Watervogels: - Pels en Pluim

Watervogels:
Watervogels
Wie kent niet verschillende van die prachtig gekleurde eenden? Vooral de
mannelijke exemplaren van de Mandarijn- en Carolinaeend bezitten een
prachtig gekleurd verenkleed en zijn dus echte pronkvogels. Maar ook
onder de Zwanen en Ganzen komen schitterende dieren voor. Op deze
website willen we ons echter beperken tot wat algemene informatie
betreffende deze drie groepen. De Zwanen, Ganzen en Eenden kunnen we
onderverdelen in wilde en gedomesticeerde (tamme) watervogels. Tot de
groep wilde watervogels behoren de Zwanen, Ganzen en Eenden, die
ergens waar ook ter wereld in de vrije naruur voorkomen. Tot de groep
gedomesticeerde watervogels behoren die soorten, welke uitsluitend door
menselijk toedoen zijn ontstaan.
Verleden en heden
Als we terug gaan in de tijd van de Nederlandse bloei op de wereldzeeën
weten we dat de Verenigde Oost-Indische Compagnie daarin een belangrijk
aandeel had. Deze handelsschepen brachten uit alle werelddelen die
werden aangedaan voor ons vreemde rassen mee naar Nederland. door
kruising met de hier voorkomende dieren ontstonden nieuwe tamme
rassen. Van de meegebrachte dieren waren er die uitblonken in
legcapaciteit en ook dieren die veel vlees leverden. Dat resulteerde in de
eendenhouderij die met name in Noord Holland en op de Veluwe rond
Ermelo, Harderwijk en Putten tot grote bloei is gekomen. De ei- en
vleesproductie van deze dieren was een enorme bron van inkomsten. Thans
staat deze bedrijfstak sterk onder druk. Door concurrentie met name uit
Oost Europa, staat de eendenhouderij er in ons land niet best voor. De
slachtsector doet het nog iets beter als de eiersector. Heden is het beter
gesteld met de sportfokkerij van watervogels. De animo voor deze

diergroepen is de laatste jaren fors gestegen. De liefhebbers van
watervogels behoeden op deze manier veel rassen voor uitsterven. Met
name de oer Hollandse rassen staan er op dit moment weer iets
rooskleuriger voor dan voor jaren terug. Diverse sportfokkers houden zich
weer bezig met de fokkerij van deze rassen zoals de Noord-Hollandse
Witborsteend, de Noord-Hollandse Krombekeend en het Kwakertje. Vooral
deze laatste weet zich gesteund door een groot aantal liefhebbers. De
sierwatervogels nemen de laatste jaren een belangrijke plaats in op de
tentoonstellingen. Vele rassen zijn er dan in al hun pracht te bewonderen.
Alleen de Zwanen zien we niet zoveel, zij lenen zich niet zo om
tentoongesteld te worden in een tentoonstellingskooi. Op grotere
tentoonstellingen wordt nogal eens een vijver aangelegd waarin ze met al
hun statie kunnen zwemmen. Menig bezoeker brengt een poosje bij zo'n
vijver door.
Noord-Hollandse Witborsteend Noord-Hollandse Krombek eend
Huisvesting
Lang niet iedereen zal in de gelegenheid zijn om watervogels te houden.
Een eerste vereiste voor deze dieren is vanzelfsprekend water. Dat kan
variëren van een kleine vijver in de achtertuin tot een stromende
watervijver die afgetakt wordt van een rivier of beek. In het eerste geval zal
de liefhebber zich moeten beperken tot het houden van slechts één of twee
paartjes. De werkelijk mooie collecties worden dan ook gevonden in de
waterrijke gebieden van ons land. De liefhebbers die in zulke waterrijke
gebieden wonen, kunnen (als dat mag) één of meerdere bassins in het water
met gaas afzetten zodat de vogels een schoon fris water hebben. Op de
oever kan die omheining voortgezet worden zodat de dieren ook op het
droge voldoende ruimte hebben. We kunnen deze beplanten met wat
struiken zodat de dieren ook wat bescherming hebben of onder zo'n struik

hun nest kunnen maken. Nestkasten kunnen in vele modellen op het land
of op het water geplaatst worden. Als je het moet doen met een vijver in de
tuin, dan zijn er ook volop mogelijkheden tegenwoordig. je hebt wel dan
wel leidingwater nodig en je zal wel de vijver minimaal één keer per week
schoon moeten maken. je kan de vijver natuurlijk ook aansluiten op het
riool, wat het schoonmaken aanzienlijk vergemakkelijkt. Voor elke vijver
geldt, dat het water in beweging moet zijn daar zullen de dieren je
dankbaar voor zijn. Dat kan door middel van een fontein of een waterval.
Nestkast
Voeding en verzorging
De meeste watervogels zijn planteneters. In het wild voeden zij
zich hoofdzakelijk met waterplanten. Als wij niet de beschikking hebben
over plantenrijk water of een weiland waarop de dieren kunnen 'grazen'
kunnen we ze groenvoer bijvoeren in de vorm van sla, andijvie, witlof
en ect. Daarnaast eten ze ook graag allerlei granen. Tegenwoordig is er ook
een goede korrel voor watervogels op de markt, die alle nodige
voedingsstoffen voor de dieren bevat. De belangrijkste verzorging die
watervogels nodig hebben doen zij wel zelf maar daar hebben zij van ons
wel water voor nodig. Watervogels vooral zwanen verblijven het grootste
gedeelte van hun bestaan op het water. Ze zijn daarin vaak en langdurig
bezig met de verzorging van hun verenkleed. Die moeten ze namelijk
ingevet houden om te blijven drijven. Dat doen ze door met hun snavel
over hun stuitklier te gaan en daar een olieachtige stof uit te halen en deze
over hun verenkleed te verdelen. Als een watervogel langere tijd
noodgedwongen op het droge moet doorbrengen zal de stuitklier verstopt
raken en kan het zich dus niet meer invetten. Het dier is nu 'lek' als het te
water gaat wordt het drijfnat en zal dus niet blijven drijven. Na weer enige
tijd met water in aanraking te kunnen komen zal de stuitklier weer gaan
werken zodat het dier zich weer kan invetten.

De kweek en het opfokken van de jongen
Veel watervogels zullen als de omstandigheden daartoe gunstig zijn zelf
gaan broeden. Als het wijfje haar eerste legsel gaat bebroeden volgt er geen
tweede legsel meer. Veel liefhebbers halen het eerste legsel dan ook weg
om die machinaal uit te broeden. Het tweede legsel doet het wijfje dan zelf.
Kuikens die uit de broedmachine komen moeten onder een kunstmoeder
(warmtebron) grootgebracht worden. Na enkele dagen krijgen ze een laagje
water ter beschikking waarin ze hun stuiklier tot ontwikkeling kunnen
brengen. Als voedsel krijgen de jongen opfokvoer en veel groenvoer. Na
een paar weken kunnen er ook granen bijgevoerd worden.
Zwanen
Zwanen zijn de grootste watervogels. Ondanks hun afmetingen zijn ze toch
zeer sierlijk. De meeste soorten wilden zwanen leven op de noordelijk
halfrond. In de winter trekken ze naar zuidelijker streken zoals Groot-
Brittannië en Noord-Europa sommige zelfs naar Japan of China. De Zwarte
Zwaan en de Zwarthals Zwaan leven op het zuidelijk halfrond. De Zwarte
Zwaan in Australië en de Zwarthals Zwaan in Zuid-Amerika. Vooral
dieren van het zuidelijk halfrond pasten zich wonderwel aan aan hun
nieuwe leefomgeving. Zij bleken zich in deze gewijzigde situatie ook
gemakkelijk voort te planten. In het land van oorsprong broeden deze
zwanen in de periode juni-augustus. Verwonderlijk is het dat zij in West-
Europa geen vaste broedperiode hebben maar het hele jaar door kunnen
broeden. Er zijn zelfs gevallen bekend dat Zwarte Zwanen twee maal per
jaar voor nakomelingen zorgden. Een bijzonderheid van de Zwarte Zwaan
is nog dat het de enige zwanensoort is waarbij zowel de man als de vrouw
zich met het broeden bezig houden. In ons land is de meest geziene zwaan
de Witte Knobbelzwaan. Tientallen koppels broeden nog in de polders.
Zwartezwaan
Ganzen
De ganzen vormen een veel meer afwisselende groep dan de zwanen.

Ze leven ook in een veel groter verspreidingsgebied en komen over
praktisch de gehele wereld voor. Ganzen hebben ook altijd een belangrijke
rol gespeeld in de menselijke samenleving. Ze leverden niet alleen eieren,
vlees en mest maar ook dons. Ganzenveren met name de
vleugelslagpennen werden vroeger ook gebruikt als schrijfgereedschap.
Dat ganzen waakzaam zijn is een ieder wel bekend. Columnella scheef
reeds 50 jaar na Christus dat de ganzen van Rome de Romeinen
waarschuwden voor de naderende vijand terwijl de honden nog niet eens
hadden aangeslagen. In Engeland is er nog op een geheel andere manier
gebruik van de gans gemaakt. Hendrik V had namelijk in een oude Engelse
wet van 1417 bepaald dat van elke gans die gehouden werd er zes
vleugelpennen moesten worden geplukt ten behoeve van zijn
boogschutters in de oorlog tegen de Fransen. Het is natuurlijk logisch dat in
de loop der eeuwen dierenrassen verloren zijn gegaan. Menselijk ingrijpen
of dat nu bewust of onbewust is gedaan in de natuur en het milieu zijn
daarvan de oorzaak. Gelukkig draagt de mens ook dikwijls bij tot herstel of
handhaven van datgene wat verloren dreigt te gaan. Zo waren er in 1951
van de Hawaigans op zich geen opvallende verschijning op de hele wereld
nog maar 13 exemplaren bekend. Watervogelliefhebbers hebben kans
gezien deze ganzensoort voor uitsterven te behoeden. Zij komen thans in
zulke grote aantallen voor dat hun voortbestaan verzekerd lijkt.
Eenden
Iedereen heeft natuurlijk wel eens eenden gezien. In parken op vijvers en
op veel waterpartijen en sloten komen ze voor. De meest bekende eend is
wel de Wilde Eend. Deze benaming duidt meer op de soort dan op het
gedrag. Door eeuwenlang in de omgeving van mensen te leven kunnen we
deze eenden meer tam dan wild noemen. Over de gehele wereld komen
vele eendensoorten voor. Afwijkend niet alleen in grootte en kleur maar
ook on leefgewoonten. Zo zijn er soorten die leven van plantaardige
voeding en weer andere van dierlijke. Soorten die gemakkelijk kunnen
vliegen en soorten die dat vanwege hun lichaamsgewicht niet kunnen.
Hoewel veel eendensoorten elk afkomstig zijn uit een verschillend gedeelte
van het noordelijk halfrond worden toch over nagenoeg de gehele wereld
alle soorten aangetroffen. Die verspreiding is reeds eeuwen geleden
begonnen. Overwinnende legers en zeevaarders troffen op hun tochten de
dieren aan en namen ze mee naar hun vaderland en leverde hun
winstgevende handelswaar op. Ook van Nederland zijn historische
bijzonderheden over eenden te vermelden. Een bekend verhaal is, dat tegen
het eind van 1800 en in het beging van 1900 in Noord-Holland veel eenden
werden gehouden. Eén van de bekendste rassen was destijds de Noord-

Hollandse Krombekeend. Veelal werden deze eenden gehouden door
dagloners. De eenden zwommen vrij rond in de talloze polders en
scharrelden zo hun kostje bij elkaar. 's Avonds kwamen zij naar hun
nachtverblijven waar ze nog maar spaarzaam gevoerd behoefden te
worden. Nadat de eenden in de vroege morgen hun eieren hadden gelegd
werden ze weer los gelaten. Ze zwierven dan weer uit over de polders. Op
deze manier wisten de eigenarenhun schamel loontje enigszins aan te
vullen met de opbrengt van de eieren.
Mandarijneend Carolinaeend
Tot slot
De vele watervogelliefhebbers die er heden ten dage zijn houden hun
dieren niet enkel en alleen om hun uiterlijke schoonheid. De echte
watervogelliefhebber houd ze ook om ze voor het nageslacht te bewaren.
De dieren leven bij hen onder ideale omstandigheden en dus lijkt het
voortbestaan van veel rassen te zijn gewaarborgd.