Leren lezen en schrijven - jsw

• 18
00
Bovenstaande letters Z1Jn gemaakt
met een lijn die overal
even dik is. De lettervormen zijn
afgeleid van cirkels en lijnen.
Gespiegeld ontstaat een ander
woordbeeld. De gevorderde lezer
verleent hieraan een andere betekenis,
maar voor een beginnende
lezer kunnen beide woordbeelden
dezelfde betekenis hebben.
Zie het voorbeeld van Hanneke.
Vooral de letters d, p, b en q zijn
in hun betekenis afhankelijk van
de plaatsing van de lijn ten opzichte
van de cirkel. Voor kinderen
met een perceptuele dyslexie
zijn deze lettervormen moeilijk
te onderscheiden. De rechter
hersenhelft overheerst en ziet de
letters meer als dingen dan symbolen.
Alle figuren lijken op elkaar.
De lettervormen
Hoe ontstaan beter leesbare lettervormen?
1 Letters die verschillende vormen
in zich dragen met cursief
(!talic) als basis. De cirkel is bij
de lijn afgeplat. De binnenvorm
van de letter is veranderd. Het
verschil met de gespiegelde letter
is groter. De kans op een verkeerde
interpretatie is kleiner.
2 Letters in een lijn geschreven
waar dik en dun elkaar afWisselen.
Deze vormen hebben nog
meer onderscheidende elementen
in zich. De dikte van de lijn
wisselt door het gebruik van een
kalligrafiepen. Als de letter gespiegeld
wordt, ontstaat een
vorm die niet hetzelfde is.
oadpbe
3 Letters met een schreef: de uiteinden
van rechte lijnen hebben
een toevoeging gekregen. De
Times New Roman is een prima
leesletter, omdat dit lettertype
veel verschil in vormen en dikte
in de schrijflijn vertoont. Hoe
meer verschil in vorm tussen letters,
hoe gemakkelijker de letters
te onderscheiden zijn.
hkdpbq
De ruimte tussen en in de letter
Niet alleen de lijn maakt de letter,
maar ook de ruimte die omsloten
wordt door:
- de afstand tussen de letters;
- de binnenvorm van de letters in
een woord, ook wel vorm en tegenvorm
genoemd.
We maken gebruik van deze vormen
om de verschillen tussen de
onderdelen van elke letter te benadrukken.
Door de ruimte tussen
de letters in het woord dal te
kleuren wordt duidelijk dat de
letter d de rechte lijn naar beneden
op een andere plaats heeft
staan ten opzichte van de gesloten
vorm dan de b. Door het
kleuren van de binnenruimte in
de letter wordt de gesloten ruimte
benadrukt die de lettervorm
inneemt. Tijdens het kleuren
zegt het kind het woord. Zo ontstaat
een uitgebreid woordbeeld
naar vorm, klank en betekenis.
1
Op werkbladen kunnen met de
computer wisselrijtjes van woorden
in een goed lettertype gemaakt
worden. De woorden
komen uit de leesmethode. Door
een goed lettertype te gebruiken
op papier en op het bord, bevordert
de leerkracht de herkenning
van het woord.
Een goed leesbaar lettertype
Papa is er niet.
We zitten in de boomgaard.
We eten rode kersen.
En ik zing het kersenlied.
Twee voorbeelden
Het leren lezen ondersteunen
Een aantal leesmethoden maakt
gebruik van woorden bij de afbeeldingen.
Elk nieuw woord
wordt op een strook onder de
overeenkomstige afbeelding in de
klas gehangen. Deze woordstroken
kunt u opnieuw schrijven
met een brede pen zoals hier staat
aangegeven:
- afWisseling van het dik en dun
in de schrijflijn;
- een zo groot mogelijk verschil
in de lettervormen die veel op elkaar
lijken;
- dezelfde letterelementen een
zelfde kleur geven;
- de ruimte tussen de letters telkens
dezelfde kleur geven.
Zo worden de kinderen zich
meer bewust van de verschillen in
de lettervormen.
De leesletters niet schrijven
Kinderen in groep drie moeten
niet de leesletters schrijven als
motorische ondersteuning. Dit
schrijven voegt een moeilijke dimensie
toe, namelijk het in een
juist bewegingstraject uitvoeren
van lettervormen. Vormbewustzijn,
richtinggevoel en schrijfrnotoriek
zijn bij veel kinderen nog
in een te pril stadium om ze direct
aan elkaar te koppelen.
Leren kijken naar de vorm en de
richting van de letters en het benoemen
van die letters en woorden
zijn bij aanvang van het leesonderwijs
al moeilijk genoeg.
Het proces van beginnende geletterdheid,
waarbij het kind gebruik
maakt van de lettervormen
die het zichzelf heeft aangeleerd,
mag niet te lang duren. Verkeerde
Een minder goed leesbaar lettertype
Beer kijkt niet eens.
'Het heeft geen zin', zegt hij.
'Je leeft maar kort.
Op een dag voel je je niet goed.
En voor je het weet ben je dood.'

vormen worden ingeslepen en
zijn soms moeilijk af te leren.
Het leren schrijven
Het leren van schrijfletters kan
bij aanvang van groep drie systematisch
van start gaan. Alle letters
die bij het lezen aan bod
komen, kunnen ook schrijftechnisch
aangeleerd worden.
a De letter in het groot, rompgrootte
8 cm, aftasten en overtrekken.
Daarbij aandacht geven
aan en verwoorden van onderdelen
als boog, stok schuin omlaag
en ei. Dit verscherpt het analytisch
kijken en ondersteunt het
geheugen bij het uitvoeren van de
schrijfhandeling.
b Eerst op ongelinieerd papier
en daarna op een lijn de juiste
schrijfbeweging maken. Het resultaat
hoeft niet mooi te zijn;
het gaat om het inprenten van
het bewegingsschema in het geheugen.
Hierbij worden de ruimtes
binnen en tussen letters en
cijfers gekleurd zoals bij leren
lezen is aangegeven.
c Na het leren van de schrijfletter
kan deze als patroon naar gewenste
grootte op ongelinieerd
papier geoefend worden. Dit kan
met wasco of (kleur)potlood, afhankelijk
van het formaat papier.
Door te kijken naar en te praten
over de vormgeving van de letters
ontstaat een bewuste aanpak van
de uitvoering van de schrijfmotoriek.
Het gaat hier om het aanleren
van een vloeiende schrijfbeweging
van links naar rechts.
Om te leren dat de lees- en
schrijfletters dezelfde betekenis
hebben, plaatst u onder de
woordplaat en -strook ook het
woord in schrijfletters.
d Nadat alle letters aan bod zijn
geweest, begint het mooi schrijven
van de letters tussen lijnen.
De letterverbindingen worden
geleerd met woorden en zinnen.
Het aan elkaar schrijven heeft
onder andere tot doel het woord
als een geheel te zien en als
schrijfbeeld op te slaan in het geheugen.
Schrijfproblemen
Schrijfproblemen hebben vaak
niet hun oorsprong in de motoriek.
Een kind dat met veel inspanning
een woord op papier
zet, zal dit met een bibberlijn of
met grote druk op het schrijfgereedschap
doen. Als het tegelijkertijd
moet nadenken over de
vorm en de spelling van de woorden,
dan is er geen automatisme
in het schrijven en is een vloeiende
schrijfbeweging niet mogelijk.
Alle schrijfmethoden starten met
voorbereidende schrijfoefeningen
in de vorm van schrijfpatronen,
veelal met behulp van liniëring.
Vooral dit laatste geeft aanleiding
tot krampachtig schrijven.
De kleuters moeten op
zaken letten die te moeilijk zijn:
vorm, richting, lijn, potloodgreep,
schrijfhouding. Als daarna
gestart wordt met het leren van
de lettervormen, is het krampachtig
schrijven al in de hand gewerkt.
De start van het leren schrijven
van letters wordt vaak afhankelijk
gesteld van de lees- en schrijfrnethode
en niet of het kind toe is
aan leren letters schrijven. Een
aantal methoden koppelen het
aanvankelijk lezen en schrijven
direct aan elkaar. Voor menig
kind kan de aanvang van het
schrijfonderwijs beter uitgesteld
worden tot na de herfst- ofkerstvakantie.
Conclusie
Leren lezen en schrijven is moeilijk.
Er moet gekozen worden
voor een weg die de meeste ondersteuning
biedt.
- Goede lettervormen bij het
leren lezen en schrijven.
- Kleuroefeningen in letters en
woorden slijpen de vormen met
bijbehorende betekenis van letters
en woorden beter in.
- Direct de schrijfletter naast de
literatuur
- Baauw-van Vledder, Anneke en Ever!
van Dijk (2000) Schrijven met zorg. Een
praktisch handboek handschriftontwikkeling
voor het primair onderwijs.
Baarn, HBuitgevers.
- Bakker, Dirk 1. (]986). ZIJdelings.
Neuropsychologische methoden ter behandeling
van dyslexieën Lisse, Swets
& Zeitlinger.
- Linden, Fans van der (]983). Over letters
en schrift en de beginselen van het
schrijven. De Bilt, Cantecleer.
- Noordzij, Gerrit (2000). De handen van
de zeven zusters. Amsterdam , Uitgeverij
G.A. van Oorschot.
leesletter introduceren als de
taal- en schrijfontwikkeling van
het kind dit toelaten. Geen
leesletters leren schrijven ter
ondersteuning van het lezen.
- Op ongelinieerd papier oefenen
bevordert een soepele schrijfbewegmg.
- Schrijven is een hersenactiviteit;
niet alleen bewegen maar
ook vormgeven.
Het vrij laten van de kinderen in
de vormgeving van het schrijfproces
geeft meer aanleiding tot
lees- en schrijfproblemen dan
men zou vermoeden.
De auteur is docente aan de Marnix
Academie te Utrecht en werkzaam
als schrijfPedagoge bij Adviesburo
Comenius in De Bilt.
Noot
* Het onderzoek werd uitgevoerd
door derdejaars Pabostudenten
die de specialisatie jonge kinderen
volgden.
•••
19
•