boekbesprekingen - Historische vereniging Oud Leiden

BOEKBESPREKINGEN
vieren. Daarna komen de ontwer pers aan bod, vervolgens de functie van de
tekening in het ontwe rp- en bouwproces en het vierde hoofdstu k is gewijd
aan de tekening als 'artefa ct', waarin ingegaan wo rdt op de ma nier van tekenen.
Waar het de ontwer pers betreft wordt eerst nagegaan of architect in die
tijd al een volwaardig beroep was (conclusie: eigenlijk niet) en wie er in de
praktijk dan wel tekeningen maakten, zoals aannemers (voor eenvoudige
klussen en vooral in de burgerbouw) en in stadsdienst zijnde steenho uwers
(met name in de zestiende eeuw), timmerlieden (door de auteur steevast rirnmermannen
genoemd), metselaars en een zeldzame landmeter. O verigens
begint het al meteen met het begrip 'stadsd ienst' te knellen: zij maakt de lezer
onvoldoende duidelijk dat in ieder geval in Leiden deze mensen niet ambtenaar
met een vast salaris waren , maar zelfstandige aann emers die het privilege
hadden om - waar het kon - als monopolist voor de stad te mogen
werken op declaratiebasis. Dat die declaraties hoger waren dan bij werk voor
derden, is logisch. Pas wanneer iemand zonder bedrijfaangesteld werd, zoals
Arent van 's-Gravesande, kreeg die een vast salaris, maar mocht voor derd en
blijven ontwerpen en toezicht houden, mits dat de stadszaken niet benadeelde.
Toen Willem van der Helm hem min of meer opvolgde, moest die zijn
bloeiend timmerbedri jf opgeven in ruil voor een vast salaris en de mogelijkheid
om met werk voor derd en bij te verdienen. Na hem zouden er nog enkele
vergelijkbare profession als zijn, maar aan het begin van de achtti ende eeuw
ging men weer terug op de in wezen zestiende-eeuwse praktijk, waarbij de
stadstimmerman en -m etselaar de ontwerpe n en tekeningen maakten. Alleen
traden ze toen niet meer op als aannemer van werken voor derd en.
Gra ag zou ik als het ware aan het handje meegenomen worden naar een
kamer waar een tekenaar bezig was om over diens schouder toe te kijken. Wat
voor soort papier gebruikte hij (als zelfs olifantsformaat te klein was, dan
maar eindeloos vellen er aan vastplakken?), hoe berekende hij zijn schaal,
begon hij met een passer gaatjes in het papier te prikken voor de hoofdstructuur,
trok hij eerst lijnen met een griffel en daarna pas met potlood, wanneer
gebruikte hij inkt en welke soort: gitzwarte, die goed in het papier drong, of
een beetje waterige bruine inkt, die bij een foutje redelijk goed weg te wissen
viel, wanneer gebruikte hij arceringen of aquarela chtige verf en welke
(standaa rdrltinten waren daarbij favoriet? Zit er oo k een chron ologische ontwikkeling
in de manier van tekenen en inkleuren, of is dat per architect te
211