Interview Annemie Turtelboom & Hélène Casman - Notaris.be

1
Michaël Vandamme
DOSSIER
Koen Bauters
Interview Annemie Turtelboom
& Hélène Casman
Hervorming van
het erfrecht
“Antwoord op
de maatschappelijke
noden”
NOTARIUS 1 2013
Is het erfrecht aan hervorming toe? De
federale regering is alvast de mening
toegedaan. Op zich raakt het regeerakkoord
van ruim één jaar geleden met amper één
zinnetje de kwestie aan. Het erfrecht zal
worden “gemoderniseerd”, klonk het in de
bijna 200 pagina’s tellende regeerverklaring.
Hierbij dient te worden “rekening gehouden
met de maatschappelijke noden”. Meer dan dat
ene zinnetje had Minister van Justitie Annemie
Turtelboom niet nodig om er haar schouders
onder te zetten.
â

1
Verdere info op http://annemieturtelboom.be/2013/01/15/ministervan-justitie-annemie-turtelboom-moderniseert-het-erfrecht/
â
“We zijn niet zomaar in het
luchtledige begonnen”, legt
Hélène Casman uit.
“Binnen de Senaat was al heel
wat parlementair werk verricht.
In eerste instantie ging ik rond de
tafel zitten met Martine Taelman,
voorzitter van de Werkgroep
“Erfrecht”, destijds opgericht
in de schoot van de Commissie
Justitie. “Deze bestaande teksten
vormden de basis van wat je als
de eerste fase van de hervorming
kan beschouwen.”
“Al bij al is het vrij snel gegaan”,
pikt Annemie Turtelboom in.
“Hélène ging in februari 2012 aan
de slag. Tegen november waren
de hervormingen van de eerste
fase al door de voltallige Senaat
goedgekeurd en kon het geheel
richting Kamer vertrekken. Ook
daar verliep de stemming vrij snel,
met als gevolg dat alles reeds in
januari van dit jaar in het Belgisch
Staatsblad is kunnen verschijnen.
En inmiddels dus van kracht is!”
‘Onwaardigheid om te erven’
Wat zijn nu de belangrijkste
krachtlijnen van de hervorming
die – het weze herhaald – reeds
NOTARIUS 1 2013
wet zijn geworden? “De wet roept
een nieuw begrip van ‘onwaardigheid
om te erven’ in het leven”,
antwoordt Hélène Casman.
“Hieraan wordt de onwaardigheid
om onderhoudsgeld van de nalatenschap
te vorderen, net als een
onwaardigheid om huwelijksvoordelen
te verkrijgen. In se betekent
dit dat oude begrippen worden
geactualiseerd. Er wordt ook meer
duidelijkheid geschapen.” Duidelijkheid,
het is een argument dat
wel vaker in dit gesprek zal vallen.
“Een andere belangrijke
nieuwigheid is de uitbreiding van
de mogelijkheid tot plaatsvervulling”,
vervolgt Hélèné Casman.
“In het verleden was het zo dat
kinderen de plaats van hun vader
of moeder in de nalatenschap van
bijvoorbeeld een grootouder enkel
kon innemen, op voorwaarde
dat die vader of moeder op het
moment van het openvallen
reeds overleden waren. Sinds eind
januari is hier dus verandering
in gekomen. Plaatsvervulling is
inmiddels ook mogelijk bij onwaardigheid,
maar ook – en dat zal in
de praktijk belangrijker blijken – bij
verwerping.

1
“Tijdens de parlementaire voorbereiding
werd voortdurend
overleg gepleegd, onder meer
via het juridisch department
van de Koninklijke Federatie
van het Belgisch Notariaat.
Dit overleg blijft trouwens
een constante in de bewerkstelliging
van de overige fasen
van de hervorming.”
Niet onbelangrijk bij dit alles:
notarissen werden bij de totstandkoming
van deze wet nauw
betrokken. Tijdens de parlementaire
voorbereiding werd
voortdurend overleg gepleegd,
onder meer via het juridisch
department van de Koninklijke
Federatie van het Belgisch
Notariaat. Dit overleg blijft
trouwens een constante in de
bewerkstelliging van de overige
fasen van de hervorming.”
Volgende fase
“Ook de tweede fase valt uiteen
in enkele bijzondere aandachtspunten”,
legt Hélène Casman uit.
“Een eerste punt bestaat erin een
beter regeling in te voeren voor
levensverzekeringen. Centraal
probleem is dat een aantal artikelen
van die wet, met name 124, 127
en 128, ongrondwettelijk zijn
bevonden. Voor artikel 124 heeft
de wet van 10 december 2012 al
een oplossing gevonden. Voor de
artikelen 127 en 128 hebben we
een tekst in de maak.
Grote uitdaging in deze oefening
was het uitwerken van een
regeling voor zowel individuele
levensverzekeringen als groepsverzekeringen.
Vooral bij
groepsverzekeringen stelde zich
een specifieke moeilijkheid. Soms
assimileert men ze met spaarvermogen,
maar soms ook met een
aanvullend pensioen. Dit zullen we
nu moeten trancheren. Het is onze
bedoeling dit mogelijk te maken
door de invoering van een pensioencompensatie
na echtscheiding.
Dus niet enkel een uitkering
voor de behoeftige echtgenoot
zoals de Echtscheidingswet van
2007 voorschrijft, maar ook een
compensatie voor die echtgenoot
NOTARIUS 1 2013
– in de praktijk meestal een
vrouw – die een beroepscarrière
heeft opgegeven om zich voor de
kinderen en het gezin beschikbaar
te stellen. Hierdoor kon ze
natuurlijk minder aan pensioenopbouw
doen. Het specifieke belang
van de notaris laat zich al raden.
De vraag naar compensatie kan
ook bij vereffening en verdeling
na echtscheiding worden gesteld,
waardoor de notaris deze
situatie in eerste lijn zal moeten
beoordelen.”
“Tweede belangrijk luik van deze
tweede fase heeft betrekking
op de huwelijkscontracten”,
zegt Annemie Turtelboom.
“Samengevat: we gaan explicieter
zijn over wat nu wel en niet mag,
en in het bijzonder welke regeling
voor de langstlevende echtgenoot
genomen kan worden. Het huwelijkscontract
is het instrument
om goede vermogensrechtelijke
afspraken tussen echtgenoten
vast te leggen.
De mogelijkheden daartoe
moeten worden uitgebreid,
waardoor de echtgenoten zelf
en op maat van hun specifieke
situatie concrete afspraken
kunnen maken. Wat mag men
concreet van onze teksten
verwachten? We gaan bevestigen
in welke gevallen deze bedongen
huwelijksvoordelen bestand zijn
tegen vorderingen van kinderen.
Ook dat zal kunnen overeengekomen
worden, ook als er geen
gemeenschap van goederen is,
wellicht zelfs met een uitbreiding
naar wettelijk samenwonenden.
Dit moet het mogelijk maken
onzekerheden weg te werken
waar notarissen, ook op dit vlak,

1
Kers op de taart
“Dit is de kers op de taart van mijn carrière”,
beklemtoont Hélène Casman. “Ik mag er toch prat
op gaan 42 jaar ervaring in de schaal te kunnen
leggen. Gedurende 36 jaar was ik professor.
Twee decennia lang notaris. En daar komt nog eens
11 jaar magistratuur bij.” Was er ooit een moment
van twijfel? “Géén seconde”, antwoordt ze prompt.
“Het is een geweldige uitdaging om aan wetgevend
werk te kunnen deelnemen. En nee, ik kende
Annemie Turtelboom niet voorheen, toch niet
persoonlijk. Ergens begin 2012 contacteerde
ze mij. Louter omwille van mijn achtergrond. Ze
schotelde me de vraag voor of ik de drijvende
kracht van een hervorming van het
erfrecht wou worden? In februari 2012 ging ik
van start. Dat ik over een grote vertrouwdheid met
de materie beschik, maakt me nog niet alwetend
voor deze functie.
Heel regelmatig pleeg ik overleg met tal van
specialisten. Dit zijn zowel advocaten, magistraten,
maar vooral ook notarissen. Per slot van rekening
zijn zij in de categorie van de juridische beroepen het
dichtst betrokken bij het erfrecht. Mijn taak bestaat
erin de input te filteren, maar ook te bemiddelen. En
de vrucht hiervan leg ik de minister voor.”
wel eens mee geconfronteerd
worden. Per slot van rekening
moeten notarissen in staat
worden gesteld in alle zekerheid
te adviseren. Net zoals elke
burger natuurlijk recht heeft op
rechtszekerheid.”
Quid timing?
De vraag intrigeert ons, en dus
werpen we ze zonder schroom
voor de voeten. “Het is mijn
oprechte hoop dat we deze
tweede fase er tegen de zomer
doorkrijgen in het parlement”,
antwoordt Annemie Turtelboom
rustig. “Waarom dit optimisme,
vraagt u zich misschien af (lacht)?
Ik geloof sterk in het evenwichtig
karakter van de teksten die we
aan het finaliseren zijn. Dit draait
niet rond een zwaar ideologisch
dispuut.
Het is ook niet de bedoeling
scherpe en polemische
standpunten tot wet te
bombarderen. Dit wel proberen,
lijkt mij het ideale recept om
precies niets te bereiken. Nee,
we trachten op een uitgebalanceerde
manier voort te bouwen
op wat leeft bij de mensen.
Iedereen tevreden stellen zal nooit
lukken, maar het bewandelen van
een gezonde middenweg ligt wel
binnen bereik.”
Drievuldige hervorming
Geen twee zonder drie. Maar
waar de duidelijkheid over fase
twee al vrij groot is, is hetgeen de
derde fase in petto heeft ietwat
waziger. “Wellicht zal de derde
stap via een wetsvoorstel worden
gezet”, legt Annemie Turtelboom
uit. “Ze zal ook exclusief focussen
op het erfrecht.
NOTARIUS 1 2013
Zaken die we zeker willen
veranderen zijn de afschaffing
van de reserve van de ouders, de
uitbreiding van het beschikbaar
deel van de nalatenschap,
waardoor de reserve van de
kinderen herleid wordt tot een
kleiner deel van de nalatenschap.
Ook de afschaffing van de thans
bestaande regel van de reserve
in natura, staat op het menu.
Hieraan vasthouden is niet meer
van deze tijd.
Kinderen moeten ook genoegen
nemen met de tegenwaarde van
hun reserve, in geld omgezet, in
schijven of ineens, of omgezet
in een inkomen, al naargelang.
Daardoor verschaft men de
ouders ruimere mogelijkheden
om hun nalatenschap te laten
overgaan, weliswaar mét de voorzorgsmaatregelen
die ze gewenst
achten ten voordele van zorgenkinderen,
een kind met een
mentale handicap of een drugsverslaafd
kind bijvoorbeeld. Door
dit alles krijgen ouders ook meer
ruimte om hun kleinkinderen of
stiefkinderen in hun nalatenschap
te betrekken. Voor zover ze dit
zouden willen natuurlijk.”
“Wat de regeling voor de zorgenkinderen
betreft hadden we al
eerder contact met de Koning
Boudewijnstichting”, aldus Hélène
Casman. “Maar wat graag doen
we beroep op hun expertise ter
zake. Het heeft te maken met
consistentie. We streven geen
grote omwenteling na, wel een
aanpassing aan de maatschappelijke
noden, precies zoals in het
regeerakkoord opgenomen. Dit
wil zeggen dat je met delicate
onderwerpen ook erg voorzichtig
moet omspringen.”

1
Verdere info op http://annemieturtelboom.be/2013/01/15/ministervan-justitie-annemie-turtelboom-moderniseert-het-erfrecht/
Afrekenen met Napoleon
“Deze hervorming beantwoordt aan een brede
maatschappelijke vraag”, legt Annemie Turtelboom
uit. “Tal van evoluties hebben een bijsturing van het
erfrecht in de hand gewerkt.
Misschien wel de belangrijkste factor is de
gewijzigde kijk op het gezin. Het Napoleontisch
erfrecht ging uit van één soort familie en één soort
vermogen, het onroerende, dat dan ook meestal van
vorige generaties was geërfd en dus zoveel mogelijk
naar de volgende generatie doorgegeven moest
worden. Dit is achterhaald. Het gezinsgebeuren
is complexer geworden.
Er zijn meer scheidingen, maar ook heel veel nieuw
samengestelde gezinnen. Hun vermogen bouwen
de mensen meestal zelf op. Aan de erfrechtelijke
behoeften die uit deze nieuwe affectieve banden
ontstaan biedt het huidig juridisch kader een
onvoldoende antwoord.
Het thema leeft onder de bevolking,
zoveel staat vast. Nadat de hervorming formeel
aangekondigd is geweest, zijn hier ettelijke mails
binnengelopen.
En wat opvalt: 90% hiervan waren positief. Dit of
dat punt moet gewijzigd worden, het is hoog tijd,
dat was vaak de teneur.”
“Als iedereen akkoord is,
waarom zouden er dan
geen geldige afspraken
kunnen gemaakt worden
over de overgang van
een nalatenschap?”
“Ook in de lijn die we inzake de
reserve in natura volgen, merk je
dit streven naar een evenwichtige
oplossing”, pikt Annemie
Turtelboom in. “Want ook al zijn er
heel wat omstandigheden waarin
deze regeling niet meer te verantwoorden
valt, is een resoluut
afschaffen een brug te ver.”
Erfovereenkomsten niet
verbieden
“Een andere verandering die
ik u al kan verklappen is een
grondige herziening van het
verbod op erfovereenkomsten”,
besluit Annemie Turtelboom.
“Als iedereen akkoord is, waarom
zouden er dan geen geldige
afspraken kunnen gemaakt
worden over de overgang van een
nalatenschap? Uiteraard zal hierbij
de nodige omzichtigheid aan de
dag worden gelegd.
Er zal ingebouwd worden dat
dit niet ongecontroleerd kan
gebeuren. Dat er evenmin druk
kan worden uitgeoefend en dat
NOTARIUS 1 2013
iedereen vooraf zeer gedegen
ingelicht moet worden.
Hierin is de rol van notarissen
fundamenteel: zij moeten erover
waken dat iedereen goed op de
hoogte is van de draagwijdte
van afspraken die hen worden
voorgesteld.
Ook – en zeker – de oudere
moeder die niet gemanipuleerd
mag worden of de kinderen aan
wie de autoritaire ouder misschien
niet alles heeft uitgelegd. Erfovereenkomsten
van enige omvang
en met indringende gevolgen
moeten voor een notaris worden
ondertekend.
Notarissen moeten ook hun
advies- en informatieplicht ten
volle waarnemen. Het zal u niet
verbazen dat het notariaat heel
nauw betrokken is en blijft bij het
schrijven van de teksten voor dit
onderdeel van de hervorming.”