieronder word<strong>en</strong> de inhoud <strong>en</strong> doel<strong>en</strong> van de drie <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>ligg<strong>en</strong>de<br />
period<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>.<br />
Bije<strong>en</strong>komst I: inhoud richtlijn <strong>en</strong> contextanalyse<br />
Alle voortrekkers ontving<strong>en</strong> e<strong>en</strong> map met o.a. de richtlijn, de praktijkkaart <strong>en</strong> product<strong>en</strong> uit het<br />
Verbetertraject Contin<strong>en</strong>tie van Zorg voor Beter (mictiedagboek, Basiszorglijst - 24 uurs registratie-<br />
Contin<strong>en</strong>tiemodule <strong>en</strong> Mobiliteits Protocol Toiletgang). E<strong>en</strong> nurse practitioner urologie besprak de<br />
inhoud van de richtlijn met de voortrekkers. Deze nurse practitioner was de voorzitter van de<br />
expertgroep die <strong>bij</strong> de ontwikkeling van de richtlijn betrokk<strong>en</strong> was (zie Bijlage 3). Tijd<strong>en</strong>s het tweede<br />
deel van de <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst leerd<strong>en</strong> de voortrekkers hoe zij de omgeving waarin zij de richtlijn zoud<strong>en</strong><br />
gaan invoer<strong>en</strong>, in kaart kond<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> (contextanalyse). Deze methode was tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> manier om<br />
implem<strong>en</strong>tatie van de richtlijn <strong>bij</strong> collega’s onder de aandacht te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun ideeën <strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong><br />
mee te nem<strong>en</strong>.<br />
De voor deze ‘care’-proefimplem<strong>en</strong>tatie ontwikkelde contextanalyse bestond uit e<strong>en</strong> set vrag<strong>en</strong><br />
afgeleid van de Vrag<strong>en</strong>lijst Contextanalyse (Holleman & Van Tol, 2008). De vrag<strong>en</strong> war<strong>en</strong> zodanig<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 7
geformuleerd <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gesteld dat de antwoord<strong>en</strong> informatie zoud<strong>en</strong> oplever<strong>en</strong> over mogelijk<br />
beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> van implem<strong>en</strong>tatie van alle zes verschill<strong>en</strong>de niveaus zoals g<strong>en</strong>oemd in<br />
Figuur 1. De vrag<strong>en</strong> war<strong>en</strong> aangepast aan het gemiddelde opleidingsniveau van verpleegkundig<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> uit de care-sector. Tijd<strong>en</strong>s de <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst hebb<strong>en</strong> de voortrekkers zelf geoef<strong>en</strong>d met<br />
het beantwoord<strong>en</strong> van de vrag<strong>en</strong>. De vrag<strong>en</strong>lijst is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> als Bijlage 4. Ook werd tijd<strong>en</strong>s deze<br />
eerste <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst besprok<strong>en</strong> wat er van alle betrokk<strong>en</strong> disciplines <strong>bij</strong> de cliënt met urine-incontin<strong>en</strong>tie<br />
verwacht wordt <strong>en</strong> wat hun roll<strong>en</strong> zijn. Hier<strong>bij</strong> werd de ‘mindmapping’-techniek ingezet. De<br />
<strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst werd afgeslot<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisquiz over de richtlijn.<br />
In de periode tuss<strong>en</strong> <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst I <strong>en</strong> II voerd<strong>en</strong> de voortrekkers de ‘contextanalyse’ uit: zij<br />
stimuleerd<strong>en</strong> collega’s van verschill<strong>en</strong>de betrokk<strong>en</strong> disciplines om de vrag<strong>en</strong> te bestuder<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun<br />
bevinding<strong>en</strong> <strong>en</strong> ideeën er<strong>bij</strong> te schrijv<strong>en</strong>. De implem<strong>en</strong>tatiedeskundige van V&VN analyseerde <strong>en</strong><br />
verwerkte alle ingeleverde contextanalyses. Dit leverde informatie op over mogelijk beïnvloed<strong>en</strong>de<br />
factor<strong>en</strong> per afdeling of team. Op basis van hiervan ontwikkelde de implem<strong>en</strong>tatiedeskundige voor elk<br />
team e<strong>en</strong> set implem<strong>en</strong>tatieadviez<strong>en</strong> op maat.<br />
Bije<strong>en</strong>komst II: verdieping inhoud richtlijn <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatieadviez<strong>en</strong><br />
De voortrekkers kreg<strong>en</strong> de verwerkte gegev<strong>en</strong>s van de contextanalyse terug én e<strong>en</strong> set<br />
implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> specifiek voor hun eig<strong>en</strong> afdeling of team. Tijd<strong>en</strong>s de toelichting werd dieper<br />
ingegaan op het belang van communicatie <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Tijd<strong>en</strong>s het tweede<br />
deel van de <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst werd<strong>en</strong> de voortrekkers in contact gebracht met vijf deskundig<strong>en</strong> op het<br />
gebied van urine-incontin<strong>en</strong>tie. Drie van h<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> nurse practitioner, e<strong>en</strong> specialist<br />
ouder<strong>en</strong>g<strong>en</strong>eeskunde <strong>en</strong> e<strong>en</strong> (bekk<strong>en</strong>)fysiotherapeut war<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de ontwikkeling van de<br />
richtlijn ‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>’. Verder war<strong>en</strong> e<strong>en</strong> deelnemer (verzorg<strong>en</strong>de) <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> kernteamlid van het Zorg voor Beter ‘Verbetertraject Contin<strong>en</strong>tie’ aanwezig (zie Bijlage 3).<br />
Voorafgaand hadd<strong>en</strong> de deelnemers vrag<strong>en</strong> ingeleverd die zij hadd<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong> na het bestuder<strong>en</strong><br />
van de richtlijn <strong>en</strong> praktijkkaart. Dit war<strong>en</strong> zowel vrag<strong>en</strong> over de inhoud van de richtlijn als over<br />
toepassing van de aanbeveling<strong>en</strong>. De experts kreg<strong>en</strong> van tevor<strong>en</strong> de vrag<strong>en</strong> toegestuurd.<br />
Na deze <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst ging<strong>en</strong> de voortrekkers gedur<strong>en</strong>de drie maand<strong>en</strong> aan de slag om de<br />
geselecteerde implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> in te zett<strong>en</strong> <strong>en</strong> de richtlijn toe te (lat<strong>en</strong>) pass<strong>en</strong>. Tijd<strong>en</strong>s deze<br />
periode was er meerdere mal<strong>en</strong> e-mailcontact tuss<strong>en</strong> de implem<strong>en</strong>tatiedeskundig<strong>en</strong> van V&VN <strong>en</strong> de<br />
voortrekkers. Met elke voortrekker is t<strong>en</strong>minste e<strong>en</strong>maal telefonisch contact geweest om de voortgang<br />
te besprek<strong>en</strong> <strong>en</strong> de deelnemer te ondersteun<strong>en</strong> met coaching <strong>en</strong> advies. Tev<strong>en</strong>s is er tuss<strong>en</strong>tijds<br />
contact geweest tuss<strong>en</strong> de implem<strong>en</strong>tatiedeskundige van V&VN <strong>en</strong> de leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van de<br />
voortrekkers over de voortgang van het project <strong>en</strong> de inzet van de voortrekker.<br />
Bije<strong>en</strong>komst III: del<strong>en</strong> opgedane k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong><br />
De voortrekkers deeld<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis, inzicht<strong>en</strong>, leeropbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> <strong>en</strong> dilemma’s in de vorm van e<strong>en</strong><br />
Community of Practice (CoP). CoP’s zijn groep<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk belang hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> zich<br />
betrokk<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> <strong>bij</strong> e<strong>en</strong> bepaald probleem of e<strong>en</strong> passie voor e<strong>en</strong> onderwerp hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun k<strong>en</strong>nis<br />
<strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> hierover will<strong>en</strong> verdiep<strong>en</strong> door te interacter<strong>en</strong> (W<strong>en</strong>ger, 1998; Li, 2009). Het uitwissel<strong>en</strong><br />
van de k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> ging met name over de in kaart gebrachte beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong>, de<br />
roll<strong>en</strong> van betrokk<strong>en</strong> disciplines <strong>en</strong> de ingezette implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong>. Voortrekkers werd<br />
gevraagd om in groepjes van twee of drie person<strong>en</strong> e<strong>en</strong> wandeling te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> met elkaar de<br />
volg<strong>en</strong>de vrag<strong>en</strong> te beantwoord<strong>en</strong>:<br />
• Wat heb je individueel geleerd?<br />
• Wat heb je je collega’s zi<strong>en</strong> do<strong>en</strong>?<br />
• Wat is er op afdelingsniveau gebeurd?<br />
• Wat op instellingsniveau?<br />
• Wat heb je als groep buit<strong>en</strong> de instelling gedaan?<br />
Hierna deelde iedere<strong>en</strong> zijn/haar ervaring<strong>en</strong> in de groep.<br />
8<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
2.4 Evaluatie proefimplem<strong>en</strong>tatie<br />
Om belemmer<strong>en</strong>de <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in verschill<strong>en</strong>de caresector<strong>en</strong><br />
te onderzoek<strong>en</strong>, is gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> aantal elkaar aanvull<strong>en</strong>de onderzoeksmethod<strong>en</strong>:<br />
1. logboek<strong>en</strong><br />
2. vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong><br />
3. groepsinterviews<br />
4. community of practice<br />
Hieronder word<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de onderzoeksmethod<strong>en</strong> verder toegelicht.<br />
2.4.1 Logboek<strong>en</strong><br />
Aan de ti<strong>en</strong> voortrekkers is gevraagd om gedur<strong>en</strong>de de drie maand<strong>en</strong> van de proefimplem<strong>en</strong>tatie<br />
(tuss<strong>en</strong> <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst II <strong>en</strong> III), hun ervaring<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> met de toepassing van<br />
de richtlijn <strong>bij</strong> te houd<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> logboek. Tijd<strong>en</strong>s de tweede <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst hebb<strong>en</strong> zij hiervoor zowel<br />
digitaal als op papier e<strong>en</strong> sjabloon met <strong>bij</strong>behor<strong>en</strong>de instructie ontvang<strong>en</strong> (zie Bijlage 5). Het logboek<br />
bestond uit twee del<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> deel over implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> <strong>bij</strong> invoering van de richtlijn <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
deel gericht op toepassing van de richtlijn <strong>bij</strong> cliënt<strong>en</strong>. Aan de voortrekkers werd gevraagd om<br />
minimaal twee keer per week hun eig<strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> de ervaring<strong>en</strong> van collega’s <strong>bij</strong> het uitvoer<strong>en</strong><br />
van activiteit<strong>en</strong> te noter<strong>en</strong>. Daar<strong>bij</strong> werd de volg<strong>en</strong>de informatie gevraagd:<br />
• In het deel betreff<strong>en</strong>de implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong>: datum activiteit, doel activiteit, uitgevoerde<br />
activiteit, resultaat, waardoor verliep het goed, waar liep je teg<strong>en</strong>aan, hoe heb je dit opgelost/<br />
wat ga je nu ondernem<strong>en</strong>?<br />
• In het deel betreff<strong>en</strong>de toepassing richtlijn <strong>bij</strong> cliënt<strong>en</strong>: datum, cliëntgegev<strong>en</strong>s, probleem,<br />
activiteit uit richtlijn, knelpunt<strong>en</strong> <strong>bij</strong> uitvoering, hoe heb je dit opgelost/aangepakt?<br />
De voortrekkers werd<strong>en</strong> twee maal gedur<strong>en</strong>de de implem<strong>en</strong>tatieperiode via email gevraagd hun<br />
logboek naar de implem<strong>en</strong>tatiedeskundige <strong>en</strong> de betrokk<strong>en</strong> onderzoeker te stur<strong>en</strong>. Dit was één <strong>en</strong><br />
tweeënhalve maand na de start van de proefimplem<strong>en</strong>tatie. Het doel hiervan was drieledig: 1. De<br />
voortrekkers alert houd<strong>en</strong> op de proefimplem<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong> het invull<strong>en</strong> van het logboek. 2. De<br />
implem<strong>en</strong>tatiedeskundige inzicht gev<strong>en</strong> in mogelijke problem<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de proefimplem<strong>en</strong>tatie. 3. De<br />
onderzoeker inzicht gev<strong>en</strong> in bevorder<strong>en</strong>de <strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong><br />
toepassing van de richtlijn.<br />
2.4.2 Vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong><br />
Na afloop van de proefimplem<strong>en</strong>tatie, aan het eind van de derde <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst, werd e<strong>en</strong> deels<br />
voorgestructureerde, deels op<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>lijst aan de voortrekkers meegegev<strong>en</strong>. De vrag<strong>en</strong>lijst had als<br />
doel om informatie te verzamel<strong>en</strong> over de bevorder<strong>en</strong>de <strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> invoer<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> multidisciplinaire richtlijn. Bevorder<strong>en</strong>de <strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de werd<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de zes<br />
niveaus van het LEVV-implem<strong>en</strong>tatiemodel. Daarnaast werd via de vrag<strong>en</strong>lijst informatie over<br />
achtergrondk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de zorgverl<strong>en</strong>ers verzameld (care-sector, functie, opleidingsniveau), over<br />
de bruikbaarheid van de richtlijn, over de haalbaarheid om multidisciplinaire richtlijn<strong>en</strong> in de care te<br />
implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> <strong>en</strong> over de geschiktheid van het coachingstraject.<br />
De voortrekkers vuld<strong>en</strong> zelf e<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>lijst in <strong>en</strong> vroeg<strong>en</strong> hun collega’s, die vanuit verschill<strong>en</strong>de<br />
disciplines <strong>bij</strong> de proefimplem<strong>en</strong>tatie van de richtlijn betrokk<strong>en</strong> war<strong>en</strong>, dit ook te do<strong>en</strong>. De vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> door de voortrekkers binn<strong>en</strong> de instelling<strong>en</strong> verspreid <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s weer door h<strong>en</strong> verzameld<br />
<strong>en</strong> naar de onderzoeker opgestuurd. Tijd<strong>en</strong>s de ontwikkeling van de vrag<strong>en</strong>lijst werd deze getest op<br />
begrijpelijkheid <strong>en</strong> volledigheid door de led<strong>en</strong> van de expertgroep urine-incontin<strong>en</strong>tie (zie Bijlage 3) <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> aantal verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. De vrag<strong>en</strong>lijst is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in Bijlage 6. De vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />
geanalyseerd met beschrijv<strong>en</strong>de statistiek.<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 9
2.4.3 Groepsinterviews<br />
Aanvull<strong>en</strong>d op de vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong> <strong>en</strong> logboek<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> kort na afloop van de proefimplem<strong>en</strong>tatie<br />
binn<strong>en</strong> elke deelnem<strong>en</strong>de organisatie semi-gestructureerde groepsinterviews gehoud<strong>en</strong> met de<br />
betrokk<strong>en</strong> voortrekkers, teamleiders <strong>en</strong> kwaliteitsfunctionariss<strong>en</strong>. Aan de voortrekkers werd gevraagd<br />
om ook ander<strong>en</strong> die nauw <strong>bij</strong> de proefimplem<strong>en</strong>tatie betrokk<strong>en</strong> war<strong>en</strong> uit te nodig<strong>en</strong>. Doel van de<br />
interviews was om dieper in te gaan op de bevorder<strong>en</strong>de <strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> invoer<strong>en</strong> van<br />
de richtlijn <strong>en</strong> de geschiktheid van de opzet van deze proefimplem<strong>en</strong>tatie. Daarnaast werd verder<br />
ingegaan op bruikbaarheid van de richtlijn Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> de haalbaarheid om deze <strong>en</strong> andere<br />
multidisciplinaire richtlijn<strong>en</strong> in te voer<strong>en</strong>. Er werd aandacht besteed aan de specifieke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van<br />
de verschill<strong>en</strong>de care-sector<strong>en</strong> (verzorgingshuiz<strong>en</strong>, verpleeghuiz<strong>en</strong> (somatiek <strong>en</strong> psychogeriatrie) <strong>en</strong><br />
thuiszorg), die hier<strong>bij</strong> e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong>. De interviews duurd<strong>en</strong> 60 minut<strong>en</strong>. De lijst met onderwerp<strong>en</strong> van<br />
de groepsinterviews is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in Bijlage 7.<br />
De onderzoeker die de interviews hield, notuleerde deze <strong>en</strong> verwerkte direct na afloop de notul<strong>en</strong> in<br />
e<strong>en</strong> verslag. De verslag<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> kwalitatief geanalyseerd, waar<strong>bij</strong> tekstfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />
geïd<strong>en</strong>tificeerd die sam<strong>en</strong>hing<strong>en</strong> met de belemmer<strong>en</strong>de <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie<br />
van deze <strong>en</strong> andere multidisciplinaire richtlijn<strong>en</strong>. De tekstfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s vertaald naar<br />
belemmer<strong>en</strong>de <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderverdeeld naar factor<strong>en</strong> die algeme<strong>en</strong> geld<strong>en</strong>d<br />
lek<strong>en</strong> voor de gehele care-sector, <strong>en</strong> factor<strong>en</strong> die specifiek lek<strong>en</strong> te zijn voor de verzorgingshuiz<strong>en</strong>,<br />
verpleeghuiz<strong>en</strong> (somatiek of psychogeriatrie) of de thuiszorg. De tekstfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die sam<strong>en</strong>hing<strong>en</strong><br />
met de bruikbaarheid van de richtlijn, de haalbaarheid van implem<strong>en</strong>tatie van multidisciplinaire<br />
richtlijn<strong>en</strong> in de care of de geschiktheid van het coachingstraject werd<strong>en</strong> apart geanalyseerd.<br />
2.4.4 Community of Practice<br />
Bij 2.3 is reeds de werkwijze tijd<strong>en</strong>s de Community of Practice beschrev<strong>en</strong>. De onderzoeker heeft alle<br />
gedeelde k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> g<strong>en</strong>otuleerd <strong>en</strong> uitgewerkt in e<strong>en</strong> verslag. Het verslag is op dezelfde<br />
wijze geanalyseerd als de verslag<strong>en</strong> van de gehoud<strong>en</strong> groepsinterviews (zie hierbov<strong>en</strong>). De resultat<strong>en</strong><br />
hiervan vormd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanvulling op de interviews, vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong> <strong>en</strong> logboek<strong>en</strong>.<br />
2.4.5 Literatuuronderzoek<br />
Om e<strong>en</strong> volledig <strong>en</strong> evid<strong>en</strong>ce based antwoord te kunn<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> op de vraag welke belemmer<strong>en</strong>de <strong>en</strong><br />
bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> er zijn voor implem<strong>en</strong>tatie van richtlijn<strong>en</strong> in de care-sector, is tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong><br />
literatuurstudie uitgevoerd in Pubmed, de Cochrane Library <strong>en</strong> in de geautomatiseerde<br />
literatuurbestand<strong>en</strong> van V&VN <strong>en</strong> NIVEL. In aanvulling daarop werd<strong>en</strong> 3 sleutelartikel<strong>en</strong> gebruikt<br />
(Francke 2008, Fleur<strong>en</strong> 2002/, Fleur<strong>en</strong> 2004). De volg<strong>en</strong>de onderzoeksvraag werd voor het<br />
literatuuronderzoek gehanteerd: ”Welke belemmer<strong>en</strong>de <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> zijn er voor de<br />
implem<strong>en</strong>tatie van richtlijn<strong>en</strong> in de care?” Er werd gezocht naar Engelse <strong>en</strong> Nederlandse literatuur in<br />
de periode 2000 tot 1 mei 2011. De literatuurstudie werd uitgevoerd door het CBO, Kwaliteitsinstituut<br />
voor de gezondheidszorg . De complete zoekstrategie is weergegev<strong>en</strong> in Bijlage 8.<br />
De gevond<strong>en</strong> abstracts zijn geselecteerd op basis van de volg<strong>en</strong>de inclusiecriteria:<br />
- betreft ouder<strong>en</strong>zorg<br />
- betreft implem<strong>en</strong>tatie<br />
- betreft belemmer<strong>en</strong>de <strong>en</strong>/of bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong><br />
- betreft richtlijn.<br />
10<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
3 Resultat<strong>en</strong><br />
3.1 Achtergrond<br />
In dit hoofdstuk word<strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> van het onderzoek naar belemmer<strong>en</strong>de <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de<br />
factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care beschrev<strong>en</strong>. Het onderzoek ging daarnaast ook<br />
in op de bruikbaarheid van de richtlijn ‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>’ (zie paragraaf 3.3)<br />
<strong>en</strong> de haalbaarheid van implem<strong>en</strong>tatie van deze richtlijn <strong>en</strong> van multidisciplinaire richtlijn<strong>en</strong> in het<br />
algeme<strong>en</strong> (zie paragraaf 3.4). De verzamelde gegev<strong>en</strong>s lat<strong>en</strong> ook zi<strong>en</strong> hoe de voortrekkers het<br />
aangebod<strong>en</strong> coachingstraject <strong>en</strong> de ondersteuning <strong>bij</strong> de implem<strong>en</strong>tatie hebb<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> (zie<br />
paragraaf 3.5) <strong>en</strong> daarnaast welke implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> zij ingezet hebb<strong>en</strong> (paragraaf 3.6). Tot<br />
slot beschrijft de laatste paragraaf van dit hoofdstuk de resultat<strong>en</strong> van de literatuurstudie naar<br />
beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie in de care.<br />
Voor het empirische onderzoek werd gebruik gemaakt van:<br />
• vrag<strong>en</strong>lijstonderzoek onder voortrekkers <strong>en</strong> andere <strong>bij</strong> de implem<strong>en</strong>tatie betrokk<strong>en</strong><br />
medewerkers binn<strong>en</strong> de instelling<strong>en</strong> (zie Bijlage 6);<br />
• groepsinterviews met voortrekkers, teamleiders <strong>en</strong> kwaliteitsfunctionariss<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de<br />
instelling<strong>en</strong> (zie Bijlage 7);<br />
• logboek<strong>en</strong> van voortrekkers (zie Bijlage 5);<br />
• verslag Community of Practice met voortrekkers.<br />
De vrag<strong>en</strong>lijst werd ingevuld door 33 zorgverl<strong>en</strong>ers, onder h<strong>en</strong> zev<strong>en</strong> voortrekkers. De volg<strong>en</strong>de tabel<br />
(Tabel 1) geeft e<strong>en</strong> overzicht van hun functies, onderverdeeld naar sector.<br />
Verzorgingshuis Verpleeghuis Verpleeghuis Thuiszorg TOTAAL<br />
somatiek PG<br />
Locatiemanager - - 1 1<br />
Verpleegkundige 4 1 - 1 6<br />
Teamleider 2 - - 1 3<br />
Verzorg<strong>en</strong>de-IG 7 5 1 - 13<br />
Verzorg<strong>en</strong>de 3 2 1 - 6<br />
Help<strong>en</strong>d<strong>en</strong> 2 - - - 2<br />
Fysiotherapeut 1 - - - 1<br />
Kwaliteitsfunctionaris - - - 1 1<br />
TOTAAL 19 8 3 3 33<br />
Tabel 1. Aantal respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>lijst naar functie<br />
3.2 <strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie van de<br />
richtlijn UIO<br />
De Tabell<strong>en</strong> 2 <strong>en</strong> 3 gev<strong>en</strong> aan welke bevorder<strong>en</strong>de <strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> er zijn <strong>bij</strong><br />
implem<strong>en</strong>tatie van de richtlijn ‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>’ in de care. De<br />
beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> zijn onderscheid<strong>en</strong> naar factor<strong>en</strong> die sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong> met k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de<br />
richtlijn, de zorgverl<strong>en</strong>ers, de cliënt, het team, de organisatie/care-setting <strong>en</strong> de sociaal-politieke<br />
omgeving volg<strong>en</strong>s het LEVV-model (2010; zie Figuur 1). Wanneer factor<strong>en</strong> in alle care-settings e<strong>en</strong> rol<br />
spel<strong>en</strong>, dan staan deze in de kolom ‘algeme<strong>en</strong>’. Wanneer deze (vooral) in e<strong>en</strong> specifieke setting<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 11
spel<strong>en</strong>, dan staan de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> in de kolom van deze care-setting g<strong>en</strong>oemd. Hieronder volgt e<strong>en</strong><br />
beschrijving van beide tabell<strong>en</strong>.<br />
Op het eerste niveau, k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de richtlijn zelf, werd<strong>en</strong> als implem<strong>en</strong>tatiebevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> goede leesbaarheid, duidelijkheid, compleetheid <strong>en</strong> goede aansluiting <strong>bij</strong> kwaliteitssysteem <strong>en</strong><br />
bestaande protocoll<strong>en</strong> <strong>en</strong> richtlijn<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd. Dit gold voor alle subsector<strong>en</strong>, echter niet voor alle<br />
disciplines. Voor verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> in verzorgingshuiz<strong>en</strong> leek het d<strong>en</strong>k- <strong>en</strong> abstracti<strong>en</strong>iveau van de richtlijn<br />
<strong>en</strong> de hulpmiddel<strong>en</strong> te hoog. Wat ook belemmer<strong>en</strong>d werkte, is dat het volg<strong>en</strong> van de richtlijn extra<br />
werk leek op te lever<strong>en</strong> voor verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> in verpleeg- <strong>en</strong> verzorgingshuiz<strong>en</strong>, zoals het <strong>bij</strong>houd<strong>en</strong> van<br />
het mictiedagboek, het houd<strong>en</strong> van extra plasrond<strong>en</strong>, het vaker verschon<strong>en</strong> <strong>en</strong> extra was. Specifiek<br />
voor de psychogeriatrische verpleeghuiz<strong>en</strong> is het afnem<strong>en</strong> van de PRAFAB-vrag<strong>en</strong>lijst <strong>bij</strong><br />
verteg<strong>en</strong>woordigers van cliënt<strong>en</strong> lastig. Verder werkte in alle subsector<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>bij</strong> alle disciplines de<br />
omvang van de richtlijn belemmer<strong>en</strong>d.<br />
Op het tweede niveau, k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de zorgverl<strong>en</strong>ers, werkte <strong>en</strong>thousiasme <strong>bij</strong> verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
andere disciplines sterk bevorder<strong>en</strong>d voor implem<strong>en</strong>tatie van de richtlijn. Enthousiasme werd echter<br />
geremd wanneer zorgverl<strong>en</strong>ers vanuit verschill<strong>en</strong>de disciplines de relevantie van de richtlijn niet<br />
duidelijk voor og<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Sam<strong>en</strong>werking met e<strong>en</strong> verpleegkundige die zich gespecialiseerd heeft in<br />
het specifieke onderwerp van de richtlijn kan daar<strong>bij</strong> help<strong>en</strong>. In de thuiszorg lek<strong>en</strong> de verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
erg <strong>en</strong>thousiast om zorginhoudelijke richtlijn<strong>en</strong> in te voer<strong>en</strong>. Het was voor h<strong>en</strong> echter moeilijk om <strong>bij</strong><br />
e<strong>en</strong> cliënt over het onderwerp van e<strong>en</strong> richtlijn te beginn<strong>en</strong>, wanneer ze eig<strong>en</strong>lijk voor iets heel anders<br />
kwam<strong>en</strong>. In de verpleeghuiz<strong>en</strong> werkte het relatief hoge opleidingsniveau van de verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> IG t<strong>en</strong><br />
opzichte van de verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> in de andere subsector<strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>d. Het relatief lage<br />
opleidingsniveau <strong>en</strong> de beperkte k<strong>en</strong>nis van verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> in de verzorgingshuiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> de thuiszorg<br />
werkt<strong>en</strong> daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>d. Hierdoor is m<strong>en</strong> sterk afhankelijk van de beperkt aanwezige<br />
verpleegkundig<strong>en</strong> aldaar. In de gehele care was er e<strong>en</strong> drietal k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> dat<br />
duidelijk belemmer<strong>en</strong>d is, namelijk: kleine arbeidscontract<strong>en</strong>, onregelmatige werktijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> weinig tijd.<br />
Daar kwam voor de psychogeriatrische (PG)-afdeling<strong>en</strong> van verpleeghuiz<strong>en</strong> <strong>bij</strong> dat er veel vrijwilligers<br />
<strong>en</strong> help<strong>en</strong>d<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>.<br />
Op het niveau van de cliënt, niveau 3, zijn er ge<strong>en</strong> duidelijk bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> naar vor<strong>en</strong><br />
gekom<strong>en</strong>. De <strong>en</strong>ige factor die in de interviews g<strong>en</strong>oemd werd, was dat in verzorgingshuiz<strong>en</strong><br />
lageropgeleide cliënt<strong>en</strong> sneller <strong>en</strong>thousiast zijn dan hoger opgeleide, omdat ze de extra aandacht die<br />
ze krijg<strong>en</strong> <strong>bij</strong> toepassing van e<strong>en</strong> richtlijn waarder<strong>en</strong>. Er werd wel e<strong>en</strong> aantal belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong><br />
g<strong>en</strong>oemd, de meeste specifiek voor e<strong>en</strong> bepaalde subsector. In de thuiszorg is het k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d voor<br />
de cliënt dat hij/zij zelfstandig functioneert. Verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> slechts e<strong>en</strong> adviser<strong>en</strong>de rol spel<strong>en</strong>.<br />
In de verzorgingshuiz<strong>en</strong> werkt het belemmer<strong>en</strong>d dat veel cliënt<strong>en</strong> zelf ge<strong>en</strong> kans op verbetering zi<strong>en</strong>.<br />
Hetzelfde speelt in nog grotere mate e<strong>en</strong> rol in verpleeghuiz<strong>en</strong>. Op psychogeriatrische<br />
verpleeghuisafdeling<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t verder altijd rek<strong>en</strong>ing te word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met de cognitieve<br />
beperking<strong>en</strong> van cliënt<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat daarom altijd naast<strong>en</strong> van cliënt<strong>en</strong> om informatie moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gevraagd. Als er sprake is van schaamte voor e<strong>en</strong> aando<strong>en</strong>ing, zoals <strong>bij</strong> urine-incontin<strong>en</strong>tie, dan<br />
speelt dit <strong>bij</strong> zowel cliënt<strong>en</strong> in alle sector<strong>en</strong> als <strong>bij</strong> naast<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de rol.<br />
Op het vierde niveau, dat van het team, werd in alle subsector<strong>en</strong> het ‘aandachtsvelder’-principe als<br />
bevorder<strong>en</strong>d g<strong>en</strong>oemd: e<strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong>de wordt verantwoordelijk gesteld voor e<strong>en</strong> bepaald onderwerp<br />
<strong>en</strong> wordt daar<strong>bij</strong> ondersteund door de teamleider of e<strong>en</strong> verpleegkundige. E<strong>en</strong> goede teamleider of<br />
verpleegkundige aan het hoofd werkte bevorder<strong>en</strong>d, ev<strong>en</strong>als goede scholing. E<strong>en</strong><br />
teamleider/verpleegkundige die ge<strong>en</strong> ondersteuning bood, werkte daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> sterk belemmer<strong>en</strong>d,<br />
ev<strong>en</strong>als reorganisaties <strong>en</strong> andere cursuss<strong>en</strong> <strong>en</strong> methodiek<strong>en</strong> die gelijktijdig met de<br />
richtlijnimplem<strong>en</strong>tatie plaatsvond<strong>en</strong>. Naast deze algeme<strong>en</strong> geld<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> per<br />
specifieke subsector e<strong>en</strong> aantal belemmer<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd. In verzorgingshuiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
thuiszorg was het niet meewerk<strong>en</strong> van andere disciplines (o.a. fysiotherapeut<strong>en</strong> <strong>en</strong> huisarts<strong>en</strong>)<br />
12<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
elemmer<strong>en</strong>d. In verpleeghuiz<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> deze disciplines al intern. In verpleeghuiz<strong>en</strong> werd<br />
daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> als belangrijke belemmering g<strong>en</strong>oemd dat ze vaak met weinig verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
dat veel teams op de psychogeriatrische afdeling<strong>en</strong> ‘gehospitaliseerd’, niet meer in beweging te<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, zijn. Voor de thuiszorg war<strong>en</strong> belangrijke belemmering<strong>en</strong>, dat alle verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> voor zich<br />
werk<strong>en</strong>, moeilijk controleerbaar <strong>en</strong> <strong>bij</strong> elkaar te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> zijn. Daarnaast was het belemmer<strong>en</strong>d als er<br />
(nog) niet volg<strong>en</strong>s het zorgleefplan werd gewerkt.<br />
Op het niveau van de organisatie/care-setting, niveau vijf, was de ambitie om e<strong>en</strong> goed<br />
kwaliteitssysteem te hebb<strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>d om e<strong>en</strong> richtlijn te implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>, waar<strong>bij</strong> het hoger<br />
managem<strong>en</strong>t de implem<strong>en</strong>tatie stimuleert. Wanneer het hoger managem<strong>en</strong>t echter niet voor<br />
draagvlak <strong>bij</strong> e<strong>en</strong> afdeling/team zorgde, dan werkte dit vervolg<strong>en</strong>s belemmer<strong>en</strong>d voor de<br />
implem<strong>en</strong>tatie. Ook het invoer<strong>en</strong> van veel nieuwe method<strong>en</strong> (tegelijkertijd) werkte belemmer<strong>en</strong>d. Met<br />
dit laatste hangt sam<strong>en</strong> dat het in de verpleeghuiz<strong>en</strong> als belemmer<strong>en</strong>d werd gezi<strong>en</strong> dat er met elke<br />
nieuwe richtlijn weer e<strong>en</strong> extra formulier <strong>bij</strong>komt. In de thuiszorg speelde dat de gehele werkwijze daar<br />
nieuw is <strong>en</strong> dat de teams <strong>en</strong> de organisatie daar nog vertrouwd mee moet<strong>en</strong> rak<strong>en</strong>. Ook de<br />
grootschaligheid van e<strong>en</strong> organisatie speelde in de thuiszorg e<strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de rol voor<br />
richtlijnimplem<strong>en</strong>tatie. Naast deze belemmering<strong>en</strong> werkt<strong>en</strong> er per subsector ook e<strong>en</strong> aantal zak<strong>en</strong><br />
bevorder<strong>en</strong>d. In de verpleeghuiz<strong>en</strong> werkte m<strong>en</strong> al multidisciplinair, was de professionalisering al<br />
ingeburgerd <strong>en</strong> was het daardoor e<strong>en</strong>voudig om nieuw te implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> richtlijn<strong>en</strong> aan reeds<br />
bestaande kwaliteitsprocess<strong>en</strong> te koppel<strong>en</strong>. In verzorgingshuiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> de thuiszorg werkte het<br />
bevorder<strong>en</strong>d als er al sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong> met andere disciplines (met name huisarts<strong>en</strong>,<br />
apothekers, fysiotherapeut<strong>en</strong>) bestond<strong>en</strong>.<br />
Op het laatste niveau, de sociaal-politieke omgeving, werd de invoering van het Kwaliteitskader<br />
Verantwoorde Zorg als bevorder<strong>en</strong>d gezi<strong>en</strong> voor implem<strong>en</strong>tatie van multidisciplinaire richtlijn<strong>en</strong> in de<br />
care. Aan de andere kant werd ook opgemerkt dat als er voor elke risicofactor van het kwaliteitskader<br />
scre<strong>en</strong>ingslijstjes moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingevuld, het wel erg veel wordt. In de thuiszorg was m<strong>en</strong> van<br />
m<strong>en</strong>ing dat organisaties weinig handvatt<strong>en</strong> aangereikt krijg<strong>en</strong> om aan de kwaliteitseis<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong><br />
voldo<strong>en</strong>. Ook de Zorgzwaartepakkett<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>d werk<strong>en</strong> als er maar weinig geld<br />
beschikbaar is voor het probleem waarvoor de richtlijn wordt ingevoerd.<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 13
Tabel 2. Bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie<br />
Algeme<strong>en</strong> Verzorgingshuiz<strong>en</strong> Verpleeghuiz<strong>en</strong> Verpleeghuiz<strong>en</strong><br />
somatiek PG<br />
1. Richtlijn - goed leesbaar<br />
- compleet<br />
- praktisch<br />
- duidelijk<br />
- sluit goed aan <strong>bij</strong> kwaliteitssysteem<br />
- sluit goed aan <strong>bij</strong> bestaande<br />
protocoll<strong>en</strong> <strong>en</strong> richtlijn<strong>en</strong> incontin<strong>en</strong>tie<br />
- verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hoev<strong>en</strong> niet veel te<br />
schrijv<strong>en</strong><br />
2. Zorgverl<strong>en</strong>ers - <strong>en</strong>thousiasme<br />
verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> relatief hoog<br />
- sam<strong>en</strong>werking met e<strong>en</strong><br />
incontin<strong>en</strong>tieverpleegkundige<br />
opleidingsniveau<br />
3. Cliënt - de meest<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>en</strong> will<strong>en</strong><br />
wel mee do<strong>en</strong><br />
- cliënt<strong>en</strong> met laag opleidingsniveau<br />
vind<strong>en</strong> aandacht prettig<br />
4. Team - aandachtsvelder-principe<br />
- goede scholing<br />
- goede teamleider/ verpleegkundige<br />
aan het hoofd<br />
- UI (urine-incontin<strong>en</strong>tie) is al vast<br />
onderwerp in teamoverleg<br />
- tegelijkertijd overstap ander<br />
incontin<strong>en</strong>tiemateriaal<br />
5. Organisatie/ - e<strong>en</strong> goed kwaliteitssysteem will<strong>en</strong> - goed contact met e<strong>en</strong> klein - in veel verpleeghuiz<strong>en</strong> wordt al<br />
care-setting<br />
- UI in de gehele organisatie in het aantal georganiseerde disciplines multidisciplinair gewerkt<br />
zorgleefplan will<strong>en</strong> opnem<strong>en</strong><br />
(huisarts<strong>en</strong>, fysiotherapeut<strong>en</strong>) - professionalisering is al ingeburgerd<br />
- praktijkgroep UI<br />
- gebruik mak<strong>en</strong> van budget - koppeling aan andere kwaliteitsprocess<strong>en</strong><br />
- hoger managem<strong>en</strong>t stimuleert<br />
implem<strong>en</strong>tatie<br />
incontin<strong>en</strong>tiemateriaal<br />
mogelijk<br />
6. Sociaal-politieke - eis<strong>en</strong> norm<strong>en</strong> Verantwoorde Zorg<br />
omgeving<br />
- op % UI afgerek<strong>en</strong>d word<strong>en</strong><br />
- invoering zorgleefplan<br />
Thuiszorg<br />
betrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong><br />
interesse in inhoudelijke<br />
onderwerp<strong>en</strong> is groot<br />
draagvlak, vind<strong>en</strong> het leuk<br />
om met kwaliteit bezig te<br />
zijn<br />
georganiseerde<br />
apothek<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> kost<strong>en</strong><br />
incontin<strong>en</strong>tiemateriaal <strong>bij</strong><br />
<strong>en</strong> koppel<strong>en</strong> dit terug
Tabel 3. <strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> factor<strong>en</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie<br />
Algeme<strong>en</strong> Verzorgingshuiz<strong>en</strong><br />
1. Richtlijn - richtlijn te dik<br />
- vereist d<strong>en</strong>kniveau<br />
- volg<strong>en</strong> van richtlijn kan richtlijn <strong>en</strong> praktijkkaart<br />
extra werk oplever<strong>en</strong> te hoog<br />
- veel herhaling in richtlijn - anamnese-formulier te<br />
moeilijk<br />
2. Zorgverl<strong>en</strong>ers - beperkte tijd verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> verpleegkundig<strong>en</strong><br />
- kleine arbeidscontract<strong>en</strong><br />
- onregelmatige werktijd<strong>en</strong><br />
verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
- motivatie neemt af als<br />
verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> niet snel<br />
effect<strong>en</strong> zi<strong>en</strong><br />
-verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong>,<br />
fysiotherapeut<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
huisarts<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> UI (urineincontin<strong>en</strong>tie)<br />
vaak niet als<br />
probleem waar iets aan<br />
gedaan kan word<strong>en</strong><br />
- opleidingsniveau<br />
verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
- onvoldo<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>nis UI<br />
- veel begeleiding van<br />
verpleegkundige nodig<br />
- nachtdi<strong>en</strong>st wil niets<br />
extra’s do<strong>en</strong><br />
3. Cliënt schaamte voor incontin<strong>en</strong>tie - hoogopgeleid<strong>en</strong> zijn<br />
terughoud<strong>en</strong>d<br />
- in verzorgingshuiz<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong> cliënt<strong>en</strong> vaak al<br />
incontin<strong>en</strong>t binn<strong>en</strong><br />
(circa 33%)<br />
- ge<strong>en</strong> kans zi<strong>en</strong> op<br />
verbetering<br />
Verpleeghuiz<strong>en</strong><br />
somatiek<br />
mictiedagboek te veel<br />
werk<br />
in verpleeghuiz<strong>en</strong> kom<strong>en</strong><br />
de meeste cliënt<strong>en</strong> al<br />
incontin<strong>en</strong>t binn<strong>en</strong><br />
Verpleeghuiz<strong>en</strong> PG Thuiszorg<br />
- mictiedagboek te veel<br />
werk<br />
- PRAFAB lastig af te<br />
nem<strong>en</strong> <strong>bij</strong> familie<br />
veel vrijwilligers <strong>en</strong><br />
help<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
- in verpleeghuiz<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong> de meeste<br />
cliënt<strong>en</strong> al incontin<strong>en</strong>t<br />
binn<strong>en</strong><br />
- cognitieve problem<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong> train<strong>en</strong> blaas/<br />
bekk<strong>en</strong>bodem<br />
onmogelijk<br />
-familie is nodig om UI<br />
te besprek<strong>en</strong>, scham<strong>en</strong><br />
zich vaak<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care Pagina 15 van 76<br />
- vereist d<strong>en</strong>kniveau richtlijn <strong>en</strong><br />
praktijkkaart te hoog<br />
- anamnese-formulier te moeilijk<br />
- mictiedagboek onduidelijk<br />
- opleidingsniveau verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
- onvoldo<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>nis UI<br />
- lastig om abstract te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />
- moeilijk om over UI te beginn<strong>en</strong><br />
als m<strong>en</strong> voor iets anders komt<br />
(<strong>bij</strong>v. steunkous<strong>en</strong>)<br />
zelfstandigheid cliënt: je kunt h<strong>en</strong><br />
slechts adviser<strong>en</strong>
4. Team - teamleider die ge<strong>en</strong><br />
ondersteuning biedt<br />
- uitbraak ziekt<strong>en</strong><br />
- andere cursuss<strong>en</strong><br />
- reorganisaties<br />
5. Organisatie/<br />
care-setting<br />
6. Sociaal-politieke<br />
omgeving<br />
- hoger managem<strong>en</strong>t beslist<br />
dat richtlijn ingevoerd wordt,<br />
afdeling staat er niet achter<br />
- bestaan ander,<br />
concurrer<strong>en</strong>d protocol of<br />
meetinstrum<strong>en</strong>t UI (Vilans)<br />
- het is 1 van de vele nieuwe<br />
ding<strong>en</strong> die moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
ingevoerd<br />
- als er voor alle risicoindicator<strong>en</strong><br />
uit het<br />
Kwaliteitskader scre<strong>en</strong>ingslijstjes<br />
kom<strong>en</strong>, die ingevuld<br />
<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>, dan is dat erg veel<br />
fysiotherapeut<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
huisarts<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> niet<br />
mee<br />
werk<strong>en</strong> vaak met weinig<br />
personeel<br />
- werk<strong>en</strong> vaak met<br />
weinig personeel<br />
- team is<br />
gehospitaliseerd<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care Pagina 16 van 76<br />
- ieder werkt voor zich<br />
- lastig iedere<strong>en</strong> <strong>bij</strong> elkaar te<br />
krijg<strong>en</strong><br />
- controle is lastig<br />
- er wordt niet volg<strong>en</strong>s het<br />
zorgleefplan gewerkt<br />
- bestaand dossier te dik, ge<strong>en</strong><br />
plek voor UI<br />
- fysiotherapeut<strong>en</strong>, huisarts<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
apothek<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> niet mee<br />
weer e<strong>en</strong> formulier er<strong>bij</strong> - werkverdeling/werkwijze binn<strong>en</strong><br />
teams is net nieuw<br />
- grote organisatie lastig: niet<br />
wet<strong>en</strong> wat er speelt <strong>en</strong> aan<br />
moet<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong> <strong>bij</strong> allerlei<br />
bestaande structur<strong>en</strong>.<br />
- lastig dat organisaties zelf<br />
moet<strong>en</strong> invull<strong>en</strong> hoe ze aan de<br />
kwaliteitseis<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong><br />
- beperkte ZZP’s voor UI
3.3 Bruikbaarheid richtlijn UIO per care sector<br />
De richtlijn ‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>’ bevat aanbeveling<strong>en</strong> op het gebied van 1.<br />
diagnostiek/anamnese, 2. behandeling <strong>en</strong> 3. interv<strong>en</strong>ties gericht op de toiletgang. De betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>bij</strong><br />
de proefimplem<strong>en</strong>tatie die de vrag<strong>en</strong>lijst hebb<strong>en</strong> ingevuld, hebb<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong> hoe zij de<br />
bruikbaarheid van de verschill<strong>en</strong>de aanbeveling<strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong>. Bruikbaarheid van e<strong>en</strong> richtlijn is één<br />
van de voorwaard<strong>en</strong> om implem<strong>en</strong>tatie ervan tot e<strong>en</strong> succes te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Hieronder wordt per<br />
care-sector aangegev<strong>en</strong> hoe de zorgverl<strong>en</strong>ers de bruikbaarheid van de richtlijn beoordeeld<strong>en</strong>.<br />
Voor alle aanbeveling<strong>en</strong> van de richtlijn geldt dat meer dan de helft van de betrokk<strong>en</strong> zorgverl<strong>en</strong>ers<br />
(n=19) in de verzorgingshuiz<strong>en</strong> de bruikbaarheid als voldo<strong>en</strong>de of goed beoordeelde. Alle<strong>en</strong> de<br />
adviez<strong>en</strong> op het gebied van bekk<strong>en</strong>bodemspiertraining werd<strong>en</strong> door het mer<strong>en</strong>deel als slecht of matig<br />
bruikbaar beoordeeld. Over blaastraining <strong>en</strong> medicatie was m<strong>en</strong> gemiddeld ook wat minder positief.<br />
Op de somatische verpleeghuisafdeling<strong>en</strong> war<strong>en</strong> de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (n=8) uitgesprok<strong>en</strong> positief over de<br />
interv<strong>en</strong>ties gericht op de toiletgang. Over bekk<strong>en</strong>bodemspiertraining <strong>en</strong> blaastraining war<strong>en</strong> ze<br />
uitgesprok<strong>en</strong> negatief. Over het <strong>bij</strong>houd<strong>en</strong> van het mictiedagboek was m<strong>en</strong> of negatief of m<strong>en</strong> had er<br />
waarschijnlijk nog ge<strong>en</strong> ervaring mee. Het nagaan van de ernst <strong>en</strong> impact van urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>en</strong><br />
het gev<strong>en</strong> van leefstijladviez<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> positief beoordeeld. Op de psychogeriatrische afdeling<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> maar drie vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong> ingevuld, waarvan twee door de voortrekkers (verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> IG) van<br />
die afdeling<strong>en</strong>. Zij beoordeeld<strong>en</strong> de adviez<strong>en</strong> gericht op diagnostiek/anamnese als voldo<strong>en</strong>de <strong>en</strong><br />
goed. Ook de interv<strong>en</strong>ties gericht op de toiletgang beoordeeld<strong>en</strong> ze over het algeme<strong>en</strong> positief. Over<br />
de behandeladviez<strong>en</strong> was ook de psychogeriatrie wat minder positief dan over de andere adviez<strong>en</strong>.<br />
Binn<strong>en</strong> de thuiszorg heeft alle<strong>en</strong> de voortrekker (incontin<strong>en</strong>tieverpleegkundige) de vraag over<br />
bruikbaarheid beantwoord. De kwaliteitsfunctionaris <strong>en</strong> teamleider hadd<strong>en</strong> de richtlijn nog niet<br />
doorgelez<strong>en</strong>. De incontin<strong>en</strong>tieverpleegkundige beoordeelde de bruikbaarheid van alle adviez<strong>en</strong> als<br />
voldo<strong>en</strong>de, behalve de adviez<strong>en</strong> rondom het mictiedagboek. Die beoordeelde zij als matig.<br />
Sam<strong>en</strong>gevat: de richtlijn UIO blijkt voldo<strong>en</strong>de tot goed bruikbaar in de verschill<strong>en</strong>de care-settings. Dit<br />
geldt met name voor aanbeveling<strong>en</strong> over (1) diagnostiek/anamnese <strong>en</strong> (3) interv<strong>en</strong>ties gericht op de<br />
toiletgang. (2) behandelinterv<strong>en</strong>ties (blaas- <strong>en</strong> bekk<strong>en</strong>bodemspiertraining) blek<strong>en</strong> minder goed<br />
bruikbaar.<br />
3.4 Haalbaarheid implem<strong>en</strong>tatie multidisciplinaire richtlijn<strong>en</strong> in de care<br />
In de vrag<strong>en</strong>lijst werd vervolg<strong>en</strong>s aan de zorgverl<strong>en</strong>ers gevraagd om de haalbaarheid van<br />
implem<strong>en</strong>tatie van de richtlijn ‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>’ in hun care-sector te<br />
beoordel<strong>en</strong>, zie Tabel 4.<br />
Slecht Matig Voldo<strong>en</strong>de Goed<br />
Verzorgingshuiz<strong>en</strong> - 10 7 2<br />
Verpleeghuiz<strong>en</strong><br />
somatiek<br />
- 1 2 3<br />
Verpleeghuiz<strong>en</strong> PG - - 1 1<br />
Thuiszorg - 2 - 1<br />
Tabel 4. Haalbaarheid implem<strong>en</strong>tatie richtlijn Urine-incontin<strong>en</strong>tie in care-settings<br />
In de verpleeghuiz<strong>en</strong> (zowel somatiek als PG) was m<strong>en</strong> het meest positief over de haalbaarheid om<br />
de richtlijn te implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. De meest<strong>en</strong> vond<strong>en</strong> dat implem<strong>en</strong>tatie goed (n=4) of voldo<strong>en</strong>de (n=3)<br />
haalbaar is. In verzorgingshuiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> in de thuiszorg d<strong>en</strong>kt m<strong>en</strong> dat het iets minder goed haalbaar is.<br />
In verzorgingshuiz<strong>en</strong> schatte de helft (n=9) van de zorgverl<strong>en</strong>ers de implem<strong>en</strong>tatie in als voldo<strong>en</strong>de of<br />
goed <strong>en</strong> de andere helft (n=10) als matig haalbaar. In de thuiszorg vond<strong>en</strong> twee van de drie<br />
zorgverl<strong>en</strong>ers dat implem<strong>en</strong>tatie van deze richtlijn matig haalbaar is. Uit de interviews kwam naar<br />
vor<strong>en</strong> dat dit vooral te mak<strong>en</strong> heeft met de slechte sam<strong>en</strong>werking met andere disciplines. In de<br />
verpleeghuiz<strong>en</strong> is dit ge<strong>en</strong> probleem, in de verzorgingshuiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> de thuiszorg wel.<br />
Daarnaast werd aan de zorgverl<strong>en</strong>ers gevraagd om de haalbaarheid van implem<strong>en</strong>tatie van<br />
multidisciplinaire richtlijn<strong>en</strong> in het algeme<strong>en</strong> in hun care-setting te beoordel<strong>en</strong>. Op de somatische<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 17
verpleeghuisafdeling<strong>en</strong> was m<strong>en</strong> het meest positief over de haalbaarheid om multidisciplinaire<br />
richtlijn<strong>en</strong> in te voer<strong>en</strong>: vijf zorgverl<strong>en</strong>ers beoordeeld<strong>en</strong> dit als voldo<strong>en</strong>de (n=2) of goed (n=3)<br />
haalbaar, één als matig haalbaar. Verder lat<strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> ongeveer e<strong>en</strong> zelfde beeld zi<strong>en</strong> als <strong>bij</strong> de<br />
vraag naar de haalbaarheid om de richtlijn UIO te implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> in de sector, al lijkt m<strong>en</strong> over het<br />
algeme<strong>en</strong> iets negatiever.<br />
3.5 Ervaring<strong>en</strong> voortrekkers met het coachingstraject<br />
Uit de verzamelde gegev<strong>en</strong>s blijkt dat de gekoz<strong>en</strong> opzet voor de proefimplem<strong>en</strong>tatie aansloot <strong>bij</strong> de<br />
behoefte van de voortrekkers. Alle voortrekkers die aan het coachingstraject deelnam<strong>en</strong>,<br />
beoordeeld<strong>en</strong> het traject als leerzaam <strong>en</strong> leuk. Ze gav<strong>en</strong> gemiddeld het rapportcijfer 7.5, waar<strong>bij</strong> 6 het<br />
laagste <strong>en</strong> 8 het hoogste cijfer was. De l<strong>en</strong>gte van het traject (vijf maand<strong>en</strong>) werd over het algeme<strong>en</strong><br />
als goed beoordeeld. Korter di<strong>en</strong>de het traject niet te zijn, maar ook niet langer. De voortrekkers<br />
hebb<strong>en</strong> de korte duur als e<strong>en</strong> positieve ‘stok achter de deur’ ervar<strong>en</strong>. De bespreking van de inhoud<br />
van de richtlijn door e<strong>en</strong> deskundige uit het veld tijd<strong>en</strong>s de eerste <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst <strong>en</strong> de aanwezigheid<br />
van de experts als vraagbaak tijd<strong>en</strong>s de tweede <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst werd<strong>en</strong> als zeer waardevol <strong>en</strong><br />
inspirer<strong>en</strong>d beschouwd. De korte lijn<strong>en</strong> met de implem<strong>en</strong>tatiedeskundig<strong>en</strong> van V&VN werd<strong>en</strong> als<br />
positief beoordeeld, ev<strong>en</strong>als het ler<strong>en</strong> van medevoortrekkers, ook uit andere sector<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de<br />
praktische implem<strong>en</strong>tatiehandvatt<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> minpunt was volg<strong>en</strong>s de voortrekkers dat er verschill<strong>en</strong>de<br />
disciplines tegelijkertijd aan het traject deelnam<strong>en</strong>. Met name de verpleegkundig<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> het<br />
negatief ervar<strong>en</strong> dat deelnem<strong>en</strong>de verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> niet hetzelfde k<strong>en</strong>nis- <strong>en</strong> d<strong>en</strong>kniveau als zijzelf<br />
hadd<strong>en</strong>. Zij zoud<strong>en</strong> liever e<strong>en</strong> coachingstraject voor specifiek de verpleegkundige discipline zi<strong>en</strong>.<br />
De zog<strong>en</strong>aamde contextanalyse met de verkeersbord-vrag<strong>en</strong> (Bijlage 4) werd als handige <strong>en</strong> leuke<br />
manier ervar<strong>en</strong> om collega’s te informer<strong>en</strong> <strong>en</strong> te betrekk<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de implem<strong>en</strong>tatie. Collega’s op de<br />
werkvloer vond<strong>en</strong> de vrag<strong>en</strong> in sommige gevall<strong>en</strong> wat moeilijk <strong>en</strong> ook het aantal vrag<strong>en</strong> werd soms als<br />
veel beschouwd. De implem<strong>en</strong>tatieadviez<strong>en</strong> die elke voortrekker specifiek voor zijn/haar afdeling of<br />
team ontving, werd<strong>en</strong> wissel<strong>en</strong>d beoordeeld. Ongeveer de helft van de deelnemers vond de adviez<strong>en</strong><br />
niet vernieuw<strong>en</strong>d <strong>en</strong> had er weinig tot niets mee gedaan. Twee deelnemers noemd<strong>en</strong> specifiek dat zij<br />
meer behoefte hadd<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> stapp<strong>en</strong>plan. De tijd<strong>en</strong>s de <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> aangereikte instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
voor implem<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong> communicatie werd<strong>en</strong> <strong>en</strong>thousiast ontvang<strong>en</strong> <strong>en</strong> door e<strong>en</strong> aantal voortrekkers<br />
daadwerkelijk ingezet tijd<strong>en</strong>s de implem<strong>en</strong>tatie. Dit gold <strong>bij</strong>voorbeeld voor de k<strong>en</strong>nisquiz <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
coachingsinstrum<strong>en</strong>t (‘High Five’) om sam<strong>en</strong>werking, communicatie <strong>en</strong> op<strong>en</strong>heid in het team te<br />
verbeter<strong>en</strong>.<br />
3.6 Ingezette implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> door de voortrekkers<br />
In Bijlage 9 word<strong>en</strong> de door de voortrekkers ingezette implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun ervaring<strong>en</strong><br />
uitgesplitst naar care-setting uitgebreid beschrev<strong>en</strong>. Hieronder word<strong>en</strong> de belangrijkste bevinding<strong>en</strong><br />
weergegev<strong>en</strong>.<br />
Het valt op dat vrijwel alle voortrekkers startt<strong>en</strong> met nagaan of er binn<strong>en</strong> hun organisatie reeds met<br />
e<strong>en</strong> protocol Urine-incontin<strong>en</strong>tie gewerkt werd. E<strong>en</strong> reeds bestaand protocol vergelek<strong>en</strong> zij vervolg<strong>en</strong>s<br />
met de praktijkkaart van de nieuwe richtlijn. E<strong>en</strong> aantal voortrekkers paste het oude protocol aan<br />
volg<strong>en</strong>s de praktijkkaart. Wanneer er nog ge<strong>en</strong> protocol was, werd de praktijkkaart in gebruik<br />
g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Praktijkkaart <strong>en</strong> protocoll<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> aangepast aan de bestaande kwaliteitssystem<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
werkwijz<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de organisaties <strong>en</strong> aan het opleidingsniveau van de gebruikers. De voortrekkers<br />
bundeld<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>odigde material<strong>en</strong> om urine-incontin<strong>en</strong>tie in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in overzichtelijke<br />
pakketjes. De meeste voortrekkers hebb<strong>en</strong> eerst zelf de richtlijn (o.a. anamnese <strong>en</strong> mictiedagboek)<br />
toegepast. Met de resultat<strong>en</strong> die dit opleverde, kond<strong>en</strong> de voortrekkers vervolg<strong>en</strong>s hun collega’s het<br />
nut van werk<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de richtlijn in lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> <strong>en</strong> bewustwording rondom prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> behandeling<br />
van urine-incontin<strong>en</strong>tie vergrot<strong>en</strong>. Om de hoeveelheid werk behapbaar te houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> om in het<br />
beginstadium van werk<strong>en</strong> met de nieuwe richtlijn zoveel mogelijk resultaat te behal<strong>en</strong> (om motivatie te<br />
behoud<strong>en</strong>), beslot<strong>en</strong> meerdere voortrekkers om de richtlijn in eerste instantie alle<strong>en</strong> <strong>bij</strong> nieuwe<br />
cliënt<strong>en</strong> toe te pass<strong>en</strong>. Op de PG-verpleeghuisafdeling<strong>en</strong> werd toepassing van de richtlijn eerst<br />
overlegd met de naast<strong>en</strong> van de cliënt<strong>en</strong>.<br />
Projectgroepjes, koppels of aandachtsvelders werd<strong>en</strong> in het lev<strong>en</strong> geroep<strong>en</strong> om de voortrekker <strong>bij</strong> de<br />
implem<strong>en</strong>tatie te ondersteun<strong>en</strong>. Teamleiders <strong>en</strong> andere disciplines werd<strong>en</strong> geïnformeerd <strong>en</strong><br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 18
etrokk<strong>en</strong>. In de verzorgingshuiz<strong>en</strong> was het betrekk<strong>en</strong> van andere disciplines moeilijk. Binn<strong>en</strong> één van<br />
deze huiz<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> hierover vanuit het hoger managem<strong>en</strong>t afsprak<strong>en</strong> gemaakt gaan word<strong>en</strong>. Het<br />
onderwerp urine-incontin<strong>en</strong>tie werd e<strong>en</strong> aantal keer als vast item opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het teamoverleg of<br />
multidisciplinair overleg (MDO). De aanpassing<strong>en</strong> aan de protocoll<strong>en</strong> <strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />
afgestemd met kwaliteitsfunctionariss<strong>en</strong> (hoger managem<strong>en</strong>t) <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de<br />
zorgdossiers of het zorgleefplan. In de thuiszorg was dit laatste niet haalbaar. Hier moest eerst de<br />
basiswerkwijze rondom het zorgleefplan nog in orde gemaakt word<strong>en</strong>. Collega’s lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat de<br />
nieuwe werkwijze aansluit <strong>bij</strong> de eis<strong>en</strong> vanuit de norm<strong>en</strong> Verantwoorde Zorg, werd over het algeme<strong>en</strong><br />
als positief <strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong>d ervar<strong>en</strong>.<br />
3.7 Literatuurstudie<br />
De literatuursearch naar belemmer<strong>en</strong>de <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie van richtlijn<strong>en</strong> in<br />
de care-sector leverde 115 mogelijk bruikbare abstracts op. De selectie op basis van inclusiecriteria<br />
leidde tot de definitieve selectie van 21 artikel<strong>en</strong>. De refer<strong>en</strong>ties van de geïncludeerde artikel<strong>en</strong> zijn<br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in Bijlage 10.. Hieronder staan de resultat<strong>en</strong> van de literatuurstudie beschrev<strong>en</strong><br />
uitgesplitst naar informatie uit de sleutelartikel<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit de geïncludeerde artikel<strong>en</strong>.<br />
Sleutelartikel<strong>en</strong><br />
In e<strong>en</strong> systematische meta-review (Francke e.a., 2008) werd<strong>en</strong> twaalf systematische reviews<br />
geselecteerd. In deze meta-review wordt geconcludeerd dat de meeste reviews aangev<strong>en</strong> dat<br />
effectieve implem<strong>en</strong>tatiestrategieën voor richtlijn<strong>en</strong> multiple compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat het gebruik<br />
van e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>dim<strong>en</strong>sionale strategie minder effectief is. Richtlijn<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> e<strong>en</strong> plaats te hebb<strong>en</strong> in<br />
kwaliteitsystem<strong>en</strong> <strong>en</strong> in combinatie met <strong>bij</strong>voorbeeld opleiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> audits te word<strong>en</strong> gebracht.<br />
Daarnaast wordt de mate van implem<strong>en</strong>tatie van richtlijn<strong>en</strong> onder professionals beïnvloed door:<br />
• k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de richtlijn<strong>en</strong> zelf: richtlijn<strong>en</strong> die e<strong>en</strong>voudig te begrijp<strong>en</strong> zijn, die makkelijk uit<br />
te prober<strong>en</strong> zijn, die ge<strong>en</strong> specifieke middel<strong>en</strong> vereis<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> beter geïmplem<strong>en</strong>teerd;<br />
• k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de gebruiker van de richtlijn: <strong>bij</strong>v. is m<strong>en</strong> op de hoogte van de richtlijn, heeft<br />
m<strong>en</strong> affiniteit met de inhoud;<br />
• patiëntkarakteristiek<strong>en</strong>: <strong>bij</strong>voorbeeld co-morbiditeit;<br />
• factor<strong>en</strong> in de omgeving: <strong>bij</strong>voorbeeld gebrek aan ondersteuning van collegae <strong>en</strong><br />
leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, tekort aan facilitaire ondersteuning <strong>en</strong> tijd werk<strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>d.<br />
De twaalf geïncludeerde reviews van deze meta-review hadd<strong>en</strong> betrekking op alle typ<strong>en</strong><br />
professionals. Twee reviews hadd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> focus op verpleegkundig<strong>en</strong> (Sachs, 2006; Thomas, 1999).<br />
Sachs constateert dat de betrokk<strong>en</strong>heid van verpleegkundig<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de ontwikkeling van richtlijn<strong>en</strong><br />
(sam<strong>en</strong> met experts) de implem<strong>en</strong>tatie bevordert. De studie van Thomas is van wat oudere datum <strong>en</strong><br />
includeerde slechts drie goede studies. De conclusie van deze review was dan ook dat er te weinig<br />
onderzoek was gedaan naar de factor<strong>en</strong> die implem<strong>en</strong>tatie van richtlijn<strong>en</strong> onder verpleegkundig<strong>en</strong><br />
bepal<strong>en</strong>.<br />
Het tweede sleutelartikel (Fleur<strong>en</strong> e.a., 2002; daarna gepubliceerd als Fleur<strong>en</strong> e.a., 2004) onderzocht<br />
factor<strong>en</strong> die van invloed war<strong>en</strong> op de mate van toepassing van zorgvernieuwing<strong>en</strong>, dus breder dan<br />
richtlijn<strong>en</strong> alle<strong>en</strong>. De vernieuwing<strong>en</strong> vond<strong>en</strong> in het mer<strong>en</strong>deel plaats in ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong> waar<strong>bij</strong><br />
overweg<strong>en</strong>d medisch specialist<strong>en</strong> <strong>en</strong> verpleegkundig<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> war<strong>en</strong>. Uit de studies werd<strong>en</strong> de<br />
volg<strong>en</strong>de categorieën van factor<strong>en</strong> gedestilleerd:<br />
• k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> vernieuwing: <strong>bij</strong>voorbeeld praktische bruikbaarheid <strong>en</strong> voordeel voor de gebruiker;<br />
• k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> individuele gebruiker: <strong>bij</strong>voorbeeld vaardighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> steun;<br />
• k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> organisatie: <strong>bij</strong>voorbeeld structuur, cultuur <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>;<br />
• k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> sociaal-politieke omgeving: <strong>bij</strong>voorbeeld regels <strong>en</strong> wett<strong>en</strong>, financiering <strong>en</strong><br />
patiënt<strong>en</strong>.<br />
Uiteindelijk werd in dit omvangrijke onderzoek e<strong>en</strong> lijst van 52 factor<strong>en</strong> opgesteld die van invloed zijn<br />
<strong>bij</strong> de implem<strong>en</strong>tatie van zorgvernieuwing<strong>en</strong> in organisaties. Van deze 52 factor<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> er in e<strong>en</strong><br />
Delphi-onderzoek onderzoek onder experts drie afgehaald <strong>en</strong> één toegevoegd, zodat het totaal<br />
uitkwam op e<strong>en</strong> lijst van 50 factor<strong>en</strong> (zie Bijlage 11)<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 19
Geïncludeerde studies<br />
De geïncludeerde artikel<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> vooral e<strong>en</strong> concretisering van <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> nieuwe aanvulling<strong>en</strong> op de<br />
vijftig factor<strong>en</strong> zoals ze door Fleur<strong>en</strong> e.a. zijn geselecteerd. Er zijn dus ge<strong>en</strong> ‘nieuwe’ factor<strong>en</strong><br />
gevond<strong>en</strong> in de literatuur specifiek voor de care-sector. Concretisering van factor<strong>en</strong> is <strong>bij</strong>voorbeeld<br />
terug te zi<strong>en</strong> in de palliatieve zorg waar<strong>bij</strong> de confrontatie met sterv<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de invoering van richtlijn<strong>en</strong><br />
soms e<strong>en</strong> obstakel is. Ook het stigma over dem<strong>en</strong>tie vormt e<strong>en</strong> specifieke barrière voor het lever<strong>en</strong><br />
van zorg aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met dem<strong>en</strong>tie volg<strong>en</strong>s de richtlijn<strong>en</strong>.<br />
In Tabel 5 <strong>en</strong> 6 zijn de conclusies van de geïncludeerde studies per deelsector opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Hieronder<br />
volgt e<strong>en</strong> korte beschrijving: op richtlijnniveau word<strong>en</strong> e<strong>en</strong> set indicator<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorgedrukte<br />
patiënt<strong>en</strong>informatie als bevorder<strong>en</strong>d gezi<strong>en</strong>. Als de relevantie van het onderwerp <strong>bij</strong> de<br />
richtlijngebruikers duidelijk is, bevordert dat ook de implem<strong>en</strong>tatie. Op zorgverl<strong>en</strong>erniveau blijk<strong>en</strong><br />
motivatie <strong>en</strong> de bereidheid om naar nieuwe informatie over e<strong>en</strong> bepaald onderwerp te zoek<strong>en</strong><br />
bevorder<strong>en</strong>d. K<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> met betrekking tot de richtlijn drag<strong>en</strong> <strong>bij</strong> aan succesvolle<br />
implem<strong>en</strong>tatie. Gebrek aan tijd, k<strong>en</strong>nis, urg<strong>en</strong>tiebesef <strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong> in het kunn<strong>en</strong> handel<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s<br />
de richtlijn kunn<strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatie belemmer<strong>en</strong>. Zorg<strong>en</strong> over vervanging van deskundigheid van de<br />
zorgverl<strong>en</strong>er door richtlijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> verondersteld conflict tuss<strong>en</strong> de richtlijn <strong>en</strong> eig<strong>en</strong> doel<strong>en</strong> van de<br />
cliënt werk<strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>d (verpleeghuis, somatiek). E<strong>en</strong> innovatieve cultuur op de afdeling is<br />
bevorder<strong>en</strong>d <strong>en</strong> gebrek aan multidisciplinaire sam<strong>en</strong>werking is belemmer<strong>en</strong>d (verpleeghuis). Op<br />
organisati<strong>en</strong>iveau zijn e<strong>en</strong> tekort aan middel<strong>en</strong> <strong>en</strong> beleid dat conflicteert met de richtlijn (verpleeghuis)<br />
belemmer<strong>en</strong>d, ev<strong>en</strong>als het onzeker zijn van de invloed van werk<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de richtlijn op o.a. kost<strong>en</strong>.<br />
Ook komt in verschill<strong>en</strong>de studies het gebrek aan innovatief vermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> motivatie om te verander<strong>en</strong><br />
van zowel de organisatie als het individu sterk naar vor<strong>en</strong>.<br />
Wat opvalt, is dat zeer weinig artikel<strong>en</strong> op echt bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> in gaan. De meeste artikel<strong>en</strong><br />
beschrijv<strong>en</strong> namelijk niet de invloed van daadwerkelijke omgevingsfactor<strong>en</strong> maar van bewust<br />
ingezette activiteit<strong>en</strong> om de implem<strong>en</strong>tatie te kunn<strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>. Verder valt op dat er relatief weinig<br />
studies ingaan op belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> op het niveau van de richtlijn, de cliënt <strong>en</strong> de sociaalpolitieke<br />
omgeving. Er zijn ge<strong>en</strong> studies gevond<strong>en</strong> die zich specifiek richt<strong>en</strong> op beïnvloed<strong>en</strong>de<br />
factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie door verpleegkundig<strong>en</strong> <strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> in de thuiszorg.<br />
Uit vergelijking van de factor<strong>en</strong> uit de literatuur met de naar vor<strong>en</strong> gekom<strong>en</strong> factor<strong>en</strong> in de huidige<br />
proefimplem<strong>en</strong>tatie blijkt dat de literatuur de in dit project gevond<strong>en</strong> factor<strong>en</strong> onderschrijft: met<br />
uitzondering van e<strong>en</strong> indicator<strong>en</strong>set als bevorder<strong>en</strong>de factor zijn alle door het literatuuronderzoek<br />
verkreg<strong>en</strong> beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> voor implem<strong>en</strong>tatie in de care tev<strong>en</strong>s tijd<strong>en</strong>s de proefimplem<strong>en</strong>tatie<br />
door de voortrekkers ondervond<strong>en</strong> <strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong>. Er zijn soms wel verschill<strong>en</strong> in formulering of<br />
concretisering.<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 20
Tabel 5. Bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> uit de literatuur<br />
Algeme<strong>en</strong> Verzorgingshuiz<strong>en</strong><br />
Richtlijn - E<strong>en</strong> set van de richtlijn afgeleide<br />
indicator<strong>en</strong> faciliteert mogelijk<br />
implem<strong>en</strong>tatie geheug<strong>en</strong>richtlijn<strong>en</strong><br />
in geheug<strong>en</strong>kliniek (Draskovic,<br />
2008)<br />
- Informatie <strong>en</strong> voorgedrukte<br />
medicatievoorschrift<strong>en</strong> <strong>bij</strong> reuma<br />
(ziek<strong>en</strong>huis) (Van Tuyl 2009).<br />
- Relevantie van urineincontin<strong>en</strong>tie<br />
(UI) informatie voor<br />
dagelijkse praktijk (van der Weide,<br />
2004)<br />
Zorgverl<strong>en</strong>ers<br />
- In kader van shared decision<br />
making: Motivatie van zorgverl<strong>en</strong>er,<br />
positief effect op zorguitkomst,<br />
positief effect op logistiek proces<br />
(Gravel 2006)<br />
- Bereidheid naar nieuwe informatie<br />
over UI te zoek<strong>en</strong> (van der Weide,<br />
2004)<br />
Cliënt Cognitieve gedragsverandering<br />
effectief om patiënt<strong>en</strong> (met name<br />
type 2 diabetes <strong>en</strong> hoge bloeddruk)<br />
dieet aan te ler<strong>en</strong> (Spahn, 2010)<br />
- Twee outreach-visits<br />
door apotheker heeft<br />
ge<strong>en</strong> effect op<br />
gebruik medicatie <strong>en</strong><br />
vermindering<br />
valincid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (Crotty,<br />
2004)<br />
- Training over<br />
richtlijn valprev<strong>en</strong>tie<br />
<strong>en</strong> pijnbehandeling<br />
(Resnick, 2004)<br />
Verpleeghuiz<strong>en</strong> somatiek Verpleeghuiz<strong>en</strong> PG Thuiszorg<br />
- Educatieprogramma van e<strong>en</strong> week<br />
over huidconditie <strong>en</strong> decubitus (in<br />
combinatie met verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
teruggev<strong>en</strong> preval<strong>en</strong>tiegegev<strong>en</strong>s<br />
gedur<strong>en</strong>de 3 maand<strong>en</strong>) voor reducer<strong>en</strong><br />
huidproblem<strong>en</strong> (Hunter, 2003)<br />
- Reguliere overlegg<strong>en</strong> over voortgang<br />
gebruik richtlijn<strong>en</strong> (Colon-Emeric, 2007)<br />
- Herhaaldelijke training gedur<strong>en</strong>de 18<br />
maand<strong>en</strong> op locatie in kader van<br />
palliatieve zorg (meer niet-reanimer<strong>en</strong><br />
verklaring<strong>en</strong>, minder ziek<strong>en</strong>huissterfte,<br />
betere planning) (Hockley 2010)<br />
Mondzorgprogramma voor<br />
mantelzorgers is gedeeltelijk effectief<br />
(Brady, 2006)<br />
Implem<strong>en</strong>tatie toolkits<br />
(Bartels, 2002)<br />
- Continue vorm<strong>en</strong> van<br />
educatie die leerling actief<br />
betrekk<strong>en</strong> (Bartels, 2002)<br />
- Automatische reminders<br />
(Bartels, 2002)<br />
- Successieve actie<br />
gerichte onderzoek<strong>en</strong> (in<br />
palliatieve zorg voor<br />
dem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>d<strong>en</strong>)<br />
(Andrews, 2009)<br />
- K<strong>en</strong>nis van <strong>en</strong><br />
vaardighed<strong>en</strong> voor<br />
verlaging doorligwond<strong>en</strong>(ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>,verpleeghuiz<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> thuiszorg)<br />
(Meijers, 2008)<br />
- EBM-training over<br />
valincid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan<br />
huisarts<strong>en</strong> (Fortinsky,<br />
2008)<br />
Meer informatie<br />
gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong><br />
ler<strong>en</strong> aan<br />
mantelzorg;<br />
palliatieve zorg (Bee,<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 21
Team Innovatieve cultuur op de afdeling<br />
(van der Weide, 2004)<br />
Organisatie/<br />
care-setting<br />
Sociaalpolitieke<br />
omgeving<br />
Vrijwillige deelname<br />
aan trainingsprogramma<br />
(Resnick,<br />
2004)<br />
Teamtraining op basis van richtlijn<strong>en</strong><br />
(Wagner, 2001)<br />
Richtlijnaanbeveling<strong>en</strong> incorporer<strong>en</strong> in<br />
trainingsmateriaal, standaardformulier<strong>en</strong><br />
om juiste info te verzamel<strong>en</strong> (Colon-<br />
Emeric, 2007)<br />
Integrale zorg invoer<strong>en</strong><br />
(Bartels, 2002)<br />
(Elektronische)<br />
beslissingsondersteuning<br />
(Bartels, 2002)<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 22<br />
2009)
Tabel 6. <strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> factor<strong>en</strong> uit de literatuur<br />
Richtlijn<br />
Zorgverl<strong>en</strong>ers<br />
Algeme<strong>en</strong> Verzorgings-<br />
huiz<strong>en</strong><br />
In kader van shared decision<br />
making: Gebrek aan tijd, niet<br />
toepasbaar op patiënt<strong>en</strong>groep of<br />
inpasbaar in logistiek proces<br />
(Gravel 2006)<br />
Ge<strong>en</strong> urg<strong>en</strong>tiebesef<br />
inzake doorligwond<strong>en</strong><br />
(Buss, 2004)<br />
Cliënt<br />
Team Wekelijkse rapportages<br />
aan multidisciplinaire<br />
teams over risico’s op<br />
decubitus <strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong>de<br />
rapportages<br />
(Horn, 2010)<br />
Organisatie/<br />
care-setting<br />
Sociaal-<br />
politieke<br />
omgeving<br />
Impact van discharge planning op<br />
ligduur, heropnames <strong>en</strong> kost<strong>en</strong><br />
zijn onzeker (Shepperd, 2004)<br />
Verpleeghuiz<strong>en</strong> somatiek Verpleeghuiz<strong>en</strong> PG Thuiszorg<br />
- In kader van (wet op de)<br />
weefseldonatie: gebrek aan tijd, aantal<br />
contra-indicaties voor invoering<br />
interv<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> emotionele <strong>en</strong><br />
werkbelasting (Anthoniss<strong>en</strong>, 2002)<br />
- Zorg<strong>en</strong> over vervanging richtlijn van<br />
deskundigheid hulpverl<strong>en</strong>er,<br />
verondersteld conflict met eig<strong>en</strong> doel<strong>en</strong><br />
van cliënt, gebrek aan communicatie<br />
ook tijd<strong>en</strong>s overdracht (Colon-Emeric,<br />
2007)<br />
- Gebrek aan vertrouw<strong>en</strong> in het prat<strong>en</strong><br />
over sterv<strong>en</strong> (Watson, 2006)<br />
- Gebrek aan k<strong>en</strong>nis over sterfproces<br />
<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis over behandelmogelijkhed<strong>en</strong><br />
(Watson, 2006)<br />
Gebrek aan multidisciplinaire<br />
sam<strong>en</strong>werking (in kader invoering<br />
palliatief zorgpad) (Watson, 2006)<br />
- Tekort aan middel<strong>en</strong>, beleid instelling<br />
dat conflicteert met richtlijn<strong>en</strong> (Colon-<br />
Emeric, 2007)<br />
- Het niet klaar zijn als organisatie voor<br />
verandering (Watson, 2006)<br />
Regels vanuit zorgverzekeraar die<br />
toegang tot juiste klinische info<br />
belemmer<strong>en</strong> (Colon-Emeric, 2007)<br />
- Het idee dat dem<strong>en</strong>tie<br />
niet positief te<br />
beïnvloed<strong>en</strong> is (Vernooij-<br />
Dass<strong>en</strong> 2005)<br />
- Stigma over veroudering<br />
<strong>en</strong> dem<strong>en</strong>tie (Vernooij-<br />
Dass<strong>en</strong> 2005)<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 23
4 Conclusie<br />
Het hoofddoel van de proefimplem<strong>en</strong>tatie was om e<strong>en</strong> antwoord te krijg<strong>en</strong> op de vraag:<br />
Welke belemmer<strong>en</strong>de <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie<br />
van e<strong>en</strong> richtlijn in de care-sector?<br />
Daar<strong>bij</strong> is ook gekek<strong>en</strong> naar ev<strong>en</strong>tuele verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de subsector<strong>en</strong> <strong>en</strong> is<br />
stilgestaan <strong>bij</strong> de verschill<strong>en</strong> in opleidings- <strong>en</strong> d<strong>en</strong>kniveau van de betrokk<strong>en</strong> zorgverl<strong>en</strong>ers. In dit<br />
hoofdstuk wordt de hoofdvraag beantwoord <strong>en</strong> wordt stilgestaan <strong>bij</strong> mogelijke kanttek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>bij</strong><br />
dit onderzoek.<br />
Uit vergelijking van de beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> van de proefimplem<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong> de geïncludeerde<br />
studies met beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie in de cure (zie sleutelartikel Fleur<strong>en</strong> e.a.,<br />
2002/2004) blijkt dat er ge<strong>en</strong> ‘nieuwe’ factor<strong>en</strong> specifiek voor de care-sector naar vor<strong>en</strong> zijn<br />
gekom<strong>en</strong>. Wel is er onderscheid tuss<strong>en</strong> de cure <strong>en</strong> care in de mate waarin bepaalde factor<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> sommige factor<strong>en</strong> voor de care verder of anders<br />
geconcretiseerd word<strong>en</strong>. De meeste verschill<strong>en</strong> in belangrijkheid van beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> de care <strong>en</strong> de cure lijk<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> te hang<strong>en</strong> met de verschill<strong>en</strong> in het gemiddelde<br />
opleidingsniveau van de zorgverl<strong>en</strong>ers in deze sector<strong>en</strong>. Zo zijn in de care-sector relatief veel<br />
verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> werkzaam <strong>en</strong> in de cure relatief veel verpleegkundig<strong>en</strong>. In de verzorgingshuiz<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> in de thuiszorg lijkt het opleidings- <strong>en</strong> d<strong>en</strong>kniveau van de verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> het laagst. De<br />
volg<strong>en</strong>de tekst richt zich alle<strong>en</strong> op die factor<strong>en</strong> die duidelijk e<strong>en</strong> grote rol spel<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie<br />
in de care.<br />
In de care word<strong>en</strong> aan bepaalde k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> richtlijn str<strong>en</strong>gere eis<strong>en</strong> gesteld. Zo di<strong>en</strong>t<br />
de richtlijn minder dik te zijn, beter leesbaar <strong>en</strong> e<strong>en</strong> lager vereist d<strong>en</strong>kniveau te hebb<strong>en</strong> dan<br />
wanneer deze voor gebruik in de cure bedoeld is. Dit geldt ook voor de <strong>bij</strong> de richtlijn behor<strong>en</strong>de<br />
(meet)instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> formulier<strong>en</strong>. Als het effect van e<strong>en</strong> richtlijn of instrum<strong>en</strong>t niet snel<br />
zichtbaar is, neemt de motivatie snel af. In de care bevordert sam<strong>en</strong>werking van de<br />
richtlijngebruiker met e<strong>en</strong> (gespecialiseerd) verpleegkundige de implem<strong>en</strong>tatie (niveau<br />
zorgverl<strong>en</strong>er). Met name in verzorgingshuiz<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> meer begeleiding (van<br />
verpleegkundig<strong>en</strong>) nodig. Kleine arbeidscontract<strong>en</strong> <strong>en</strong> wissel<strong>en</strong>de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke overlegg<strong>en</strong> <strong>en</strong> training<strong>en</strong> met betrekking tot de implem<strong>en</strong>tatie of richtlijn<br />
moeilijk. In het verpleeghuis (PG) wordt het gezam<strong>en</strong>lijk werk<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> nieuwe richtlijn<br />
bemoeilijkt door de vele help<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrijwilligers waarmee sam<strong>en</strong>gewerkt wordt. In de<br />
thuiszorg hebb<strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> meer e<strong>en</strong> adviser<strong>en</strong>de rol <strong>en</strong> is het moeilijk voor h<strong>en</strong> over e<strong>en</strong><br />
ander (medisch) onderwerp te beginn<strong>en</strong> dan waarvoor ze in eerste instantie <strong>bij</strong> de cliënt<br />
kwam<strong>en</strong>.<br />
Soms will<strong>en</strong> cliënt<strong>en</strong> meedo<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie omdat zij de extra aandacht prettig<br />
vind<strong>en</strong>. Dit geldt vooral voor cliënt<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> laag opleidingsniveau. Onduidelijk is hoe dit in de<br />
cure is. Waarschijnlijk hangt de bereidheid van de cliënt sterk sam<strong>en</strong> met het onderwerp. Met<br />
name in de verpleeghuiz<strong>en</strong> heeft m<strong>en</strong> vaker te mak<strong>en</strong> met cliënt<strong>en</strong> die al langere tijd met e<strong>en</strong><br />
aando<strong>en</strong>ing rondlop<strong>en</strong>. Afhankelijk van de aando<strong>en</strong>ing is het dan veel moeilijker om resultaat te<br />
behal<strong>en</strong>, omdat cliënt<strong>en</strong> al ‘gew<strong>en</strong>d’ zijn om met de aando<strong>en</strong>ing te lev<strong>en</strong>, zelf ge<strong>en</strong> kans op<br />
verbetering meer zi<strong>en</strong> <strong>en</strong> daardoor minder bereid zijn zich voor behandeling in te zett<strong>en</strong>. Ook<br />
schaamte voor e<strong>en</strong> aando<strong>en</strong>ing speelt vaak mee. Op de psychogeriatrische<br />
verpleeghuisafdeling<strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong> cognitieve problem<strong>en</strong> van cliënt<strong>en</strong> toepassing van e<strong>en</strong><br />
richtlijn. Toepassing wordt hier ook bemoeilijkt doordat alles met de naast<strong>en</strong> van de cliënt<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
esprok<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong>. In de thuiszorg zijn de cliënt<strong>en</strong> juist erg zelfstandig, waardoor de<br />
verzorg<strong>en</strong>de vaak niet meer kan dan adviser<strong>en</strong>.<br />
In de verzorgingshuiz<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> andere disciplines vaak niet goed mee met de verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. In<br />
de verpleeghuiz<strong>en</strong> werkt m<strong>en</strong> vaak met erg weinig personeel (onderbezetting) <strong>en</strong> zijn veel teams<br />
gehospitaliseerd. Over het algeme<strong>en</strong> werkt het aandachtsvelderprincipe heel goed in de care. In<br />
de thuiszorg werk<strong>en</strong> vele verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> voor zich, waardoor het moeilijk is h<strong>en</strong> <strong>bij</strong> elkaar te<br />
krijg<strong>en</strong>, gezam<strong>en</strong>lijk e<strong>en</strong> richtlijn te implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> <strong>en</strong> te controler<strong>en</strong>. Dat nog niet volg<strong>en</strong>s het<br />
zorgleefplan wordt gewerkt, belemmert implem<strong>en</strong>tatie van nieuwe richtlijn<strong>en</strong>. Het bestaande<br />
dossier is al erg uitgebreid <strong>en</strong> er is ge<strong>en</strong> plaats meer voor nieuwe onderwerp<strong>en</strong>/items.<br />
Huisarts<strong>en</strong>, fysiotherapeut<strong>en</strong> <strong>en</strong> apothek<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> vaak niet goed mee.<br />
E<strong>en</strong> organisatie die e<strong>en</strong> nieuwe (uitwerking van e<strong>en</strong>) richtlijn in het zorgleefplan wil opnem<strong>en</strong>, is<br />
bevorder<strong>en</strong>d ev<strong>en</strong>als de sam<strong>en</strong>stelling van e<strong>en</strong> praktijkgroep. In de thuiszorg is het bevorder<strong>en</strong>d<br />
als (georganiseerde) apothek<strong>en</strong> materiaalkost<strong>en</strong> in de gat<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> dit regelmatig<br />
terugkoppel<strong>en</strong> naar de teams. In verzorgingshuiz<strong>en</strong> zijn goede contact<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> klein aantal<br />
georganiseerde disciplines bevorder<strong>en</strong>d voor invoering van e<strong>en</strong> multidisciplinaire richtlijn. In<br />
verpleeghuiz<strong>en</strong> is de reeds bestaande multidisciplinaire sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> reeds ingeburgerde<br />
professionalisering bevorder<strong>en</strong>d. Op sociaal-politiek niveau is het pass<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> richtlijn binn<strong>en</strong><br />
regels <strong>en</strong> wett<strong>en</strong> in de care <strong>en</strong> cure bevorder<strong>en</strong>d. Voor de care-sector houdt dit in dat de te<br />
implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> richtlijn di<strong>en</strong>t te voldo<strong>en</strong> aan de Norm<strong>en</strong> Verantwoorde Zorg.<br />
Discussie<br />
Hieronder word<strong>en</strong> puntsgewijs de kanttek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de huidige proefimplem<strong>en</strong>tatie,<br />
onderzoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> de gebruikte richtlijn beschrev<strong>en</strong>. De kanttek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> word<strong>en</strong> hier g<strong>en</strong>oemd om<br />
aan te gev<strong>en</strong> dat resultat<strong>en</strong>, conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> met voorzichtigheid moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
geïnterpreteerd.<br />
• De organisaties die deel hebb<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> aan deze proefimplem<strong>en</strong>tatie hadd<strong>en</strong> zichzelf<br />
actief opgegev<strong>en</strong> hiervoor. Hierdoor zou het mogelijk kunn<strong>en</strong> zijn dat <strong>bij</strong> deze<br />
organisaties meer bevorder<strong>en</strong>de omstandighed<strong>en</strong> voor implem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in<br />
het algeme<strong>en</strong> of voor deze specifieke richtlijn aanwezig war<strong>en</strong>.<br />
• Het was moeilijk om thuiszorgteams of ‘kleinschalig won<strong>en</strong>’-teams deel te lat<strong>en</strong> nem<strong>en</strong>.<br />
Grote organisaties die zich met andere teams opgav<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> daarom gevraagd of zij<br />
ook met één van g<strong>en</strong>oemde teams mee wild<strong>en</strong> do<strong>en</strong>. Er war<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> teams beschikbaar<br />
om verschill<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><strong>en</strong>: de teams war<strong>en</strong> niet geschikt vanwege te veel onrust of<br />
andere sam<strong>en</strong>werkingsproblem<strong>en</strong>; ze hadd<strong>en</strong> het te druk met het invoer<strong>en</strong> van allerlei<br />
andere verandering<strong>en</strong>; de voortrekkers die mee wild<strong>en</strong> do<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele<br />
connectie met deze teams. Mogelijk had deelname van e<strong>en</strong> team van e<strong>en</strong> kleinschalige<br />
woonvorm nog specifieke of aanvull<strong>en</strong>de beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> voor implem<strong>en</strong>tatie<br />
opgeleverd.<br />
• Er is gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> beperkte doorlooptijd van de proefimplem<strong>en</strong>tatie. Alhoewel de<br />
looptijd door de voortrekkers positief beoordeeld is, hebb<strong>en</strong> niet alle voortrekkers <strong>en</strong> niet<br />
al hun collega’s t<strong>en</strong> tijde van het project ervaring kunn<strong>en</strong> opdo<strong>en</strong> met alle onderdel<strong>en</strong><br />
van de richtlijn. Dit was het geval als er sprake was van grote belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong><br />
zoals <strong>bij</strong>voorbeeld de omvorming van e<strong>en</strong> afdeling naar e<strong>en</strong> andere cliënt<strong>en</strong>groep. Ook<br />
kond<strong>en</strong> hierdoor niet alle medewerkers alle vrag<strong>en</strong> uit de vrag<strong>en</strong>lijst beantwoord<strong>en</strong>.<br />
• Uit de groepsinterviews bleek dat <strong>en</strong>kele voortrekkers nog bezig war<strong>en</strong> met het<br />
vraagstuk óf <strong>en</strong> hoe ze de richtlijn met het eig<strong>en</strong> protocol moest<strong>en</strong> integrer<strong>en</strong>. De<br />
officiële status van de richtlijn t<strong>en</strong> opzichte van het eig<strong>en</strong> protocol moet dus binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
paar organisaties nog gestalte krijg<strong>en</strong>. Hieruit kan geconcludeerd word<strong>en</strong> dat <strong>en</strong>kele<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 25
organisaties na afloop van de proefimplem<strong>en</strong>tatieperiode nog niet klaar war<strong>en</strong> met de<br />
invoering van de richtlijn.<br />
• E<strong>en</strong> grootschalige kwantitatieve evaluatie was door het kleine aantal deelnem<strong>en</strong>de<br />
organisaties, <strong>en</strong> dus het kleine aantal deelnem<strong>en</strong>de verpleegkundig<strong>en</strong> <strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong>,<br />
niet mogelijk. Hierdoor was op voorhand bek<strong>en</strong>d dat mogelijke verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de<br />
verschill<strong>en</strong>de settings lastig aan te ton<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> zijn. Dit is e<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> <strong>bij</strong><br />
proefimplem<strong>en</strong>taties waar<strong>bij</strong> bewust de keuze wordt gemaakt om de implem<strong>en</strong>tatie<br />
slechts op beperkte schaal uit te prober<strong>en</strong>.<br />
• Het literatuuronderzoek leverde ge<strong>en</strong> beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> op die aanvull<strong>en</strong>d war<strong>en</strong><br />
aan de in deze proefimplem<strong>en</strong>tatie gevond<strong>en</strong> factor<strong>en</strong>. Alhoewel met nadruk gezocht is<br />
op bevorder<strong>en</strong>de <strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie, beschrijv<strong>en</strong> veel<br />
geïncludeerde artikel<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> maar het effect van bepaalde<br />
implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> of -strategieën. Verder is het moeilijk conclusies te trekk<strong>en</strong> uit<br />
de gevond<strong>en</strong> factor<strong>en</strong>, omdat deze vaak over heel specifieke medische onderwerp<strong>en</strong><br />
gaan, in e<strong>en</strong> heel specifieke setting onderzocht zijn <strong>en</strong>/of slechts door één studie zijn<br />
onderzocht. Er is daarom meer onderzoek nodig naar beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong><br />
implem<strong>en</strong>tatie van richtlijn<strong>en</strong> in de care. Met name in de thuiszorg zijn zeer weinig<br />
studies verricht <strong>en</strong> van k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> op het niveau van de richtlijn, de cliënt <strong>en</strong> de sociaalpolitieke<br />
omgeving is nog maar weinig bek<strong>en</strong>d.<br />
Alhoewel de richtlijn ‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>’ geschikt lijkt voor e<strong>en</strong><br />
proefimplem<strong>en</strong>tatie in de care, zijn er uit de verschill<strong>en</strong>de onderzoeksvorm<strong>en</strong> <strong>bij</strong> dit project<br />
<strong>en</strong>kele k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de richtlijn naar vor<strong>en</strong> gekom<strong>en</strong> die de implem<strong>en</strong>tatie bemoeilijkt<strong>en</strong>.<br />
Hieronder staan <strong>en</strong>kele verbeterpunt<strong>en</strong> weergegev<strong>en</strong>:<br />
• De dikte van de richtlijn di<strong>en</strong>t aangepast te word<strong>en</strong>. Tekst<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> zodanig te word<strong>en</strong><br />
aangepast, dat dezelfde inhoud compacter wordt weergegev<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> andere optie is om<br />
de richtlijn in verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> beschikbaar te stell<strong>en</strong>. De verantwoording is<br />
reeds als apart docum<strong>en</strong>t beschikbaar, maar de originele richtlijn blijft dusdanig dik dat<br />
(ook de hoger opgeleide) verpleegkundig<strong>en</strong> <strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hem niet lez<strong>en</strong> of<br />
raadpleg<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> suggestie is om alléén die informatie <strong>bij</strong> elkaar te zett<strong>en</strong>, die nodig is<br />
voor verpleegkundig<strong>en</strong> <strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> om direct aan de slag te kunn<strong>en</strong> gaan.<br />
• De aangereikte instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> aangepast te word<strong>en</strong> aan d<strong>en</strong>k- <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisniveau<br />
<strong>en</strong> de werkwijze van verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> in de verschill<strong>en</strong>de care-settings. Het lijkt daar<strong>bij</strong><br />
goed om uit te gaan van het laagste opleidingsniveau, namelijk van de medewerkers in<br />
de thuiszorg. Zij gev<strong>en</strong> voorkeur aan e<strong>en</strong> duidelijk te volg<strong>en</strong> stapp<strong>en</strong>plan of beslisboom<br />
die overe<strong>en</strong>komt met reeds bestaande werkwijz<strong>en</strong> of kwaliteitssystem<strong>en</strong> in de caresector.<br />
• Het hoofdstuk Implem<strong>en</strong>tatie van de richtlijn di<strong>en</strong>t aangepast <strong>en</strong> aangevuld te word<strong>en</strong><br />
met de implem<strong>en</strong>tatieadviez<strong>en</strong> die in deze proefimplem<strong>en</strong>tatie naar vor<strong>en</strong> zijn gekom<strong>en</strong>.<br />
V&VN <strong>en</strong> V&VN Contin<strong>en</strong>tieverpleegkundig<strong>en</strong> zijn verantwoordelijk voor de herzi<strong>en</strong>ing<br />
van de richtlijn. Zij zull<strong>en</strong> (na goedkeuring van dit rapport) op de hoogte word<strong>en</strong> gebracht<br />
van de resultat<strong>en</strong> van dit project.<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 26
5 Aanbeveling<strong>en</strong><br />
Op basis van de via de verschill<strong>en</strong>de ingezette onderzoeksmethod<strong>en</strong> verzamelde gegev<strong>en</strong>s<br />
kond<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> uitsprak<strong>en</strong> gedaan word<strong>en</strong> over beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie in<br />
de care, maar ook over in hoeverre de ingezette methodiek van implem<strong>en</strong>tatieondersteuning<br />
geschikt is voor e<strong>en</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie én welke aanbeveling<strong>en</strong> er met betrekking tot<br />
implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> gedaan kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. In dit hoofdstuk word<strong>en</strong> in de eerste plaats<br />
aanbeveling<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> voor verbetering van het coachingstraject. In de tweede plaats word<strong>en</strong><br />
implem<strong>en</strong>tatiestrategieën <strong>en</strong> -activiteit<strong>en</strong> aanbevol<strong>en</strong> waarmee de belangrijkste bevorder<strong>en</strong>de <strong>en</strong><br />
belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> in de care ondervang<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
5.1 Aanbeveling<strong>en</strong> opzet proefimplem<strong>en</strong>tatie voor de care<br />
De in het huidige project toegepaste <strong>en</strong> geëvalueerde methodiek lijkt geschikt om als<br />
implem<strong>en</strong>tatiestrategie te gebruik<strong>en</strong> voor proefimplem<strong>en</strong>tatie van (multidisciplinaire) richtlijn<strong>en</strong> in<br />
de care <strong>en</strong> kan daarmee e<strong>en</strong> voorbeeld zijn voor proefimplem<strong>en</strong>taties in de care. Sam<strong>en</strong>gevat<br />
zijn de verbeterpunt<strong>en</strong> voor dit coachingstraject:<br />
• Begeleid in één traject voortrekkers van e<strong>en</strong>zelfde discipline <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis- <strong>en</strong> d<strong>en</strong>kniveau<br />
• Houd de contextanalyse zo simpel <strong>en</strong> klein mogelijk<br />
• Werk de implem<strong>en</strong>tatieadviez<strong>en</strong> op maat uit in e<strong>en</strong> stapp<strong>en</strong>plan<br />
• Selecteer voortrekkers met minimaal verzorg<strong>en</strong>de IG niveau <strong>en</strong> voor de thuiszorg<br />
verpleegkundig niveau.<br />
Hieronder word<strong>en</strong> de succesfactor<strong>en</strong> <strong>en</strong> verbeterpunt<strong>en</strong> in aanbeveling<strong>en</strong> uit geschrev<strong>en</strong>:<br />
Er di<strong>en</strong>t zowel inhoudelijke, als implem<strong>en</strong>tatieondersteuning gegev<strong>en</strong> te word<strong>en</strong>. Dit kan het<br />
beste verdeeld word<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> periode van vijf á zes maand<strong>en</strong>. De inhoudelijke ondersteuning<br />
kan het beste gegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door inhoudsdeskundig<strong>en</strong> die betrokk<strong>en</strong> zijn geweest <strong>bij</strong><br />
ontwikkeling van de richtlijn. Wat betreft implem<strong>en</strong>tatieondersteuning is e<strong>en</strong> contextanalyse<br />
waarmee zowel informatie over de implem<strong>en</strong>tatieomstandighed<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong> wordt, als ook<br />
tegelijkertijd collega’s direct geïnformeerd <strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> ideale manier om e<strong>en</strong><br />
implem<strong>en</strong>tatie in e<strong>en</strong> care-sector te start<strong>en</strong>. De vrag<strong>en</strong> van de contextanalyse di<strong>en</strong><strong>en</strong> zo<br />
e<strong>en</strong>voudig mogelijk geformuleerd te word<strong>en</strong> <strong>en</strong> het aantal vrag<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t beperkt te blijv<strong>en</strong><br />
(maximaal ti<strong>en</strong>). De (op de contextanalyse gebaseerde) implem<strong>en</strong>tatieadviez<strong>en</strong> ‘op maat’ di<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
vertaald te word<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> stapp<strong>en</strong>plan, zodat de voortrekkers e<strong>en</strong> beter beeld hebb<strong>en</strong> van de<br />
volgorde waarin ze de implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> het beste kunn<strong>en</strong> inzett<strong>en</strong>. Het betrekk<strong>en</strong> van de<br />
teamleiders/ leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van de voortrekkers bevordert de b<strong>en</strong>odigde ondersteuning <strong>en</strong><br />
facilitering van de voortrekkers.<br />
Voor optimaal leereffect van de voortrekkers is het aan te bevel<strong>en</strong> om voortrekkers van<br />
e<strong>en</strong>zelfde functi<strong>en</strong>iveau in e<strong>en</strong> coachingstraject te plaats<strong>en</strong>. Voortrekkers in de thuiszorg kunn<strong>en</strong><br />
het beste e<strong>en</strong> verpleegkundig opleidingsniveau hebb<strong>en</strong>. In de verzorgings- <strong>en</strong> verpleeghuiz<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> dit zowel verpleegkundig<strong>en</strong> als verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> IG zijn. Verder is het van groot belang voor<br />
e<strong>en</strong> succesvolle implem<strong>en</strong>tatie om <strong>bij</strong> de selectie van voortrekkers te selecter<strong>en</strong> op voldo<strong>en</strong>de<br />
communicatieve <strong>en</strong> <strong>en</strong>thousiasmer<strong>en</strong>de capaciteit<strong>en</strong>, initiatief <strong>en</strong> creativiteit <strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />
de organisatie.<br />
5.2 Aanbeveling<strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> voor de care<br />
Hieronder volg<strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> met betrekking tot in te zett<strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatiestrategieën <strong>en</strong> -<br />
activiteit<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> multidisciplinaire richtlijn in de care. Omdat<br />
implem<strong>en</strong>tatiestrategieën di<strong>en</strong><strong>en</strong> om gebruik te mak<strong>en</strong> van aanwezige bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> of<br />
om belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> weg te nem<strong>en</strong> of om te zett<strong>en</strong> in bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> de<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 27
aanbeveling<strong>en</strong> gestructureerd word<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de zes verschill<strong>en</strong>de niveaus van het LEVVmodel<br />
(2010). In Figuur 2 is dit schematisch weergegev<strong>en</strong>.<br />
Niveau 1: de richtlijn<br />
Het is voor e<strong>en</strong> goede implem<strong>en</strong>tatie belangrijk dat e<strong>en</strong> nieuwe richtlijn, praktijkkaart of protocol<br />
goed aansluit <strong>bij</strong> de bestaande kwaliteitssystem<strong>en</strong> <strong>en</strong> werkwijze binn<strong>en</strong> de organisaties <strong>en</strong> <strong>bij</strong><br />
bestaande protocoll<strong>en</strong> <strong>en</strong> richtlijn<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> bepaald gebied. Indi<strong>en</strong> dit nog niet voldo<strong>en</strong>de het<br />
geval is, ligt hier e<strong>en</strong> taak voor de voortrekker. Belangrijk is dat de voortrekker daar<strong>bij</strong><br />
ondersteuning vraagt <strong>en</strong> krijgt van <strong>bij</strong>voorbeeld de teamleider, kwaliteitsfunctionaris of e<strong>en</strong><br />
gespecialiseerd verpleegkundige. Aangepaste instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> of protocoll<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> volledig te zijn,<br />
maar wel zo kort <strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudig mogelijk. Ze di<strong>en</strong><strong>en</strong> aan te sluit<strong>en</strong> <strong>bij</strong> het opleidings-, d<strong>en</strong>k- <strong>en</strong><br />
k<strong>en</strong>nisniveau van de laagst opgeleid<strong>en</strong> die er mee moet<strong>en</strong> gaan werk<strong>en</strong>. Het bundel<strong>en</strong> van alle<br />
b<strong>en</strong>odigde protocoll<strong>en</strong>, lijstjes <strong>en</strong>/of instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> rondom e<strong>en</strong> bepaald onderwerp bevordert het<br />
begrip <strong>en</strong> het gebruik ervan.<br />
Niveau 2: zorgverl<strong>en</strong>ers<br />
Voor e<strong>en</strong> probleem als urine-incontin<strong>en</strong>tie, dat vaak als iets vanzelfsprek<strong>en</strong>ds wordt beschouwd,<br />
di<strong>en</strong>t eerst de bewustwording over dat prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> behandeling effectief is, te word<strong>en</strong> vergroot.<br />
Wanneer weinig bewustwording verwacht wordt, is het aan te bevel<strong>en</strong> dat de voortrekker is eerst<br />
zelf de richtlijn toepast. De resultat<strong>en</strong> hiervan kunn<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s <strong>bij</strong>drag<strong>en</strong> aan inzicht in<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van werk<strong>en</strong> met de richtlijn. Wanneer er kost<strong>en</strong> met de nieuwe werkwijze bespaard<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, verdi<strong>en</strong>t het aanbeveling ook dit inzichtelijk te mak<strong>en</strong> voor de beoogde<br />
gebruikers van de richtlijn. Als bewustwording verbeterd is, kan de inhoudelijke k<strong>en</strong>nis vergroot<br />
word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> teamleider di<strong>en</strong>t alle verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> tot het volg<strong>en</strong> van de training te motiver<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
het <strong>bij</strong>won<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel als verplichting op te nem<strong>en</strong>.<br />
Niveau 3: cliënt<br />
Begin met (lat<strong>en</strong>) toepass<strong>en</strong> van de nieuwe richtlijn <strong>bij</strong> die cliënt<strong>en</strong> <strong>bij</strong> wie redelijk snel <strong>en</strong><br />
gemakkelijk goed zichtbare resultat<strong>en</strong> te behal<strong>en</strong> zijn, zodat motivatie van de beoogde<br />
richtlijngebruikers behoud<strong>en</strong> blijft. De k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> cliënt die implem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong><br />
richtlijn kunn<strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong> of bevorder<strong>en</strong> zijn erg afhankelijk van het specifieke zorgprobleem.<br />
In het geval van e<strong>en</strong> aando<strong>en</strong>ing waar<strong>bij</strong> schaamte <strong>bij</strong> de cliënt <strong>en</strong> familie e<strong>en</strong> grote rol speelt, is<br />
het belangrijk dat de zorgverl<strong>en</strong>er het onderwerp bespreekbaar maakt. In het geval van urineincontin<strong>en</strong>tie<br />
kan de PRAFAB hier<strong>bij</strong> ondersteun<strong>en</strong>d zijn. Op de PG-verpleeghuisafdeling<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t<br />
overlegd <strong>en</strong> afgestemd te word<strong>en</strong> met de naast<strong>en</strong> van de cliënt alvor<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e richtlijn<br />
toegepast wordt. Dit geldt met name <strong>bij</strong> cliënt<strong>en</strong> met cognitieve <strong>en</strong>/of gedragsproblem<strong>en</strong>. Stel<br />
realistische doel<strong>en</strong> over nog te behal<strong>en</strong> winst <strong>bij</strong> deze groep. In de thuiszorg di<strong>en</strong>t de<br />
zelfstandigheid <strong>en</strong> zelfredzaamheid van cliënt<strong>en</strong> gerespecteerd te word<strong>en</strong> <strong>en</strong> is de rol van<br />
verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> voornamelijk adviser<strong>en</strong>d.<br />
Niveau 4: team<br />
De voortrekker di<strong>en</strong>t de teamleider regelmatig te informer<strong>en</strong> <strong>en</strong> te betrekk<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de<br />
implem<strong>en</strong>tatie. De teamleider di<strong>en</strong>t m<strong>en</strong>tale <strong>en</strong> praktische ondersteuning te bied<strong>en</strong> aan de<br />
voortrekker, aandachtsvelders, projectgroepjes <strong>en</strong> andere betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>bij</strong> de implem<strong>en</strong>tatie van<br />
e<strong>en</strong> richtlijn. In de thuiszorg werkt ieder voor zich <strong>en</strong> is goede aansturing <strong>en</strong> coaching van de<br />
verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> verpleegkundige cruciaal. Deze verpleegkundige di<strong>en</strong>t tev<strong>en</strong>s<br />
aanspreekpunt <strong>en</strong> coördinator te zijn voor de sam<strong>en</strong>werking met de andere disciplines. Ook het<br />
aandachtsvelderprincipe, waar<strong>bij</strong> e<strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong>de ‘verantwoordelijk’ wordt gesteld voor het<br />
onderwerp van de te implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> richtlijn, werkt hier goed. Beide strategieën kunn<strong>en</strong> naast<br />
elkaar ingezet word<strong>en</strong>. Ook in de verzorgingshuiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> verpleeghuisteams lijkt het<br />
aandachtsvelderprincipe goed te werk<strong>en</strong>. Belangrijk <strong>bij</strong> het implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> van multidisciplinaire<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 28
ichtlijn<strong>en</strong> is het betrekk<strong>en</strong> van de relevante andere disciplines. Neem het multidisciplinaire<br />
onderwerp op als vast item in het teamoverleg of MDO.<br />
Niveau 5: organisatie/care-setting<br />
In de thuiszorg di<strong>en</strong>t er als eerste voor gezorgd te word<strong>en</strong> dat de basiswerkwijze rondom het<br />
zorgleefplan goed geïmplem<strong>en</strong>teerd is alvor<strong>en</strong>s met nieuwe richtlijn<strong>en</strong> aan de slag te gaan.<br />
Vervolg<strong>en</strong>s di<strong>en</strong>t de sam<strong>en</strong>werking met relevante disciplines verbeterd te word<strong>en</strong> (ook in<br />
verzorgingshuiz<strong>en</strong>). De voortrekker di<strong>en</strong>t hier<strong>bij</strong> ondersteuning te krijg<strong>en</strong> van teamleider of<br />
kwaliteitsfunctionaris. Indi<strong>en</strong> nodig di<strong>en</strong>t het hoger managem<strong>en</strong>t betrokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ingeschakeld te<br />
word<strong>en</strong> om afsprak<strong>en</strong> af te dwing<strong>en</strong>. Stem de b<strong>en</strong>odigde aanpassing<strong>en</strong> aan de protocoll<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> af met kwaliteitsfunctionariss<strong>en</strong> <strong>en</strong> laat ze vervolg<strong>en</strong>s opnem<strong>en</strong> in het zorgdossier<br />
of zorgleefplan. Zoals reeds bek<strong>en</strong>d vanuit de curatieve sector: start niet met e<strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatie<br />
terwijl er reorganisaties <strong>en</strong> cursuss<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong>, die de aandacht <strong>en</strong> tijd van de zorgverl<strong>en</strong>ers<br />
al opeis<strong>en</strong>.<br />
Niveau 6: sociaal-politieke omgeving<br />
Wijz<strong>en</strong> op de eis<strong>en</strong> die vanuit de norm<strong>en</strong> Verantwoorde Zorg word<strong>en</strong> gesteld kan bevorder<strong>en</strong>d<br />
<strong>en</strong> als stimuler<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong>. In de verpleeghuiz<strong>en</strong> is m<strong>en</strong> echter wat terughoud<strong>en</strong>d door<br />
de gedachte dat wanneer voor elke norm uit het kwaliteitskader ‘lijstjes’ moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingevuld,<br />
dit niet haalbaar is. Organisaties di<strong>en</strong><strong>en</strong> daarom goed af te weg<strong>en</strong> welke instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ze will<strong>en</strong><br />
inzett<strong>en</strong>, om aan de norm<strong>en</strong> te voldo<strong>en</strong>. Vanuit het Kwaliteitskader zoud<strong>en</strong> meer handvatt<strong>en</strong><br />
gegev<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> over hoe organisaties aan de norm<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>. Dit geldt met<br />
name voor de thuiszorg.<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 29
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 30
Figuur 2. Succesvolle implem<strong>en</strong>tatie-activiteit<strong>en</strong> voor (multidisciplinaire) richtlijn<strong>en</strong> in de care,<br />
uitgesplitst naar niveau van beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong>.<br />
Niveau Implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> care algeme<strong>en</strong> Implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> specifieke care-setting<br />
Richtlijn<br />
- Bundel alle b<strong>en</strong>odigde lijst<strong>en</strong>/material<strong>en</strong><br />
Zorgverl<strong>en</strong>ers<br />
Cliënt<br />
Team<br />
Organisatie/<br />
care-setting<br />
Sociaal-politieke<br />
omgeving<br />
- Pas praktijkkaart <strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan aan bestaand kwaliteitssysteem<br />
<strong>en</strong> reeds in gebruik zijnde protocoll<strong>en</strong><br />
- Pas praktijkkaart <strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan aan laagste opleidingsniveau dat<br />
met de kaart moet werk<strong>en</strong><br />
- Vraag ondersteuning van teamleider, kwaliteitsfunctionaris of<br />
gespecialiseerd verpleegkundige <strong>bij</strong> aanpass<strong>en</strong> van praktijkkaart of<br />
bestaand protocol<br />
- Pas eerst zelf richtlijn toe<br />
- Vergroot bewustwording <strong>en</strong> inhoudelijke k<strong>en</strong>nis van verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
- Pas richtlijn in eerste instantie alle<strong>en</strong> toe <strong>bij</strong> cliënt<strong>en</strong> <strong>bij</strong> wie snel <strong>en</strong><br />
gemakkelijk goede resultat<strong>en</strong> te behal<strong>en</strong> zijn, dit zijn veelal nieuwe<br />
cliënt<strong>en</strong><br />
- Maak onderwerp<strong>en</strong> waar<strong>bij</strong> schaamte e<strong>en</strong> rol kan spel<strong>en</strong>, bespreekbaar<br />
<strong>bij</strong> cliënt <strong>en</strong>/of naast<strong>en</strong> van cliënt<br />
- Zet projectgroepjes, koppels of aandachtsvelders in ter ondersteuning<br />
van voortrekker<br />
- Informeer <strong>en</strong> betrek relevante disciplines<br />
- Neem onderwerp richtlijn op als vast item teamoverleg of MDO<br />
- Teamleider biedt m<strong>en</strong>tale <strong>en</strong> praktische ondersteuning aan voortrekker<br />
<strong>en</strong> aandachtsvelders<br />
- Ga na wat bestaande kwaliteitssysteem <strong>en</strong> werkwijze binn<strong>en</strong> de<br />
organisatie is <strong>en</strong> sluit hier zoveel mogelijk <strong>bij</strong> aan<br />
- Neem aangepast protocol op in zorgleefplan/ zorgdossiers<br />
- (Wijs op) aansluiting <strong>bij</strong> norm<strong>en</strong> Verantwoorde Zorg<br />
- Hoger managem<strong>en</strong>t weegt af welke instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in te zett<strong>en</strong> om aan<br />
de norm<strong>en</strong> te voldo<strong>en</strong><br />
- Ontwikkel meer handvatt<strong>en</strong> voor organisaties hoe aan de norm<strong>en</strong><br />
voldaan kan word<strong>en</strong><br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care<br />
- Thuiszorg: teamleider motiveert <strong>en</strong> verplicht verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> tot <strong>bij</strong>won<strong>en</strong><br />
training<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t richtlijn<br />
- Thuiszorg: pas taak verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> aan aan zelfstandigheid <strong>en</strong><br />
zelfredzaamheid cliënt: meer adviser<strong>en</strong>de rol<br />
- Verpleeghuis PG: betrek <strong>en</strong> informeer familie van cliënt<br />
- Verpleeghuis <strong>en</strong> verzorgingshuis: stel realistische doel<strong>en</strong> over te<br />
behal<strong>en</strong> winst <strong>bij</strong> cliënt<strong>en</strong> die al langer dan 3 maand<strong>en</strong> incontin<strong>en</strong>t zijn<br />
of cognitieve <strong>en</strong>/of gedragsproblem<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
- Thuiszorg: e<strong>en</strong> verpleegkundige stuurt aan <strong>en</strong> coacht de verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
- Thuiszorg: e<strong>en</strong> verpleegkundige is aanspreekpunt <strong>en</strong> coördinator voor<br />
multidisciplinaire sam<strong>en</strong>werking<br />
-Thuiszorg: maak eerst basiswerkwijze rondom het zorgleefplan in orde<br />
- Verzorgingshuiz<strong>en</strong> + thuiszorg: verbeter sam<strong>en</strong>werking met relevante<br />
disciplines. Schakel hoger managem<strong>en</strong>t in voor initiër<strong>en</strong> <strong>en</strong> vastlegg<strong>en</strong><br />
van afsprak<strong>en</strong> voor multidisciplinaire sam<strong>en</strong>werking
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 32
Gebruikte afkorting<strong>en</strong><br />
EVV’er Eerste Verantwoordelijke Verzorg<strong>en</strong>de<br />
MDO multidisciplinair overleg<br />
PG psychogeriatrisch<br />
Richtlijn UIO Richtlijn Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong><br />
(LEVV, 2010)<br />
UI urine-incontin<strong>en</strong>tie<br />
ZZP zorgzwaartepakket<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 34
Refer<strong>en</strong>ties<br />
Cox K., Holleman G., Linge R. van. Implem<strong>en</strong>tatie van richtlijn<strong>en</strong> in de praktijk. Ervaring<strong>en</strong> uit het Iimpuls-project.<br />
Nederlands Tijdschrift voor Evid<strong>en</strong>ce Based Pratice. 2010 Jan 1; pages 4-7.<br />
Fleur<strong>en</strong> M., Wiefferink, K., Pauluss<strong>en</strong>, T. 2004. Determinants of innovation within health care<br />
organizations: literature review and Delphi study. Int J Qual Health Care. 2004 Apr;16(2):107-23.<br />
Francke A.L., Smit M.C., de Veer A.J., Mistia<strong>en</strong> P. Factors influ<strong>en</strong>cing the<br />
implem<strong>en</strong>tation of clinical guidelines for health care professionals: a systematic<br />
meta-review. BMC Med Inform Decis Mak. 2008 Sep 12;8:38. Review. PubMed PMID:<br />
18789150;<br />
Grol R., Grimshaw J. 2003. From best evid<strong>en</strong>ce to best practice: effective implem<strong>en</strong>tation of change<br />
in pati<strong>en</strong>ts. The Lancet, Volume 362, Issue 9391, pages 1225-1230.<br />
Grol R. & W<strong>en</strong>sing, M. Implem<strong>en</strong>tatie. Effectieve verbetering van de patiënt<strong>en</strong>zorg. Elsevier<br />
Gezondheidszorg, 2006<br />
Holleman G. 2008. LEVV Werkmodel Implem<strong>en</strong>tatie. Landelijk Expertisec<strong>en</strong>trum Verpleging &<br />
Verzorging (LEVV).<br />
Holleman G., Cox K., Ling<strong>en</strong> R. van. 2009. Eindverslag evaluatieonderzoek Implem<strong>en</strong>tatie impuls.<br />
ZonMw.<br />
Holleman G. & Tol M., van. 2008. Vrag<strong>en</strong>lijst Contextanalyse. Landelijk Expertisec<strong>en</strong>trum Verpleging<br />
& Verzorging (LEVV).<br />
Holleman G. & Tol M., van. 2008. Model beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie richtlijn<strong>en</strong> in de<br />
zorg. Landelijk Expertisec<strong>en</strong>trum Verpleging & Verzorging (LEVV).<br />
Landelijk Expertisec<strong>en</strong>trum Verpleging & Verzorging (LEVV). 2010. Richtlijn urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong><br />
kwetsbare ouder<strong>en</strong>.<br />
Li L.C., Grimshaw J.M., Niels<strong>en</strong> C., Judd M., Coyte P.C & Graham I.D. 2009 Use of Communities of<br />
practice in business and health care sectors: A systematic review. Implem<strong>en</strong>tation Sci<strong>en</strong>ce, 4, 27.<br />
National Institute for Health and Clinical Excell<strong>en</strong>ce (NICE). 2006. Urinary incontin<strong>en</strong>ce. The<br />
managem<strong>en</strong>t of urinary incontin<strong>en</strong>ce in wom<strong>en</strong>.<br />
Universiteit Maastricht, Departm<strong>en</strong>t of Health Care and Nursing Sci<strong>en</strong>ce. 2008.Landelijke<br />
Preval<strong>en</strong>tiemeting zorgproblem<strong>en</strong>. Rapportage resultat<strong>en</strong> 2008. Maastricht. Universitaire Pers<br />
Maastricht.<br />
W<strong>en</strong>ger E. 1998. Communities of Practice: Learning, Meaning and Id<strong>en</strong>tity. New York: Cambridge<br />
University Press.<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 35
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 36
Bijlag<strong>en</strong><br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 37
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 38
Bijlage 1. K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> deelnem<strong>en</strong>de organisaties <strong>en</strong> voortrekkers<br />
Sector K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />
organisatie:<br />
geografische ligging<br />
Thuiszorg<br />
Verzorgingshuis<br />
Gem<strong>en</strong>gde<br />
afdeling<strong>en</strong><br />
Verpleeghuis<br />
Somatische<br />
afdeling<strong>en</strong><br />
Verpleeghuis<br />
PG-afdeling<strong>en</strong><br />
Provincie Utrecht<br />
Regio Eemland<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />
organisatie:<br />
stad/platteland<br />
Grote stad<br />
147.000<br />
inwoners<br />
Friesland In c<strong>en</strong>trum stad<br />
45.000 inwoners<br />
Provincie Utrecht<br />
Midd<strong>en</strong><br />
Provincie Utrecht<br />
Noord<br />
Grote stad<br />
311.000<br />
inwoners<br />
Stadje 25.000<br />
inwoners<br />
Noord-Holland Noord Aan rand stad<br />
57.000 inwoners<br />
West-Friesland Dorp 2.000<br />
inwoners<br />
Provincie Utrecht<br />
Noord<br />
Provincie Utrecht<br />
Regio Eemland<br />
Stadje 25.000<br />
inwoners<br />
In c<strong>en</strong>trum grote<br />
stad 147.000<br />
inwoner<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />
organisatie:<br />
grootte<br />
9 woonzorgc<strong>en</strong>tra,<br />
4 verpleeghuiz<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
dep<strong>en</strong>dances,<br />
thuiszorglocaties<br />
1 woonzorgc<strong>en</strong>trum<br />
6 zorgc<strong>en</strong>tra,<br />
7 woonc<strong>en</strong>tra,<br />
3 woonzorgc<strong>en</strong>tra<br />
2 verpleeghuiz<strong>en</strong>,<br />
woonzorgc<strong>en</strong>trum<br />
8 verpleeghuiz<strong>en</strong>,<br />
8 verzorgingshuiz<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
woonzorgc<strong>en</strong>tra<br />
8 verpleeghuiz<strong>en</strong>,<br />
8 verzorgingshuiz<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
woonzorgc<strong>en</strong>tra<br />
2 verpleeghuiz<strong>en</strong>,<br />
woonzorgc<strong>en</strong>trum<br />
9 woonzorgc<strong>en</strong>tra,<br />
4 verpleeghuiz<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
dep<strong>en</strong>dances, thuiszorg<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />
locatie:<br />
grootte<br />
140 cliënt<strong>en</strong><br />
74 cliënt<strong>en</strong><br />
plus 27 cliënt<strong>en</strong> op<br />
verpleegunit<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />
afdeling:<br />
sam<strong>en</strong>stelling<br />
cliënt<strong>en</strong>groep<br />
Functie<br />
voortrekker<br />
thuiswon<strong>en</strong>d Gespecialiseerd<br />
verpleegkundige:<br />
Incontin<strong>en</strong>tieverpleegkundige<br />
Gem<strong>en</strong>gd<br />
Gem<strong>en</strong>gd<br />
gem<strong>en</strong>gd<br />
1<br />
Verzorg<strong>en</strong>de IG 2<br />
Verzorg<strong>en</strong>de IG 3<br />
Praktijkverpleegkundige<br />
127 appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gem<strong>en</strong>gd Praktijkverpleegkundige<br />
76 cliënt<strong>en</strong> somatisch<br />
Korsakov <strong>en</strong><br />
verslaving<br />
180 cliënt<strong>en</strong> somatisch<br />
200 cliënt<strong>en</strong> Psychogeriatrisch<br />
(PG)<br />
76 cliënt<strong>en</strong> Psychogeriatrisch<br />
(PG)<br />
120 cliënt<strong>en</strong> Psychogeriatrisch<br />
(PG)<br />
4<br />
5<br />
Verzorg<strong>en</strong>de IG 6<br />
EVV’er <strong>en</strong><br />
verpleegkundige<br />
in opleiding<br />
Nurse<br />
practitioner in<br />
opleiding<br />
Verzorg<strong>en</strong>de IG<br />
Afdelingsmanage<br />
r<br />
7<br />
8<br />
9<br />
10<br />
39
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
Bijlage 2. Docum<strong>en</strong>t ‘Afsprak<strong>en</strong>’<br />
Inspanning<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van de training<br />
‘Urine incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>’<br />
Aanleiding<br />
Het LEVV voert in opdracht van de Regieraad het proefimplem<strong>en</strong>tatie project ‘Urine incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong><br />
kwetsbare ouder<strong>en</strong>’ uit. In het kader van dit project stimuler<strong>en</strong> voortrekkers, teamleiders/managers <strong>en</strong><br />
coaches van het LEVV multidisciplinaire teams in verpleeg- <strong>en</strong> verzorgingshuiz<strong>en</strong>, thuiszorg <strong>en</strong> kleinschalige<br />
woonvorm<strong>en</strong> in het deskundig <strong>en</strong> zorgvuldig omgaan met urine incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>. De<br />
voortrekkers nem<strong>en</strong> deel aan de door het LEVV verzorgde training<strong>en</strong>.<br />
De ondertek<strong>en</strong>aars van dit docum<strong>en</strong>t vind<strong>en</strong> het van groot belang dat de training<strong>en</strong> <strong>en</strong> de invoering van de<br />
richtlijn succesvol verlop<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat voor alle betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> duidelijk is wat m<strong>en</strong> van h<strong>en</strong> kan verwacht<strong>en</strong>. Zij<br />
zull<strong>en</strong> zich inspann<strong>en</strong> om de training<strong>en</strong> <strong>en</strong> de invoering van de richtlijn ‘Urine incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare<br />
ouder<strong>en</strong>’ op de volg<strong>en</strong>de wijze te ondersteun<strong>en</strong>.<br />
Voortrekker (deelnemer training)<br />
1. is vaardig <strong>en</strong> compet<strong>en</strong>t t.a.v. omgaan (signaler<strong>en</strong>, verpleg<strong>en</strong> <strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong>) met urine incontin<strong>en</strong>tie<br />
<strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>;<br />
2. is op de hoogte van de inhoud van de richtlijn <strong>en</strong> de training;<br />
3. stelt zich als voortrekker op;<br />
4. verstrekt informatie over doelstelling<strong>en</strong> van de training;<br />
5. zorgt dat na elke trainingsmiddag teruggekoppeld wordt aan het hele team wat er is besprok<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
gebeurd;<br />
6. demonstreert gedrag dat voortvloeit uit de aanbeveling<strong>en</strong> van de richtlijn;<br />
7. instrueert <strong>en</strong> motiveert collega’s;<br />
8. geeft feedback <strong>en</strong> stimuleert de teamled<strong>en</strong> tot het gev<strong>en</strong> van feedback aan elkaar.<br />
9. zorgt dat afsprak<strong>en</strong> <strong>en</strong> geplande verbeteracties voor elk (multidisciplinair) teamlid toegankelijk zijn.<br />
Teamleider/manager<br />
1. is opdrachtgever;<br />
2. bespreekt de voortgang van het traject ‘Urine incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>’ regelmatig tijd<strong>en</strong>s<br />
team- <strong>en</strong>/of werkoverleg;<br />
3. faciliteert <strong>en</strong> ondersteunt de voortrekker;<br />
4. stelt de voortrekker in de geleg<strong>en</strong>heid om deel te nem<strong>en</strong> aan de training<strong>en</strong> van het LEVV;<br />
5. evalueert afsprak<strong>en</strong> <strong>en</strong> verbeteracties tijd<strong>en</strong>s team<strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>.<br />
LEVV coach<br />
1. is verantwoordelijk voor het coach<strong>en</strong> van de voortrekker in het stimuler<strong>en</strong> van zijn/haar team <strong>en</strong><br />
begeleidt de uit te voer<strong>en</strong> (team)opdracht<strong>en</strong>;<br />
2. maakt individuele afsprak<strong>en</strong> met de voortrekker over de gew<strong>en</strong>ste ondersteuning tijd<strong>en</strong>s de training.<br />
Dit docum<strong>en</strong>t geldt van 15 oktober 2010 t/m 15 maart 2011 <strong>en</strong> is in drievoud opgemaakt.<br />
Voortrekker Teamleider/manager LEVV coach<br />
handtek<strong>en</strong>ing ………………… …………………… ……………………<br />
naam …………………. …………………… ……………………<br />
41
Bijlage 3. Expertgroep<br />
H<strong>en</strong>k Jan<br />
Mulder<br />
Danielle<br />
van Rijn<br />
Paul van<br />
Hout<strong>en</strong><br />
Marcel<br />
Blankhorst<br />
Aart Eli<strong>en</strong>s<br />
Organisatie/<br />
ver<strong>en</strong>iging<br />
Martini Ziek<strong>en</strong>huis<br />
V&VN Contin<strong>en</strong>tieverpleegkundig<strong>en</strong><br />
&<br />
verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
Bekk<strong>en</strong>fysiotherapie<br />
Baarn<br />
NVFB<br />
Zonnehuisgroep<br />
Amstelland<br />
Ver<strong>en</strong>so<br />
Zorggroep De Leiboom<br />
(is per 1 april 2011:<br />
Carinova Woonzorg)<br />
V&VN<br />
Functie Relevante informatie<br />
Nurse practitioner<br />
urologie<br />
(Bekk<strong>en</strong>)fysiotherapeut<br />
Specialist<br />
Ouder<strong>en</strong>g<strong>en</strong>eeskunde<br />
Verzorg<strong>en</strong>de <strong>en</strong><br />
teamleider<br />
S<strong>en</strong>ior<br />
beleidsadviseur<br />
V&VN<br />
Voorzitter expertgroep <strong>bij</strong> ontwikkeling<br />
van de richtlijn ‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong><br />
kwetsbare ouder<strong>en</strong>’<br />
Expert <strong>bij</strong> ontwikkeling van de richtlijn<br />
‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie vrouw<strong>en</strong>’<br />
Expert <strong>bij</strong> ontwikkeling van de richtlijn<br />
‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare<br />
ouder<strong>en</strong>’<br />
Betrokk<strong>en</strong> <strong>bij</strong> Zorg voor Beter<br />
‘Verbetertraject Contin<strong>en</strong>tie’<br />
Expert <strong>bij</strong> ontwikkeling van de richtlijn<br />
<strong>en</strong> richtlijn ‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie<br />
vrouw<strong>en</strong>’<br />
Deelnemer Zorg voor Beter<br />
‘Verbetertraject Contin<strong>en</strong>tie’<br />
Kernteamlid Zorg voor Beter<br />
‘Verbetertraject contin<strong>en</strong>tie’<br />
Betrokk<strong>en</strong> <strong>bij</strong> aanvraag opdracht<br />
‘Test<strong>en</strong> van de richtlijn Urineincontin<strong>en</strong>tie<br />
<strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong><br />
door proefimplem<strong>en</strong>tatie in vijf caresettings’<br />
43
Bijlage 4. Vrag<strong>en</strong>lijst contextanalyse care<br />
1.<br />
Welke kant gaan we op?<br />
Wat will<strong>en</strong> we verbeter<strong>en</strong> aan de zorg rondom urine-incontin<strong>en</strong>tie?<br />
2.<br />
a. Wie in onze organisatie zijn allemaal betrokk<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de zorg rondom urine-incontin<strong>en</strong>tie?<br />
b. Wie in onze organisatie moet<strong>en</strong> nog allemaal betrokk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de invoering van deze<br />
richtlijn?<br />
c. Wie in onze organisatie moet<strong>en</strong> (straks) op de hoogte zijn van de inhoud van de richtlijn?<br />
3.<br />
Welke obstakels d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> we teg<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong> als we de richtlijn gaan invoer<strong>en</strong>?<br />
45
4.<br />
a. Welke andere project<strong>en</strong>/traject<strong>en</strong> zijn er al bezig op de afdeling?<br />
b. Aan welke van deze project<strong>en</strong>/traject<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we de invoering van de richtlijn koppel<strong>en</strong>?<br />
5.<br />
Wanneer <strong>en</strong> hoe nem<strong>en</strong> we de tijd om (tuss<strong>en</strong>tijdse) resultat<strong>en</strong> vast te stell<strong>en</strong>?<br />
6.<br />
Wanneer <strong>en</strong> hoe nem<strong>en</strong> we de tijd om (tuss<strong>en</strong>tijdse) resultat<strong>en</strong> vast te stell<strong>en</strong>?<br />
7.<br />
Aan welke voorwaard<strong>en</strong> moet voldaan zijn om te kunn<strong>en</strong> start<strong>en</strong> met de invoering van de<br />
richtlijn?<br />
Met andere woord<strong>en</strong>: wanneer krijg<strong>en</strong> we gro<strong>en</strong> licht?<br />
46
8.<br />
Hoe zorg<strong>en</strong> we ervoor dat er continu aandacht blijft voor deze richtlijn?<br />
9.<br />
Hoe voorkom<strong>en</strong> we dat we terugvall<strong>en</strong> in onze oude manier van b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong>/handel<strong>en</strong>?<br />
10.<br />
a. Wanneer stopp<strong>en</strong> we met de activiteit<strong>en</strong> die de invoering van de richtlijn bevorder<strong>en</strong>?<br />
b. Wat hebb<strong>en</strong> we dan t<strong>en</strong>minste gedaan of bereikt?<br />
11.<br />
Hoe betrekk<strong>en</strong> we de oudere met urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> de uitvoering van de aanbeveling<strong>en</strong> uit<br />
de richtlijn ?<br />
47
12.<br />
Welke rol heeft de familie in de zorg rondom de toiletgang?<br />
13.<br />
In hoeverre is er druk (van binn<strong>en</strong> of buit<strong>en</strong> de organisatie) om de zorg rondom urineincontin<strong>en</strong>tie<br />
te verbeter<strong>en</strong>?<br />
48
Bijlage 5. Logboek<br />
Logboek – Wat gebeurt er?<br />
Ler<strong>en</strong> door middel van e<strong>en</strong> richtlijnproject is ‘fun’. Als je het goed doet leer je veel <strong>en</strong> wat<br />
je leert blijft je <strong>bij</strong>. Het is onvermijdelijk dat je fout<strong>en</strong> maakt. Dat is ook niet erg, als je er<br />
maar van leert. E<strong>en</strong> logboek is e<strong>en</strong> noodzakelijk hulpmiddel om deze less<strong>en</strong> niet te<br />
miss<strong>en</strong>. Het helpt je later <strong>bij</strong> de evaluatie.<br />
Wat is e<strong>en</strong> logboek precies?<br />
E<strong>en</strong> logboek is in dit geval e<strong>en</strong> registratie van wat er allemaal gebeurt tijd<strong>en</strong>s het invoer<strong>en</strong> van<br />
de richtlijn. In het logboek maak je aantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> van iedere belangrijke gebeurt<strong>en</strong>is, voorzi<strong>en</strong><br />
van relevante gegev<strong>en</strong>s als tijd, person<strong>en</strong> <strong>en</strong> comm<strong>en</strong>taar. Relevant comm<strong>en</strong>taar betreft<br />
<strong>bij</strong>voorbeeld:<br />
- wat ging er goed? En waarom ging het goed?<br />
- wat war<strong>en</strong> de oorzak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> fout of e<strong>en</strong> afwijking t<strong>en</strong> opzichte van de planning?<br />
- wat is belangrijk om te onthoud<strong>en</strong> voor de evaluatie?<br />
- etc.<br />
E<strong>en</strong> logboek is ge<strong>en</strong> planning<br />
Haal ze niet door elkaar: e<strong>en</strong> logboek is heel wat anders dan e<strong>en</strong> planning. Ook al gaan ze<br />
grot<strong>en</strong>deels over dezelfde gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> planning maak je vooraf om de voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> zo efficiënt mogelijk te<br />
organiser<strong>en</strong>. Hoe beter de planning, hoe beter het resultaat, de hoeveelheid werk die je kunt<br />
do<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe hoger de kwaliteit ervan. Je kunt e<strong>en</strong> planning <strong>bij</strong>stell<strong>en</strong> als nieuwe informatie dat<br />
nodig maakt, maar dat betreft alle<strong>en</strong> zak<strong>en</strong> die nog moet<strong>en</strong> gebeur<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> logboek is e<strong>en</strong> registratie van wat werkelijk is gebeurd. Vooral die zak<strong>en</strong> die afwek<strong>en</strong> van de<br />
planning. Je probeert altijd zo objectief mogelijk vast te stell<strong>en</strong> waardoor die afwijking<strong>en</strong> zijn<br />
veroorzaakt. Wacht daar niet mee. Op het mom<strong>en</strong>t zelf kun je veel beter vaststell<strong>en</strong> wat die<br />
oorzak<strong>en</strong> war<strong>en</strong>. Laat het daar<strong>bij</strong> niet <strong>bij</strong> het noem<strong>en</strong> van oppervlakkige red<strong>en</strong><strong>en</strong>, zoals ‘Sonja<br />
was de hele ocht<strong>en</strong>d met de dossiers bezig’. Daar leert niemand veel van. Sonja zal dus moet<strong>en</strong><br />
aangev<strong>en</strong> waarom zij niets aan de uitvoering van de richtlijn deed, hoewel dat wel was<br />
afgesprok<strong>en</strong>. Bijvoorbeeld dat ze het niet snapte, of dat ze niet g<strong>en</strong>oeg gemotiveerd of<br />
ondersteund is om de handeling<strong>en</strong> toe te pass<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> voorbeeld van e<strong>en</strong> logboek<br />
Op de achterkant van dit werkblad vind je e<strong>en</strong> logboek wat je kunt gebruik<strong>en</strong>. Het logboek<br />
bestaat uit 2 onderdel<strong>en</strong>: deel 1 gaat over de implem<strong>en</strong>tatie van de richtlijn. Per<br />
implem<strong>en</strong>tatieactiviteit, <strong>bij</strong>v. e<strong>en</strong> informatie<strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst die je voor afdelingsmanagers<br />
organiseert, kun je aangev<strong>en</strong> wat er goed ging, wat er minder goed ging <strong>en</strong> wat je hier ev<strong>en</strong>tueel<br />
aan gaat do<strong>en</strong>. Deel 2 gaat over de uitvoering van de richtlijn <strong>bij</strong> cliënt<strong>en</strong>/bewoners <strong>en</strong> wat<br />
daar<strong>bij</strong> goed <strong>en</strong> minder goed ging, <strong>en</strong> hoe je hiermee om kunt gaan.<br />
49
LOGBOEK van ……………………………...<br />
DEEL 1: Logboek gericht op implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de invoering van de richtlijn<br />
Datum Doel<br />
(zo SMART mogelijk)<br />
Uitgevoerde<br />
implem<strong>en</strong>tatieactiviteit (<strong>bij</strong>v.<br />
informer<strong>en</strong> collega’s via<br />
<strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst)<br />
Resultaat Waardoor verliep het<br />
goed?<br />
Waar liep je teg<strong>en</strong>aan?<br />
Hoe heb je dit<br />
opgelost/welke actie ga je<br />
nu ondernem<strong>en</strong>?<br />
51
DEEL 2: Logboek gericht op toepassing van de richtlijn <strong>bij</strong> cliënt<strong>en</strong><br />
Datum Cliëntgegev<strong>en</strong>s (anoniem) Probleem <strong>bij</strong> cliënt<br />
(Specifieke red<strong>en</strong> voor<br />
toepassing richtlijn)<br />
52<br />
Uitgevoerde activiteit(-<strong>en</strong>)<br />
uit richtlijn<br />
Knelpunt<strong>en</strong> <strong>bij</strong> uitvoering<br />
van deze activiteit(-<strong>en</strong>)<br />
Hoe heb je dit<br />
opgelost/aangepakt?
Bijlage 6. Vrag<strong>en</strong>lijst<br />
Vrag<strong>en</strong>lijst Proefimplem<strong>en</strong>tatie richtlijn ‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie<br />
<strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>’ in de care<br />
Maart 2011<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 53
Toelichting<br />
Uw organisatie neemt deel aan e<strong>en</strong> traject waarin de richtlijn ‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong><br />
kwetsbare ouder<strong>en</strong>’ binn<strong>en</strong> de organisatie geïmplem<strong>en</strong>teerd wordt via verpleegkundige <strong>en</strong>/of<br />
verzorg<strong>en</strong>de ‘voortrekkers’. Deze voortrekkers word<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de implem<strong>en</strong>tatie gecoacht in e<strong>en</strong><br />
speciaal daarvoor opgesteld coachingstraject van de V&VN. Aan het coachingstraject <strong>en</strong> de<br />
implem<strong>en</strong>tatie is e<strong>en</strong> onderzoek gekoppeld, waarin we antwoord prober<strong>en</strong> te krijg<strong>en</strong> op de<br />
vrag<strong>en</strong> of het haalbaar is om de richtlijn ‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>’ te<br />
implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> in verschill<strong>en</strong>de care-sector<strong>en</strong>, <strong>en</strong> wat daar<strong>bij</strong> belemmer<strong>en</strong>de <strong>en</strong><br />
bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> zijn. De richtlijn ‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>’ is e<strong>en</strong><br />
multidisciplinaire richtlijn. We zijn daarom geïnteresseerd naar de ervaring <strong>en</strong> m<strong>en</strong>ing van<br />
verschill<strong>en</strong>de disciplines die <strong>bij</strong> de implem<strong>en</strong>tatie van de richtlijn betrokk<strong>en</strong> zijn. Om deze<br />
red<strong>en</strong> b<strong>en</strong>t u door de voortrekker gevraagd deze vrag<strong>en</strong>lijst in te vull<strong>en</strong>.<br />
Bij de meeste vrag<strong>en</strong> kunt u kiez<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> aantal antwoordmogelijkhed<strong>en</strong>. U kunt telk<strong>en</strong>s<br />
slechts één antwoord kiez<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>zij dat anders is aangegev<strong>en</strong>. Zet in het voor u pass<strong>en</strong>de<br />
hokje e<strong>en</strong> kruisje. In verband met de verwerking van de antwoord<strong>en</strong> het liefst op de volg<strong>en</strong>de<br />
manier:<br />
niet zo maar zo x<br />
Wanneer u zich vergist <strong>bij</strong> het aankruis<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> antwoord kunt u dit als volgt herstell<strong>en</strong>: u<br />
kleurt het hokje voor het foute antwoord helemaal in <strong>en</strong> zet vervolg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> kruisje in het<br />
hokje voor het juiste antwoord.<br />
n Ja (fout antwoord)<br />
x Nee (juiste antwoord)<br />
Omdat voor het onderzoek alle vrag<strong>en</strong> van belang zijn will<strong>en</strong> wij u verzoek<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong><br />
over te slaan. Het is erg belangrijk dat u alle vrag<strong>en</strong> zorgvuldig leest <strong>en</strong> beantwoordt.<br />
Na het invull<strong>en</strong> kunt u de vrag<strong>en</strong>lijst teruggev<strong>en</strong> aan de voortrekker. Deze zal deze dan weer<br />
retourner<strong>en</strong> aan het NIVEL, dat het onderzoek uitvoert.<br />
Mocht u vrag<strong>en</strong> of opmerking<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, dan kunt u contact opnem<strong>en</strong> met de voortrekker(s)<br />
binn<strong>en</strong> uw organisatie of met dr. R<strong>en</strong>ate Verkaik, telefoon: 030 2 729 700 / E-mail:<br />
r.verkaik@nivel.nl.<br />
Veel succes met het invull<strong>en</strong> <strong>en</strong> alvast bedankt voor uw medewerking.<br />
54<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
A. Achtergrond<br />
1. B<strong>en</strong>t u ‘voortrekker’ <strong>bij</strong> de invoering van de richtlijn ‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare<br />
ouder<strong>en</strong>’ (dit betek<strong>en</strong>t dat u het coachingsprogramma van de V&VN volgt)<br />
q Ja<br />
q Nee<br />
2. Bij welke locatie waar de richtlijn Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong> wordt<br />
ingevoerd b<strong>en</strong>t u werkzaam/betrokk<strong>en</strong>?<br />
…………………………………………………………………<br />
3. Tot welke care-sector kan deze locatie gerek<strong>en</strong>d word<strong>en</strong>? (meer antwoord<strong>en</strong> mogelijk)<br />
q Verzorgingshuiz<strong>en</strong><br />
q Thuiszorg<br />
q Kleinschalige woonvorm<strong>en</strong> voor ouder<strong>en</strong> niet zijnde verpleeghuiszorg<br />
q Somatische verpleeghuiszorg<br />
q Psychogeriatrische verpleeghuiszorg<br />
q anders namelijk,……………<br />
4. Wat is uw functie? (meer antwoord<strong>en</strong> mogelijk)<br />
q directie(-lid)<br />
q (locatie-)manager<br />
q (waarnem<strong>en</strong>d) afdelingshoofd<br />
q teamleider<br />
q verpleegkundige<br />
q incontin<strong>en</strong>tieverpleegkundige<br />
q EVV-er<br />
q verzorg<strong>en</strong>de ig<br />
q verzorg<strong>en</strong>de<br />
q help<strong>en</strong>de<br />
q zorghulp<br />
q verpleegkundig specialist<br />
q specialist ouder<strong>en</strong>g<strong>en</strong>eeskunde<br />
q huisarts<br />
q fysiotherapeut<br />
q bekk<strong>en</strong>fysiotherapeut<br />
q ergotherapeut<br />
q anders, namelijk………………………………………………………………..<br />
5. Wat is de hoogste opleiding die u heeft voltooid met e<strong>en</strong> diploma?<br />
q middelbaar (beroeps)onderwijs, te wet<strong>en</strong>…………………………<br />
(naam opleiding)<br />
q hoger (beroepsonderwijs), te wet<strong>en</strong>………………………………..<br />
(naam opleiding)<br />
q anders, namelijk…………………………………………………………………<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 55
6. Zelfstandigheid in werk<br />
56<br />
nooi som vaak altijd<br />
t s<br />
a Heeft u vrijheid <strong>bij</strong> het uitvoer<strong>en</strong> van uw werkzaamhed<strong>en</strong>? q q q q<br />
b Heeft u invloed op de planning van uw werkzaamhed<strong>en</strong>? q q q q<br />
c Heeft u invloed op het werktempo? q q q q<br />
d Kunt u zelf bepal<strong>en</strong> hoe u uw werk uitvoert? q q q q<br />
e Kunt u uw werk ev<strong>en</strong> onderbrek<strong>en</strong> als u dat nodig vindt? q q q q<br />
f Kunt u zelf de volgorde van uw werkzaamhed<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>? q q q q<br />
g Kunt u meebesliss<strong>en</strong> over het tijdstip waarop iets af moet zijn? q q q q<br />
h Kunt u zelf bepal<strong>en</strong> hoeveel tijd u aan e<strong>en</strong> bepaalde activiteit<br />
besteedt?<br />
q q q q<br />
i Lost u problem<strong>en</strong> in uw werkzaamhed<strong>en</strong> zelf op? q q q q<br />
j Kunt u uw werk zelf indel<strong>en</strong>? q q q q<br />
k Kunt u zelf de inhoud van uw werkzaamhed<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>? q q q q<br />
B. Bruikbaarheid richtlijn ‘Urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>’<br />
7.De richtlijn bevat adviez<strong>en</strong> op het gebied van (1) diagnostiek/anamnese, (2) behandeling,<br />
<strong>en</strong> (3) interv<strong>en</strong>ties gericht op toiletgang. Kunt u aangev<strong>en</strong> hoe u de bruikbaarheid van deze<br />
adviez<strong>en</strong> beoordeelt? (e<strong>en</strong> advies kan bruikbaar zijn ook als het maar voor <strong>en</strong>kele cliënt<strong>en</strong><br />
toepasbaar is).<br />
slecht matig voldo<strong>en</strong>d<br />
e<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care<br />
goed Ge<strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>ing<br />
Diagnostiek/anamnese:<br />
- Anamnese gericht op urine-incontin<strong>en</strong>tie q q q q q<br />
- Mictiedagboek q q q q q<br />
- Nagaan factor<strong>en</strong> die van invloed zijn op urineincontin<strong>en</strong>tie<br />
q q q q q<br />
- Nagaan ernst <strong>en</strong> impact urine-incontin<strong>en</strong>tie q q q q q<br />
Behandeling:<br />
- Gev<strong>en</strong> van leefstijladviez<strong>en</strong> q q q q q<br />
- Bekk<strong>en</strong>bodemspiertraining (<strong>bij</strong> stress incontin<strong>en</strong>tie) q q q q q<br />
- Blaastraining (<strong>bij</strong> urge of aandrangincontin<strong>en</strong>tie) q q q q q<br />
- Behandeling d.m.v. medicatie (<strong>bij</strong> urge of<br />
aandrangincontin<strong>en</strong>tie)<br />
q q q q q
Interv<strong>en</strong>ties gericht op toiletgang:<br />
slecht<br />
matig<br />
voldo<strong>en</strong>d<br />
e<br />
goed<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 57<br />
ge<strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>ing<br />
- Toiletgang na att<strong>en</strong>der<strong>en</strong> q q q q q<br />
- Instructies over toilethouding <strong>en</strong> uitplass<strong>en</strong> q q q q q<br />
- (Advies over) gebruik incontin<strong>en</strong>tie<br />
absorptiemateriaal<br />
q q q q q<br />
- Huidverzorging q q q q q<br />
C. Haalbaarheid implem<strong>en</strong>tatie<br />
8. Hoe haalbaar acht u de structurele invoering van de richtlijn urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong><br />
kwetsbare ouder<strong>en</strong> door voortrekkers binn<strong>en</strong> de locatie?<br />
q zeer goed haalbaar<br />
q goed haalbaar<br />
q voldo<strong>en</strong>de haalbaar<br />
q matig haalbaar<br />
q slecht haalbaar<br />
9. Hoe haalbaar acht u implem<strong>en</strong>tatie van multidisciplinaire richtlijn<strong>en</strong> door voortrekkers in het<br />
algeme<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> deze sector?<br />
q zeer goed haalbaar<br />
q goed haalbaar<br />
q voldo<strong>en</strong>de haalbaar<br />
q matig haalbaar<br />
q slecht haalbaar<br />
D. Bevorder<strong>en</strong>de <strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong><br />
10. Welke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de richtlijn urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong> werk<strong>en</strong><br />
bevorder<strong>en</strong>d of belemmer<strong>en</strong>d <strong>bij</strong> de implem<strong>en</strong>tatie?<br />
Als er <strong>bij</strong> e<strong>en</strong> bepaald onderdeel ge<strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de of belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> spel<strong>en</strong>, zet<br />
dan e<strong>en</strong> streepje.<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> richtlijn Bevorder<strong>en</strong>d: 1.<br />
2.<br />
3.<br />
Belemmer<strong>en</strong>d: 1.<br />
2.<br />
3.<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> zorgverl<strong>en</strong>ers Bevorder<strong>en</strong>d: 1.<br />
2.<br />
3.
Belemmer<strong>en</strong>d: 1.<br />
2.<br />
3.<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> cliënt<strong>en</strong>/patiënt<strong>en</strong> Bevorder<strong>en</strong>d: 1.<br />
2.<br />
3.<br />
Belemmer<strong>en</strong>d: 1.<br />
2.<br />
3.<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> team Bevorder<strong>en</strong>d: 1.<br />
2.<br />
3.<br />
Belemmer<strong>en</strong>d: 1.<br />
2.<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> organisatie/<br />
care-setting<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> sociaal-politieke<br />
omgeving<br />
58<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care<br />
3.<br />
Bevorder<strong>en</strong>d: 1.<br />
2.<br />
3.<br />
Belemmer<strong>en</strong>d: 1.<br />
2.<br />
3.<br />
Bevorder<strong>en</strong>d: 1.<br />
2.<br />
3.<br />
Belemmer<strong>en</strong>d: 1.<br />
2.<br />
3.<br />
E. Evaluatie coachingsprogramma V&VN (alle<strong>en</strong> te beantwoord<strong>en</strong> door voortrekkers)<br />
11. In hoeverre hebb<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> van het coachingsprogramma u ondersteund<br />
<strong>bij</strong> het implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> van de richtlijn urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> kwetsbare ouder<strong>en</strong>?<br />
Niet Nauwelijks Enigszins Behoo<br />
rlijk<br />
In sterke<br />
mate<br />
- De <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> q q q q q<br />
- De aangereikte instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (<strong>bij</strong>v. praktijkkaart,<br />
high five, verkeersbord<strong>en</strong>)<br />
- De implem<strong>en</strong>tatieadviez<strong>en</strong> specifiek voor uw<br />
locatie<br />
- De telefonische adviez<strong>en</strong> van de<br />
implem<strong>en</strong>tatiecoach<br />
q q q q q<br />
q q q q q<br />
q q q q q
12. Hoe zou het coachingsprogramma verbeterd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>? D<strong>en</strong>k hier<strong>bij</strong> <strong>bij</strong>voorbeeld<br />
aan inhoud, opzet <strong>en</strong> organisatie.<br />
_________________________________________________________________<br />
_________________________________________________________________<br />
_________________________________________________________________<br />
_________________________________________________________________<br />
13. Welk cijfer zou u het coachingsprogramma will<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>? (graag omcirkel<strong>en</strong>)<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10<br />
Bedankt voor uw medewerking!<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 59
60<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
Bijlage 7. Topiclist interviews<br />
1) Voortrekkers gev<strong>en</strong> globaal aan hoe ze proefimplem<strong>en</strong>tatie hebb<strong>en</strong> aangepakt<br />
2) Hoe bruikbaar is de richtlijn in de verpleeghuis-/verzorgingshuis-/thuiszorgsector?<br />
3) Hoe haalbaar is het om de richtlijn daadwerkelijk te implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>?<br />
Hoe haalbaar is het überhaupt om multidisciplinaire richtlijn<strong>en</strong> in de<br />
verpleeghuis/verzorgingshuis/thuiszorgsector te implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>?<br />
4) Wat zijn factor<strong>en</strong> (geweest) die de implem<strong>en</strong>tatie van de richtlijn bevorder<strong>en</strong>? Op het<br />
niveau van de richtlijn, cliënt, zorgverl<strong>en</strong>ers, team, organisatie, sociaal-politiek?<br />
5) Wat zijn factor<strong>en</strong> (geweest) die de implem<strong>en</strong>tatie van de richtlijn belemmer<strong>en</strong>? Op<br />
het niveau van de richtlijn, cliënt, zorgverl<strong>en</strong>ers, team, organisatie, sociaal-politiek?<br />
6) Wat is <strong>bij</strong> deze bevorder<strong>en</strong>de <strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> specifiek voor de<br />
verpleeghuis/verzorgingshuis/thuiszorgsector?<br />
7) Hoe beoordel<strong>en</strong> jullie het gevolgde coachingstraject? (<strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>,<br />
implem<strong>en</strong>tatieadviez<strong>en</strong>, ondersteuning, l<strong>en</strong>gte van het traject). Heb je iets gemist?<br />
8) Wat will<strong>en</strong> jullie nog meer kwijt?<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 61
62<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
Bijlage 8. Zoekstrategie literatuurstudie<br />
Database: Ovid MEDLINE(R) In-Process & Other Non-Indexed Citations and Ovid<br />
MEDLINE(R) <br />
Search Strategy:<br />
--------------------------------------------------------------------------------<br />
1 "CBO zoekacties urine incontin<strong>en</strong>tie implem<strong>en</strong>tatie".ti. (0)<br />
2 ((urinary adj3 incontin<strong>en</strong>ce) or (stress adj3 incontin<strong>en</strong>ce) or (urge adj3 incontin<strong>en</strong>ce)).tw.<br />
(18082)<br />
3 exp Urinary Incontin<strong>en</strong>ce/ (23032)<br />
4 2 or 3 (27926)<br />
5 "onderdeel urine incontin<strong>en</strong>tie".ti. (0)<br />
6 guideline/ or practice guideline/ (20927)<br />
7 Clinical Protocols/ (17016)<br />
8 (guideline? or standard? or pathway? or protocol?).tw. (1291853)<br />
9 evid<strong>en</strong>ce-based practice/ or evid<strong>en</strong>ce-based medicine/ or evid<strong>en</strong>ce-based nursing/<br />
(44416)<br />
10 or/6-9 (1344556)<br />
11 Guideline Adher<strong>en</strong>ce/ (14450)<br />
12 (implem<strong>en</strong>t* or adher* or polic* or complian* or non?adhere* or non?complian* or<br />
availab*).tw. (1032107)<br />
13 (barrier* or appli* or apply* or strateg*).tw. (1502346)<br />
14 or/11-13 (2338975)<br />
15 4 and 10 and 14 (636)<br />
16 "medline filter voor frail elderly".ti. (0)<br />
17 frail elderly/ (5211)<br />
18 "Aged, 80 and over"/ (478186)<br />
19 Aged/ (1967749)<br />
20 (vulnerabl* or frail* or "very old" or "older olds").tw. (39230)<br />
21 (old or older or elderly or aged or middle?aged or middle aged or aging or geriatric).ti.<br />
(254697)<br />
22 ((old or older or elderly or aged or aging or geriatric) adj3 (people or population or<br />
resid<strong>en</strong>t? or pati<strong>en</strong>t? or in?pati<strong>en</strong>t? or person? or m<strong>en</strong> or wom<strong>en</strong>)).tw. (287952)<br />
23 ((over or aged) adj2 ("65" or "70" or "75" or "80" or "85" or "90" or "95" or "100") adj3<br />
(people or population or pati<strong>en</strong>t? or in?pati<strong>en</strong>t? or person? or m<strong>en</strong> or wom<strong>en</strong>)).tw. (25365)<br />
24 geriatric pati<strong>en</strong>t?.tw. or geriatric.ti. or 20 (52691)<br />
25 ((institut* adj3 (old or elderly or aged)) or nursing home pati<strong>en</strong>t?).tw. (3721)<br />
26 or/17-25 (2229152)<br />
27 s<strong>en</strong>ior?.tw. (19036)<br />
28 aging.mp. or exp Aging/ (229024)<br />
29 27 and 28 (1043)<br />
30 geriatric?.af. (111934)<br />
31 home care/ (25030)<br />
32 resid<strong>en</strong>tial facilities/ or health services for the aged/ or assisted living facilities/ or homes<br />
for the aged/ or nursing homes/ or intermediate care facilities/ or skilled nursing facilities/<br />
(48877)<br />
33 30 or 31 or 32 (169638)<br />
34 (resid<strong>en</strong>t* or population? or group? or people or s<strong>en</strong>ior? or elderly or old or aged).tw.<br />
(3489382)<br />
35 33 and 34 (76797)<br />
36 29 or 35 (77488)<br />
37 26 or 36 (2238421)<br />
38 resid<strong>en</strong>ce characteristics/ or housing/ or indep<strong>en</strong>d<strong>en</strong>t living/ or resid<strong>en</strong>tial mobility/<br />
(28719)<br />
39 "Referral and Consultation"/ (44850)<br />
40 exp Psychiatric Status Rating Scales/ (53452)<br />
41 Neuropsychological Tests/ (52574)<br />
42 Geriatric Assessm<strong>en</strong>t/ (14896)<br />
43 Psychometrics/ (44090)<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 63
44 Psychotherapy/ (37503)<br />
45 health status indicators/ or "severity of illness index"/ or sickness impact profile/<br />
(148054)<br />
46 nursing assessm<strong>en</strong>t/ or nursing diagnosis/ (28889)<br />
47 exp "Delivery of Health Care"/ (664687)<br />
48 Pati<strong>en</strong>t-C<strong>en</strong>tered Care/ (7216)<br />
49 Life Style/ (35257)<br />
50 exp Social Environm<strong>en</strong>t/ (74207)<br />
51 Physical Stimulation/ (14971)<br />
52 Withholding Treatm<strong>en</strong>t/ (8007)<br />
53 Observation/ (3665)<br />
54 exp Terminal Care/ (35966)<br />
55 exp Attitude to Health/ (238618)<br />
56 Life Expectancy/ (12069)<br />
57 exp Decision Making/ (96778)<br />
58 exp Nutritional Support/ or Fluid Therapy/ (45841)<br />
59 Disabled Persons/ (27591)<br />
60 (functional adj3 decline).tw. (2084)<br />
61 (care ward? or psychogeriatric).tw. (1811)<br />
62 (resid<strong>en</strong>t? adj3 admit*).tw. (300)<br />
63 or/38-62 (1264611)<br />
64 26 and 63 (267147)<br />
65 17 or 18 or 20 or 21 or 22 or 24 or 25 or 29 or 35 or 64 (1022539)<br />
66 " filter frail elderly of geriatrische pati<strong>en</strong>t stap 3 meest s<strong>en</strong>sitief".ti. (0)<br />
67 (letter or comm<strong>en</strong>t or editorial).pt. (1107073)<br />
68 65 not 67 (989325)<br />
69 68 and 4 and 10 and 14 (199)<br />
70 69 (199)<br />
71 limit 70 to yr="2005 -Curr<strong>en</strong>t" (76)<br />
72 health facilities/ or ambulatory care facilities/ or rehabilitation c<strong>en</strong>ters/ or exp resid<strong>en</strong>tial<br />
facilities/ (63729)<br />
73 (facilit* or home? or geriatric or ward?).tw. (485643)<br />
74 70 and (72 or 73) (93)<br />
75 74 not 71 (64)<br />
76 75 (64)<br />
77 limit 76 to yr="2000 -Curr<strong>en</strong>t" (32)<br />
78 *Guideline Adher<strong>en</strong>ce/ (6678)<br />
79 (implem<strong>en</strong>t* or adher* or polic* or complian* or non?adhere* or non?complian* or<br />
availab*).ti. (174843)<br />
80 (barrier* or appli* or apply* or strateg*).ti. (262004)<br />
81 or/78-80 (437618)<br />
82 *health facilities/ or *ambulatory care facilities/ or *rehabilitation c<strong>en</strong>ters/ or exp<br />
*resid<strong>en</strong>tial facilities/ (40735)<br />
83 (facilit* or home? or geriatric or ward?).ti. (101529)<br />
84 81 and (82 or 83) (4433)<br />
85 84 and 10 (692)<br />
86 84 and 10 and 68 (243)<br />
87 86 (243)<br />
88 limit 87 to yr="2005 -Curr<strong>en</strong>t" (134)<br />
89 organizational culture/ (10449)<br />
90 from 77 keep 1-32 (32)<br />
91 "Outcome Assessm<strong>en</strong>t (Health Care)"/ (38730)<br />
92 "Attitude of Health Personnel"/ (78538)<br />
93 Health Plan Implem<strong>en</strong>tation/ (2683)<br />
94 Information Dissemination/ (7111)<br />
95 characteri*.ti. (322207)<br />
96 (complexit* adj8 (guidelin* or standard* or protocol?)).tw. (569)<br />
97 (evid<strong>en</strong>ce adj5 based).tw. (50139)<br />
98 89 or 91 or 92 or 93 or 95 or 96 or 97 (496103)<br />
99 86 and 98 (59)<br />
64<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
100 99 (59)<br />
101 limit 100 to yr="2005 -Curr<strong>en</strong>t" (42)<br />
102 4 and 84 (47)<br />
103 (dutch or <strong>en</strong>glish).la. (16175166)<br />
104 102 and 103 (47)<br />
105 limit 104 to yr="2000 -Curr<strong>en</strong>t" (28)<br />
106 81 and (82 or 83) and 10 and 68 and 103 (225)<br />
107 limit 106 to yr="2000 -Curr<strong>en</strong>t" (175)<br />
108 107 and 98 (50) = med 20110518 P focus implem<strong>en</strong>tatie setting factor<strong>en</strong> vanaf 2000<br />
109 care.ti. (281800)<br />
110 109 and 81 and (82 or 83) and 98 and 103 (139)<br />
111 limit 110 to yr="2000 -Curr<strong>en</strong>t" (112)<br />
112 from 111 keep 1-112 (112)<br />
113 104 (47)<br />
114 "francke$".fc_auts. and "factors".fc_titl. and "2008".fc_pubyr. (2)<br />
115 *Delivery of Health Care/ (33187)<br />
116 *Guideline Adher<strong>en</strong>ce/ (6678)<br />
117 *Practice Guidelines as Topic/ (19678)<br />
118 Diffusion of Innovation/ (11271)<br />
119 115 and 116 and 117 and 118 (1)<br />
120 116 and 118 (111)<br />
121 Netherlands/ (41056)<br />
122 (dutch or netherlands).in. (216713)<br />
123 (dutch or netherlands).tw. (38029)<br />
124 or/121-123 (249368)<br />
125 120 and 124 (8) = med 20110518 P focus implem<strong>en</strong>tatie netherlands<br />
126 81 and (118 or 98) and 124 and 103 (424)<br />
127 126 and (82 or 83) (20)<br />
128 exp Organizational Innovation/ (19954)<br />
129 (Barrier? or obstacle?).tw. (140032)<br />
130 ((impeding adj factor?) or (stimulating adj factor?)).tw. (28846)<br />
131 (implem<strong>en</strong>t* or innovate* or dissemination? or diffusion or interstitutional* or<br />
adoption).tw. (308702)<br />
132 (organi?ational adj3 change*).tw. (1996)<br />
133 10 and (14 or 118 or 131 or 132) and (98 or 118 or 128 or 129 or 130) and (82 or 83 or<br />
32) (918)<br />
134 133 and 124 and 103 (40)<br />
135 134 (40)<br />
136 limit 135 to yr="2000 -Curr<strong>en</strong>t" (36)<br />
137 136 and 68 (19) = med 20110519 implem<strong>en</strong>tatie setting factor<strong>en</strong> netherlands vanaf<br />
2000<br />
138 from 137 keep 1-19 (19)<br />
139 10 and (14 or 118 or 131 or 132) and (98 or 118 or 128 or 129 or 130) and 103<br />
(39689)<br />
140 "med091027 CBO filter sysrev & meta Medline START".ti. (0)<br />
141 meta analysis.pt. (28324)<br />
142 (meta-anal$ or metaanal$).af. (51623)<br />
143 (quantitativ$ adj10 (review$ or overview$)).tw. (3203)<br />
144 (systematic$ adj10 (review$ or overview$)).tw. (33773)<br />
145 (methodologic$ adj10 (review$ or overview$)).tw. (4565)<br />
146 medline.tw. and review.pt. (28108)<br />
147 (pooled adj3 analy*).tw. (4976)<br />
148 or/141-147 (97924)<br />
149 "med091027 CBO filter sysrev & meta Medline EINDE".ti. (0)<br />
150 10 and (14 or 118 or 131 or 132) and (98 or 118 or 128 or 129 or 130) and 148 (2963)<br />
151 150 and (82 or 83 or 32) (38)<br />
152 151 and 103 (34)<br />
153 limit 152 to yr="2000 -Curr<strong>en</strong>t" (31) = med 20110519 implem<strong>en</strong>tatie setting factor<strong>en</strong><br />
systrev vanaf 2000<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 65
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
Bijlage 9. Ervaring<strong>en</strong> voortrekkers<br />
Thuiszorg<br />
Van e<strong>en</strong> grote zorgorganisatie uit de provincie Utrecht, regio Eemland, nam e<strong>en</strong><br />
contin<strong>en</strong>tieververpleegkundige deel aan het coachingstraject. Zij wilde de richtlijn in twee<br />
thuiszorgteams implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Eerst is ze nagegaan wie verantwoordelijk is voor het<br />
incontin<strong>en</strong>tiebeleid om direct goed af te kunn<strong>en</strong> stemm<strong>en</strong> met hoger managem<strong>en</strong>t. Na<br />
gesprekk<strong>en</strong> met de teamleidster <strong>en</strong> de beleidsfunctionaris bleek de kwaliteitsfunctionaris<br />
verantwoordelijk.<br />
Twee thuiszorgteams zijn geïnformeerd <strong>en</strong> <strong>en</strong>thousiast gemaakt met behulp van<br />
gesprekstechniek<strong>en</strong> <strong>en</strong> oef<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> vanuit de <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>. Ook de aangedrag<strong>en</strong> methode om<br />
de context in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> input van de medewerkers te krijg<strong>en</strong>, werkte<br />
<strong>en</strong>thousiasmer<strong>en</strong>d. Hieruit volgde e<strong>en</strong> projectgroepje van verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. De verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
kreg<strong>en</strong> het doel van de richtlijn echter niet duidelijk voor og<strong>en</strong>. Ze war<strong>en</strong> erg gericht op het<br />
materiaal <strong>en</strong> gefocust op de zware incontin<strong>en</strong>tiecliënt<strong>en</strong>. Ze zag<strong>en</strong> incontin<strong>en</strong>tie niet als<br />
verpleegprobleem dat vaak voorkom<strong>en</strong> of behandeld kan word<strong>en</strong>. De praktijkkaart was voor h<strong>en</strong><br />
te ingewikkeld.<br />
De voortrekker gebruikte de praktijkkaart daarom om de reeds in de organisatie gebruikte Risicoinv<strong>en</strong>tarisatie<br />
Incontin<strong>en</strong>tie aan te pass<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de richtlijn <strong>en</strong> zorgde ervoor dat het aansloot<br />
<strong>bij</strong> het zorgdossier. De aangepaste lijst is voor gebruik <strong>en</strong> verspreiding voorgelegd aan de<br />
andere voortrekker in de organisatie (zie Verpleeghuiz<strong>en</strong> PG, provincie Utrecht, regio Eemland)<br />
<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> aantal geïnteresseerde collega’s. De lijst werd <strong>en</strong>thousiast ontvang<strong>en</strong>. De<br />
voortrekker stelde e<strong>en</strong> pakketje sam<strong>en</strong> met alle b<strong>en</strong>odigdhed<strong>en</strong>, waaronder de aangepaste<br />
Risico-inv<strong>en</strong>tarisatie, PRAFAB, mictiedagboek <strong>en</strong> houdingskaartjes voor op toilet.<br />
De verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van het projectgroepje hield<strong>en</strong> <strong>bij</strong> neg<strong>en</strong> cliënt<strong>en</strong> het onder de aandacht<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> <strong>en</strong> noteerd<strong>en</strong> waar ze teg<strong>en</strong> aan liep<strong>en</strong>. Ook cliënt<strong>en</strong>, <strong>bij</strong> wie het<br />
niet nodig leek over incontin<strong>en</strong>tie te beginn<strong>en</strong>, reageerd<strong>en</strong> positief. Houdingskaartjes werd<strong>en</strong><br />
positief ontvang<strong>en</strong> <strong>en</strong> op het toilet opgehang<strong>en</strong>. Het mictiedagboek was zowel voor de cliënt<strong>en</strong><br />
als voor de verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> onduidelijk, er was behoefte aan e<strong>en</strong> handleiding. Het viel de<br />
voortrekker op dat de vervolgstapp<strong>en</strong> die in de aangepaste Risico-inv<strong>en</strong>tarisatie Incontin<strong>en</strong>tie<br />
war<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, niet zijn uitgevoerd.<br />
Verzorgingshuiz<strong>en</strong> (gem<strong>en</strong>gde afdeling<strong>en</strong>)<br />
Zorgc<strong>en</strong>trum in Utrecht (stad), locatie A<br />
Van e<strong>en</strong> zeer grote zorgorganisatie in Utrecht nam<strong>en</strong> twee afdeling<strong>en</strong> van twee verschill<strong>en</strong>de<br />
zorgc<strong>en</strong>tra deel aan het coachingstraject. De voortrekker van de eerste locatie, e<strong>en</strong><br />
praktijkverpleegkundige, vond zelf de richtlijn goed leesbaar, maar voor de verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van<br />
niveau 3 of lager was deze te moeilijk. Ze informeerde het team tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> teamoverleg. De<br />
medewerkers beantwoordd<strong>en</strong> <strong>en</strong>thousiast de vrag<strong>en</strong> van de contextanalyse, alhoewel zij<br />
sommige vrag<strong>en</strong> wat ingewikkeld vond<strong>en</strong>. Tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> EVV-overleg werd dieper op de<br />
implem<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong> ieders tak<strong>en</strong> ingegaan. Omdat de verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> aan de hand van de<br />
praktijkkaart niet kond<strong>en</strong> inschatt<strong>en</strong> welke stap ze wanneer moest<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, <strong>en</strong> wanneer ze<br />
kond<strong>en</strong> stopp<strong>en</strong>, heeft de voortrekker e<strong>en</strong> plan van aanpak met daarin tak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
verantwoordelijkhed<strong>en</strong> gemaakt. De verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> moest<strong>en</strong> hier<strong>bij</strong> nog wel begeleid word<strong>en</strong><br />
door e<strong>en</strong> verpleegkundige. De anamnese van de richtlijn lijkt heel specifiek voor arts<strong>en</strong><br />
ontwikkeld. De voortrekker paste deze aan volg<strong>en</strong>s de praktijkkaart van Zorggroep De Leiboom<br />
(in de 2 e <strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst uitgedeeld door teamleider van het Zorg voor Betertraject Contin<strong>en</strong>tie). De<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 67
voortrekker vond het moeilijk de verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> het doel van de richtlijn uit te legg<strong>en</strong> <strong>en</strong> h<strong>en</strong> te<br />
motiver<strong>en</strong>.<br />
Aan de hand van de bestellijst incontin<strong>en</strong>tiemateriaal is e<strong>en</strong> lijst gemaakt van bewoners die in<br />
aanmerking kwam<strong>en</strong> voor de proefimplem<strong>en</strong>tatie. De meest actieve <strong>en</strong> alerte cliënt<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />
uitg<strong>en</strong>odigd om mee te do<strong>en</strong>. Uit de anamneses bleek dat veel bewoners niet incontin<strong>en</strong>t zijn,<br />
terwijl ze wel materiaal om hebb<strong>en</strong>. Niet alle bewoners lek<strong>en</strong> zich voor de leefstijladviez<strong>en</strong> uit de<br />
richtlijn te interesser<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> aantal bewoners droeg al vele jar<strong>en</strong> materiaal uit angst om urine te<br />
verliez<strong>en</strong>. Bij deze m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> was het moeilijk om die ingeslet<strong>en</strong> gewoonte te verander<strong>en</strong>. Feit is<br />
dat veel nieuwe bewoners al incontin<strong>en</strong>tiemateriaal drag<strong>en</strong> als ze vanuit de thuiszorg<br />
binn<strong>en</strong>kom<strong>en</strong>. Bijhoud<strong>en</strong> van het mictiedagboek was moeilijk: bewoners wist<strong>en</strong> vaak niet meer<br />
wanneer ze naar het toilet war<strong>en</strong> geweest <strong>en</strong> door de hoge werkdruk was het voor de<br />
verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> moeilijk consequ<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> mictiedagboek <strong>bij</strong> te houd<strong>en</strong>. Familieled<strong>en</strong> betrekk<strong>en</strong> ging<br />
moeizaam. In e<strong>en</strong> verzorgingshuis houd<strong>en</strong> de cliënt<strong>en</strong> graag nog zelf de regie <strong>en</strong> will<strong>en</strong> uit<br />
schaamte de familie juist niet betrekk<strong>en</strong>. Belemmer<strong>en</strong>d voor de voortgang van de implem<strong>en</strong>tatie<br />
was dat alles steeds ingepland moest word<strong>en</strong>: afsprek<strong>en</strong> met bewoners om de anamnese <strong>en</strong><br />
PRAFAB af te nem<strong>en</strong>, besprek<strong>en</strong> van de uitkomst<strong>en</strong> met huisarts<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> van<br />
implem<strong>en</strong>tatieactiviteit<strong>en</strong> van de voortrekker.<br />
Fysiotherapeut<strong>en</strong> <strong>en</strong> huisarts<strong>en</strong> zijn b<strong>en</strong>aderd door de voortrekker. De fysiotherapeut<strong>en</strong> war<strong>en</strong><br />
van m<strong>en</strong>ing dat ze deze populatie cliënt<strong>en</strong> niet zoveel meer kond<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>. Er war<strong>en</strong> veel<br />
verschill<strong>en</strong>de fysiotherapeut<strong>en</strong> die het liefst zelfstandig functioner<strong>en</strong>. De voortrekker vond het<br />
moeizaam communicer<strong>en</strong> met h<strong>en</strong>. Multidisciplinair werk<strong>en</strong> is volg<strong>en</strong>s haar moeilijk in<br />
verzorgingshuiz<strong>en</strong>, omdat m<strong>en</strong> er erg afhankelijk is van externe partij<strong>en</strong>. Dit verzorgingshuis<br />
heeft maar e<strong>en</strong> klein aantal huisarts<strong>en</strong>, wat het sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> met h<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudiger maakte.<br />
De voortrekker zorgde regelmatig voor tuss<strong>en</strong>evaluaties <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>teerde dan per bewoner wat<br />
er gedaan was <strong>en</strong> welke acties nog nodig war<strong>en</strong>. Dit werd als zeer prettig ervar<strong>en</strong>. Pres<strong>en</strong>tatie<br />
van het feit dat veel teveel materiaal gebruikt werd <strong>bij</strong> contin<strong>en</strong>te bewoners was schokk<strong>en</strong>d. Naar<br />
aanleiding hiervan zijn direct afsprak<strong>en</strong> gemaakt voor de toekomst. Zo zal <strong>bij</strong> nieuwe bewoners<br />
direct volg<strong>en</strong>s de richtlijn nagegaan word<strong>en</strong> of ze daadwerkelijk incontin<strong>en</strong>t zijn <strong>en</strong> daadwerkelijk<br />
materiaal nodig hebb<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong>kort komt er aandacht voor het vergrot<strong>en</strong> van de k<strong>en</strong>nis van de<br />
verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> over incontin<strong>en</strong>tie.<br />
Zorgc<strong>en</strong>trum in Utrecht (stad), locatie B<br />
Op de andere deelnem<strong>en</strong>de locatie van deze grote organisatie heeft de voortrekker sam<strong>en</strong> met<br />
de teamleider <strong>en</strong> de kwaliteitsfunctionaris/verpleegkundig ondersteuner e<strong>en</strong> plan van aanpak<br />
voor de proefimplem<strong>en</strong>tatie gemaakt. De proefimplem<strong>en</strong>tatie werd met e<strong>en</strong> pilot begonn<strong>en</strong>. Er<br />
werd<strong>en</strong> twee koppels ingesteld. Deze koppels bestond<strong>en</strong> uit één contactpersoon (verzorg<strong>en</strong>de)<br />
<strong>en</strong> één incontin<strong>en</strong>tie-aandachtsvelder (help<strong>en</strong>de). Deze koppels verdiept<strong>en</strong> zich als eerste in de<br />
richtlijn <strong>en</strong> ging<strong>en</strong> als eerste <strong>bij</strong> <strong>en</strong>kele bewoners met de richtlijn aan de slag. De praktijkkaart<br />
van de richtlijn <strong>en</strong> de praktijkkaart van de Leiboom (uitgedeeld door expert aanwezig <strong>bij</strong><br />
<strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst II) werd<strong>en</strong> bekek<strong>en</strong>. De één was te compact, de ander te uitgebreid. De kaart<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> door de voortrekker gecombineerd tot e<strong>en</strong> exemplaar dat <strong>bij</strong> het huidige zorgsysteem<br />
aansloot. Per incontin<strong>en</strong>te bewoner werd e<strong>en</strong> mapje gemaakt, bestaande uit de b<strong>en</strong>odigde<br />
material<strong>en</strong> (o.a. anamneseformulier, mictiedagboek <strong>en</strong> PRAFAB). Dit mapje werd met de<br />
koppels doorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Ook werd er e<strong>en</strong> ‘incontin<strong>en</strong>tie-lade’ ingericht. Middels e<strong>en</strong> brief werd<strong>en</strong><br />
de bewoners van de pilot op de hoogte gesteld.<br />
De koppels werd<strong>en</strong> uitgepland om de richtlijn te lez<strong>en</strong>. Ze laz<strong>en</strong> echter slecht <strong>en</strong> de voortrekker<br />
besloot sam<strong>en</strong> met h<strong>en</strong> de richtlijn door te nem<strong>en</strong>. De koppels pland<strong>en</strong> tijd in <strong>bij</strong> de bewoners om<br />
de richtlijn (anamnese) te kunn<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>. Er blek<strong>en</strong> minder bewoners incontin<strong>en</strong>t dan<br />
gedacht. Elke week was er e<strong>en</strong> evaluatiemom<strong>en</strong>t met beide koppels, de voortrekker <strong>en</strong> de<br />
68<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
kwaliteitsfunctionaris. De ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> van de koppels werd<strong>en</strong> gebruikt om<br />
vervolgstapp<strong>en</strong> te zett<strong>en</strong>. Door ziekte door het Norovirus ging<strong>en</strong> deze afsprak<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal<br />
ker<strong>en</strong> niet door. Het meekrijg<strong>en</strong> van de nachtdi<strong>en</strong>st was lastig, zij kiez<strong>en</strong> vaak voor de makkelijk<br />
weg (plakmatt<strong>en</strong>). Andere lop<strong>en</strong>de project<strong>en</strong> (valprev<strong>en</strong>tie) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> verbouwing hebb<strong>en</strong> de<br />
proefimplem<strong>en</strong>tatie bemoeilijkt. Zodra beide koppels ervar<strong>en</strong> zijn, zal de rest van het team<br />
word<strong>en</strong> geschoold. Hier<strong>bij</strong> krijg<strong>en</strong> de drie wond- <strong>en</strong> incontin<strong>en</strong>tieverpleegkundig<strong>en</strong> van de<br />
organisatie e<strong>en</strong> rol.<br />
Woonzorgc<strong>en</strong>trum in Friesland<br />
Deelname aan het coachingstraject was beslot<strong>en</strong> door twee teamleiders van dit grote woonzorgc<strong>en</strong>trum.<br />
Twee afdeling<strong>en</strong> nam<strong>en</strong> deel. De voortrekkers, twee verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> IG, hebb<strong>en</strong> de<br />
implem<strong>en</strong>tatie sam<strong>en</strong> opgepakt <strong>en</strong> zich als eerste op de Werkgroep Incontin<strong>en</strong>tie gericht die e<strong>en</strong><br />
jaar eerder reeds was opgericht. In deze werkgroep zat<strong>en</strong> teamleiders <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
kwaliteitsmedewerker. De material<strong>en</strong> van de richtlijn (anamneselijst <strong>en</strong> mictiedagboek) <strong>en</strong> de<br />
kaart van de Leiboom werd<strong>en</strong> gebundeld in mapjes <strong>en</strong> door deze werkgroep bestudeerd. De<br />
richtlijn sloot goed aan <strong>bij</strong> het protocol ‘Incontin<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> toiletgang’ van het PREZO-plan,<br />
(kwaliteitssysteem). Het mictiedagboek was goed te gebruik<strong>en</strong>, de anamnese werd aangepast<br />
op het zorgplan. De procedures rondom de toiletgang werd<strong>en</strong> aangepast (op afroep <strong>en</strong> vaste<br />
tijd<strong>en</strong>). De werkgroep werd e<strong>en</strong> dag uitgepland om e<strong>en</strong> plan van aanpak voor de<br />
proefimplem<strong>en</strong>tatie te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Hier<strong>bij</strong> zijn aan de ‘op maat’-implem<strong>en</strong>tatieadviez<strong>en</strong> van<br />
V&VN gebruikt. De medewerkers van de twee deelnem<strong>en</strong>de afdeling<strong>en</strong> zijn via twee<br />
voorlichtings<strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> hiervan op de hoogte gebracht. De b<strong>en</strong>odigde material<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />
beschikbaar gesteld. De richtlijn zelf werd niet verspreid, omdat deze te dik werd bevond<strong>en</strong>. De<br />
g<strong>en</strong>oemde lijst<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> ingezet <strong>bij</strong> nieuwe bewoners <strong>en</strong> <strong>bij</strong> nieuwe gevall<strong>en</strong> van incontin<strong>en</strong>tie.<br />
Van begin af aan werd iedere<strong>en</strong> zoveel mogelijk <strong>bij</strong> de implem<strong>en</strong>tatie betrokk<strong>en</strong> (ondanks het<br />
gemopper) <strong>en</strong> goed geïnformeerd. Met vrag<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> de medewerkers <strong>bij</strong> de Werkgroep<br />
terecht. In eerste instantie war<strong>en</strong> de reacties van collega’s negatief. Het was veel werk <strong>en</strong> het<br />
papierwerk dat er<strong>bij</strong> kwam kijk<strong>en</strong> werkte nadelig. To<strong>en</strong> duidelijk werd dat de verandering<strong>en</strong> goed<br />
te do<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong> resultaat hebb<strong>en</strong>, werd m<strong>en</strong> positief. Het bewustzijn omtr<strong>en</strong>t het kunn<strong>en</strong><br />
voorkom<strong>en</strong> of behandel<strong>en</strong> van incontin<strong>en</strong>tie nam toe. De voortrekkers hebb<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> wat het<br />
verbruik van incontin<strong>en</strong>tiemateriaal kost <strong>en</strong> wat het budget ervoor is om zo het gebruik van de<br />
richtlijn te stimuler<strong>en</strong>. In het teamoverleg zijn tools uit de coachings<strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> gebruikt (o.a.<br />
High Five-instrum<strong>en</strong>t) om op<strong>en</strong> met elkaar in gesprek te kunn<strong>en</strong> gaan <strong>en</strong> elkaar eraan te blijv<strong>en</strong><br />
herinner<strong>en</strong> goed naar elkaar te luister<strong>en</strong>. Incontin<strong>en</strong>tie is nu e<strong>en</strong> vast onderwerp in het<br />
teamoverleg. De bewoners met incontin<strong>en</strong>tie drag<strong>en</strong> nu beter afgestemd incontin<strong>en</strong>tiemateriaal.<br />
De fysiotherapeut<strong>en</strong> <strong>en</strong> de vijf huisarts<strong>en</strong> zijn geïnformeerd over de proefimplem<strong>en</strong>tatie. De<br />
fysiotherapeut<strong>en</strong> war<strong>en</strong> positief <strong>en</strong> bod<strong>en</strong> direct hulp aan. De sam<strong>en</strong>werking met h<strong>en</strong> was<br />
gemakkelijk doordat zij e<strong>en</strong> vaste plek in huis hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> daar elke dag e<strong>en</strong> paar uur aanwezig<br />
zijn. De sam<strong>en</strong>werking met de huisarts<strong>en</strong> verliep minder goed. Er kwam ge<strong>en</strong> reactie op de naar<br />
h<strong>en</strong> opgestuurde mictiedagboek<strong>en</strong> <strong>en</strong> anamneses met verzoek om medicatie. Eén keer per jaar<br />
is er overleg met de huisarts<strong>en</strong>. Hier zull<strong>en</strong> de voortrekkers hun verhaal gaan do<strong>en</strong> over de<br />
richtlijn. De arts<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> namelijk dat er niets aan incontin<strong>en</strong>tie te do<strong>en</strong> is <strong>en</strong> dat het <strong>bij</strong> de<br />
leeftijd hoort, aldus de voortrekkers. De Werkgroep Incontin<strong>en</strong>tie wil de kom<strong>en</strong>de tijd invester<strong>en</strong><br />
in betere sam<strong>en</strong>werking met de huisarts<strong>en</strong> <strong>en</strong> is o.a. bezig met e<strong>en</strong> brief aan de huisarts<strong>en</strong>.<br />
Naast<strong>en</strong> van cliënt<strong>en</strong> zijn vrijwel niet betrokk<strong>en</strong>, dit is meer van belang <strong>bij</strong> PG-bewoners.<br />
Binn<strong>en</strong>kort zal er e<strong>en</strong> folder voor de nieuwe bewoners <strong>en</strong> naast<strong>en</strong> gemaakt word<strong>en</strong>. De<br />
locatiemanager heeft tot doel om de nieuwe lijst<strong>en</strong> stichtingbreed in het ‘zorgleefplan’ op te<br />
nem<strong>en</strong>.<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 69
Verpleeghuiz<strong>en</strong>, somatische afdeling<strong>en</strong><br />
Utrecht Noord<br />
Van e<strong>en</strong> verpleeghuis in de provincie Utrecht ded<strong>en</strong> zowel e<strong>en</strong> somatische als e<strong>en</strong><br />
psychogeriatrische afdeling mee. Op de somatische afdeling is de proefimplem<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong>igszins<br />
belemmerd doordat de afdeling in e<strong>en</strong> overgang zat naar e<strong>en</strong> afdeling voor Korsakov <strong>en</strong><br />
verslavingsproblematiek. Hierdoor kwam<strong>en</strong> er veel nieuwe bewoners <strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> de<br />
medewerkers veel aan hun hoofd. De voortrekker, e<strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong>de IG, heeft tijd<strong>en</strong>s<br />
teamoverleg iedere<strong>en</strong> geïnformeerd <strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> door de vrag<strong>en</strong> van de contextanalyse in te<br />
lat<strong>en</strong> vull<strong>en</strong>. Ze is daarna zelf met het mictiedagboek <strong>en</strong> de anamnese aan de slag gegaan <strong>bij</strong><br />
opnames. Ze miste intern <strong>en</strong>ige ondersteuning van de teamleider, ze was vaak alle<strong>en</strong> bezig. Wel<br />
stemde ze af met de zorgcoördinator. Bewustwording dat incontin<strong>en</strong>tiemateriaal moet aansluit<strong>en</strong><br />
<strong>bij</strong> de individuele cliënt is duidelijk vergroot. Voorhe<strong>en</strong> werd er gewoon maar wat uit de kast<br />
gehaald. Het betrekk<strong>en</strong> van andere disciplines is nog niet gebeurd. De voortrekker werkte maar<br />
twee dag<strong>en</strong> per week <strong>en</strong> kan daardoor niet vaak <strong>bij</strong> het multidisciplinair overleg aanwezig zijn.<br />
De teamleider, de zorgcoördinator <strong>en</strong> de voortrekker hebb<strong>en</strong> afgesprok<strong>en</strong> dat het bestaande<br />
protocol voor urine-incontin<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> de checklist voor opname aangepast gaan word<strong>en</strong> aan de<br />
richtlijn. De teamleidster gaat dit eerst in het sectoroverleg besprek<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarna in het<br />
teamoverleg. Eerst zal alles aangepast word<strong>en</strong> <strong>en</strong> in het handboek opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> per 1<br />
januari 2012 begint m<strong>en</strong> dan met het gebruik ervan <strong>bij</strong> de nieuwe bewoners van de nieuwe<br />
doelgroep. Arts<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> nieuwe opname mee gaan d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. Dit zal via het<br />
multidisciplinair overleg geregeld word<strong>en</strong>. Ook de fysiotherapeut<strong>en</strong> gaan betrokk<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De<br />
bezetting is goed, toiletrondes zijn haalbaar. Het teamoverleg zal gebruikt word<strong>en</strong> om ervaring<strong>en</strong><br />
te besprek<strong>en</strong>. De teamleider heeft de voortrekker tot aandachtsvelder incontin<strong>en</strong>tie b<strong>en</strong>oemd.<br />
Noord-Holland Noord<br />
Op de deelnem<strong>en</strong>de somatische afdeling van e<strong>en</strong> verpleeghuis bov<strong>en</strong> in Noord-Holland<br />
gebeurde al veel van wat in de richtlijn staat, ook wat betreft de anamnese <strong>en</strong> het zorgplan. De<br />
voortrekker, e<strong>en</strong> EVV’er <strong>en</strong> verpleegkundige in opleiding, heeft de inhoudelijke informatie vanuit<br />
de eerste V&VN-<strong>bij</strong>e<strong>en</strong>komst, overgedrag<strong>en</strong> aan haar collega’s. Leidinggev<strong>en</strong>de <strong>en</strong> collega’s<br />
raakt<strong>en</strong> gemotiveerd. De door de nurse practitioner (ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s voortrekker in dit project, zie<br />
Verpleeghuis PG-afdeling<strong>en</strong>, Noord-Holland Noord) ontwikkelde praktijkkaart werd al gebruikt.<br />
Het <strong>bij</strong>houd<strong>en</strong> van het mictiedagboek <strong>en</strong> de observatielijst moet nog geïmplem<strong>en</strong>teerd word<strong>en</strong>.<br />
De voortrekker wil de verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> help<strong>en</strong>d<strong>en</strong> daarvoor eerst verder overtuig<strong>en</strong> door te lat<strong>en</strong><br />
zi<strong>en</strong> dat de richtlijn uiteindelijk tijd bespaart <strong>en</strong> bewoners plezier oplevert. Invoering van de<br />
richtlijn lijkt goed haalbaar, omdat er al multidisciplinair gewerkt wordt <strong>en</strong> incontin<strong>en</strong>tie al<br />
standaard in het MDO besprok<strong>en</strong> wordt.<br />
De richtlijn gaat in de gehele organisatie ingevoerd word<strong>en</strong> (acht verpleeghuiz<strong>en</strong>, acht<br />
verzorgingshuiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> woonzorgc<strong>en</strong>tra). Er zal vanuit de raad van Bestuur e<strong>en</strong> advies richting de<br />
huisarts<strong>en</strong> gaan om zich in te zett<strong>en</strong> voor invoering van de richtlijn.<br />
Verpleeghuiz<strong>en</strong>, psychogeriatrische afdeling<strong>en</strong><br />
Utrecht Noord<br />
Op de deelnem<strong>en</strong>de PG-afdeling van dit verpleeghuis was de voortrekker jong <strong>en</strong> nog niet zo<br />
lang werkzaam. Hierdoor werd hij door zijn collega’s wel e<strong>en</strong>s ‘wijsneus’ of ‘betweter’ g<strong>en</strong>oemd<br />
als hij de rol van voortrekker op zich nam. Volg<strong>en</strong>s de teamleider die hem voorgedrag<strong>en</strong> had als<br />
voortrekker war<strong>en</strong> de andere collega’s echter teveel gehospitaliseerd <strong>en</strong> niet ideaal als<br />
voortrekker. De voortrekker informeerde alle betrokk<strong>en</strong> disciplines, ook de zorgcoördinator <strong>en</strong><br />
70<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
deg<strong>en</strong>e die het incontin<strong>en</strong>tiemateriaal inkoopt. Na veel zoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> navrag<strong>en</strong> via teamleider <strong>en</strong><br />
afdelingsarts bleek de instelling over e<strong>en</strong> protocol Incontin<strong>en</strong>tie te beschikk<strong>en</strong>. Deze bevond zich<br />
in het computersysteem. De praktijkkaart zal ook in dit systeem opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. In de<br />
dossiers stond het nog niet vermeld wanneer de cliënt incontin<strong>en</strong>t was. De arts heeft dit in orde<br />
gemaakt na verzoek door voortrekker.<br />
De afdeling heeft van de voortrekker de uitwerking van de contextanalyse ontvang<strong>en</strong>. Daarnaast<br />
kreg<strong>en</strong> zij de richtlijn, de basiszorglijst <strong>en</strong> het mictiedagboek. De voortrekker lichtte alles toe. De<br />
praktijkkaart werd in de zorgdossiers opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Er werd wat negatief gereageerd, omdat het<br />
volg<strong>en</strong>s collega’s lastig is incontin<strong>en</strong>tie over 24 uur te registrer<strong>en</strong>. De voortrekker is daarom zelf<br />
<strong>bij</strong> e<strong>en</strong> aantal cliënt<strong>en</strong> begonn<strong>en</strong> met de praktijkkaart <strong>en</strong> het mictiedagboek. Ook medicatie werd<br />
gecheckt <strong>en</strong> de urine gestickt. Hieruit bleek dat deze cliënt<strong>en</strong> niet incontin<strong>en</strong>t hoev<strong>en</strong> te zijn als<br />
ze op tijd naar het toilet geholp<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Door deze resultat<strong>en</strong> aan het team terug te koppel<strong>en</strong>,<br />
werd het team <strong>en</strong>thousiaster <strong>en</strong> er bewust van dat incontin<strong>en</strong>tie niet altijd nodig is. Praktische<br />
uitvoering bleef wel lastig: twee bewoners moet<strong>en</strong> nu ’s nachts wakker gemaakt word<strong>en</strong> <strong>en</strong> één<br />
bewoner biedt veel weerstand als ze naar het toilet geholp<strong>en</strong> wordt. De familie van cliënt<strong>en</strong> is<br />
ingelicht over de invoering van de richtlijn. Hier werd positief op gereageerd.<br />
Deze jonge voortrekker heeft na afloop van het coachingstraject de implem<strong>en</strong>tatie overdrag<strong>en</strong><br />
aan e<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> collega. Zij is e<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> EVV’er <strong>en</strong> wordt tev<strong>en</strong>s aandachtsvelder<br />
incontin<strong>en</strong>tie. De implem<strong>en</strong>tatie op deze afdeling gaat dus verder <strong>en</strong> zal als voorbeeld funger<strong>en</strong><br />
voor de andere (somatische) afdeling van deze organisatie die deel g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> heeft aan het<br />
coachingstraject (zie Verpleeghuiz<strong>en</strong>, somatische afdeling<strong>en</strong>; Utrecht Noord).<br />
Provincie Utrecht, regio Eemland<br />
De voortrekker, e<strong>en</strong> afdelingsmanager, heeft veel tijd besteed aan het bek<strong>en</strong>d mak<strong>en</strong> van de<br />
richtlijn <strong>bij</strong> de verschill<strong>en</strong>de disciplines, zoals arts<strong>en</strong>, fysiotherapie, activiteit<strong>en</strong>begeleider). De<br />
richtlijn is besprok<strong>en</strong> in het incontin<strong>en</strong>tieclubje <strong>en</strong> in de vergadering van de kwaliteitscommissie.<br />
De EVV’ers zijn begonn<strong>en</strong> met het toepass<strong>en</strong> van de richtlijn <strong>bij</strong> nieuwe bewoners. Dit is gedaan<br />
met behulp van de ‘scre<strong>en</strong>ingslijst’ die is opgesteld door de contin<strong>en</strong>tieverpleegkundige (ook<br />
deelnemer van dit coachingstraject als voortrekker thuiszorg). Deze lijst is analoog aan de reeds<br />
bestaande scre<strong>en</strong>ingslijst<strong>en</strong> voor andere probleemgebied<strong>en</strong>. Verder is aangeslot<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de<br />
werkwijze rondom voeding. De voedingsscorelijst wordt afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> kort na opname. Invull<strong>en</strong> van<br />
de lijst was goed haalbaar. Hun vraag was echter of het haalbaar zou zijn als er voor alle<br />
risicofactor<strong>en</strong> uit het Kwaliteitskader scre<strong>en</strong>ingslijstjes kom<strong>en</strong> die voor elk MDO moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
ingevuld.<br />
Voorhe<strong>en</strong> werd het Vilans protocol voor incontin<strong>en</strong>tie gebruikt. Dit is e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>er protocol,<br />
gaat niet specifiek g<strong>en</strong>oeg op de incontin<strong>en</strong>tie in volg<strong>en</strong>s de voortrekker. De voortrekker <strong>en</strong><br />
kwaliteitsmedewerker hebb<strong>en</strong> de richtlijn niet gelez<strong>en</strong>, omdat zij deze veel te dik vind<strong>en</strong>. De<br />
afdelingsarts heeft hem wel helemaal doorgelez<strong>en</strong>. Met de arts is afgesprok<strong>en</strong> dat in het EVVoverleg<br />
(één keer per zes wek<strong>en</strong>) incontin<strong>en</strong>tie als vast bespreekpunt op de ag<strong>en</strong>da komt. Lastig<br />
is dat de meeste bewoners incontin<strong>en</strong>t binn<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> reeds langer dan drie maand<strong>en</strong><br />
incontin<strong>en</strong>t zijn. Cliënt<strong>en</strong> die vanuit de thuissituatie kom<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> al snel incontin<strong>en</strong>t in het<br />
verpleeghuis. Hier valt dus de meeste winst te behal<strong>en</strong>. Bij PG-afdeling<strong>en</strong> in dit verpleeghuis<br />
word<strong>en</strong> fysiotherapeut<strong>en</strong> nauwelijks ingezet voor incontin<strong>en</strong>tie.<br />
K<strong>en</strong>nis over incontin<strong>en</strong>tie <strong>bij</strong> de verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> moest verbeterd word<strong>en</strong>. Dit gaat gebeur<strong>en</strong> via<br />
e<strong>en</strong> train-de-trainers-aanpak met inzet van de incontin<strong>en</strong>tieverpleegkundige (zie voortrekker<br />
Thuiszorg) . De inhoudelijke pres<strong>en</strong>tatie van V&VN wil de voortrekker daar<strong>bij</strong> gaan gebruik<strong>en</strong>.<br />
Vanaf 1 april 2011 is het hele verpleeghuis met de scre<strong>en</strong>ingslijst aan de slag gegaan <strong>bij</strong> nieuwe<br />
bewoners. Hiervoor hebb<strong>en</strong> de kwaliteitsfunctionariss<strong>en</strong> de lijst beoordeeld <strong>en</strong> heeft de<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 71
voortrekker afsprak<strong>en</strong> met de divisiemanager gemaakt over de wijze van implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Ook<br />
wordt de lijst voor elke bewoner één keer per half jaar ingevuld <strong>en</strong> in het MDO besprok<strong>en</strong>.<br />
West-Friesland<br />
De voortrekker van de deelnem<strong>en</strong>de PG-afdeling, e<strong>en</strong> nurse practitioner in opleiding, heeft de<br />
implem<strong>en</strong>tatie sam<strong>en</strong> met de teamcoach opgepakt. Ze heeft twee keer e<strong>en</strong> klinische les voor het<br />
team georganiseerd. De andere disciplines zijn via email op de hoogte gebracht, ook van de<br />
klinische less<strong>en</strong>. Daar zijn ze deze andere disciplines niet versch<strong>en</strong><strong>en</strong>. Van de richtlijn war<strong>en</strong> de<br />
onderdel<strong>en</strong> diagnostiek/anamnese nuttig op de afdeling. Training<strong>en</strong> zijn nauwelijks mogelijk <strong>bij</strong><br />
PG-bewoners, behandeling met medicatie in <strong>en</strong>kele gevall<strong>en</strong>. Interv<strong>en</strong>ties gericht op de<br />
toiletgang vond<strong>en</strong> al plaats onder leiding van de nurse practitioner met specialisatie<br />
incontin<strong>en</strong>tie. Het mictiedagboek leverde direct veel weerstand op. Van drie dag<strong>en</strong> <strong>bij</strong>houd<strong>en</strong> zijn<br />
ze daarom naar twee dag<strong>en</strong> gegaan, maar ook dat lukte niet. Uit evaluatie met het team bleek<br />
dat m<strong>en</strong> de richtlijn niet veel nieuws vindt br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, behalve docum<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong> naslagwerk. De<br />
PRAFAB vond m<strong>en</strong> lastig om af te nem<strong>en</strong> <strong>bij</strong> familie. De praktijkkaart is door de nurse<br />
practitioner omgezet in e<strong>en</strong> scorelijst. Deze is standaard <strong>bij</strong> het individuele zorgplan van iedere<br />
nieuwe bewoner gevoegd.<br />
72<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
Bijlage 10. Geïncludeerde artikel<strong>en</strong> literatuurstudie<br />
Refer<strong>en</strong>ties<br />
1. Andrews S, McInerney F, Robinson A, Andrews S, McInerney F, Robinson A. Realizing a<br />
palliative approach in dem<strong>en</strong>tia care: strategies to facilitate aged care staff <strong>en</strong>gagem<strong>en</strong>t in<br />
evid<strong>en</strong>ce-based practice. International Psychogeriatrics 21 Suppl 1, S64-S68. 2009.<br />
2. Bartels SJ, Dums AR, Oxman TE, Schneider LS, Arean PA, Alexopoulos GS, et al.<br />
Evid<strong>en</strong>ce-based practices in geriatric m<strong>en</strong>tal health care. [Review] [129 refs]. Psychiatric<br />
Services 53[11], 1419-1431. 2002.<br />
3. Bee PE, Barnes P, Luker KA, Bee PE, Barnes P, Luker KA. A systematic review of informal<br />
caregivers' needs in providing home-based <strong>en</strong>d-of-life care to people with cancer. [Review]<br />
[57 refs]. Journal of Clinical Nursing 18[10], 1379-1393. 2009.<br />
4. Bland DR, Dugan E, Coh<strong>en</strong> SJ, Preisser J, Davis CC, McGann PE, Suggs PK, Pearce KF.<br />
The effects of implem<strong>en</strong>tation of the Ag<strong>en</strong>cy for Health Care Policy and Research urinary<br />
incontin<strong>en</strong>ce guidelines in primary care practices. J Am Geriatr Soc. 2003 Jul;51(7):979-84.<br />
5. Brady M, Furlanetto D, Hunter RV, Lewis S, Milne V, Brady M, et al. Staff-led interv<strong>en</strong>tions<br />
for improving oral hygi<strong>en</strong>e in pati<strong>en</strong>ts following stroke. [Review] [41 refs]. Cochrane<br />
Database of Systematic Reviews [4], CD003864. 2006.<br />
6. Colon-Emeric CS, Lekan D, Utley-Smith Q, Ammarell N, Bailey D, Corazzini K, et al. Barriers<br />
to and facilitators of clinical practice guideline use in nursing homes. Journal of the American<br />
Geriatrics Society 55[9], 1404-1409. 2007.<br />
7. Crotty M, Whitehead C, Rowett D, Halbert J, Weller D, Finucane P, et al. An outreach<br />
interv<strong>en</strong>tion to implem<strong>en</strong>t evid<strong>en</strong>ce based practice in resid<strong>en</strong>tial care: a randomized<br />
controlled trial [ISRCTN67855475]. BMC Health Services Research 4[1], 6. 2004.<br />
8. Ell K, Unutzer J, Aranda M, Sanchez K, Lee PJ, Ell K, et al. Routine PHQ-9 depression<br />
scre<strong>en</strong>ing in home health care: depression, preval<strong>en</strong>ce, clinical and treatm<strong>en</strong>t characteristics<br />
and scre<strong>en</strong>ing implem<strong>en</strong>tation. Home Health Care Services Quarterly 24[4], 1-19. 2005.<br />
9. Fleur<strong>en</strong> M.A.H. Wieferrink C.H. <strong>en</strong> Pauluss<strong>en</strong> T.G.W.M. <strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de<br />
factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de implem<strong>en</strong>tatie van zorgvernieuwing in organisaties. 2002. Leid<strong>en</strong> TNO-PG.<br />
10. Fleur<strong>en</strong> M., Wiefferink, K., Pauluss<strong>en</strong>, T. Determinants of innovation within health care<br />
organizations: literature review and Delphi study. Int J Qual Health Care. 2004<br />
Apr;16(2):107-23.<br />
11. Fortinsky RH, Baker D, Gottschalk M, King M, Trella P, Tinetti ME, et al. Ext<strong>en</strong>t of<br />
implem<strong>en</strong>tation of evid<strong>en</strong>ce-based fall prev<strong>en</strong>tion practices for older pati<strong>en</strong>ts in home health<br />
care. Journal of the American Geriatrics Society 56[4], 737-743. 2008<br />
12. Gopal RG, Jeanes A, Russell H, Wilson D, Atere-Roberts E, O'Sullivan D, et al.<br />
Effectiv<strong>en</strong>ess of short-term, <strong>en</strong>hanced, infection control support in improving compliance with<br />
infection control guidelines and practice in nursing homes: a cluster randomized trial.<br />
Epidemiology & Infection 137[10], 1465-1471. 2009.<br />
13. Hockley J, Watson J, Ox<strong>en</strong>ham D, Murray SA, Hockley J, Watson J, et al. The integrated<br />
implem<strong>en</strong>tation of two <strong>en</strong>d-of-life care tools in nursing care homes in the UK: an in-depth<br />
evaluation. Palliative Medicine 24[8], 828-838. 2010<br />
14. Horn SD, Sharkey SS, Hudak S, Gassaway J, James R, Spector W, et al. Pressure ulcer<br />
prev<strong>en</strong>tion in long-term-care facilities: a pilot study implem<strong>en</strong>ting standardized nurse aide<br />
docum<strong>en</strong>tation and feedback reports. Advances in Skin & Wound Care 23[3], 120-131. 2010.<br />
15. Hunter S, Anderson J, Hanson D, Thompson P, Langemo D, Klug MG. Clinical trial of a<br />
prev<strong>en</strong>tion and treatm<strong>en</strong>t protocol for skin breakdown in two nursing homes. J Wound<br />
Ostomy Contin<strong>en</strong>ce Nurs. 2003 Sep;30(5):250-8. Erratum in: J Wound Ostomy Contin<strong>en</strong>ce<br />
Nurs. 2003 Nov;30(6):350.<br />
16. Peters M.A.J., Harms<strong>en</strong> M., Laurant M.G.H., W<strong>en</strong>sing M.. Ruimte voor verandering?<br />
Knelpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> voor verbetering<strong>en</strong> in de patiënt<strong>en</strong>zorg. 2003. Nijmeg<strong>en</strong>:<br />
C<strong>en</strong>tre for Quality of Care Research (WOK).<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 73
17. Resnick B, Quinn C, Baxter S, Resnick B, Quinn C, Baxter S. Testing the feasibility of<br />
implem<strong>en</strong>tation of clinical practice guidelines in long-term care facilities. Journal of the<br />
American Medical Directors Association 5[1], 1-8. 2004.<br />
18. Sachs M: [Successful strategies and methods of nursing standards implem<strong>en</strong>tation]. Pflege<br />
2006, 19:33-44.<br />
19. Thomas L, Cullum N, McColl E, Rousseau N, Soutter J, Ste<strong>en</strong> N. Guidelines in professions<br />
allied to medicine. Cochrane Database Syst Rev 1999:CD000349.<br />
20. Van der Weide M, Smits J, van der Weide M, Smits J. Adoption of innovations by specialised<br />
nurses: personal, work and organisational characteristics. Health Policy 68[1], 81-92. 2004.<br />
21. Watson J, Hockley J, Dewar B, Watson J, Hockley J, Dewar B. Barriers to implem<strong>en</strong>ting an<br />
integrated care pathway for the last days of life in nursing homes. International Journal of<br />
Palliative Nursing 12[5], 234-240. 2006.<br />
74<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
Bijlage 11. Beïnvloed<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s Fleur<strong>en</strong> (2002/2004)<br />
Factor<strong>en</strong> gegroepeerd naar aanverwante factor<strong>en</strong> <strong>en</strong> naar de fase van implem<strong>en</strong>tatie:<br />
Factor<strong>en</strong> met betrekking tot de vernieuwing<br />
43. Helderheid richtlijn<strong>en</strong> (a,i,b)<br />
44. Congru<strong>en</strong>tie bestaande werkwijze (a,i,b)<br />
45. Aanpassing eig<strong>en</strong> situatie (a,i,b)<br />
46. Relatief voordeel gebruiker (a,i,b)<br />
47. Zichtbaarheid uitkomst<strong>en</strong> (i,b)<br />
48. Aantrekkelijkheid vernieuwing (a)<br />
49. Meerwaarde voor cliënt (i,b)<br />
51. Kans nadelige gevolg<strong>en</strong> (i,b)<br />
20. Mate van vóórkom<strong>en</strong> handeling (i,b)<br />
Factor<strong>en</strong> met betrekking tot de gebruiker<br />
• Verwachte / ervar<strong>en</strong> support<br />
27. Steun collega´s (a,i,b)<br />
28. Steun andere zorgverl<strong>en</strong>ers (a,i,b)<br />
29. Steun direct leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong> (a,i,b)<br />
30. Steun hoger managem<strong>en</strong>t (a,i,b)<br />
36. Waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> gedrag collega´s (a,i,b)<br />
• Aanwezigheid noodzakelijke eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />
31. Vaardighed<strong>en</strong> gebruiker (a,i,b)<br />
32. K<strong>en</strong>nis gebruiker (i,b)<br />
42. Eig<strong>en</strong>-effectiviteitsverwachting (a,i,b)<br />
33. Ownership (a,i,b)<br />
38. Aansluiting <strong>bij</strong> taakopvatting (a,i,b)<br />
• Verwachting t.a.v. gedrag cliënt<br />
34. Verwachte medewerking cliënt (a)<br />
35. Verwachte tevred<strong>en</strong>heid cliënt (a)<br />
• Overig<br />
39. Overbelasting zorgverl<strong>en</strong>er (a,i,b)<br />
40. Overe<strong>en</strong>komst in doel<strong>en</strong> (a,i,b)<br />
41. Ethische problem<strong>en</strong> <strong>bij</strong> zorgverl<strong>en</strong>er (a)<br />
Factor<strong>en</strong> met betrekking tot de organisatie<br />
• Organisatiestructuur *<br />
1. Plaats besluitvorming (a)<br />
4. Besluitvormingsstructuur (a)<br />
15. Formele bekrachtiging (a,b)<br />
3. Grootte organisatie (a,i,b)<br />
5. Structuur (functioneel/output) / kanteling van zorg (i,b)<br />
• Sam<strong>en</strong>werking<br />
2. Afdeling/organisatie is gericht op sam<strong>en</strong>werking (a)<br />
19. Sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> afdeling<strong>en</strong> (a)<br />
• Noodzakelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
7. Capaciteit / bezettingsgraad (a,i,b)<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care 75
6. Personeelsverloop (a,i,b)<br />
11. Expertise op afdelings- c.q. organisati<strong>en</strong>iveau (a,i,b)<br />
13. Logistieke procedure (a,i,b)<br />
• Overig<br />
3a. Aantal m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> dat gaat werk<strong>en</strong> met vernieuwing (a,i,b)<br />
Factor<strong>en</strong> met betrekking tot de randvoorwaard<strong>en</strong><br />
• Noodzakelijke faciliteit<strong>en</strong><br />
8. Hoeveelheid geld (a,i,b)<br />
14. Extra financiële vergoeding (a,i,b)<br />
9. Materiële voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> (i,b)<br />
10. Administratieve ondersteuning (i,b)<br />
37. Beschikbare tijd (a,i,b)<br />
• Overig<br />
16. Coördinator / projectgroep (i,b)<br />
17. Gebruikers betrokk<strong>en</strong> (a)<br />
18. Aanwezigheid opinieleider (a,i)<br />
Factor<strong>en</strong> met betrekking tot de (sociaal-politieke) omgeving<br />
• Compliantie cliënt<br />
21. Cliënt bereid mee te werk<strong>en</strong> (i,b)<br />
22. Cliënt op de hoogte (i,b)<br />
23. Cliënt twijfelt aan deskundigheid arts (i,b)<br />
24. Extra kost<strong>en</strong> cliënt vernieuwing (i,b)<br />
25. Extra belasting cliënt (i,b)<br />
• Overig<br />
12. Regels <strong>en</strong> wett<strong>en</strong> (a,i,b)<br />
* Fase waarin factor met name speelt:<br />
a = adoptie<br />
i = implem<strong>en</strong>tatie<br />
b = behoud / institutionalisatie<br />
76<br />
<strong>Belemmer<strong>en</strong>de</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>bij</strong> proefimplem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> richtlijn in de care
Regieraad Kwaliteit van Zorg<br />
Postbus 93245<br />
2509 AE D<strong>en</strong> Haag<br />
T 070 349 53 00<br />
F 070 349 53 01<br />
info@regieraad.nl<br />
www.regieraad.nl<br />
Op www.regieraad.nl/activiteit<strong>en</strong> vindt u informatie over activiteit<strong>en</strong> van de Regieraad <strong>en</strong> kunt u onze<br />
publicaties download<strong>en</strong>. Meld u aan voor onze RSS e-mailservice op www.regieraad.nl/rss/nieuws.