Download het ACAT Jubileum Boekje 25 jaar (in ... - ACAT Nederland
Download het ACAT Jubileum Boekje 25 jaar (in ... - ACAT Nederland
Download het ACAT Jubileum Boekje 25 jaar (in ... - ACAT Nederland
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
nederland<br />
acat<br />
<strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong><br />
mensen hun naam teruggeven
“Want ik had honger en jullie gaven mij te eten, ik had dorst en jullie<br />
gaven mij te dr<strong>in</strong>ken. Ik was een vreemdel<strong>in</strong>g, en jullie namen mij op, ik<br />
zat gevangen en jullie kwamen naar mij toe.” …<br />
“Ik verzeker jullie: alles wat jullie gedaan hebben voor een van de onaanzienlijkste<br />
van mijn broeders of zusters, dat hebben jullie voor mij<br />
gedaan.”<br />
(Nieuwe Bijbelvertal<strong>in</strong>g Mattheüs <strong>25</strong>, 35)<br />
2 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |
nederland<br />
acat<br />
Inleid<strong>in</strong>g<br />
<strong>ACAT</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> volgde <strong>in</strong> 1987 de impuls die <strong>in</strong> 1974 <strong>in</strong> Frankrijk <strong>in</strong> de wereld werd gezet.<br />
Dankzij de <strong>in</strong>zet van de leden, bestuursleden en donateurs heeft <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> zich een<br />
vaste plaats verworven als mensenrechtenverenig<strong>in</strong>g. Nationaal is zij m<strong>in</strong>der bekend dan haar<br />
grote broer Amnesty International, maar als deel van de Internationale Federatie van <strong>ACAT</strong>s<br />
is zij vertegenwoordigd bij grote <strong>in</strong>ternationale organisaties zoals de Verenigde Naties en de<br />
Raad van Europa.<br />
Het was niet eenvoudig om <strong>het</strong> <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> vol te houden. De activistische stemm<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de maatschappij<br />
van de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw ebde weg en de b<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g van mensen aan<br />
organisaties werd losser. Hierdoor werd <strong>het</strong> moeilijk om <strong>het</strong> ledenaantal op peil te houden.<br />
Na de groei van de beg<strong>in</strong>jaren zette <strong>in</strong> de jaren 90 een dal<strong>in</strong>g <strong>in</strong>. De laatste 10 <strong>jaar</strong> zijn we er<strong>in</strong><br />
geslaagd <strong>het</strong> ledenaantal stabiel te houden. <strong>ACAT</strong> telt vele trouwe en betrokken leden. Dit<br />
is de kracht van onze verenig<strong>in</strong>g. Maandelijks doen de leden mee met de Urgente Acties en<br />
gedenken zij gemartelden en terdoodveroordeelden. Het ‘grote werk’ wordt door <strong>het</strong> bestuur<br />
uitgevoerd dat zich geheel vrijwillig <strong>in</strong>zet voor <strong>ACAT</strong>.<br />
Het oecumenische karakter van <strong>ACAT</strong> maakt haar uniek <strong>in</strong> de wereld van mensenrechtenorganisaties.<br />
Al vanaf <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> begreep men dat <strong>ACAT</strong> vooral geloofwaardig zou kunnen zijn<br />
wanneer alle denom<strong>in</strong>aties aangesproken zouden worden. Daarom koos <strong>ACAT</strong> voor de oecumene<br />
als uitgangspunt.<br />
Nog steeds v<strong>in</strong>den <strong>in</strong> ongeveer 150 landen van de wereld dagelijks martel<strong>in</strong>gen plaats. Daarom<br />
is er voor onze verenig<strong>in</strong>g nog veel werk te doen.<br />
Op <strong>het</strong> moment van de jubileumvier<strong>in</strong>g wordt <strong>het</strong> bestuur vernieuwd met drie nieuwe, jonge<br />
bestuursleden. Laten we hopen dat <strong>ACAT</strong> de komende jaren veel nieuwe, jonge mensen weet<br />
aan te spreken op <strong>het</strong> thema van martelen en doodstraf, en dat steeds meer mensen zich willen<br />
<strong>in</strong>zetten om deze schande uit de wereld te helpen.<br />
Voor <strong>het</strong> bestuur van <strong>ACAT</strong><br />
Antoon van Hooft, voorzitter maart 2012<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 3
Onze Vader verborgen<br />
uw Naam worde zichtbaar <strong>in</strong> ons<br />
uw kon<strong>in</strong>krijk kome op aarde<br />
uw wil geschiede, een wereld<br />
met bomen tot <strong>in</strong> de hemel,<br />
waar water schoonheid en brood<br />
gerechtigheid is en genade<br />
waar vrede niet hoeft bevochten<br />
waar troost en vergev<strong>in</strong>g is<br />
en mensen spreken als mensen<br />
waar k<strong>in</strong>deren helder en jong zijn,<br />
dieren niet worden gepijnigd<br />
nooit één mens meer gemarteld,<br />
niet één mens meer geknecht.<br />
Doof de hel <strong>in</strong> ons hoofd<br />
leg uw woord op ons hart<br />
breek <strong>het</strong> ijzer met handen.<br />
Huub Oosterhuis<br />
4 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
<strong>ACAT</strong> leden van <strong>het</strong> eerste uur.
Hoofdstuk 1 De geboorte van <strong>ACAT</strong> Frankrijk<br />
Het ontstaan van <strong>ACAT</strong> is onlosmakelijk verbonden met de twee religieuze<br />
lekenvrouwen Hélène Engel en Edith du Tertre, beide dochter<br />
van een dom<strong>in</strong>ee. We zijn <strong>in</strong> 1974 en Amnesty International heeft<br />
een actie tegen <strong>het</strong> martelen gelanceerd. Deze actie volgde op de<br />
verklar<strong>in</strong>g door Sean MacBride (bekroond met de Nobelprijs voor de<br />
vrede 1974) van Amnesty International (Londen) <strong>in</strong> 1972 om een wereldwijde<br />
campagne te voeren tegen <strong>het</strong> martelen. In dat <strong>jaar</strong> reizen<br />
Hélène Engel en Edith du Tertre naar Pittsburgh, USA op zoek naar<br />
charismatische vernieuw<strong>in</strong>g van de Presbyteriaanse Kerk. Op dat moment<br />
zijn ze 73 en 63 <strong>jaar</strong> oud.<br />
Edith du Tertre<br />
Hélène Engel<br />
In maart 1974 v<strong>in</strong>dt de grote omslag <strong>in</strong> hun leven plaats. Hélène Engel<br />
wordt door een vriend<strong>in</strong> meegenomen naar een lez<strong>in</strong>g van dom<strong>in</strong>ee<br />
Tullio V<strong>in</strong>ay die juist was teruggekeerd uit Zuid-Vietnam, dat tot<br />
1954 een kolonie van Frankrijk was. Aan de hand van dia’s beschrijft<br />
hij de onmenselijke behandel<strong>in</strong>gen door Amerikanen van duizenden<br />
politieke gevangenen die zijn opgesloten <strong>in</strong> zogenaamde tijgerkooien.<br />
Deze beelden maakten de harde werkelijkheid concreet. Wanneer<br />
pater Tullio V<strong>in</strong>ay zwijgt, verheft zich de stem van Hélène achter <strong>in</strong> de<br />
zaal. Verontwaardigd roept ze: dit is onverdraaglijk ! En zich richtend<br />
tot de pater: „Hoe komt <strong>het</strong> dat christenen hier niets aan doen? Toen<br />
zij erop gewezen werd dat de Christelijke Broederschap voor Vietnam<br />
actie voerde tegen martelen, antwoordde zij. „Jawel, maar <strong>het</strong> verschijnsel<br />
martelen overstijgt Vietnam en <strong>het</strong> is nodig dat alle christenen,<br />
overal ter wereld, reageren op martel<strong>in</strong>gen en dat zij dat samen<br />
doen.” Later zou zij elders zeggen: “Ooit is de slavernij afgeschaft, ditzelfde<br />
moeten we nu doen met <strong>het</strong> martelen.” Nog diezelfde avond<br />
belt Hélène met haar vriend<strong>in</strong> Edith du Tertre. Zij nemen contact op<br />
met vrienden en predikanten en ontwerpen een actieplan.<br />
Gevangenen <strong>in</strong> tijgerkooi<br />
De eerste vergader<strong>in</strong>g <strong>in</strong> Versailles<br />
We moeten de ontwikkel<strong>in</strong>gen zien <strong>in</strong> <strong>het</strong> licht van de <strong>in</strong>ternationale<br />
bijeenkomst die Amnesty International op 11 december 1973 hield<br />
<strong>in</strong> Parijs <strong>in</strong> <strong>het</strong> kader van de wereldwijde Campaign for the Abolition<br />
of Torture (C.A.T.). Amnesty maakte duidelijk dat zij <strong>het</strong> afschaffen van<br />
martelen nooit alleen voor elkaar zou krijgen.<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 5
“We hebben jullie allemaal nodig, artsen, juristen, vakbonden, kerken<br />
enz.” De werkgroepen waren samengesteld op basis van professie.<br />
Zo waren er werkgroepen met parlementsleden, met politieagenten,<br />
met persmensen; er was ook een werkgroep met theologen en<br />
predikanten van verschillende Kerken. Pater Pierre Toulat (Justitia et<br />
Pax) was een van de leden van de laatst genoemde werkgroep. Hij<br />
zal later een brief (18 april 1974) van Edith du Tertre ontvangen met<br />
de uitnodig<strong>in</strong>g voor de vergader<strong>in</strong>g van 7 mei 1974. Ook Marie-Josée<br />
Protais, vier <strong>jaar</strong> ervoor oprichtster van de Franse afdel<strong>in</strong>g van Amnesty<br />
International, is uitgenodigd, evenals priester Jacques Desseaux,<br />
(secretaris van de Raad voor de Bevorder<strong>in</strong>g van de Eenheid onder<br />
de Christenen).<br />
Een aantal mensen van verschillende confessionele richt<strong>in</strong>gen komt<br />
‘namens <strong>het</strong> Evangelie en zonder onderscheid van politieke achtergrond’<br />
op 7 mei 1974 bijeen <strong>in</strong> <strong>het</strong> Diaconessenhuis te Versailles met<br />
de vraag: wat kunnen wij als christenen doen tegen <strong>het</strong> martelen? Er<br />
wordt gesproken over de „martelscholen“, over de werkwijze van Amnesty<br />
International en over ervar<strong>in</strong>gen van vrijgelaten gevangenen<br />
die twaalf <strong>jaar</strong> <strong>in</strong> een tijgerkooi hadden gezeten. Marie-Josée Protais<br />
geeft bijzonderheden over de concrete acties van Amnesty: over <strong>het</strong><br />
oprichten van een groep, over <strong>het</strong> adopteren van gevangenen en<br />
hoe juridisch te <strong>in</strong>terveniëren bij de autoriteiten.<br />
Als eerste stap wordt besloten om bijeen te komen met een tiental<br />
gemartelden. Deze bijeenkomst wordt <strong>het</strong> onderwerp van een communiqué<br />
dat op 27 mei aan verschillende kranten en tijdschriften<br />
wordt gestuurd. Andere vergader<strong>in</strong>gen volgen en afgesproken wordt<br />
dat de nieuwe verenig<strong>in</strong>g noch van politieke partijen, noch van de<br />
Kerken afhankelijk zal zijn.<br />
Omdat <strong>in</strong> Frankrijk de scheid<strong>in</strong>g van kerk en politiek bestaat, ook<br />
6 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
wel laïcité genoemd, had Amnesty International moeite om door te<br />
dr<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> de kerken. Geen wonder dat de voorzitter van Amnesty<br />
Frankrijk destijds zo blij was dat e<strong>in</strong>delijk vanuit de kerken een <strong>in</strong>itiatief<br />
genomen werd om een actie op te zetten tegen <strong>het</strong> martelen.<br />
Marie-Josée Protais (AI) was bereid om samen te werken door alle<br />
noodzakelijke technische ondersteun<strong>in</strong>g te geven.<br />
De opricht<strong>in</strong>gsvergader<strong>in</strong>g van ACA T<br />
Bij deze historische vergader<strong>in</strong>g op 16 juni 1974 komen ongeveer 30<br />
mensen uit zeer verschillende geled<strong>in</strong>gen samen <strong>in</strong> <strong>het</strong> Diaconessenhuis<br />
te Versailles. Marie-Josée Protais en Michel Odier, een van de<br />
toekomstige voorzitters van de Franse afdel<strong>in</strong>g van Amnesty International,<br />
nemen ook aan <strong>het</strong> overleg deel. Niemand had voor deze dag<br />
een programma of een resolutie voorbereid. Zij waren samengekomen<br />
omdat zij christenen waren én omdat zij door de feiten geschokt<br />
waren. Op deze dag richtten zij <strong>ACAT</strong> op, l’Action des Chrétiens pour<br />
l’Abolition de la Torture. Zij waren ervan overtuigd, dat de geest van<br />
<strong>het</strong> evangelie onverenigbaar is met martelen en wel zo absoluut dat<br />
men zich niet christen kan noemen zonder ervoor te zorgen dat dit<br />
kwaad verdwijnt.<br />
Unaniem wordt <strong>het</strong> project begrepen als een actie van christenen<br />
om hun eigen organisaties en hun eigen Kerken bewust te maken<br />
van de realiteit van <strong>het</strong> martelen en hen op te roepen openlijk voor<br />
<strong>het</strong> afschaffen van martelen te pleiten. Pater Claude Richard-Molard<br />
beschrijft de situatie later als volgt: Met <strong>het</strong> oprichten lieten wij de<br />
klokken <strong>in</strong> de Kerk luiden, als een oproep om wakker te worden.<br />
De christenen <strong>in</strong> <strong>ACAT</strong> kwamen naast de concrete <strong>in</strong>zet voor de gemartelden,<br />
ook voor de uitdag<strong>in</strong>g te staan aan zichzelf te werken.<br />
Het werken aan een betere wereld kan niet zonder te werken aan<br />
jezelf.
De verenig<strong>in</strong>g zal autonoom, onafhankelijk van Amnesty International<br />
functioneren. Het christelijk karakter is oecumenisch, onafhankelijk<br />
van een kerkelijke strom<strong>in</strong>g of organisatie. Iets anders was voor<br />
Hélène Engel ondenkbaar. Deze ‘Actie van Christenen’ zal meedoen<br />
met de wereldwijde anti-martelcampagne die door Amnesty is gelanceerd.<br />
<strong>ACAT</strong> mag hierbij de middelen en de werkwijze van Amnesty<br />
gebruiken.<br />
Doelstell<strong>in</strong>g van <strong>ACAT</strong><br />
Bij de opricht<strong>in</strong>g stelt <strong>ACAT</strong> zich de volgende doelen:<br />
• <strong>het</strong> bewust maken van met name christenen en kerkgenootschappen<br />
van <strong>het</strong> schandaal van martelen, ongeacht onder welk<br />
politiek regime of <strong>in</strong> welk land deze plaatsv<strong>in</strong>den;<br />
• <strong>het</strong> <strong>in</strong>zetten van spirituele middelen, met name <strong>het</strong> gebed, om<br />
martelen af te schaffen;<br />
• alle effectieve acties op te zetten, zowel <strong>in</strong>dividueel als collectief,<br />
om elke vorm van martelen te onderdrukken;<br />
• <strong>in</strong> deze strijd samen te werken met mensen van goede wil.<br />
Een van de uitgangspunten wordt:<br />
‘God schiep de mens naar zijn beeld; naar Gods beeld schiep Hij hem:<br />
man en vrouw schiep hij hen. En God zegende hen ...’ (Gen. 1, 27).<br />
Dat betekent voor <strong>ACAT</strong> dat zowel de slachtoffers van martel<strong>in</strong>gen<br />
alsook de daders onze hulp nodig hebben. Beiden zijn <strong>het</strong> waard om<br />
voor te bidden.<br />
In 1978 wordt besloten ook mensenrechtenschend<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> eigen<br />
land <strong>in</strong> <strong>het</strong> mandaat op te nemen. In 1982 wordt hieraan ook de strijd<br />
tegen de doodstraf toegevoegd.<br />
De verenig<strong>in</strong>g baseert zich op de nalev<strong>in</strong>g van artikel 5 van de Verklar<strong>in</strong>g<br />
van de Rechten van de Mens, volgens welke ‘niemand zal onder-<br />
worpen worden aan folter<strong>in</strong>gen, noch aan een wrede, onmenselijke<br />
of onterende behandel<strong>in</strong>g of bestraff<strong>in</strong>g’.<br />
De eerste stappen van de stuurgroep<br />
In de zomer van 1974 wordt een kle<strong>in</strong>e stuurgroep <strong>in</strong> <strong>het</strong> leven geroepen<br />
en een voorlopig kantoor <strong>in</strong>gericht. Hélène Engel en Pierre<br />
Toulat zijn de vicevoorzitters, Edith du Tertre is secretaris-generaal. Op<br />
23 oktober voegen zich leden van de Orthodoxe kerk erbij. De Dom<strong>in</strong>icaanse<br />
Colette Deparis sluit zich aan bij <strong>het</strong> comité. Als verantwoordelijke<br />
voor de kloostergemeenschappen, zal zij, op 1 juni 1975, aan<br />
300 kloosters een brief sturen waar<strong>in</strong> zij hen vraagt om ‘hulp en steun<br />
door gebed voor alle gewetensgevangenen die gemarteld worden<br />
en voor degenen die martelen’.<br />
Op 17 september 1974 worden de statuten van <strong>ACAT</strong> bij de Prefectuur<br />
<strong>in</strong>gediend. Op de eerste Algemene Vergader<strong>in</strong>g van 8 december<br />
1974, bij de Zusters Franciscanessen, telt de nieuwe verenig<strong>in</strong>g tachtig<br />
leden. In 1978 zullen <strong>het</strong> er 5.500 zijn.<br />
De eerste maandelijkse vergader<strong>in</strong>gen van <strong>het</strong> comité v<strong>in</strong>den bij<br />
Edith du Tertre plaats, alwaar <strong>het</strong> secretariaat is gevestigd. Zeer snel<br />
worden de Urgente Acties mede dankzij Amnesty International gelanceerd.<br />
Een eerste evangelische overweg<strong>in</strong>g wordt gepresenteerd<br />
en <strong>het</strong> opstellen van een brochure voorbereid. Deze zal enkele maanden<br />
later worden gepubliceerd, appellerend aan de drie <strong>in</strong>valshoeken<br />
‘Informatie - Gebed - Actie’. Contact wordt opgenomen met de<br />
verantwoordelijken voor de Week van <strong>het</strong> Gebed voor de Eenheid<br />
van de Christenen met de vraag er de oproep van <strong>ACAT</strong> <strong>in</strong> op te nemen.<br />
Talrijke contacten met <strong>het</strong> buitenland zijn voorzien, die dank zij<br />
Antonie Van As-Arioni, (<strong>Nederland</strong>se) die <strong>in</strong> <strong>het</strong> Internationale Centrum<br />
van de Quakers werkt en zeer dicht bij de oorsprong van <strong>ACAT</strong><br />
staat, verwezenlijkt zullen worden.<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 7
8 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
Diepgangcentrum Hazerswoude
Hoofdstuk 2 Opricht<strong>in</strong>g van <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong><br />
De impuls van <strong>ACAT</strong> is via Anne Biegel, journaliste van 1938 tot 1970<br />
bij dagblad De Tijd, naar <strong>Nederland</strong> gekomen. Haar bron was Antonie<br />
van As-Arioni die zij <strong>in</strong> Parijs had leren kennen en die daar de beg<strong>in</strong>tijd<br />
van <strong>ACAT</strong> <strong>in</strong> Frankrijk persoonlijk heeft meegemaakt. Antonie<br />
werkte op <strong>het</strong> secretariaat van <strong>het</strong> Quakercentrum aldaar en nadat zij<br />
Edith du Tertre ontmoet had, nam zij <strong>het</strong> secretariaat van <strong>ACAT</strong> erbij.<br />
Tijdens een gebedsvier<strong>in</strong>g van <strong>ACAT</strong> <strong>in</strong> Parijs kwam Anne Biegel de<br />
kerk b<strong>in</strong>nen en begon vragen te stellen over <strong>ACAT</strong>. Zo leerde zij Antonie<br />
van As kennen, er ontstond een <strong>in</strong>tensieve correspondentie met<br />
vruchtbaar resultaat als gevolg. Anne Biegel kende namelijk pater<br />
Alfons Kroese, prov<strong>in</strong>ciaal van de Orde der Ongeschoeide Karmelieten<br />
en dankzij zijn bekendheid bij de <strong>Nederland</strong>se religieuzen kreeg<br />
<strong>ACAT</strong> voet aan de grond. Hij verzorgde onder meer bij de KRO-radio<br />
dagelijks een ochtend- en avondoverweg<strong>in</strong>g en werd geïnterviewd<br />
over <strong>ACAT</strong>. Door de congregaties te benaderen werden veel religieuzen<br />
als lid <strong>in</strong>geschreven en ontstond er, anders dan <strong>in</strong> Frankrijk, een<br />
overwegend katholieke organisatie.<br />
Rondom <strong>ACAT</strong> sloten zich nieuwe mensen aan: zr. Lies Alkemade, zr.<br />
Annie Bellemakers, Frans Vervooren ocd, Jaap de Boer, zr. Cathar<strong>in</strong>a<br />
(Toos van Poppel), zr. M. Agatha Hendriks, Philippe Fromont, dom<strong>in</strong>ee<br />
bij de Waalse Kerk; zr. Bep Tijssen volgt een <strong>jaar</strong> later. Zij vormden<br />
samen een werkgroep die vanuit <strong>het</strong> Diepgangcentrum <strong>in</strong> Hazerswoude-Rijndijk,<br />
waar ook <strong>het</strong> secretariaat gevestigd was, actief was.<br />
Deze tijd wordt vooral gekarakteriseerd door groot enthousiasme.<br />
Zr. M. Agatha heeft destijds veel werk verricht voor de verzorg<strong>in</strong>g en<br />
verzend<strong>in</strong>g van de Urgente Acties. Over <strong>het</strong> bestuurswerk is we<strong>in</strong>ig<br />
terug te v<strong>in</strong>den omdat veel zaken <strong>in</strong> deze periode niet werden geregistreerd.<br />
pater Frans Vervooren zr. Annie Bellemakers<br />
dom<strong>in</strong>ee Philippe Fromont<br />
De akte van opricht<strong>in</strong>g van de verenig<strong>in</strong>g <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> werd gepasseerd<br />
bij de notaris te Leiden op 16 december 1986. De doelstell<strong>in</strong>gen<br />
werden overgenomen van <strong>ACAT</strong> Frankrijk.<br />
Het enthousiasme dat Alfons Kroese wist over te brengen trok velen<br />
aan en <strong>ACAT</strong> groeide <strong>in</strong> korte tijd uit tot een verenig<strong>in</strong>g van 500 leden.<br />
Zowel de Urgente Acties als <strong>het</strong> bidden voor gevangenen kregen<br />
een regelmatige plaats <strong>in</strong> <strong>het</strong> leven van de leden.<br />
Het boekje ‘Bidden met gemartelden’ werd <strong>in</strong> 1984 ter ondersteun<strong>in</strong>g<br />
uitgegeven.<br />
Na een <strong>jaar</strong> volgde zr. Lies Alkemade Frans Vervooren op als voorzitter;<br />
zij zal deze functie vervullen tot 1994. Een nieuwe impuls kreeg<br />
<strong>ACAT</strong> onder <strong>het</strong> voorzitterschap van zr. Bep Tijssen met Renée van<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 9
Aalderen als secretaris. Hun <strong>in</strong>zet kon professioneler<br />
zijn dan <strong>in</strong> <strong>het</strong> stenciltijdperk.<br />
Vooraanstaande burgers werden persoonlijk<br />
door Renée van Aalderen benaderd om zitt<strong>in</strong>g<br />
te nemen <strong>in</strong> <strong>het</strong> Comité van Aanbevel<strong>in</strong>g.<br />
<strong>ACAT</strong> was vaak met een eigen stand<br />
aanwezig op de ACHT MEI bijeenkomsten.<br />
Met de overdracht van <strong>het</strong> voorzitterschap<br />
<strong>in</strong> 1994 werd <strong>het</strong> secretariaat verplaatst<br />
naar de Herengracht <strong>in</strong> Amsterdam. De<br />
Sticht<strong>in</strong>g Maagdenhuis – eigenares van <strong>het</strong><br />
pand – stelde belangeloos een kamer ter<br />
beschikk<strong>in</strong>g. Jarenlang werd daar de post<br />
opgehaald, <strong>het</strong> archief bewaard en de telefoon<br />
beantwoord of doorgeschakeld naar<br />
<strong>het</strong> nummer van Bep Tijssen of Renée van<br />
Aalderen.<br />
Na nog een aantal omzwerv<strong>in</strong>gen is <strong>het</strong> secretariaat<br />
thans gevestigd aan de Pieter de<br />
Hooghstraat 41, 3583 RH Utrecht.<br />
10 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
Het testament van de knecht<strong>in</strong>g<br />
Het gevoel dat teveel droefenis kent<br />
kan niet liefhebben.<br />
De geest die te lang vernederd wordt<br />
raakt ziek en verward.<br />
Het lichaam dat veelvuldig lijdt, sterft.<br />
De wil die niet tot zelfverwerkelijk<strong>in</strong>g,<br />
maar tot meerdere glorie van zijn<br />
onderdrukker dient, dooft uit.<br />
Dit alles naar de wil van de meester<br />
en <strong>het</strong> zaad dat zulk een lichaam zaait,<br />
is gedoemd dezelfde vruchten te dragen.<br />
want:<br />
zijn zelfliefde is ger<strong>in</strong>g,<br />
zijn geest, die van een slaaf.<br />
zijn lichaam is een kwell<strong>in</strong>g<br />
zijn wil gebroken,<br />
aldus blijft de meester superieur.<br />
Zolang niet afgerekend is met de<br />
boosdoener,<br />
zolang de slaaf nog voortleeft,<br />
de geknechte mens zal niet bestaan als<br />
<strong>in</strong>dividu,<br />
doch als een fictie, een façade,<br />
omdat <strong>in</strong> hem nog voortleeft,<br />
zijn meester.<br />
Alzo bevrijdt u zich van de meester <strong>in</strong> u<br />
zodat u waarachtig vrij kunt zijn.<br />
Hannah Belliot, wethouder PvdA <strong>in</strong> Amsterdam<br />
(Dit zijn de laatste verzen van een tien verzen tellend<br />
gedicht van haar hand)
Hoofdstuk 3 De pioniers van <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong><br />
Om de oorspronkelijke verhalen van de beg<strong>in</strong>tijd van <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong><br />
vast te leggen zijn enkele prom<strong>in</strong>enten mensen van de beg<strong>in</strong>tijd<br />
geïnterviewd. De <strong>in</strong>zet en de motieven van deze vier pioniers hebben<br />
hun stempel gedrukt op <strong>het</strong> karakter van onze verenig<strong>in</strong>g.<br />
Mw. Antonie van As-Arioni<br />
<strong>in</strong>ternationaal georiënteerd<br />
Antonie van As-Arioni<br />
Anne Biegel<br />
Antonie van As is als ondersteuner en verspreider van de <strong>ACAT</strong> gedachte<br />
van wezenlijke betekenis geweest. Ten tijde van de opricht<strong>in</strong>g<br />
van <strong>ACAT</strong> <strong>in</strong> Frankrijk werkte Antonie <strong>in</strong> <strong>het</strong> Quakercentrum te Parijs.<br />
Op een dag lag een uitnodig<strong>in</strong>g op haar bureau van de zusters Diaconessen<br />
van Versailles voor de bijeenkomst op 7 mei 1974. Het onderwerp<br />
van gesprek was de vraag wat vanuit de kerken gedaan kan<br />
worden tegen <strong>het</strong> martelen. Zij is <strong>in</strong>gegaan op de uitnodig<strong>in</strong>g en was<br />
aanwezig bij de opricht<strong>in</strong>g van <strong>ACAT</strong> Frankrijk. Antonie her<strong>in</strong>nert zich<br />
nog dat iemand van Amnesty International uitriep: “Hè, hè, e<strong>in</strong>delijk<br />
komen de kerken <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g”. In <strong>Nederland</strong> is de scheid<strong>in</strong>g van kerk<br />
en staat veel m<strong>in</strong>der prom<strong>in</strong>ent dan <strong>in</strong> Frankrijk.<br />
Door <strong>ACAT</strong>-<strong>in</strong>-opricht<strong>in</strong>g werd kantoor gevoerd vanuit <strong>het</strong> Quakercentrum<br />
te Parijs door Antonie. Er was een <strong>in</strong>tensieve samenwerk<strong>in</strong>g<br />
met Amnesty. Wekelijks keek Antonie samen met iemand van Amnesty<br />
tot welke schrijfactie zou worden besloten. Zij zette haar grote<br />
<strong>in</strong>ternationale netwerk vanuit <strong>het</strong> werk dat ze deed voor de Quakers<br />
<strong>in</strong> voor de verspreid<strong>in</strong>g van de gedachte van <strong>ACAT</strong>. Haar talenkennis<br />
kwam hierbij goed van pas. Zij correspondeerde veel, gaf voorlicht<strong>in</strong>gsavonden<br />
<strong>in</strong> Engeland, Amerika, Zwitserland, Duitsland en België.<br />
Zij droeg bij aan de opricht<strong>in</strong>g van <strong>ACAT</strong> Duitsland, <strong>ACAT</strong> België en<br />
<strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong>. Bij terugkomst <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> zette zij zich <strong>in</strong> voor<br />
<strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> en was ze voorzitter tot haar 75e ver<strong>jaar</strong>dag.<br />
In 2007 schreef Jacquel<strong>in</strong>e Westerkamp, een van de oprichters van<br />
<strong>ACAT</strong> Frankrijk:<br />
“When Philippe (Westerkamp) and I took part <strong>in</strong> start<strong>in</strong>g up the organization<br />
founded by a few French Christians, we had no idea that one of the<br />
two founders and, <strong>in</strong> particular, Antonie van As-Arioni, a Dutch member<br />
of the Quaker Centre, would, through their many <strong>in</strong>ternational contacts,<br />
go on to share their enthusiasm <strong>in</strong> so many countries.”<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 11
12 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
Pater Alfons Kroese ocd<br />
man van vele contacten die<br />
mensen <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g zet<br />
pater Alfons Kroese<br />
Ankerpunt voor <strong>ACAT</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong><br />
was Alfons Kroese ocd, prov<strong>in</strong>ciaal<br />
van de Orde van Ongeschoeide<br />
Karmelieten. Anne Biegel (1905-<br />
2004), redacteur bij <strong>het</strong> katholieke<br />
dagblad De Tijd, nam Alfons<br />
Kroese destijds een <strong>in</strong>terview af<br />
over <strong>het</strong> thema ‘bidden, <strong>in</strong>zet en<br />
actie’. Anne Biegel had een bijzondere<br />
<strong>in</strong>teresse voor <strong>het</strong><br />
kloosterleven. Alfons Kroese was medeoprichter van <strong>het</strong> Diepgangcentrum<br />
<strong>in</strong> Hazerswoude. Van Anne Biegel, die <strong>ACAT</strong> via Antonie<br />
van As-Arioni uit Parijs kende, hoorde hij over <strong>het</strong> bestaan van <strong>ACAT</strong><br />
<strong>in</strong> Frankrijk. In die tijd was alles gericht op actie: Zuid-Amerika stond<br />
volop <strong>in</strong> de aandacht, velen liepen warm voor acties voor El Salvador,<br />
Chili en Argent<strong>in</strong>ië. De acties van <strong>ACAT</strong> sloten hierbij goed aan.<br />
In religieus <strong>Nederland</strong> was behoefte aan nieuwe spiritualiteit en verdiep<strong>in</strong>g.<br />
‘Ik was de enige die geloofde <strong>in</strong> bidden’, zegt Alfons. Hij startte<br />
een werkgroep ‘bidden’, waarbij zich o.a. ook Antonie van As en Rex<br />
Brico (redacteur Geestelijk Leven van Elsevier) aansloten. Alfons Kroese<br />
trachtte <strong>het</strong> biddende element samen te brengen met <strong>het</strong> voeren van<br />
acties voor gerechtigheid en vrede; dit herkende hij ook <strong>in</strong> <strong>het</strong> werk<br />
van <strong>ACAT</strong>.<br />
Anne Biegel vond <strong>in</strong> hem iemand die <strong>het</strong> motto ondersteunde van<br />
‘zowel de handen te vouwen alsook de handen uit de mouwen’, een van<br />
de grondbeg<strong>in</strong>selen van de Karmel. Zij comb<strong>in</strong>eren beschouwelijkheid<br />
en diepgang met daadwerkelijke betrokkenheid op de wereld<br />
om hen heen. De twee impulsen vonden elkaar: de impuls van <strong>ACAT</strong><br />
via Anne Biegel en de impuls van de Karmelieten via Alfons Kroese.<br />
Inhoudelijk en praktisch stroomde de <strong>in</strong>formatie van <strong>ACAT</strong> b<strong>in</strong>nen via<br />
Antonie van As.<br />
Via <strong>het</strong> netwerk van Alfons Kroese werd <strong>ACAT</strong> bekend gemaakt. Zijn<br />
functie van prov<strong>in</strong>ciaal comb<strong>in</strong>eerde hij met zijn functie van gedelegeerde<br />
voor religieuzen <strong>in</strong> <strong>het</strong> bisdom Rotterdam. Deze contacten<br />
maakten veel religieuzen tot enthousiaste leden van <strong>ACAT</strong>. Hij werd<br />
op de radio geïnterviewd over <strong>ACAT</strong>. Hij her<strong>in</strong>nert zich nog hoe nieuw<br />
dat voor hem was. De organisatie stond nog <strong>in</strong> de k<strong>in</strong>derschoenen.<br />
Publiciteit <strong>in</strong> de schrijvende pers verliep via Anne Biegel <strong>in</strong> dagblad De<br />
Tijd. Bij Alfons Kroese persoonlijk meldden zich veel nieuwe leden aan.<br />
Met de komst van Lies Alkemade als voorzitter kreeg de organisatie<br />
duidelijker vorm. Frans Vervooren werd secretaris, en <strong>het</strong> Diepgangcentrum<br />
<strong>in</strong> Hazerswoude bood faciliteiten. De secretaresse van Alfons<br />
deed <strong>het</strong> adm<strong>in</strong>istratieve werk voor <strong>ACAT</strong>.<br />
Zr. Lies Alkemade<br />
bewogen vrouw met een missie<br />
Zr. Lies Alkemade fdnsc, was een aantal jaren prov<strong>in</strong>ciaal overste van<br />
de <strong>Nederland</strong>se Prov<strong>in</strong>cie van de Dochters van Onze Lieve Vrouw van<br />
<strong>het</strong> Heilig Hart aan de Bredaseweg <strong>in</strong> Tilburg. Zij was voorzitter van<br />
<strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> van 1986 tot 1994 en heeft mede aan de wieg gestaan<br />
van onze verenig<strong>in</strong>g.<br />
In 1986 ontv<strong>in</strong>g zij een uitnodig<strong>in</strong>g van pater Alfons Kroese. Hij was<br />
van meet af aan geboeid geraakt door Antonie van As en Anne Biegel<br />
(die <strong>ACAT</strong> vanuit Frankrijk <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> hebben geïntroduceerd). Lies
werkte <strong>in</strong> die periode <strong>in</strong> Den Haag.<br />
Op zijn voordracht werd Lies gevraagd<br />
voor <strong>het</strong> voorzitterschap,<br />
hiermee werd een moeizame eerste<br />
periode van <strong>het</strong> bestuur afgesloten.<br />
<strong>ACAT</strong> kon een nieuwe doorstart<br />
maken. Dit moment werd zo <strong>in</strong>tens<br />
beleefd dat er spontaan gezongen<br />
werd: Omdat Gij <strong>het</strong> zijt,<br />
groter dan ons hart, die mij hebt<br />
zr. Lies Alkemade<br />
gezien, eer ik werd geboren (zie blz.<br />
15). De plek weet Lies zich nog te<br />
her<strong>in</strong>neren: op de zolder van de Nieuwe Kerk <strong>in</strong> Amsterdam. Jacquel<strong>in</strong>e<br />
Westerkamp, voorzitter van <strong>ACAT</strong> Frankrijk, was er bij. Nu kwam<br />
<strong>het</strong> erop aan de organisatie van de grond af aan op te bouwen. Lies<br />
vond hier<strong>in</strong> vooral veel steun van Antonie van As en van Anne Biegel,<br />
boeiende vrouwen waarvan zij hun bevlogenheid, hun gedrevenheid<br />
en hun durf bewonderde. Zij hebben vooral op <strong>het</strong> uitvoerende<br />
vlak veel werk verzet. Vooral Alfons Kroese heeft steeds benadrukt dat<br />
de Kerk moest luisteren naar die vrouwen, die <strong>het</strong> mondjesmaat <strong>in</strong> de<br />
kerk voor <strong>het</strong> zeggen kregen.<br />
De kloostergemeenschappen stonden open voor <strong>ACAT</strong> door <strong>het</strong> gezamenlijk<br />
gebed en door <strong>het</strong> dagelijks noemen van de namen uit de<br />
gebedskalender. Het is een soort habitas geworden. Tegenwoordig<br />
komen er vaak andere religieuze activiteiten voor <strong>in</strong> de plaats. Mensen<br />
van nu zijn gevoeliger, je kunt weer vaak horen: ik zal voor je bidden,<br />
of ik zal een kaarsje voor je opsteken.<br />
Over de acties van <strong>ACAT</strong> zegt ze: door de correspondentie en door<br />
de brieven geef je de vergeten gevangenen een naam. Je bemoedigt<br />
ze met de hoop dat je laat weten dat er iemand is die aan ze denkt.<br />
Wat doet <strong>het</strong> met een verlatene als iedereen hem de rug heeft toegekeerd<br />
en plotsel<strong>in</strong>g krijgt hij post, een persoonlijke brief met aandacht.<br />
En wat doet <strong>het</strong> antwoord van deze mens met de briefschrijver<br />
die ervan overtuigd is dat een mens meer is dan alleen zijn daad.<br />
Helen Prejean maakte diepe <strong>in</strong>druk op Lies. Zij schreef <strong>het</strong> boek Dead<br />
Man Walk<strong>in</strong>g, waarover <strong>in</strong> 1995 een film werd uitgebracht onder dezelfde<br />
titel. De film vertelt <strong>het</strong> verhaal van zuster Helen Prejean die<br />
een speciale relatie ontwikkelt tegenover Matthew Poncelet, gevangene<br />
<strong>in</strong> de dodencel.<br />
Lies her<strong>in</strong>nert zich ook de jonge advocaat Bart Stapert die zich <strong>in</strong>zette<br />
<strong>in</strong> New Orleans voor slachtoffers <strong>in</strong> de dodencel. Unaniem was <strong>het</strong><br />
<strong>ACAT</strong> bestuur destijds van men<strong>in</strong>g dat hij de gevraagde f<strong>in</strong>anciële<br />
steun verdiende. Later sprak hij, <strong>in</strong>middels voorzitter van Amnesty <strong>in</strong><br />
<strong>Nederland</strong>, tijdens een <strong>ACAT</strong> <strong>jaar</strong>vergader<strong>in</strong>g. Ook <strong>in</strong>spireerde Peter<br />
Benenson haar. Hij is de oprichter van Amnesty International. Zij ontmoette<br />
hem <strong>in</strong> Bern tijdens een <strong>in</strong>ternationale <strong>ACAT</strong> bijeenkomst.<br />
Lies v<strong>in</strong>dt dat we de gebedskalender moeten voortzetten. Religieuzen<br />
hebben een gebedscultuur, dus <strong>het</strong> blijft bij de congregaties zeker<br />
bestaan.<br />
‘Door de wereld bewogen’ is de titel van <strong>het</strong> boek over de geschiedenis<br />
van de missionarissen van <strong>het</strong> Heilig Hart. Een ander boek dat Lies<br />
laat zien is getiteld ‘Een missie <strong>in</strong> de marge’. Opvallend is dat steeds<br />
weer de overtuig<strong>in</strong>g en de motivatie van Lies te vangen is <strong>in</strong> deze<br />
twee titels. Dat geldt zeker ook voor haar <strong>in</strong>zet voor <strong>ACAT</strong>.<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 13
Bep Tijssen<br />
14 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
Zr. Bep Tijssen<br />
diepgang en betrokkenheid<br />
Bep Tijssen begon <strong>in</strong> 1986 met<br />
haar <strong>in</strong>zet voor <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong>.<br />
Een zuster van de Nikola-Kommuniteit<br />
<strong>in</strong> Utrecht vertelde haar over<br />
<strong>het</strong> bestaan van <strong>ACAT</strong> en over de<br />
mogelijkheid om te corresponderen<br />
met terdoodveroordeelden <strong>in</strong><br />
de VS. Hierop nam zij contact op<br />
met <strong>ACAT</strong> en ontv<strong>in</strong>g zij van Frans<br />
Vervooren een adres van een gevangene<br />
die <strong>in</strong> ‘death row’ zijn executie<br />
afwachtte.<br />
Zr. Baptista, zoals Bep heette, werkte <strong>in</strong> de vijftiger jaren twee <strong>jaar</strong> <strong>in</strong><br />
Indonesië. Nadat ze <strong>in</strong> 1955 ernstig ziek werd moest zij van Oost-Java<br />
naar <strong>Nederland</strong> terugkeren. Terug <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> studeerde zij een<br />
eigentijdse vorm van theologie en pastoraat en was zij actief bezig<br />
met missiologie. Rond 1975 g<strong>in</strong>g zij naar Brazilië, naar Belém <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
noorden. Veel aandacht schonk ze aan de kerk der armen en de aan<br />
de repressieve politiek van de reger<strong>in</strong>g.<br />
Het eerste dat Bep opmerkt is dat Antonie van As alle eer toekomt. Zij<br />
stond aan de wieg van <strong>ACAT</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong>, samen met Anne Biegel.<br />
In de tijd dat Bep bij <strong>ACAT</strong> kwam zaten de karmelieten Frans Vervooren<br />
en Alfons Kroese <strong>in</strong> <strong>het</strong> bestuur. Bep trad zelf toe tot <strong>het</strong> bestuur;<br />
Renée van Aalderen (1943-2003) kwam via Bep <strong>in</strong> <strong>het</strong> bestuur.<br />
Renée van Aalderen, met haar wortels <strong>in</strong> de vrijeschool beweg<strong>in</strong>g<br />
en de antroposofie, lukte <strong>het</strong> om met charme en overtuig<strong>in</strong>gskracht<br />
andere mensen te mobiliseren Nieuwe kontakten bouwde zij op;<br />
zij legde contact met Antoon van Hooft (vrijeschool leraar), met de<br />
missioloog prof. Anton Wessels en zijn vrouw Toke Wessels, met Ted<br />
Strop-Van Meyenfeldt uit Zeist, lid van de Raad van Kerken, met Jos<br />
Br<strong>in</strong>k, met Judith van der Werf, met Jan-Willem Bertens, de D’66 diplomaat<br />
uit Maastricht, met Jan de Jonge van de migrantenkerken<br />
en zijn Ghanese zangkoor, met Jan Diek van Mansvelt, professor <strong>in</strong><br />
de alternatieve landbouw en antroposoof, met Eva van der Drift uit<br />
Utrecht. Renée was een creatief, ondernemend en doortastend bestuurslid.<br />
Zij zorgde destijds voor fondswerv<strong>in</strong>g en een nieuw logo voor <strong>ACAT</strong>.<br />
Zij was mede <strong>in</strong>itiatiefnemer van <strong>het</strong> project ‘De kle<strong>in</strong>e David’ (zie<br />
Hoofdstuk 9) en ten slotte was <strong>het</strong> ook Renée die samen met Bep een<br />
‘vlootschouw’ zoals we dat noemden organiseerde om christelijke<br />
organisaties met elkaar te laten samenwerken.<br />
Het lukte Bep om haar nicht Thea te bewegen secretaris te worden<br />
van <strong>ACAT</strong>. Door Bep kreeg <strong>ACAT</strong> een plaats bij de Medische<br />
Missiezusters en kwam later haar medezuster Jeanne Kemmeren<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> bestuur. De vergaderplaats verhuisde van Amsterdam naar<br />
’s-Hertogenbosch; eerst <strong>in</strong> de Mariënburg en later <strong>in</strong> <strong>het</strong> Franciscushuis.<br />
De organisatie werd sterk verbeterd. Bep was voorzitter tot 1994<br />
en bleef als adviseur verbonden met <strong>het</strong> bestuur. Zij schreef op een<br />
betrokken manier en met diepgang artikelen over martelen en doodstraf.<br />
Onder andere publiceerde ze <strong>in</strong> Raakvlak, destijds <strong>het</strong> blad voor<br />
leden van Amnesty <strong>Nederland</strong> met een christelijke achtergrond. ‘Als<br />
<strong>het</strong> goede maar gebeurt’ is een kenmerkende uitspraak van haar.
Hoofdstuk 4 De praktijk van <strong>ACAT</strong><br />
<strong>ACAT</strong> rekent <strong>het</strong> mede tot haar taak om mensen te <strong>in</strong>formeren en bewust<br />
te maken van schend<strong>in</strong>gen van mensenrechten om zodoende<br />
bij te dragen aan een gefundeerde men<strong>in</strong>gsvorm<strong>in</strong>g.<br />
Leden van <strong>ACAT</strong> worden opgeroepen mee te doen aan de Urgente<br />
Acties, schrijfacties waar<strong>in</strong> reger<strong>in</strong>gsleiders worden opgeroepen een<br />
e<strong>in</strong>de te maken aan martelen, aan de straffeloosheid van degenen<br />
die martelen en aan de doodstraf.<br />
<strong>ACAT</strong> verstrekt hiertoe brieven en achtergrond<strong>in</strong>formatie.<br />
De maandelijks gebedskalender kan gebruikt worden voor persoonlijk<br />
gebed, voor een gebedskr<strong>in</strong>g of bij een kerkdienst. Slachtoffers<br />
worden met name genoemd, er wordt een moment van bez<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g<br />
en gebed voor gevraagd.<br />
Via <strong>ACAT</strong> is <strong>het</strong> mogelijk adressen te ontvangen om te corresponderen<br />
met terdoodveroordeelden of lang gestraften. Vaak zijn deze<br />
brieven een van de we<strong>in</strong>ige contacten van de gevangenen met de<br />
buitenwereld en wordt dit ervaren als vriendschap op afstand.<br />
Het bestuur van <strong>ACAT</strong> onderneemt actie wanneer een doodstraf uitgevoerd<br />
dreigt te worden en bij mensenrechtenschend<strong>in</strong>gen waarbij<br />
direct gehandeld moet worden.<br />
Door de <strong>in</strong>ternationale Federatie van <strong>ACAT</strong>s wordt via contacten bij<br />
de Verenigde Naties en de Raad van Europa gewerkt aan verbeter<strong>in</strong>g<br />
van wetgev<strong>in</strong>g. Via contacten met kerkelijke gezagsdragers van<br />
verschillende denom<strong>in</strong>aties en met <strong>het</strong> Vaticaan worden de mensenrechten<br />
<strong>in</strong> de kerken onder de aandacht gebracht.<br />
Deel uit tekst van Huub Oosterhuis<br />
Refre<strong>in</strong>: Omdat Gij <strong>het</strong> zijt, groter dan ons hart<br />
die mij hebt gezien, eer ik werd geboren.<br />
Gij die liefde zijt, diep als de zee<br />
flitsend als weerlicht, sterker dan de dood,<br />
laat niet verloren gaan één mensenk<strong>in</strong>d.<br />
Gij die geen naam vergeet, geen mens veracht,<br />
laat niet de dood die alles scheidt en leeg maakt,<br />
laat niet de tweede dood over ons komen.<br />
Refre<strong>in</strong>: Omdat Gij <strong>het</strong> zijt, groter dan ons hart<br />
die mij hebt gezien, eer ik werd geboren.<br />
Voor allen die gekruisigd worden<br />
wees niet niemand, wees hun toekomst ongezien.<br />
Voor mensen die van u verlaten zijn,<br />
voor allen die hun lot niet kunnen dragen,<br />
voor hen die weerloos zijn <strong>in</strong> de handen van de mensen<br />
Voor uw naamgenoten <strong>in</strong> ons midden:<br />
vluchtel<strong>in</strong>gen, vreemden, wees niet niemand.<br />
Refr.: Omdat Gij <strong>het</strong> zijt, groter dan ons hart<br />
die mij hebt gezien, eer ik werd geboren.<br />
Melodie: B. Huijbers<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 15
26 juni Dag tegen <strong>het</strong> Martelen<br />
Martelen vernietigt de mens,<br />
laten wij <strong>het</strong> martelen vernietigen!<br />
<strong>ACAT</strong> NEDERLAND<br />
(Actie van Christenen voor Afschaff<strong>in</strong>g van <strong>het</strong> Martelen)<br />
www.acatnederland.nl; <strong>in</strong>fo@acatnederland.nl<br />
16 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |
Hoofdstuk 5 Martelen<br />
‘Steun’ - Truus Menger-Oversteegen<br />
Hoorn, Grote Noord<br />
In 1974 waren Hélène Engel en vele met haar, geschokt over de verhalen<br />
van de tijgerkooien <strong>in</strong> Vietnam. De schok was destijds des te<br />
groter omdat dom<strong>in</strong>ee Tullio V<strong>in</strong>ay bij zijn verhaal diabeelden van de<br />
gemartelden liet zien. In die tijd verschenen dit soort beelden niet of<br />
nauwelijks op de tv of <strong>in</strong> de dagbladen. S<strong>in</strong>ds die tijd is er op media<br />
gebied veel gebeurd. Langzamerhand zijn we gewend geraakt aan<br />
gruwelijke beelden. Het martelen <strong>in</strong> de Abu Ghraib-gevangenis is uitgebreid<br />
<strong>in</strong> beeld gebracht. Veelzeggend is dat de folteraars hier zelf<br />
aan hebben bijgedragen.<br />
Er is ook een hele discussie op gang gekomen of <strong>het</strong> soms niet beter<br />
is om de grens van <strong>het</strong> martelen op te zoeken en soms te overschrijden.<br />
Men zegt dan dat de algemene veiligheid zwaarder weegt dan<br />
<strong>het</strong> leed van een enkel persoon.<br />
In dit verband had mw. Paz Rojas,<br />
een arts die zich jarenlang bezig<br />
heeft gehouden met 3000 verdwenen<br />
en gemartelde mensen <strong>in</strong><br />
Chili onder P<strong>in</strong>oc<strong>het</strong> (1973-1990),<br />
hierover een belangrijke opmerk<strong>in</strong>g.<br />
Op <strong>het</strong> FI<strong>ACAT</strong> sem<strong>in</strong>ar <strong>in</strong><br />
Lungern gaf zij op <strong>in</strong>drukwekkende<br />
wijze <strong>het</strong> beeld van een staat<br />
waar <strong>het</strong> martelen deel geworden<br />
is van de cultuur. De staat die<br />
martelt moet martelen opnemen<br />
<strong>in</strong> haar cultuur. Dat wil zeggen<br />
mensen opleiden die martelen, <strong>in</strong><br />
een beleid vastleggen welke mar-<br />
Mw. Paz Rojas<br />
telmethoden worden toegepast,<br />
artsen opleiden die <strong>het</strong> martelproces begeleiden enz.<br />
Wat <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> geleden niemand had kunnen denken is dat <strong>het</strong> gevaar<br />
<strong>het</strong> laatste decennium uit Amerika kwam. Onder president Bush werd<br />
de toepass<strong>in</strong>g van waterboard<strong>in</strong>g op gevangenen toegestaan, en de<br />
jarenlange opsluit<strong>in</strong>g van gevangenen zonder enige vorm van proces<br />
en juridische ondersteun<strong>in</strong>g.<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 17
In een dergelijk systeem, zegt mw. Rojas, worden tegenstanders tot<br />
monsters, tot ondermensen gemaakt. Er wordt bewust een angst<br />
gecreëerd dat wanneer men de tegenstander niet vernietigt, je zelf<br />
vernietigd wordt. Door de staat wordt een bl<strong>in</strong>de loyaliteit gevraagd<br />
en de wilsvrijheid wordt uitgeschakeld. De staat leidt mensen op om<br />
verdachten op de ‘juiste’ manier te martelen.<br />
Wanneer Staten op algemene wijze de wetten tegen de folter<strong>in</strong>g<br />
aanvaarden, doen zij soms een beroep op geheime diensten die <strong>in</strong> de<br />
schaduw handelen door illegale procedures te gebruiken. Ook worden<br />
‘eufemismen’, de zogenaamde filosofische manieren, toegepast<br />
om <strong>het</strong> gebruik en zelfs de noodzaak van <strong>het</strong> martelen te rechtvaardigen.<br />
Aldus zou de folter<strong>in</strong>g aan <strong>het</strong> positieve ‘redden’ gekoppeld<br />
kunnen worden. Dit kan <strong>ACAT</strong> natuurlijk niet tolereren.<br />
Wat is martel<strong>in</strong>g?<br />
De def<strong>in</strong>itie <strong>in</strong> <strong>het</strong> VN-verdrag tegen martel<strong>in</strong>g is de meest geciteerde:<br />
martel<strong>in</strong>g is <strong>het</strong> toebrengen van ernstige lichamelijke of geestelijke<br />
pijn, door of <strong>in</strong> opdracht van de overheid, met als doel een<br />
bekentenis te krijgen of angst aan te jagen.<br />
Bij martelen gaat <strong>het</strong> erom dat iemand vrijwillig leed wordt ‘toegebracht’<br />
door mensen op andere mensen. De gemartelde is een weerloos<br />
persoon, gereduceerd tot de status van een object <strong>in</strong> de handen<br />
van zijn beul. De lichamelijke of geestelijke <strong>in</strong>tegriteit van een persoon<br />
wordt ernstig aangetast.<br />
Door <strong>het</strong> toebrengen van lichamelijk lijden, angst, terreur en verneder<strong>in</strong>g,<br />
wordt <strong>het</strong> slachtoffer afgesneden van alle vormen van medeleven,<br />
worden zijn z<strong>in</strong>tuigen verstoord, raakt hij gedesoriënteerd <strong>in</strong><br />
zijn cultureel en religieus kader. Martelen vervormt de persoonlijk-<br />
18 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
heid, <strong>het</strong> breekt de <strong>in</strong>tieme <strong>in</strong>tegriteit. Het resultaat is dat <strong>het</strong> slachtoffer<br />
nooit meer <strong>het</strong>zelfde zal zijn. Het martelen gebeurt systematisch,<br />
vaak herhaald, op basis van een besluit, als onderdeel van een<br />
programma, gebeurt vanuit een georganiseerd geheel. Het is geen<br />
op zichzelf staande daad van een persoon die uitbarst <strong>in</strong> woede, geweld<br />
of angst.<br />
Kofi Annan, Secretaris-generaal van de Verenigde Naties, zei ter<br />
gelegenheid van de Dag tegen martelen op 26 juni 2001:<br />
“Martelen is een grove schend<strong>in</strong>g van de menselijke waardigheid. Het<br />
haalt de menselijkheid van zowel <strong>het</strong> slachtoffer als de dader omlaag.<br />
De pijn en terreur, vrijwillig toegebracht door de ene op de andere<br />
mens, laat blijvende littekens na: kapot geslagen ruggen, met geweerkolven<br />
<strong>in</strong>geslagen schedels, terugkerende nachtmerries die de slachtoffers<br />
<strong>in</strong> voortdurende angst houden.<br />
Vrij zijn van martelen is een fundamenteel mensenrecht dat onder alle<br />
omstandigheden beschermd dient te worden. (..) Laten we vandaag,<br />
de dag waarop we <strong>het</strong> lijden en moed van de martelslachtoffers herdenken,<br />
beloven dat we een maatschappij gaan opbouwen die gebaseerd<br />
is op wederzijds begrip en waar<strong>in</strong> een dergelijke onmenselijkheid<br />
ondenkbaar wordt.”
Een ervar<strong>in</strong>g van een gemartelde<br />
Voormalig sovjetdissident Vladimir Boekovski die bijna twaalf <strong>jaar</strong> <strong>in</strong><br />
gevangenissen, werkkampen en psychiatrische <strong>in</strong>richt<strong>in</strong>gen zat, beschrijft<br />
hieronder zijn eigen ervar<strong>in</strong>gen.<br />
Een verhoor is een <strong>in</strong>tens persoonlijke confrontatie, een duel van de wil.<br />
Het gaat niet om de onthull<strong>in</strong>g van geheimen of om bekentenissen, maar<br />
om zelfrespect en menselijkheid. Als ik toegeef, zal ik niet meer <strong>in</strong> de spiegel<br />
kunnen kijken. Maar geef ik niet toe, dan is dat voor mijn ondervragers<br />
net zo erg. Probeer <strong>in</strong> zo’n krachtmet<strong>in</strong>g je emoties maar eens <strong>in</strong> bedwang<br />
te houden. Dat is nu precies waarom folteren voorkomt, ook al is <strong>het</strong> uitdrukkelijk<br />
verboden. Wie zal dus garanderen dat zelfs de meest precieze<br />
def<strong>in</strong>itie van CID onder zulke omstandigheden <strong>in</strong> acht zal worden genomen?<br />
[Met CID (cruel, <strong>in</strong>humane or degrad<strong>in</strong>g) worden wrede, onmenselijke<br />
behandelmethoden bedoeld die vice-president Cheney noodzakelijk<br />
achtte om de oorlog tegen <strong>het</strong> terrorisme te w<strong>in</strong>nen.]<br />
Toen ik <strong>in</strong> 1971 <strong>in</strong> de Lefortovo-gevangenis (de centrale verhoorgevangenis<br />
van de KGB) <strong>in</strong> Moskou zat, ben ik <strong>in</strong> hongerstak<strong>in</strong>g gegaan om zelf<br />
een advocaat te mogen kiezen, <strong>in</strong> plaats van de vertrouwde advocaat die<br />
de KGB naar voren wilde schuiven. Dat kwam de mensen die mij gevangen<br />
hielden ongelegen, want ik zou b<strong>in</strong>nenkort voor de rechter komen, en<br />
uitstel konden zij niet gebruiken. Om mijn verzet te breken, hebben zij mij<br />
onder dwang gevoed op een heel ongebruikelijke manier, via mijn neus.<br />
Een twaalftal bewakers bracht mij van mijn cel naar de medische afdel<strong>in</strong>g.<br />
Daar staken ze mij <strong>in</strong> een dwangbuis, bonden mij vast op een bed,<br />
en g<strong>in</strong>gen op mijn benen zitten, zodat ik niet kon tegenspartelen. Terwijl<br />
anderen mijn schouders en mijn hoofd vasthielden, duwde een arts de<br />
voed<strong>in</strong>gsslang door mijn neus naar b<strong>in</strong>nen.<br />
Die slang was dik, wijder dan mijn neusgat, en hij wilde niet naar b<strong>in</strong>nen.<br />
Het bloed stroomde uit mijn neus en de tranen stroomden over mijn wan-<br />
gen, maar zij duwden door tot <strong>het</strong> kraakbeen <strong>het</strong> begaf. Ik zou wel hebben<br />
gegild als ik kon, maar met die slang <strong>in</strong> mijn keel g<strong>in</strong>g dat niet. Aanvankelijk<br />
kon ik niet <strong>in</strong>- of uitademen. Ik hijgde als iemand die verdr<strong>in</strong>kt,<br />
<strong>het</strong> leek of mijn longen zouden barsten. Ook de dokter leek op <strong>het</strong> punt<br />
om <strong>in</strong> tranen uit te barsten, maar zij schoof de slang steeds verder naar<br />
b<strong>in</strong>nen. Pas toen die <strong>in</strong> mijn maag was aangekomen, kon ik, heel voorzichtig,<br />
weer beg<strong>in</strong>nen te ademen. Toen goot zij door een trechter een of<br />
andere prut <strong>in</strong> de slang, die mij zou doen stikken als <strong>het</strong> terugstroomde.<br />
Ze hielden me nog een halfuur vast, tot de vloeistof door mijn maag was<br />
opgenomen en niet meer konden worden uitgebraakt, en trokken toen de<br />
slang er stukje bij beetje weer uit.<br />
Nadat ‘s nachts alles net een beetje had kunnen herstellen, kwamen ze ‘s<br />
morgens terug en begonnen ze de hele procedure overnieuw, en dat tien<br />
dagen lang, tot de bewakers er niet meer tegen konden. Toevallig was dat<br />
een zondag en waren geen bazen <strong>in</strong> de buurt. Ze g<strong>in</strong>gen om de dokter<br />
heen staan: ,,Zeg, laat <strong>het</strong> hem zo uit de kom dr<strong>in</strong>ken, laat hem teugjes<br />
nemen. Dat gaat voor jou ook sneller, ouwe gek.’’ De dokter barstte <strong>in</strong> tranen<br />
uit: ,,Denk je dat ik om jullie de gevangenis <strong>in</strong> wil? Nee, dat kan ik niet<br />
doen.’’ En dus hielden ze mij weer met z’n allen vast, elkaar vervloekend,<br />
terwijl <strong>het</strong> bloed uit mijn neus borrelde. Op de twaalfde dag gaven de autoriteiten<br />
<strong>het</strong> op; ze hadden geen tijd meer. Ik had mijn advocaat gekregen,<br />
maar noch die arts noch die bewakers hebben mij ooit weer recht <strong>in</strong><br />
de ogen kunnen kijken.<br />
Helaas staat bovenstaande beschrijv<strong>in</strong>g niet op zichzelf. In vele landen<br />
worden dagelijks vele mensen gepijnigd en vernederd. De verontwaardig<strong>in</strong>g<br />
die dit oproept is <strong>het</strong> motief geweest om <strong>ACAT</strong> op te richten.<br />
Om hiertegen op te treden voert <strong>ACAT</strong> Urgente Acties uit en roept zij<br />
op tot gebed. Vaak bidden gevangene zelf ook. Hoewel zij fysiek gevangen<br />
zitten, proberen zij zichzelf geestelijk vrij te houden.<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 19
Een gebed van de Duif-gemeenschap <strong>in</strong> Amsterdam<br />
Wij denken en bidden voor allen die <strong>in</strong> duisternis leven<br />
Aan de rand van onze maatschappij;<br />
Daklozen, verdwaalde mensen, vluchtel<strong>in</strong>gen,<br />
Gemartelden en gevangenen,<br />
Dat zij niet alleen staan en<br />
Mogen weten, dat er iemand is die borg voor hen wil staan.<br />
Bidden wij tot God,<br />
Om nieuwe tekenen van vrede.<br />
Dat de oude woorden<br />
Nieuw verstaan worden <strong>in</strong> de duisternis van onze tijd.<br />
Dat alle mensen licht mogen ontdekken <strong>in</strong> hun leven en<br />
Zich Lichtdragers van U mogen weten.<br />
Mogen wij verwonderd blijven om de hoop en levenskracht<br />
Die ons <strong>in</strong> <strong>het</strong> hart is gelegd.<br />
20 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
Logo tot 1994<br />
Logo van 1994-2004<br />
ontworpen door Judith Dubois
Hoofdstuk 6 Doodstraf<br />
Wie een mens doodt, doodt de hele wereld (Talmoed)<br />
Het mandaat van <strong>ACAT</strong> werd <strong>in</strong> 1982 verbreed: niet alleen <strong>het</strong> afwijzen<br />
van martel<strong>in</strong>g, maar ook <strong>het</strong> afwijzen van de doodstraf, waar ook<br />
ter wereld, werd een doel. Een mens heeft nooit <strong>het</strong> recht een ander<br />
mens van <strong>het</strong> leven te beroven.<br />
Als leidraad hanteert <strong>ACAT</strong> Genesis 1,27: En God schiep de mens naar<br />
Zijn beeld: naar Gods beeld schiep Hij hem; man en vrouw schiep Hij hen.<br />
En God zegende hen.<br />
<strong>ACAT</strong> roept dan ook alle reger<strong>in</strong>gen op om de waardigheid van <strong>het</strong><br />
leven van ieder mens te eerbiedigen en om onmiddellijk executies te<br />
beë<strong>in</strong>digen en de doodstraf af te schaffen.<br />
<strong>ACAT</strong> gaat ervan uit dat ieder mens de gelegenheid geboden moet<br />
worden zijn leven te beteren. Ook plegers van zeer ernstige delicten<br />
kunnen veranderen en tot nieuwe <strong>in</strong>zichten komen. Elk land kent alternatieven<br />
voor de doodstraf die herhal<strong>in</strong>g van <strong>het</strong> misdrijf voorkomen.<br />
Uit onderzoek blijkt dat de veroordeelde moordenaars na<br />
vrijlat<strong>in</strong>g slechts zeer zelden nieuwe moorden plegen.<br />
Ervar<strong>in</strong>gen met de doodstraf<br />
Doodstraf wordt soms uitgesproken tegen mensen van wie achteraf<br />
vastgesteld wordt dat zij onschuldig waren. Ook <strong>in</strong> <strong>het</strong> beste rechtstelsel<br />
kan zich dat voordoen. Rechtspraak is immers mensenwerk,<br />
en mensen zijn feilbaar. Is <strong>het</strong> doodvonnis eenmaal voltrokken, dan is<br />
de gemaakte fout op geen enkele manier meer te herstellen. Wie de<br />
doodstraf wil handhaven zal voor lief moeten nemen dat onschuldi-<br />
gen ter dood worden gebracht. Steeds meer landen realiseren zich<br />
dit en schorten de doodstraf op of schaffen de doodstraf af.<br />
Vaak wordt de doodstraf gebruikt als een middel om politieke tegenstanders<br />
te onderdrukken. Bovendien blijkt dat leden van groepen <strong>in</strong><br />
de samenlev<strong>in</strong>g die toch al worden gediscrim<strong>in</strong>eerd, eerder door de<br />
doodstraf worden getroffen.<br />
In sommige landen die de doodstraf nog steeds toepassen, worden<br />
jeugdige misdadigers ter dood veroordeeld en geëxecuteerd, bijvoorbeeld<br />
Iran. En mensen die zijn beschuldigd van een doodstrafwaardig<br />
delict krijgen vaak een oneerlijk proces. In andere landen<br />
worden personen die niet toereken<strong>in</strong>gsvatbaar zijn geëxecuteerd. Al<br />
deze praktijken vormen een schend<strong>in</strong>g van de mensenrechtenverdragen.<br />
In Raakvlak (een uitgave van Amnesty International) verscheen<br />
een artikel van Bep Tijssen, waaruit <strong>het</strong> volgende stukje geciteerd<br />
wordt:<br />
Straf krijgen<br />
Straf krijgen is, op zijn zachtst gezegd, nooit leuk. Dat was vroeger als<br />
k<strong>in</strong>d op school al zo. Straf moet ‘verdiend’ zijn een soort boete voor<br />
een vergrijp, welk dan ook. Wil een straf moreel verantwoord zijn, dan<br />
moet ze <strong>in</strong> een redelijke verhoud<strong>in</strong>g staan tot wat misdaan werd. Straf<br />
kan alleen maar gegeven worden door een daartoe wettig gemachtigd<br />
mens, <strong>in</strong>stituut of reger<strong>in</strong>g. Dit zijn essentiële uitgangspunten met<br />
betrekk<strong>in</strong>g tot iedere straf, ook de doodstraf.<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 21
Passen we deze criteria toe op de doodstraf, dan doemen er al direct een<br />
aantal kapitale vragen op:<br />
• Kan de doodstraf echt ‘verdiend’ worden; wanneer en waarvoor<br />
dan?<br />
• Bestaat er een mens of een overheid die wezenlijk macht bezit<br />
over dood en leven te kunnen en mogen beschikken?<br />
• Betekent ‘redelijk en verantwoord straffen’: de dader <strong>het</strong>zelfde lot<br />
doen ondergaan als <strong>het</strong> slachtoffer werd aangedaan?<br />
• Hanteert men daarbij dan de, door de eeuwen heen verkeerd begrepen<br />
stell<strong>in</strong>g: ‘Oog om oog, tand om tand, nu uitgebreid met<br />
‘dood om dood’?<br />
• Is dat dan de betekenis van ‘strafrecht’?<br />
• Erkent men dat er ook ‘recht’ gedaan moet worden aan de dader?<br />
• En de cruciale vraag: heeft ook de dader, als menselijk wezen, niet<br />
<strong>het</strong> onvervreemdbaar recht op leven?<br />
In de Universele Verklar<strong>in</strong>g van de Rechten van de Mens (1948) staat<br />
uitdrukkelijk vermeld (art. 3): ‘Eenieder heeft <strong>het</strong> recht op leven, vrijheid<br />
en onschendbaarheid van zijn persoon’.<br />
Nergens <strong>in</strong> deze verklar<strong>in</strong>g en andere mensenrechtenverklar<strong>in</strong>gen<br />
wordt gesproken over <strong>het</strong> recht van de overheid om te doden, extreme<br />
gevallen zoals noodzakelijke zelfverdedig<strong>in</strong>g en oorlog uitgesloten,<br />
maar zelfs dan nog …<br />
Bep Tijssen<br />
(volledige tekst te v<strong>in</strong>den op www.acatnederland.nl)<br />
22 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
Een paar leden van <strong>ACAT</strong> waren actief betrokken bij de verdedig<strong>in</strong>g<br />
van de <strong>in</strong> Texas terdoodveroordeelde Greg Summers. Samen met<br />
andere mensen en advocaten is tot <strong>het</strong> laatst geprobeerd zijn dood<br />
te voorkomen. In <strong>Nederland</strong> werd een nachtwake gehouden <strong>in</strong> de<br />
nacht, voorafgaande aan zijn dood, waaraan door vele leden van<br />
<strong>ACAT</strong> werd deelgenomen.<br />
Christelijke waarden zoals naastenliefde, vergev<strong>in</strong>gsgez<strong>in</strong>dheid, verantwoordelijkheid<br />
en bewustmak<strong>in</strong>g zijn leidraad bij de beoordel<strong>in</strong>g<br />
van mensenrechten. Hierbij streeft <strong>ACAT</strong> een maatschappij na waar<strong>in</strong><br />
deze waarden steeds meer tot hun recht kunnen komen. Deze waarden<br />
zijn uite<strong>in</strong>delijk de voorwaarden waaronder mensen tot menswaardige<br />
personen kunnen uitgroeien.<br />
Het is God die <strong>het</strong> leven heeft gegeven, en <strong>het</strong> is alleen aan God om <strong>het</strong><br />
ook weer te nemen.<br />
Landen met de meeste executies <strong>in</strong> 2010 (bron: Amnesty)<br />
Ch<strong>in</strong>a 470 Jemen 53<br />
Iran <strong>25</strong>2 USA 46<br />
Noord-Korea 60 Saoedi-Arabië 27<br />
Wim Petersen, bestuurslid 2000-2010
Interview van Sjors Fröhlich met Kees van der Staaij, Tweede<br />
Kamerlid voor de SGP en Wim Petersen, lid van <strong>het</strong> bestuur van<br />
<strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> voor Radio 1, NCRV, vrijdag 23 juni 2006.<br />
SF. : Hoe kan <strong>het</strong> dat <strong>in</strong> de loop van de geschiedenis de kerk een<br />
lange tijd voor de doodstraf is geweest?<br />
WP. : Dat komt omdat er sprake is geweest van kerk en staat die een<br />
geheel vormden. Maar s<strong>in</strong>ds de Verlicht<strong>in</strong>g, de scheid<strong>in</strong>g van kerk en<br />
staat, is men anders gaan denken over de mensenrechten en over de<br />
vrijheid van de <strong>in</strong>dividuele mens. De <strong>in</strong>dividuele mens heeft de kans<br />
gekregen om zich te ontwikkelen en om zich teweer te stellen tegen<br />
absolute macht van de politiek, van de vorstenhuizen en van de kerk.<br />
In dat opzicht is <strong>het</strong> zover gekomen dat we nu vanuit de kerken en<br />
ook vanuit de katholieke kerk een verbod hebben op de doodstraf.<br />
SF. : U (KvdS) bent ook overtuigd christen. Hoe kan <strong>het</strong> zijn dat u<br />
anders dan mijnheer Petersen daar wel voor bent. Leest u de bijbel<br />
anders?<br />
KvdS. : Wij zijn <strong>in</strong>derdaad de bijbel blijven lezen op de manier waarop<br />
die <strong>in</strong> de geschiedenis ook <strong>in</strong> de uitlegg<strong>in</strong>g altijd opgevat is. Ik v<strong>in</strong>d<br />
<strong>het</strong> eigenlijk een humanistisch ideaal dat de doodstraf niet meer aan<br />
de orde is, meer dan dat ik <strong>het</strong> als christelijk ideaal erken.<br />
KvdS. : Dat is de bijbelse boodschap van vergev<strong>in</strong>g voor de grootste<br />
misdadigers, maar tegelijkertijd kom ik op voor <strong>het</strong> goed recht van<br />
de doodstraf. (…) En dan kom ik <strong>in</strong> <strong>het</strong> Nieuwe Testament op de tekst<br />
die u al noemde; Rome<strong>in</strong>en 13 is daar heel duidelijk <strong>in</strong>. De overheid<br />
draagt <strong>het</strong> zwaard niet voor niets en dat kom je ook op andere plaatsen<br />
tegen <strong>in</strong> de bijbel. (…) En Paulus zegt later ook <strong>in</strong> de Handel<strong>in</strong>gen:<br />
“Ja als ik iets gedaan heb waar de doodstraf op staat, zal ik me<br />
daaraan onderwerpen.” (…)<br />
KvdS. : Ik zeg op mijn beurt: is de totale afschaff<strong>in</strong>g van de doodstraf<br />
niet <strong>in</strong> feite mooi weer wetgev<strong>in</strong>g. Want u kunt wel zeggen, wij zijn<br />
zoveel opgeschoten <strong>in</strong> de beschav<strong>in</strong>g, maar er lopen nog steeds Saddam<br />
Husse<strong>in</strong>s rond en er lopen nog steeds B<strong>in</strong> Ladens rond die een<br />
onpeilbaar leed veroorzaken en die zodanig zich vergrijpen aan menselijk<br />
leven wat je heel hoog moet achten, dat je moet zeggen: kan<br />
iemand uite<strong>in</strong>delijk ook niet <strong>het</strong> recht op leven verspelen.<br />
SF. : Maar mag je als mens dan <strong>het</strong> leven van een ander mens nemen,<br />
mijnheer van der Staaij?<br />
KvdS. : Voor een overheid geldt dat die wel een heel speciale bevoegdheid<br />
heeft. Als ze mij opsluiten als ik iets fout heb gedaan dan<br />
is dat ook legitiem. Als ik iemand opsluit is dat een ernstig misdrijf.<br />
De regel die voor een burger geldt, geldt niet op een automatisch<br />
manier voor een overheid. De overheid heeft juist de taak om <strong>het</strong><br />
hier leefbaar te houden, om ook straffen toe te passen en dat kan<br />
<strong>in</strong>derdaad helaas <strong>in</strong> deze wereld, die zo vol is van dood en verderf,<br />
soms niet anders dat dit soort mensen als de Hitlers, de Eichmanns<br />
en Ceaucescus dan ook hun leven verspeeld hebben.<br />
WP. : Ik denk dan dat dhr. van der Staaij van men<strong>in</strong>g is dat Saddam<br />
Husse<strong>in</strong> m<strong>in</strong>der mens is dan andere mensen. Dat hem <strong>het</strong> leven niet<br />
gegeven is door God, maar door de overheid en dat de overheid hem<br />
ook <strong>het</strong> leven mag afnemen. Dit is op grond van mensenrechten<br />
denken onvoorstelbaar. Wij kunnen daar absoluut geen ruimte voor<br />
v<strong>in</strong>den <strong>in</strong> onze theorievorm<strong>in</strong>g.<br />
SF. : Maar mijnheer van der Staaij zegt ook, en daar heeft hij misschien<br />
wel een beetje gelijk <strong>in</strong>: de wereld is er niet zo heel veel<br />
mooier op geworden s<strong>in</strong>ds bijvoorbeeld <strong>het</strong> e<strong>in</strong>de van de Tweede<br />
Wereldoorlog. U zegt wij hebben een beschav<strong>in</strong>g, een ontwikke-<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 23
l<strong>in</strong>g doorgemaakt, maar er lopen nog altijd Saddam Husse<strong>in</strong>s, B<strong>in</strong><br />
Ladens en Dutrouxs rond.<br />
WP. : Oké, de misdaad zal niet verdwijnen, maar <strong>het</strong> gaat erom of de<br />
Staat zich op <strong>het</strong> standpunt moet stellen van die misdadigers en <strong>het</strong><br />
leven mag benemen van mensen die hun mensenrechten ook als<br />
geschenk hebben gekregen bij hun geboorte. Zo zien wij de grote<br />
waarde van mensenrechten. Wij kunnen daar niet om heen.<br />
SF. : Ja, want mijnheer Petersen, er zijn wel eens peil<strong>in</strong>gen en <strong>het</strong><br />
blijkt toch ook de afgelopen jaren dat nu tegen of, misschien wel<br />
iets meer dat de helft van de <strong>Nederland</strong>ers, voor de doodstraf is.<br />
WP. : Ja, ik ben <strong>het</strong> met u eens dat <strong>in</strong> dat opzicht veel educatief werk<br />
gedaan moet worden. De scholen moeten echt mensenrechteneducatie<br />
op hun lesrooster zetten. Er moet een hele slag geslagen<br />
worden door organisaties als <strong>ACAT</strong> en Amnesty. Bovendien moet ook<br />
de politiek zich bewust worden van <strong>het</strong> belang van een goede, morele<br />
opvoed<strong>in</strong>g. In dat opzicht geldt als eerste zaak natuurlijk de 10<br />
geboden met daarbij <strong>het</strong> gebod: gij zult niet doden.<br />
SF. : Daarbij zegt Van der Staaij: Gij, mens, zult ook niet doden, maar<br />
de overheid doet dat.<br />
WP. : Wij kunnen ons niet voorstellen dat een overheid zich op dat<br />
standpunt kan stellen. Ik wil hierbij wijzen op de bekende regel van<br />
Amnesty: “Why do we kill people, who kill people, to show people<br />
that kill<strong>in</strong>g people is wrong.” Hoe kunnen wij met doden duidelijk maken<br />
dat doden niet toelaatbaar is.<br />
24 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
Een gedachte...<br />
Voor degenen die zich hopeloos vastklemmen aan de tralies van hun cel<br />
opdat wij vrij kunnen lopen<br />
Voor degenen die wegteren <strong>in</strong> <strong>het</strong> duister<br />
opdat wij <strong>in</strong> <strong>het</strong> zonlicht kunnen wandelen<br />
Voor degenen wier ribben werden gebroken<br />
opdat wij vrij kunnen ademen<br />
Voor degenen die <strong>in</strong> <strong>het</strong> gezicht geslagen werden<br />
opdat wij kunnen gaan zonder angst voor een aanval<br />
Voor degenen van wie de mond gesnoerd is<br />
opdat wij luid kunnen spreken<br />
Voor degenen wier trots aan diggelen ligt op hun celvloer<br />
zodat wij met opgeheven hoofd kunnen gaan<br />
Voor degenen wier geliefden <strong>in</strong> angst leven<br />
opdat de onzen kunnen leven <strong>in</strong> geluk<br />
Voor degenen wier land <strong>in</strong> ketenen is geslagen<br />
opdat <strong>het</strong> onze vrij kan zijn<br />
En voor de gevangenbewaarders<br />
en voor de mishandelaars<br />
een gedachte<br />
de droevigste van alle:<br />
Zij zijn degenen die <strong>het</strong> meest verm<strong>in</strong>kt zijn.<br />
Salvador de Madariaga
Hoofdstuk 7 Internationale samenwerk<strong>in</strong>g<br />
FI<strong>ACAT</strong><br />
Met vestig<strong>in</strong>gen van <strong>ACAT</strong> afdel<strong>in</strong>gen buiten Frankrijk ontstond <strong>in</strong><br />
de jaren 80 van de vorige eeuw de behoefte aan een <strong>in</strong>ternationaal<br />
platform dat zou kunnen optreden namens alle <strong>ACAT</strong>s. Op 8 februari<br />
1987 verenigden 10 nationale <strong>ACAT</strong>s zich <strong>in</strong> de <strong>in</strong>ternationale federatie,<br />
FI<strong>ACAT</strong> genoemd. Tegenwoordig is <strong>het</strong> een samenwerk<strong>in</strong>gsverband<br />
van 30 <strong>ACAT</strong>s; met zes <strong>ACAT</strong>s zijn gesprekken gaande om zich<br />
aan te sluiten.<br />
De Internationale Federatie van Actie van Christenen voor de Afschaff<strong>in</strong>g<br />
van Martelen (FI<strong>ACAT</strong>) is dus een <strong>in</strong>ternationale niet-gouvernementele<br />
organisatie voor de verdedig<strong>in</strong>g van de mensenrechten die<br />
strijdt voor de afschaff<strong>in</strong>g van martelen en de doodstraf.<br />
FI<strong>ACAT</strong> is een non-profit organisatie en valt onder <strong>het</strong> Franse rechtssysteem.<br />
Ze heeft <strong>het</strong> mandaat om te werken aan de afschaff<strong>in</strong>g van<br />
martelen en de doodstraf. Het Internationale Bestuur bestaat uit tenm<strong>in</strong>ste<br />
zes afgevaardigden van de aangesloten afdel<strong>in</strong>gen.<br />
Missie van FI<strong>ACAT</strong><br />
FI<strong>ACAT</strong> faciliteert netwerken van <strong>ACAT</strong>s. FI<strong>ACAT</strong> heeft een consultatieve<br />
status bij de Verenigde Naties (VN), participatieve status bij de<br />
Raad van Europa, en de status van waarnemer bij de Afrikaanse Commissie<br />
voor de rechten van Mens en Volken (ACHPR).<br />
FI<strong>ACAT</strong> werkt nauw samen met andere niet-gouvernementele organisaties<br />
(ngo’s) ter verdedig<strong>in</strong>g van de mensenrechten, met kerken en<br />
met religieuze orden en congregaties. Zo is FI<strong>ACAT</strong> lid van CINAT, een<br />
coalitie van <strong>in</strong>ternationale ngo’s tegen martelen. Via deze verschillende<br />
<strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen pleit FI<strong>ACAT</strong> voor de afschaff<strong>in</strong>g van martelen en<br />
doodstraf.<br />
De samenstell<strong>in</strong>g van <strong>het</strong> bestuur van FI<strong>ACAT</strong><br />
• Sylvie Bukhari-de Pontual (Frankrijk - voorzitter)<br />
• Ronald Albert (Canada - Penn<strong>in</strong>gmeester, verantwoordelijk voor<br />
N-Amerika)<br />
• Janette Chambonnière (België - verantwoordelijk voor de relatie<br />
met de kerken)<br />
• Massimo Corti (Italië)<br />
• Bernadette Jung (Duitsland - verantwoordelijk voor Europa en de<br />
Verenigde Naties)<br />
• Lucienne Zoma (Burk<strong>in</strong>a Faso - verantwoordelijk voor West-Afrika)<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | <strong>25</strong>
26 FI<strong>ACAT</strong> | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> groep <strong>ACAT</strong> bij <strong>Nederland</strong> slavenhuis | op eiland Gorée bij Dakar, Senegal
Het <strong>in</strong>ternationale netwerk van <strong>ACAT</strong> landen<br />
blauw: aangesloten <strong>ACAT</strong>s, bru<strong>in</strong>: vragen lidmaatschap FI<strong>ACAT</strong><br />
Bij FI<strong>ACAT</strong> zijn momenteel de volgende landen aangesloten.<br />
Afrika: Ben<strong>in</strong>, Burk<strong>in</strong>a Faso, Burundi, Cameroon, Congo, Ivoorkust,<br />
Madagascar, Mali, Centraal Afrikaanse Republiek, Democratische<br />
Republiek Congo, Senegal, Chad, Togo.<br />
Amerika: Brazilië, Canada<br />
Europa: Duitsland, België, Spanje, Frankrijk, Italië, Luxemburg,<br />
<strong>Nederland</strong>, Verenigd Kon<strong>in</strong>krijk, Zwitserland<br />
Landen met een <strong>ACAT</strong> die een aanvraag voor <strong>het</strong> lidmaatschap<br />
van FI<strong>ACAT</strong> hebben <strong>in</strong>gediend:<br />
Afrika: Ghana, Liberia, Niger<br />
Amerika: Verenigde Staten van Amerika<br />
Azië: Filippijnen<br />
Europa: Tsjechië<br />
Schol<strong>in</strong>gscursussen van FI<strong>ACAT</strong><br />
FI<strong>ACAT</strong> organiseert schol<strong>in</strong>gen voor verdedigers van mensenrechten;<br />
op lokaal niveau worden mensen vertrouwd gemaakt met de wet-<br />
en regelgev<strong>in</strong>g <strong>in</strong>zake <strong>het</strong> voorkomen van martelen om hen beter<br />
<strong>in</strong> staat te stellen structuren <strong>in</strong> hun land te veranderen en te beïnvloeden.<br />
Bekend is de tweejarige opleid<strong>in</strong>g voor Afrikaanse tra<strong>in</strong>ers <strong>in</strong> mensenrechten<br />
die gehouden wordt <strong>in</strong> Yaoundé, Kameroen. Dit gebeurt<br />
<strong>in</strong> samenwerk<strong>in</strong>g met UCAC (de Katholieke Universiteit van Centraal-<br />
Afrika), APDHAC (de verenig<strong>in</strong>g voor de bevorder<strong>in</strong>g van de mensenrechten<br />
<strong>in</strong> Centraal-Afrika) en IDHL (<strong>het</strong> Lyon Instituut voor Mensenrechten).<br />
Internationale sem<strong>in</strong>ars van FI<strong>ACAT</strong><br />
De <strong>in</strong>ternationale bijeenkomsten zijn door de ontmoet<strong>in</strong>gen met<br />
<strong>ACAT</strong> leden uit andere landen zeer <strong>in</strong>spirerend en waardevol. Intensief<br />
wordt gesproken over mensenrechten thema’s, ervar<strong>in</strong>gen worden<br />
uitgewisseld en nieuwe contacten worden gelegd. Hieronder<br />
volgt de lijst van <strong>in</strong>ternationale bijeenkomsten:<br />
1995 Münster - Straffeloosheid, gerechtigheid, vergev<strong>in</strong>g<br />
2000 Praag - Europa 2000: hoe staat <strong>het</strong> met de mensenrechten?<br />
2002 Dakar, Senegal - Afrikaanse culturen en de strijd tegen <strong>het</strong><br />
martelen<br />
2006 Brugge, België - Uitdag<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> de strijd van <strong>het</strong> uitbannen<br />
van martelen<br />
2007 Lungern, Zwitserland - Het uitbannen van martelen: een bedreigd<br />
pr<strong>in</strong>cipe<br />
2008 Ouagadougou, Burk<strong>in</strong>a Faso - Implementatie <strong>in</strong> Franstalig<br />
Afrika van de ‘Robben Island Richtlijnen’<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 27
Statement door de Pauselijke Raad voor<br />
Gerechtigheid en Vrede<br />
Een belangrijk doel voor <strong>ACAT</strong> is altijd geweest<br />
om de kerken te <strong>in</strong>teresseren voor de<br />
schande van <strong>het</strong> martelen. Op lokaal niveau<br />
is dat steeds beter gelukt. Het kan als een<br />
doorbraak gezien worden dat op 30 oktober<br />
2007 de Pauselijke Raad voor Gerechtigheid<br />
en Vrede <strong>het</strong> volgende statement onderschrijft:<br />
“Christenen zijn geroepen om samen te<br />
werken voor de verdedig<strong>in</strong>g van de mensenrechten<br />
en voor de afschaff<strong>in</strong>g van de<br />
doodstraf, folter<strong>in</strong>g en andere wrede, onmenselijke<br />
of vernederende behandel<strong>in</strong>g<br />
of straf tegen de menselijke persoon, <strong>in</strong> de<br />
tijd van vrede en <strong>in</strong> de tijd van oorlog. Deze<br />
praktijken zijn ernstige misdaden tegen de<br />
menselijke persoon, die geschapen is naar<br />
<strong>het</strong> beeld van God (Genesis 1:27), en is een<br />
schandaal voor de menselijke familie <strong>in</strong> de<br />
21e eeuw “, zei kard<strong>in</strong>aal Renato Raffaele<br />
Mart<strong>in</strong>o, voorzitter van de Pauselijke Raad<br />
voor Gerechtigheid en Vrede, <strong>in</strong> een bijeenkomst<br />
met mw. Sylvie Bukhari-de Pontual,<br />
voorzitter van de Internationale Federatie<br />
van Actie van Christenen voor de Afschaff<strong>in</strong>g<br />
van <strong>het</strong> Martelen (FI<strong>ACAT</strong>).<br />
28 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |
Hoofdstuk 8 Nationale samenwerk<strong>in</strong>g<br />
<strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> is er als kle<strong>in</strong>e organisatie veel aan gelegen om met<br />
andere organisaties samen te werken; Samen sta je sterker dan alleen.<br />
De eerste stappen hiertoe werden gezet op 10 februari 2001 met <strong>het</strong><br />
organiseren door <strong>ACAT</strong> van de studiedag ‘Vele vaartuigen vormen<br />
een vloot’. De opzet was om te onderzoeken <strong>in</strong> hoeverre samenwerk<strong>in</strong>g<br />
mogelijk was met andere christelijke organisaties. Deelnemers<br />
waren, behalve <strong>ACAT</strong>, Jubilee Campaign, De Vierde Wereld Beweg<strong>in</strong>g,<br />
Interkerkelijk Nieuw-komers Steunpunt Bijlmermeer, de Werkgroep<br />
Religieuzen tegen Vrouwenhandel en de Willem de Zwijgersticht<strong>in</strong>g.<br />
Amnesty International werd vertegenwoordigd door een waarnemer.<br />
De resultaten van de dag gaven aanleid<strong>in</strong>g om door te gaan<br />
met <strong>het</strong> consulteren van elkaar, leren van elkaar, kennis nemen van<br />
elkaars standpunten en doelstell<strong>in</strong>gen.<br />
Thea Kool,<br />
secretaris van 1997-2005<br />
Verder werden er contacten onderhouden<br />
met de Sticht<strong>in</strong>g<br />
Sant’Egidio, IKV Pax Christi en<br />
Justitia et Pax. Ook met de Philippijnengroep,<br />
die zich specifiek<br />
richt op de armste lagen van de<br />
bevolk<strong>in</strong>g van de Philippijnen<br />
is een tijdlang tamelijk <strong>in</strong>tensief<br />
contact geweest. De achtergestelde<br />
positie van deze groepen<br />
mensen maakt hen een gemakkelijk<br />
slachtoffer voor martel<strong>in</strong>g<br />
en vooral mensenhandel.<br />
Deze contacten werden geïnitieerd door Bep Tijssen en Renée van<br />
Aalderen.<br />
Gods witte licht breekt zich <strong>in</strong> duizend stralen. Wij gaan op zoek naar dit<br />
witte licht.<br />
In onze pog<strong>in</strong>gen samenwerk<strong>in</strong>g te zoeken waren er contacten met<br />
Amnesty International, de Protestante Kerken <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> en <strong>het</strong><br />
Interkerkelijk Vredesoverleg. Gevolg van deze contacten waren gezamenlijke<br />
schrijfacties ter gelegenheid van Advent en Pasen.<br />
De laatste jaren hebben we een regelmatig contact ontwikkeld met<br />
Amnesty <strong>Nederland</strong>.<br />
Moratorium 2000<br />
In <strong>het</strong> kader van de actie Moratorium 2000, waaraan <strong>ACAT</strong> actief deelnam,<br />
werden meer dan drie miljoen handteken<strong>in</strong>gen verzameld voor<br />
een mondiale opschort<strong>in</strong>g van de doodstraf. <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> werkte<br />
hierbij samen met Justitia et Pax, Sant’Egidio <strong>Nederland</strong>, SoW-kerken<br />
en Amnesty <strong>Nederland</strong>. In <strong>het</strong> kader van M 2000 brachten Bill Pelke<br />
en Suezann Bosler van ‘Journey of Hope’ een bezoek aan <strong>Nederland</strong>.<br />
<strong>ACAT</strong> verzorgde een bezoek van Bill en Suezann aan de vrijeschool<br />
<strong>in</strong> Maastricht.<br />
De Journey wordt ‘getrokken’ door familieleden en nabestaanden<br />
van misdaadslachtoffers die tegen de doodstraf pleiten. In 2007 werd<br />
door de Algemene Vergader<strong>in</strong>g van de Verenigde Naties de resolutie<br />
aangenomen voor een Moratorium op de doodstraf.<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 29
Persbericht<br />
Den Haag, 1 november 2000<br />
Actie Moratorium 2000 tegen de doodstraf afgesloten<br />
50.000 handteken<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> verzameld<br />
Op donderdag 9 november van 12.00 tot 13.00 <strong>in</strong> <strong>het</strong> kantoor van Justitia et Pax, Lutherse<br />
Burgwal 10 <strong>in</strong> Den Haag v<strong>in</strong>dt de afsluit<strong>in</strong>g plaats van de <strong>Nederland</strong>se poot van de <strong>in</strong>ternationale<br />
campagne Moratorium 2000. Deze campagne richt zich op <strong>het</strong> stopzetten van alle<br />
voltrekk<strong>in</strong>gen van de doodstraf vanaf <strong>het</strong> <strong>jaar</strong> 2000.<br />
Amnesty International, de SOW-kerken, de katholieke mensenrechtenorganisatie Justitia et<br />
Pax en <strong>ACAT</strong> NEDERLAND presenteren tijdens deze bijeenkomst 50.000 handteken<strong>in</strong>gen<br />
van mensen die de actie ondersteunen aan een vertegenwoordiger van de Sant’ Egidio gemeenschap<br />
uit Italië en aan de <strong>Nederland</strong>se mensenrechtenambassadeur mw. Jones - Bos.<br />
Sant’ Egidio is de Italiaanse organisatie die deze moratorium-actie <strong>in</strong>ternationaal heeft opgezet.<br />
Op 10 december 2000 - de Dag van de Rechten van de Mens - presenteert Sant’<br />
Egidio meer dan 3 miljoen handteken<strong>in</strong>gen aan de Verenigde Naties.<br />
Kofi Annan, secretaris generaal van de Verenigde Naties, sprak bij ontvangst van de<br />
petitie van de ‘Moratorium 2000 campagne’ op 19 december 2000:<br />
“De vraag is of <strong>het</strong> beroven van een menselijk leven <strong>het</strong> nemen van een ander leven (van de<br />
moordenaar AvH) kan rechtvaardigen? Kan de staat, die de hele samenlev<strong>in</strong>g vertegenwoordigt<br />
en de plicht heeft de samenlev<strong>in</strong>g te beschermen, aan die verplicht<strong>in</strong>g voldoen door zich te verlagen<br />
tot <strong>het</strong> niveau van de moordenaar, en hem te behandelen zoals hij anderen behandelde?<br />
Degenen die hun handteken<strong>in</strong>g onder deze petitie hebben gezet geloven van niet. Zij geloven dat<br />
de dood van de moordenaar zijn misdaad niet uitwist, maar er een ander misdrijf aan toevoegt.”<br />
30 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
Ik droom van morgen<br />
Ik droom van morgen.<br />
Morgen zullen we geen angst meer hebben.<br />
Morgen zal er liefde zijn.<br />
Morgen zal er vrede zijn.<br />
Van morgen droom ik.<br />
Ik droom van <strong>het</strong> helder verlicht heelal.<br />
Er is vreugde <strong>in</strong> de ogen van miljoenen.<br />
Geen schijnsel van bommenen napalm.<br />
Die de huizen van vreedzame<br />
mensen verwoesten.<br />
Van morgen droom ik.<br />
Ik houd van <strong>het</strong> vuur<br />
Ik houd van <strong>het</strong> vuur<br />
dat twee geliefden verwarmt,<br />
<strong>in</strong> de koude nachten van de w<strong>in</strong>ter.<br />
ik houd niet van <strong>het</strong> vuur dat<br />
k<strong>in</strong>deren verbrandt<br />
En een geslacht van<br />
verm<strong>in</strong>kten voortbrengt.<br />
ik droom van morgen.<br />
Morgen zullen we geen angst meer hebben.<br />
Morgen zal er liefde zijn.<br />
Morgen zal er vrede zijn.<br />
Van morgen droom ik.
Hoofdstuk 9 Mensenrechteneducatie<br />
Mensenrechten gaan over mensen en over hun rechten.<br />
De waardigheid van de mens.<br />
Bij een mens past <strong>het</strong> beeld van een stralend punt als middelpunt<br />
van een cirkel. De punt is de mens zelf, de cirkel, de periferie, is zijn<br />
omgev<strong>in</strong>g; de horizontale relatie van mens en omgev<strong>in</strong>g. Daarnaast<br />
is een mens een wezen dat staat tussen hemel en aarde; de verticale<br />
relatie van geest en materie.<br />
Met zijn denken is hij verbonden met de geest. Door zijn denken is hij<br />
zich bewust van zichzelf en van zijn omgev<strong>in</strong>g.<br />
Door anderen is hij opgevoed en groot geworden, zonder anderen<br />
stelt een mens niet veel voor. Dit maakt de mens tot sociaal wezen.<br />
Verantwoordelijkheid is de brug tussen de mens en zijn buitenwereld.<br />
Hij leeft dus <strong>in</strong> een spann<strong>in</strong>gsveld dat zich afspeelt tussen de eigenheid<br />
van <strong>het</strong> <strong>in</strong>dividu aan de ene kant, en de sociale verplicht<strong>in</strong>gen<br />
aan de andere kant.<br />
De waardigheid van de mens ontstaat wanneer met respect met dit<br />
spann<strong>in</strong>gsveld wordt omgegaan. Elke keer als we een mens ontmoeten<br />
vraagt dat een aftasten van zijn eigenheid, en een aftasten van<br />
de sociale verplicht<strong>in</strong>gen tussen beide. De waardigheid is dus geen<br />
statisch gegeven, <strong>het</strong> moet bij elke ontmoet<strong>in</strong>g weer waargemaakt<br />
worden. Dit vraagt <strong>het</strong> opbrengen van empathie en <strong>het</strong> hebben van<br />
mensenkennis. Het hebben van kennis, vaardigheden en houd<strong>in</strong>g<br />
is van wezenlijk belang. Deze kwaliteiten komen niet aanwaaien, zij<br />
moeten voortdurend ontwikkeld en onderhouden worden. In de<br />
opvoed<strong>in</strong>g hoort aan deze aspecten aandacht gegeven te worden.<br />
Later, <strong>in</strong> de volwassenheid, zou <strong>het</strong> onderdeel moeten zijn van zelfschol<strong>in</strong>g.<br />
In <strong>in</strong>ternationale verdragen is ook afgesproken dat landen zich verplichten<br />
om <strong>in</strong> <strong>het</strong> onderwijs aandacht te geven aan mensenrechten.<br />
Staten kwamen overeen dat <strong>het</strong> onderwijs er ook op gericht moet<br />
zijn k<strong>in</strong>deren eerbied bij te brengen voor de rechten van de mens en<br />
de fundamentele vrijheden, en voor de <strong>in</strong> <strong>het</strong> Handvest van de Verenigde<br />
Naties vastgelegde beg<strong>in</strong>selen. In 2005 namen de Verenigde<br />
Naties, onder andere daartoe aangespoord door <strong>Nederland</strong>, <strong>het</strong> Wereldprogramma<br />
Mensenrechteneducatie aan. Mensenrechteneducatie<br />
gaat om tra<strong>in</strong><strong>in</strong>g en <strong>in</strong>formatie gericht op <strong>het</strong> bouwen van een<br />
universele cultuur van mensenrechten. Het gaat ook om vaardigheden<br />
die nodig zijn voor de verdedig<strong>in</strong>g en de toepass<strong>in</strong>g van mensenrechten<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> dagelijkse leven.<br />
Verdrag <strong>in</strong>zake de Rechten van <strong>het</strong> K<strong>in</strong>d: Protocol 1<br />
Art. 9.2 De Staten die partij zijn, bevorderen de kennis van <strong>het</strong> grote<br />
publiek, met <strong>in</strong>begrip van k<strong>in</strong>deren, door middel van <strong>in</strong>formatie<br />
met alle passende middelen, onderwijs en opleid<strong>in</strong>g <strong>in</strong>zake de<br />
preventieve maatregelen en schadelijke gevolgen van de <strong>in</strong> dit<br />
Protocol bedoelde strafbare feiten.<br />
Bij de nakom<strong>in</strong>g van hun verplicht<strong>in</strong>gen uit hoofde van dit artikel<br />
moedigen de Staten die partij zijn de deelname aan van de gemeenschap<br />
en, <strong>in</strong> <strong>het</strong> bijzonder, van k<strong>in</strong>deren en k<strong>in</strong>derslachtoffers,<br />
aan de <strong>in</strong>formatieve, educatieve en opleid<strong>in</strong>gsprogramma’s,<br />
mede op <strong>in</strong>ternationaal niveau.<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 31
In <strong>Nederland</strong> bestaat <strong>het</strong> Platform Mensenrechteneducatie,<br />
waar<strong>in</strong> de belangrijkste<br />
mensenrechtenorganisaties, juristen en<br />
onderwijsontwikkelaars zitt<strong>in</strong>g hebben. Zij<br />
komen regelmatig bij elkaar om onderwijsprogramma’s<br />
te maken voor <strong>Nederland</strong>se<br />
scholen. Een vertegenwoordiger van <strong>ACAT</strong><br />
<strong>Nederland</strong> is waarnemer bij dit overleg. Er<br />
zijn al concrete projecten die <strong>in</strong> scholen uitgevoerd<br />
worden. Het wachten is nog op de<br />
m<strong>in</strong>ister van onderwijs die de scholen moet<br />
verplichten mensenrechten <strong>in</strong> <strong>het</strong> onderwijs<br />
aan bod te laten komen.<br />
De Kle<strong>in</strong>e David<br />
In veel landen zijn <strong>het</strong> juist de k<strong>in</strong>deren die<br />
<strong>het</strong> meest te lijden hebben van slechte levensomstandigheden,<br />
uitbuit<strong>in</strong>g, gemis aan<br />
toekomstkansen.<br />
Om deze reden hielp <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> mee<br />
aan de realiser<strong>in</strong>g van een k<strong>in</strong>derproject<br />
<strong>in</strong> João Pessoa, Noordoost-Brazilië dat de<br />
naam draagt: ’Casa Pequeno Davi’, De Kle<strong>in</strong>e<br />
David’.<br />
Het doel is een beperkt aantal k<strong>in</strong>deren<br />
(±40) boven hun uitzichtloze situatie uit te<br />
tillen door hun schol<strong>in</strong>g, een vakopleid<strong>in</strong>g<br />
en persoonlijke begeleid<strong>in</strong>g te geven, en zo<br />
reële toekomstkansen te bieden.<br />
32 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
<strong>ACAT</strong> heeft een fonds <strong>in</strong> <strong>het</strong> leven geroepen<br />
waarop de leden <strong>in</strong> totaal ongeveer 13.000<br />
gulden overmaakten. Voor De Kle<strong>in</strong>e David<br />
was <strong>het</strong> een belangrijke ondersteun<strong>in</strong>g.<br />
K<strong>in</strong>deren van de Kle<strong>in</strong>e David<br />
‘Voor datgene waarmee je je verb<strong>in</strong>dt, blijf je je<br />
leven lang verantwoordelijk’<br />
Deze tekst, uit De Kle<strong>in</strong>e Pr<strong>in</strong>s van Anto<strong>in</strong>e<br />
de Sa<strong>in</strong>t Exupéry, vormt <strong>het</strong> dragende en<br />
<strong>in</strong>spirerende pr<strong>in</strong>cipe van <strong>het</strong> project <strong>in</strong> Brazilië.<br />
Ynskje<br />
Zo pril onaangeraakt<br />
Als voor<strong>jaar</strong>sgroen<br />
Mijn ik<br />
Dat mij gezonden heeft om hier<br />
Te groeien tot een boom van waarheid<br />
Daarom grijp ik<br />
Handen-ogenvol<br />
De aarde:<br />
Aarde bouwt de stam<br />
Wat stevig staat<br />
En diep geworteld is<br />
Draagt kronen<br />
In <strong>het</strong> licht<br />
(Gedicht voor een 13-jarig meisje door<br />
docent Luc Alt<strong>in</strong>k)
Hoofdstuk 10 Chronologie <strong>ACAT</strong> momenten en belangrijke maatschappelijke gebeurtenissen<br />
Belangrijke gebeurtenissen van de laatste 50 <strong>jaar</strong>.<br />
Hieronder worden belangrijke data weergegeven <strong>in</strong> de <strong>ACAT</strong> geschiedenis,<br />
gezien tegen gebeurtenissen <strong>in</strong> de wereld van die tijd.<br />
1948 Na de verschrikk<strong>in</strong>gen van de tweede wereldoorlog werden de<br />
Verenigde Naties opgericht en werden voor <strong>het</strong> eerst de rechten<br />
van de mens omschreven (10-12-1948).<br />
Na de tweede wereldoorlog volgde de zogenaamde ‘koude oorlog’<br />
tussen <strong>het</strong> Oosten en <strong>het</strong> Westen met crises rondom Korea, Berlijn,<br />
Cuba en Vietnam.<br />
1961 opricht<strong>in</strong>g van Amnesty International, naar aanleid<strong>in</strong>g van twee<br />
Portugese studenten die werden vastgezet omdat zij een toost<br />
op de vrijheid hadden uitgebracht.<br />
1971 opricht<strong>in</strong>g Amnesty International <strong>in</strong> Frankrijk<br />
1972 Edith du Tertre en Hélène Engel met delegatie naar Amerika<br />
1972 start campagne tegen <strong>het</strong> martelen Amnesty Londen<br />
1973 wereldcongres van Amnesty International <strong>in</strong> Parijs<br />
1974 conferentie <strong>in</strong> Versailles waar Lullio V<strong>in</strong>ay spreekt over de tijgerkooien<br />
<strong>in</strong> maart<br />
1974 eerste vergader<strong>in</strong>g van de grondleggers van <strong>ACAT</strong> <strong>in</strong> Versailles,<br />
<strong>in</strong> mei<br />
1974 historische vergader<strong>in</strong>g van ca. 40 mensen die samen <strong>ACAT</strong> oprichten,<br />
juni<br />
1974 statuten van <strong>ACAT</strong> <strong>in</strong>gediend bij de prefectuur <strong>in</strong> Parijs, september<br />
1974 eerste algemene vergader<strong>in</strong>g van <strong>ACAT</strong>. <strong>ACAT</strong> zou een ‘nachtwaker’<br />
zijn.<br />
Spann<strong>in</strong>gen rondom Israël bestaan reeds vanaf <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> van haar<br />
bestaan. De Sovjet-Unie voert 10 <strong>jaar</strong> oorlog met Afghanistan. Later<br />
zal blijken dat Islamitische extremisten toen hun opleid<strong>in</strong>g kregen.<br />
Iran krijgt een Islamitische reger<strong>in</strong>g en voert een jarenlange oorlog<br />
met Irak.<br />
1981 opricht<strong>in</strong>g van <strong>ACAT</strong> Zwitserland<br />
1984 overlijdt Hélène Engel (1899-1984) medeoprichtster van de<br />
eerste <strong>ACAT</strong><br />
1984 opricht<strong>in</strong>g van <strong>ACAT</strong> Duitsland<br />
10 december 1984, Goedkeur<strong>in</strong>g van <strong>het</strong> ‘Verdrag tegen martelen en<br />
andere wrede, onmenselijke of onterende behandel<strong>in</strong>g of bestraff<strong>in</strong>g’.<br />
1985 opricht<strong>in</strong>g van <strong>ACAT</strong> Luxemburg<br />
1985 opricht<strong>in</strong>g van <strong>ACAT</strong> Belgique (Franstalig)<br />
1986 opricht<strong>in</strong>g <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong><br />
1987 opricht<strong>in</strong>g FI<strong>ACAT</strong><br />
26 november 1987, Het Europees ‘Verdrag ter voorkom<strong>in</strong>g van martelen<br />
en onmenselijke of vernederende behandel<strong>in</strong>g of bestraff<strong>in</strong>g’.<br />
1987 Tullio V<strong>in</strong>ay ontvangt de Dr. Leopold-Lucas-Prijs, voor uitzon-<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 33
derlijke prestaties op <strong>het</strong> gebied van theologie, <strong>in</strong>tellectuele<br />
geschiedenis, historisch onderzoek en filosofie.<br />
15 december 1989, De Tweede Facultatieve Protocol, gericht<br />
op de afschaff<strong>in</strong>g van de doodstraf, gepresenteerd als een universeel<br />
<strong>in</strong>strument <strong>in</strong> <strong>het</strong> bijzonder gericht op <strong>het</strong> verbod op<br />
de doodstraf, ‘<strong>in</strong> alle omstandigheden’ - dat wil zeggen ook <strong>in</strong><br />
oorlogstijd.<br />
De val van de muur <strong>in</strong> oktober 1989 is van historische waarde.<br />
Het Warschau Pact valt uiteen. De vrije markeconomie zet de<br />
opmars voort en dr<strong>in</strong>gt zelfs b<strong>in</strong>nen <strong>in</strong> <strong>het</strong> tot dan toe afgesloten<br />
Ch<strong>in</strong>a. Irak voert twee maal oorlog met <strong>het</strong> Westen. In<br />
Rwanda v<strong>in</strong>dt een genocide plaats. Steeds meer landen <strong>in</strong><br />
Zuid-Amerika krijgen een democratische gekozen reger<strong>in</strong>g.<br />
1993 FI<strong>ACAT</strong> congres <strong>in</strong> Budapest<br />
1994 opricht<strong>in</strong>g van <strong>ACAT</strong> Vlaanderen<br />
1995 Münster - Straffeloosheid – gerechtigheid – vergev<strong>in</strong>g<br />
1996 overlijdt Tullio V<strong>in</strong>ay (1909-1996), vertelde <strong>in</strong> 1974 over de tijgerkooien<br />
1997 Budapest - Mensenrechten <strong>in</strong> Oost- en West Europa<br />
1998 Manifestatie 50 jaren rechten van de mens <strong>in</strong> Parijs<br />
1999 overlijdt Toke Wessels, bestuurslid van <strong>ACAT</strong><br />
2000 overlijdt Norbert Kenne (1958-2000) oprichter van <strong>ACAT</strong> Kameroen,<br />
bestuurslid FI<strong>ACAT</strong><br />
2000 Praag - Europa 2000: hoe staat <strong>het</strong> met de mensenrechten?<br />
11 september 2001 is een keerpunt wanneer de Tw<strong>in</strong> Towers <strong>in</strong> New<br />
York vernietigd worden. Het Westen heeft een nieuwe tegenstander<br />
gekregen. Deze keer lijkt <strong>het</strong> geen politieke geïnspireerde, maar een<br />
34 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
religieus geïnspireerde tegenstander te zijn. Een tegenstander die<br />
niet aan een bepaald territorium gebonden is maar die onzichtbaar is<br />
en zich onder ons bev<strong>in</strong>dt.<br />
2002 Dakar - De Afrikaanse cultuur en de strijd tegen <strong>het</strong> martelen<br />
2003 overlijdt Renée van Aalderen, oud-bestuurslid <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong><br />
(1943-2003)<br />
2004 Parijs: vier<strong>in</strong>g 30ste ver<strong>jaar</strong>dag van <strong>ACAT</strong> Frankrijk<br />
2005 overlijdt Edith du Tertre (1918-2005), medeoprichtster <strong>ACAT</strong><br />
2006 Brugge, België - Uitdag<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> de strijd van <strong>het</strong> uitbannen van<br />
martelen<br />
2007 Lungern, Zwitserland - Het uitbannen van martelen: een bedreigd<br />
pr<strong>in</strong>cipe<br />
2008 Ouagadougou, Burk<strong>in</strong>a Faso - Implementatie <strong>in</strong> Franstalige<br />
Afrika van de Robben Island Richtlijnen (maatregelen ter bestrijd<strong>in</strong>g<br />
van martelen <strong>in</strong> Afrika)
Hoofdstuk 11 Chronologie <strong>jaar</strong>vergader<strong>in</strong>gen<br />
De eerste jaren bestonden de <strong>jaar</strong>vergader<strong>in</strong>gen hoofdzakelijk uit <strong>het</strong><br />
bespreken en toelichten van de <strong>jaar</strong>verslagen en <strong>het</strong> f<strong>in</strong>anciële verslag.<br />
Omdat dit als te kaal werd ervaren is er s<strong>in</strong>ds 1992 een <strong>in</strong>houdelijke<br />
dag van gemaakt met lez<strong>in</strong>gen, discussies en muziek.<br />
1988 De tweede ledenvergader<strong>in</strong>g v<strong>in</strong>dt plaats op 12 november<br />
1988 <strong>in</strong> Hoog-Catharijne, Utrecht. Frans Vervooren is de eerste<br />
secretaris van <strong>ACAT</strong> NL.<br />
1992 Spreker: zr. Henriëtte van Luytelaer mmz<br />
Titel: De sociaal-maatschappelijke en politieke situatie <strong>in</strong> Brazilië<br />
1993 Spreker: pater Re<strong>in</strong> Vaanhold o.s.c.<br />
Titel: Waarom ben ik lid van <strong>ACAT</strong>?<br />
Re<strong>in</strong> Vaanhold was van 1974 tot 1991 Prov<strong>in</strong>ciaal van de Kruisheren<br />
van <strong>Nederland</strong>, Duitsland en Indonesië. Hij was bruggenbouwer<br />
b<strong>in</strong>nen alle nieuwe strom<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> <strong>het</strong> geloofsleven, met<br />
daar<strong>in</strong> bijvoorbeeld nieuwe opvatt<strong>in</strong>gen over sacramenten.<br />
Spreker: mw. Tser<strong>in</strong>g Youdon Jampa<br />
Titel: Compassion <strong>in</strong> Exile<br />
Mw. Tser<strong>in</strong>g Youdon Jampa is voorzitter van de Tibet Support<br />
Groep <strong>Nederland</strong> en medewerker van UNPO. De Unrepresented<br />
Nations and Peoples Organization (UNPO), is een <strong>in</strong>ternationale<br />
organisatie van politieke organisaties en overheden<br />
die zelfverklaarde ‘<strong>in</strong>heemse volkeren, m<strong>in</strong>derheden, en nieterkende<br />
of bezette gebieden’ vertegenwoordigen.<br />
Zij spreekt over de situatie <strong>in</strong> Tibet aan de hand van de video:<br />
‘Compassion <strong>in</strong> Exile’ die een portret geeft van de 14e Dalai<br />
Lama van Tibet.<br />
1994 Spreker: drs. Jan-Willem Bertens<br />
Titel: Het belang van beleid ten aanzien van Derde Wereld landen<br />
Jan-Willem Bertens, is diplomaat en lid van <strong>het</strong> Europees Parlement<br />
voor D66, spreekt uit eigen ervar<strong>in</strong>g over <strong>het</strong> belang van<br />
en <strong>het</strong> beleid ten aanzien van de zogenaamde Derde Wereld<br />
landen.<br />
Spreker: pater Bert van der Ven<br />
Titel: Situatie van laagbetaalde boeren <strong>in</strong> de Filippijnen<br />
Bert van de Ven heeft jarenlang <strong>in</strong> Brazilië en de Filippijnen gewerkt<br />
en na zijn terugkeer heeft hij zijn <strong>in</strong>trek genomen <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
Kruisherenklooster <strong>in</strong> Denderleeuw (B). Bert is lid van de Filippijnengroep<br />
<strong>Nederland</strong> (FGN).<br />
1995 Spreker: mw. Helen Bamber<br />
Titel: Het belang van opvangen van gemartelden’<br />
Helen Bamber reisde op 19-jarige leeftijd alleen naar Bergen-<br />
Belsen en verzorgde de overlevenden van <strong>het</strong> beruchte Duitse<br />
kamp. Toe ze 61 <strong>jaar</strong> oud was, en al vele jaren voor Amnesty<br />
International gewerkt had, richtte ze de Helen Bamber Foundation<br />
(Londen) op voor de opvang van slachtoffers van folter<strong>in</strong>g.<br />
Het is niet overdreven om te zeggen dat duizenden mannen<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 35
en vrouwen van over de hele wereld aan deze vrouw hun leven<br />
en hun geestelijke gezondheid danken. Zij behoort tot de kr<strong>in</strong>g<br />
van oprichters van Amnesty International.<br />
1996 Spreker: zr. Bep Tijssen<br />
Titel: Het werk van De Kle<strong>in</strong>e David<br />
1997 10-jarig bestaan van <strong>ACAT</strong><br />
Thema van de dag: ‘Mensenrechten vandaag: christen-zijn tussen<br />
traditie en toekomst’.<br />
Spreker: mw. Ellen Huidekoper<br />
Ellen Huidekoper is geestelijke van de Christengemeenschap <strong>in</strong><br />
Rotterdam.<br />
Vaclav Havel vraagt zich <strong>in</strong> de gevangenis af: “Wat is eigenlijk<br />
<strong>het</strong> geweten? Dat is een relatie die ik leg met iets buiten mij.<br />
Het geweten legt <strong>in</strong>nerlijk een relatie met zijn horizon. Iets<br />
moet er zijn dat nog onzichtbaarder is, iets wat ver weg is en<br />
toch dichtbij. Het geweten is een partner die altijd bij mij is en<br />
zegt of <strong>het</strong> goed is wat ik doe.” Zijn ervar<strong>in</strong>gen schrijft hij op <strong>in</strong><br />
zijn boek Brieven aan Olga.<br />
Spreker: dr. Jan Diek van Mansvelt<br />
Dr. Jan Diek van Mansvelt (1943) is bioloog en voormalig bijzonder<br />
hoogleraar Alternatieve Landbouw aan de Universiteit<br />
Wagen<strong>in</strong>gen en voorzitter van de biologisch-dynamische landbouwverenig<strong>in</strong>g<br />
(BDL).<br />
<strong>ACAT</strong> moet zijn christelijke ervar<strong>in</strong>g meedelen, dit is haar legitimatie.<br />
Wat is onze meerwaarde? De waarder<strong>in</strong>g voor con-<br />
36 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
templatieve aandacht. Uiterlijke actie en <strong>in</strong>nerlijke actie. Jonge<br />
mensen vragen geen theorieën, maar <strong>in</strong>nerlijke, spirituele ervar<strong>in</strong>gen.<br />
Spreker: pater Alfons Kroese ocd<br />
<strong>ACAT</strong> roept op tot gebed en <strong>het</strong> opkomen voor gemartelden.<br />
<strong>ACAT</strong> is een mens <strong>in</strong> je hart dragen en niet loslaten. <strong>ACAT</strong> is <strong>het</strong><br />
noemen van namen. In dit verband memoreert hij een gedicht<br />
van Willem Elsschot, met de titel ‘Mar<strong>in</strong>us van der Lubbe’ uit<br />
1934, dat als volgt beg<strong>in</strong>t:<br />
Jongen, met je wankel hoofd<br />
aan den beul vooruit beloofd,<br />
toen je daar je lot verbeidde<br />
stond ik wenend aan je zijde.<br />
1998 Spreker: dhr. dr. Stan Meuwese<br />
Titel: K<strong>in</strong>deren, een bedreigde diersoort?<br />
Hij is directeur van de <strong>Nederland</strong>se afdel<strong>in</strong>g van ‘Defence for<br />
Children’.<br />
Defence for Children komt op voor alle k<strong>in</strong>deren <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong><br />
en daarbuiten. Defence for Children wil dat alle k<strong>in</strong>derrechten<br />
worden gerespecteerd.<br />
2000 Spreker: dhr. J. de Jonge<br />
Titel: Mensenrechten <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong>, getoetst aan <strong>het</strong> wonen en<br />
werken <strong>in</strong> de Bijlmer<br />
Hij is directeur van St. Interkerkelijk Nieuwkomers Steunpunt,<br />
Bijlmermeer (I.N.S.). Hij was voor <strong>het</strong> CDA 6 <strong>jaar</strong> lid van de gemeenteraad,<br />
deelraad Z-O.
Naarmate <strong>het</strong> onrecht <strong>in</strong> de Bijlmer (Amsterdam) doorgaat zeggen<br />
grote groepen, ‘dit is niet mijn democratie’. Het overgrote<br />
deel van de immigranten <strong>in</strong> de Bijlmer is christen. Er zijn geen<br />
kerkgebouwen om hun godsdienst te belijden. Dit is een <strong>in</strong>breuk<br />
op de vrijheid van godsdienst.<br />
2001 15-jarig bestaan van <strong>ACAT</strong><br />
Spreker: prof. dr. Anton Wessels<br />
Titel: Mensenrechten en de Islam<br />
Prof. Wessels is hoogleraar aan de Theologische Faculteit van de<br />
Vrije Universiteit Amsterdam op <strong>het</strong> terre<strong>in</strong> van de verhoud<strong>in</strong>g<br />
van culturen en op <strong>het</strong> gebied van de godsdienstwetenschap.<br />
Anton Wessels behandelt <strong>het</strong> Fundamentalisme en de verhoud<strong>in</strong>g<br />
tot <strong>het</strong> Westen. Hij gaat <strong>in</strong> op de kruistochten van de 10e<br />
en de 19e eeuw.<br />
<strong>ACAT</strong> is vanwege zijn religieuze component belangrijk <strong>in</strong> de<br />
dialoog met de Islam.<br />
Spreker: drs. Jan-Willem Bertens<br />
Titel: Mensenrechten <strong>in</strong> Zuid-Amerika<br />
Diplomaat en Europarlementariër. Gaf zijn loopbaan als carrièrediplomaat<br />
op om voor D66 lid te worden van <strong>het</strong> Europees<br />
Parlement. Hij heeft grote aandacht voor de mensenrechten,<br />
vooral <strong>in</strong> <strong>het</strong> hem zeer vertrouwde Latijns Amerika. Hij is o.a.<br />
voorzitter van CLAT <strong>Nederland</strong>.<br />
Bertens heeft Zuid-Amerika als ambassadeur leren kennen. Hij<br />
constateert dat er door Europa vaak met twee maten gemeten<br />
werd.<br />
2002 Spreker: mw. Ria van Laarhoven<br />
Titel: De doodstraf <strong>in</strong> de USA<br />
Mw. Ria Van Laarhoven vertelt over haar bezoek aan de<br />
Deathrow <strong>in</strong> Texas en haar correspondentie met ter dood veroordeelden<br />
Spreker: dhr. Joris Kleverlaan<br />
Titel: Samenwerk<strong>in</strong>g Amnesty met <strong>ACAT</strong> Brazilië<br />
Joris Kleverlaan is Brazilië-specialist van Amnesty International<br />
en medewerker bij <strong>het</strong> NCDO (Nationale Commissie voor Internationale<br />
Samenwerk<strong>in</strong>g en Duurzame Ontwikkel<strong>in</strong>g).<br />
2003 Spreker: dhr. Laurano Zoumaro Djayoon<br />
Titel: De situatie van de mensenrechten <strong>in</strong> <strong>het</strong> Grote merengebied<br />
<strong>in</strong> Afrika<br />
In 1989 was hij m<strong>in</strong>ister van onderwijs <strong>in</strong> Togo. Zat gevangen, is<br />
gemarteld, kon via de UNHCR vluchten.<br />
Hij woont nu <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong>.<br />
Spreker: mw. Joke Den Dulk en fr. Frans Kwik<br />
Titel: Het werk van religieuzen tegen de vrouwenhandel<br />
Mw. Den Dulk is lid van de Sticht<strong>in</strong>g Religieuzen Tegen Vrouwenhandel.<br />
Fr. Frans Kwik is een pater van Mill Hill en heeft 40 <strong>jaar</strong> als missionaris<br />
<strong>in</strong> Congo/Zaïre gewerkt.<br />
2004 Irene en Marjan Tieber<strong>in</strong>k, ook bekend als de Twentse tweel<strong>in</strong>g<br />
Zij gaven hun baan <strong>in</strong> <strong>het</strong> onderwijs op en wijdden zich helemaal<br />
aan de opvang van straatk<strong>in</strong>deren <strong>in</strong> Rwanda; de sticht<strong>in</strong>g<br />
Karibu werd door hen opgericht.<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 37
2005 20-jarig bestaan <strong>ACAT</strong><br />
Spreker: dr. mr. Bart Stapert<br />
Titel: Doodstraf <strong>in</strong> de Verenigde Saten<br />
Bart Stapert is jurist, eerst als onderzoeker, later als advocaat <strong>in</strong> dood-<br />
strafzaken. Bart Stapert was voorzitter van Amnesty <strong>Nederland</strong>.<br />
Citaat van de historicus Howard Zian is van toepass<strong>in</strong>g:<br />
‘Te blijven hopen <strong>in</strong> slechte tijden is niet dwaas of naïef-romantisch.<br />
Het is een uitdrukk<strong>in</strong>g van de analyse dat de menselijke<br />
geschiedenis er niet alleen een is van wreedheid, maar ook van<br />
compassie, opoffer<strong>in</strong>g, moed en liefde.’<br />
2006 Spreker: prof. mr. Theo van Boven<br />
Titel: Martelen en mensenrechten, worden grenzen verlegd?<br />
Theo van Boven, hoogleraar Internationaal Recht aan de universiteit<br />
van Maastricht en directeur van <strong>het</strong> VN centrum voor<br />
mensenrechten <strong>in</strong> Genève. In 2001 werd hij benoemd tot speciaal<br />
rapporteur van de VN voor Martel<strong>in</strong>g.<br />
Wat betreft martelen en mensenrechten worden grenzen verlegd.<br />
Het gaat vooral over de erosie van <strong>het</strong> folterverbod. Het<br />
tast de menselijke waardigheid ten diepste aan. Nieuw is dat<br />
martel<strong>in</strong>gen toegepast worden door landen die zeggen democratisch<br />
te zijn.<br />
Spreker: mw. Esther V<strong>in</strong>k<br />
Thema: Praktijkervar<strong>in</strong>gen bij <strong>het</strong> beschermen van mensenrechtenactivisten<br />
Ester V<strong>in</strong>k is werkzaam voor Peace Brigades International (PBI).<br />
PBI zendt vrijwilligers uit de hele wereld uit om bedreigde mensenrechtenverdedigers<br />
te begeleiden.<br />
38 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
Esther V<strong>in</strong>k is <strong>in</strong> 2005 teruggekeerd uit Colombia. Ze begeleidde<br />
o.a. advocaten van de Corporación Jurídica Libertad die<br />
vaak arme boeren <strong>in</strong> de streek ten oosten van Medell<strong>in</strong> juridisch<br />
advies geven.<br />
2007 Spreker: dhr. Joost den Otter<br />
Titel: Mensenrechten en gezondheidszorg<br />
Joost den Otter is epidemioloog en werkzaam voor de Johannes<br />
Wier Sticht<strong>in</strong>g. Deze Sticht<strong>in</strong>g houdt zich bezig met de relatie<br />
tussen gezondheidszorg en mensenrechten.<br />
Dhr. Den Otter vertelt over zijn medische missie naar Libië. Hij<br />
bezoekt gevangenen Fathi el-Jahmi en de Bulgaarse verpleegkundigen.
Spreker: dhr. Janus Oomen<br />
Titel: Onderzoek naar martelervar<strong>in</strong>gen bij asielzoekers<br />
Dhr. Oomen is <strong>in</strong>ternist, heeft <strong>in</strong> de tropen gewerkt en is gespecialiseerd<br />
<strong>in</strong> de psychiatrie. Op latere leeftijd begon dhr.<br />
Oomen met een studie medische antropologie. Dhr. Oomen<br />
werkt s<strong>in</strong>ds 1994 als arts voor Amnesty International.<br />
Op grond van zijn jarenlange ervar<strong>in</strong>g is dhr. Oomen zeer kritisch<br />
over ons <strong>Nederland</strong>s gedrag ten aanzien van asielzoekers.<br />
De procedure is zo <strong>in</strong>gewikkeld bureaucratisch, dat een belangrijk<br />
deel van de asielzoekers ‘onderweg’ verdwijnt.<br />
2008 Spreker: dr. Georg Evers<br />
Thema: De Olympische Spelen en de mensenrechten <strong>in</strong> Ch<strong>in</strong>a<br />
Dr. Georg Evers is theoloog en hij was werkzaam <strong>in</strong> <strong>het</strong> Instituut<br />
voor Missiologie Missio <strong>in</strong> Aken als deskundige voor Aziatische<br />
kerken en theologie.<br />
Spreker: dhr. Chiw<strong>in</strong>g Pang<br />
Titel: Mensenrechten <strong>in</strong> Ch<strong>in</strong>a<br />
Dhr. Chiw<strong>in</strong>g Pang studeerde bestuurskunde en s<strong>in</strong>ologie aan<br />
de Universiteit van Leiden; is s<strong>in</strong>ds 2004 op vrijwillige basis landenspecialist<br />
Ch<strong>in</strong>a voor Amnesty International.<br />
Naar Ch<strong>in</strong>ees begrip heeft <strong>het</strong> welzijn van <strong>het</strong> algemeen altijd<br />
voorrang boven <strong>het</strong> welzijn van de enkel<strong>in</strong>g. De economische,<br />
sociale en culturele mensenrechten zijn volgens deze denkwijze<br />
net zo hoog <strong>in</strong> te schalen als de burgerlijke en politieke<br />
rechten van <strong>het</strong> <strong>in</strong>dividu.<br />
2009 Spreker: dhr. Bert van Horssen<br />
Titel: Ervar<strong>in</strong>gen met asielzoekers <strong>in</strong> platforms (boten)<br />
Dhr. Bert van Horssen is 21 <strong>jaar</strong> aalmoezenier bij de mar<strong>in</strong>e ge-<br />
weest . S<strong>in</strong>ds 2008 is hij pastor bij Justitie en werkt op een van<br />
de twee detentieplatforms <strong>in</strong> Zaandam. Hij is ook bestuurslid<br />
van Pax Christi.<br />
Spreker: prof. Anton van Kalmthout<br />
Prof. van Kalmthout is hoogleraar met de leeropdracht: ‘Vrijheidsbeperk<strong>in</strong>g<br />
<strong>in</strong> vreemdel<strong>in</strong>gen- en strafrecht’. Namens <strong>Nederland</strong><br />
is hij lid van <strong>het</strong> CPT (Comité voor de Preventie van<br />
Martel<strong>in</strong>g).<br />
Een belangrijk gegeven is de foutieve beeldvorm<strong>in</strong>g rondom<br />
de illegale vreemdel<strong>in</strong>g. Omdat hij als een crim<strong>in</strong>eel opgesloten<br />
wordt, ontstaat ook <strong>het</strong> beeld dat hij crim<strong>in</strong>eel is.<br />
2010 Spreker: dom<strong>in</strong>ee Joop Spoor<br />
Titel: De muur moet om<br />
Dom<strong>in</strong>ee Joop Spoor bezoekt s<strong>in</strong>ds <strong>jaar</strong> en dag <strong>Nederland</strong>ers<br />
die hun straf uitzitten <strong>in</strong> een gevangenis ver van huis.<br />
Spreker: Jan de Cock<br />
Titel: Hotel Prison, wereldreis van een tralietrotter<br />
Jan De Cock is al jaren wereldwijd werkzaam als vrijwilliger <strong>in</strong><br />
<strong>het</strong> gevangeniswezen. In 2001-2002 maakte hij een tocht langs<br />
gevangenen en ex-gedet<strong>in</strong>eerden over de hele wereld. Hij liet<br />
zich regelmatig vrijwillig opsluiten en schreef daarover <strong>het</strong><br />
boek ‘Hotel Prison’.<br />
2011 Spreker: mw. Franka Ojulić<br />
Titel: Mensenrechteneducatie<br />
Mw. Franka Ojulić is secretaris van <strong>het</strong> NJCM, <strong>het</strong> <strong>Nederland</strong>s<br />
Juristen Comité voor de Mensenrechten.<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 39
De zaligsprek<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> de loop van de dag<br />
Zalig zij die om zichzelf kunnen lachen,<br />
zij zullen zich nog lang kunnen amuseren.<br />
Zalig zij die een berg van een molshoop kunnen onderscheiden,<br />
hun wordt veel moeilijkheden bespaard.<br />
Zalig zij die kunnen zwijgen en luisteren,<br />
zij zullen veel nieuwe d<strong>in</strong>gen leren.<br />
Zalig zij die zo <strong>in</strong>telligent zijn dat zij zichzelf niet au sérieux nemen,<br />
zij zullen door hun omgev<strong>in</strong>g gewaardeerd worden.<br />
Gelukzalig zijn zij die de kle<strong>in</strong>e d<strong>in</strong>gen ernstig bekijken<br />
en de ernstige d<strong>in</strong>gen vredevol,<br />
zij zullen <strong>het</strong> ver brengen <strong>in</strong> <strong>het</strong> leven.<br />
Gelukzalig zijn zij die een glimlach kunnen bewonderen<br />
en een grijns vergeten,<br />
de zon zal hun pad beschijnen.<br />
Zalig zij die denken alvorens te handelen,<br />
die bidden alvorens te denken,<br />
zij zullen veel stommiteiten vermijden.<br />
Zalig zij vooral die de Eeuwige herkennen <strong>in</strong> alles wat zij ontmoeten,<br />
zij hebben <strong>het</strong> echte licht, de waarachtige wijsheid gevonden.<br />
auteur onbekend<br />
40 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
Comité van aanbevel<strong>in</strong>g<br />
Dhr. Henk Baars, voorzitter vredesbeweg<strong>in</strong>g Kerk en Vrede<br />
Drs. Gied ten Berge, theoloog en vredesactivist<br />
Drs. Jan-Willem Bertens, actief met mensenrechten <strong>in</strong> Zuid-Amerika<br />
Prof. mr. Theo van Boven, voormalig hoogleraar <strong>in</strong>ternationaal recht<br />
Drs. Alfons Kroese ocd, theoloog<br />
Ds. Nico ter L<strong>in</strong>den, hervormd predikant<br />
Mgr. Ad van Luyn s.d.b., voormalig bisschop van Rotterdam<br />
Prof. dr. Jan Diek van Mansvelt, voormalig hoogleraar Alternatieve<br />
Landbouw<br />
Ds. Judith van der Werf, IKON Pastoraat<br />
Prof. dr. Anton Wessels, hoogleraar Missiologie en Godsdienstwetenschappen<br />
Bart Stapert
Hoofdstuk 12 Overzicht samenstell<strong>in</strong>g bestuur <strong>ACAT</strong><br />
1986 - 1994<br />
Initiatiefnemers:<br />
Anne Biegel<br />
Antonie van As<br />
Alfons Kroese ocd<br />
Pioniergroep:<br />
Lies Alkemade, voorzitter <strong>ACAT</strong> tot 1994<br />
Cathar<strong>in</strong>a (Toos van Poppel)<br />
Maria Agatha Hendriks<br />
Philippe Fromont, f<strong>in</strong>anciën<br />
Annie Bellemakers tot 1987<br />
Jaap de Boer tot 1987<br />
Frans Vervooren ocd tot 1987<br />
Bep Tijssen vanaf 1987<br />
Eerste bestuur <strong>ACAT</strong><br />
1994 - 1997<br />
Bep Tijssen voorzitter 1992 tot 1994<br />
Ted Strop-Van Meyenfeldt, voorzitter<br />
1994 tot 1997<br />
Monique Goossens 1994 tot 1997<br />
Renée van Aalderen, secretaris 1992 tot 1998<br />
Dick Beyne, f<strong>in</strong>anciën 1995 tot 1997<br />
Thea van de Laak (later Thea Kool),<br />
<strong>in</strong>terim voorzitter vanaf 1996<br />
tot oktober 1997<br />
Antoon van Hooft, voorzitter<br />
vanaf oktober 1997<br />
Wim Maas 1997 tot 1998<br />
Toke Wessels 1994 tot 1998<br />
1998 - 2000<br />
Antoon van Hooft, voorzitter<br />
vanaf oktober 1997<br />
Thea van de Laak (later Thea Kool),<br />
secretaris vanaf oktober 1997<br />
Casper Touw f<strong>in</strong>anciën 1997 tot 1999<br />
Jeanne Kemmeren vanaf 1998<br />
Pim Kool f<strong>in</strong>anciën vanaf 1999<br />
Wim Petersen vanaf 2000<br />
Bep Tijssen adviseur<br />
2001 - 2005<br />
Antoon van Hooft voorzitter<br />
Thea Kool-Tijssen secretaris 1997 tot 2005<br />
Laura Bertens secretaris vanaf 2005<br />
Pim Kool f<strong>in</strong>anciën vanaf 1999<br />
Jeanne Kemmeren vanaf 1998<br />
Wim Petersen vanaf 2000<br />
Karel van Osch 2001 tot 2004<br />
Johan Naron vanaf 2004<br />
Bep Tijssen adviseur<br />
2006 - 2012<br />
Antoon van Hooft voorzitter 1997 tot 2012<br />
Laura Bertens secretaris 2005 tot 2012<br />
Pim Kool f<strong>in</strong>anciën vanaf 1999<br />
Jeanne Kemmeren 1998 tot 2012<br />
Wim Petersen 2000 tot 2010<br />
Johan Naron 2004 tot 2006<br />
Edw<strong>in</strong> Ruigrok 2007 tot 2012<br />
Margreet Oudenes, aspirant bestuurslid<br />
<strong>in</strong> 2010<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 41
Het huidige bestuur<br />
Antoon van Hooft is<br />
s<strong>in</strong>ds 1997 voorzitter.<br />
Zijn rechtvaardigheidsgevoel<br />
en betrokkenheid<br />
op de waardigheid van<br />
iedere persoon staan bij<br />
hem hoog <strong>in</strong> <strong>het</strong> vaandel.<br />
Hij hecht groot belang<br />
aan samenwerk<strong>in</strong>g<br />
van <strong>ACAT</strong> met andere<br />
organisaties, zowel nationaal<br />
als <strong>in</strong>ternationaal.<br />
42 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
Laura Bertens is s<strong>in</strong>ds 1<br />
januari 2005 secretaris<br />
van <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong>.<br />
Zij begon haar activiteiten<br />
bij <strong>ACAT</strong> toen zij<br />
stopte met haar werk <strong>in</strong><br />
<strong>het</strong> speciaal basisonderwijs.<br />
De laatste jaren vormde<br />
zij de spil van de organisatie<br />
en heeft zij belangrijke<br />
contacten met<br />
andere mensenrechten<br />
organisaties gelegd.<br />
Pim Kool is s<strong>in</strong>ds 1999<br />
de accurate penn<strong>in</strong>gmeester<br />
van <strong>ACAT</strong> en de<br />
beheerder van de adressenbestanden.<br />
Op belangrijke momenten<br />
neemt hij actief en<br />
met een analyserende<br />
kijk deel aan vergader<strong>in</strong>gen.<br />
Jeanne Kemmeren, Medische<br />
Missiezuster, is<br />
s<strong>in</strong>ds 1999 bestuurslid.<br />
Zij werkte <strong>in</strong> verschillende,<br />
ondersteunende,<br />
functies <strong>in</strong> haar congregatie.<br />
Vanuit de betrokkenheid<br />
van haar congregatie<br />
bij <strong>ACAT</strong> kwam<br />
Jeanne <strong>in</strong> <strong>het</strong> bestuur<br />
waar ze meedenkt over<br />
de vragen en problemen<br />
en vaak vanuit een praktische<br />
ervar<strong>in</strong>g een wezenlijke<br />
<strong>in</strong>breng heeft.<br />
Edw<strong>in</strong> Ruigrok, s<strong>in</strong>ds<br />
2008 bestuurslid.<br />
Zijn buitenlandervar<strong>in</strong>gen,<br />
theologische opleid<strong>in</strong>g<br />
en grote betrokkenheid<br />
bij maatschappelijke<br />
vraagstukken vormen<br />
een waardevolle bijdrage<br />
b<strong>in</strong>nen <strong>het</strong> bestuur.
derland<br />
INHOUD<br />
Inleid<strong>in</strong>g 03<br />
Hoofdstuk 1 De geboorte van <strong>ACAT</strong> Frankrijk 05<br />
Hoofdstuk 2 Opricht<strong>in</strong>g van <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> 09<br />
Hoofdstuk 3 De pioniers van <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> 11<br />
Hoofdstuk 4 De praktijk van <strong>ACAT</strong> 15<br />
Hoofdstuk 5 Martelen 17<br />
Hoofdstuk 6 Doodstraf 21<br />
Hoofdstuk 7 Internationale samenwerk<strong>in</strong>g <strong>25</strong><br />
Hoofdstuk 8 Nationale samenwerk<strong>in</strong>g 29<br />
Hoofdstuk 9 Mensenrechteneducatie 31<br />
Hoofdstuk 10 Chronologie <strong>ACAT</strong> momenten en<br />
belangrijke maatschappelijke gebeurtenissen 33<br />
Hoofdstuk 11 Chronologie <strong>jaar</strong>vergader<strong>in</strong>gen 35<br />
Hoofdstuk 12 Overzicht samenstell<strong>in</strong>g bestuur <strong>ACAT</strong> 41<br />
<strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> : mensen hun naam teruggeven<br />
maart 2012<br />
| <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> | 43
44 | <strong>25</strong> <strong>jaar</strong> <strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong> |<br />
nederland<br />
acat<br />
<strong>ACAT</strong> <strong>Nederland</strong><br />
www.acatnederland.nl<br />
FI<strong>ACAT</strong><br />
www.fiacat.org