Novum - JFV Grotius

Verandert onze cultuur door Europese eenwording? prof. Lawson antwoordt 

MAANDBLAD VAN DE JURIDISCHE FACULTEITSVERENIGING GROTIUS • JAARGANG 32 NR 3 

NOVUM 

Thema: Cultuur 

Cultuur, de hobby van 

iedereen? 

Universiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken.

Van online daten 

een succes maken 

vraagt om businesswise 

studenten 

BEN JIJ 

BUSINESSWISE 

GENOEG VOOR DE 

GLOBAL APOLLO 

EXPERIENCE 

2011? 

Hartstikke leuk, zo’n masterclass of business course van een paar dagen in het buitenland... maar 

volgens Allen & Overy kom je daar niet echt verder mee. Dus werk je tijdens de Global Apollo 

Experience gedurende vijf maanden aan een internationale case. Je staat een Italiaanse ondernemer 

bij, die de wereld met zijn datingsite wil veroveren. Je volgt college van juridische kopstukken en 

vaardigheidstrainingen. Ten slotte bewijs je in Rome dat jij die businesswise student bent die wij 

zoeken. Schrijf je in op businesswiseadvocaten.nl

Voorwoord 

Studentikoze betweter 

In aanwezigheid van Hare Majesteit legt het nieuwe kabinet haar eed af, treedt naar buiten, en 

presenteert zich aan het volk. Daar staan ze dan. Ondanks hun hoge leeftijd met rechte rug en 

zekere blik. De boodschap is duidelijk: Rutte I is er klaar voor en gaat regeren. Nu Balkenende IV 

zijn tas gepakt heeft, is het nu aan dit ‘Leidse Kabinet’ om flink de bezem door het binnenhof te 

halen. Nieuwe bezems vegen immers schoon. 

Of toch niet? Kritiek was ook op zijn plaats. Het regeer- en gedoogakkoord was nog maar net 

gepubliceerd en het gezeur over het potentiële kabinet vloog al om je oren: niet progressief 

genoeg , geen rekening houdend met de rechten van asielzoekers, de kunstsectie en het milieu. 

Dit kabinet heeft geen ziel en denkt alleen aan economische groei. En: te weinig vrouwen in het 

kabinet en geen enkele allochtoon. maar alleen een stel bejaarden onder de leiding van een 

studentikoze betweter. 

Maar so what? Het land zit nog altijd in een economische recessie, de vergrijzingproblematiek 

wordt alleen maar erger en de Justitie maakt er vaak een rommeltje van. In België hebben ze nog 

altijd geen kabinet en in Frankrijk staat het letterlijk stil. Veel beter hebben ze het daar ook niet. 

In Nederland is de tijd van het ellenlange gediscussieer over formeren gelukkig voorbij. Het is 

tijd om te regeren. Of de Kroon nu wel of niet geheel is geaccepteerd, weerstand zal er altijd 

blijven. Rutte moet dus roeien met de riemen die hij heeft. Er is dan ook een regeerakkoord 

opgesteld waar zowel links als rechts niet ontevreden mee mogen zijn. Laat ze het nu maar eens 

waar maken... 

Over een aspect uit het regeerakkoord, te weten de verlagingen van de kunstsubsidies, is in deze 

Novum een opiniestuk opgenomen. Dit artikel past ook binnen 

het thema van deze maand: cultuur. Lees bijvoorbeeld over hoe 

recht als kunst wordt gezien in de Zaak van de Maand. Daarnaast 

is er geschreven over de kunst zelf, over de academische toneelvoorstelling 

Nooit meer slapen en over de eerste Roze netwerkborrel 

die plaatsvond in de Faculty Club. Tot slot is er een 

recensie over de roman de Engelenmaker. 

Veel leesplezier, 

Raphaël Donkersloot 

Hoofdredacteur Novum 

Of de Kroon nu wel of niet geheel is geaccepteerd, weerstand 

zal er altijd blijven. 

Voorwoord NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius 

1

NEW YORK - SÃO PAULO - WASHINGTON D.C. - AMSTERDAM - BARCELONA - BRUSSEL - BOEKAREST - DÜSSELDORF - FRANKFURT - KIEV - LONDEN - LUXEMBURG - MADRID 

MILAAN - MOSKOU - MÜNCHEN - PARIJS - PRAAG - ROME - WARSCHAU - ABU DHABI - DUBAI - RIYAD - BANGKOK - PEKING - DELHI - HONG KONG - SJANGHAI - SINGAPORE - TOKIO 

Opleiding van de zaak? 

Fiets van de zaak? 

Word advocaat-stagiair bij Clifford Chance 

Wil jij ook bij de top van de internationale advocatuur horen? Word dan advocaat-stagiair bij Clifford Chance, één van de 

meest toonaangevende advocatenkantoren ter wereld. Je vindt Clifford Chance in hartje Amsterdam, waar we je in drie jaar 

tijd klaarstomen tot een advocaat van wereldniveau. 

Ook vanuit deze toplocatie werken in de internationale advocatuur? 

Solliciteer nu op wordadvocaatstagiair.nl en begin je eerste werkdag op een fi ets van de zaak! 

Rondje van de zaak? 

wordadvocaatstagiair.nl

Inhoudsopgave 

Voorwoord 1 

Inhoudsopgave 3 

Verdieping 4 

Het Gesprek 6 

Opinie 10 

Zaak van de maand 14 

Opmerkelijke zaken uit heden en verleden 

Miscellanea 16 

Feiten, cijfers, citaten en nieuwsberichten 

omtrent het thema 

Extracurriculair 18 

Afwisselende verslagen over buitenland en stages 

Special 20 

Themagebonden artikelen over uiteenlopende 

onderwerpen 

Congres 30 

Column 33 

Verenigingen 34 

JFV Grotius over haar activiteiten 

Faculteitszaken 37 

Column van assessor 

Kunst 38 

Varia 

Wat staat er binnenkort op de agenda 

40 

De Recensie 42 

Facultariteiten 44 

NOVUM is het maandblad van de Juridische 

Faculteitsvereniging Grotius te 

Leiden. Novum is ontstaan uit een fusie 

tussen het faculteitsblad Trias (1968) en 

het blad Request (1999) dat werd uitgegeven 

door het rechtenmentoraat Appèl. 

NOVUM is aangesloten bij de Stichting 

Landelijk Overleg Juridische Faculteitsbladen 

(LOJF). 

Oplage: 1750 

Druk: Drukkerij Karstens 

Basis ontwerp: Ratio Design 

ISSN-nummer: 1567-7931 

U kunt NOVUM vinden bij de ingang 

van de faculteit, het juridisch café, het 

restaurant en bij C131. De redactie 

behoudt zich het recht voor ingeleverde 

stukken niet te plaatsen of te wijzigen. De 

inhoud van de artikelen vertegenwoordigt 

niet noodzakelijkerwijs de mening 

van de redactie. 

© Niets uit deze uitgave mag op welke 

wijze dan ook worden gereproduceerd 

zonder voorafgaande toestemming van 

de redactie. 

Redactie 

Hoofdredacteur 

Raphael Donkersloot 

novum@law.leidenuniv.nl 

316 83 22 25 88 

Eindredacteur 

Maria van der Velden 

novum@law.leidenuniv.nl 

316 18 32 95 56 

Redacteuren 

Reijer Passchier 

R_passchier@hotmail.com 

Matthijs van der Kemp 

matthijsvdkemp@gmail.com 

Alexander Briejer 

a.briejer@umail.leidenuniv.nl 

Jelle Oud 

Jelle_oud@hotmail.com 

Pim Stokman 

pimstokman@hotmail.com 

4 6 

10 20 

34 42 

Willem Kieviet 

w.j.m.kieviet@umail.leidenuniv.nl 

Claudia Bouteligier 

c.bouteligier@gmail.com 

Desi van de Laar 

desivandelaar@gmail.com 

Gersom Poot 

gertpoot@gmail.com 

Ferry Ortiz 

Ferry.oa@gmail.com 

Mandy Karel 

Mandy_karel@hotmail.com 

Thomas Weber 

Thomas_91_91@hotmail.com 

Maurits Helmich 

m.m.helmich@gmail.com 

Chaemin Kong 

chaeminkong@live.nl 

Boekrecensiste 

Lieke Liefkes 

Lieke_lief93@hotmail.com 

Cartoonist 

Timo Kortenbroek 

Timoman64@hotmail.com 

Adviesraad 

Mw. Mr. P. Memelink, voorzitter RvA 

Prof. Dr. A.O. Lubbers 

Mw. Drs. A.F.M. van der Helm 

Mw. Mr. C. de Kruif 

Mr. G.K. Schoep 

Liset Tijs, Assessor Fdr 

Danya Alsemgeest, praeses JFV Grotius 

Contact 

novum@law.leidenuniv.nl

Door Willem Kieviet 

de verdieping 

De Triomf der 

Gerechtigheid

Alleen al het gegeven dat cultuur als hobby wordt gemarginaliseerd 

zegt alles over de verschraling van onze samenleving. 

In het kader van dit themanummer ging Novum eigenhandig op 

onderzoek uit naar de relatie tussen Cultuur en Recht. Dit 

bracht ons in het in Den Haag gesitueerde Mauritshuis. Samen 

met de aan dat museum verbonden kunsthistoricus komen we 

tot een bespreking van de Triomf der Gerechtigheid een werk 

van de in Leidsche kunstschilder Gabriël Metsu (1629 - 1667). 

Alvorens we dit schilderij aan een beschouwing onderwerpen, 

krijg ik eerst een rondleiding door het in 1822 opgerichte museum , 

die de publiekstrekker: Vermeers Meisje met de parel als afsluiter 

kent. 

‘Vrouwen kijken graag naar vrouwen, en mannen.. tja’, zo veelzeggend 

wordt haar populariteit verklaard. Ook wordt mij 

duidelijk gemaakt dat Rembrandt’s zucht naar zelfportretten niet 

slechts werd ingegeven door ijdelheid, of daarnaar strekkend 

narcisme maar ten minste ook een oorzaak vond in doelbewuste 

efficiënte commercialiteit: Rembrandt himself was in de 

zeventiende eeuw een graag geziene gast in menig huis. Idolatrie 

en zelfbewustheid zijn van alle tijden. 

Ah, het is tijd voor Metsu... 

Meneer Runia, wat toont ons dit schilderij? 

Dit is een allegorisch werk van omstreeks 1667 en geschilderd 

door Gabriël Metsu waarin de centrale figuur gekleed in satijnen 

wit Vrouwe Justitia is. Zij speelt de hoofdrol. Ze houdt de weegschaal 

die het afwegen van de verschillende belangen en argumentaties 

weergeeft fier vast. Met de andere hand heeft ze het zwaard 

van het Vonnis op het lichaam van de verdachte - List geheten - 

gezet die ze met haar voeten vertreedt. Ze is geblinddoekt, en 

daarin onbevooroordeeld, Objectief. 

Het masker Bedrog wat List gedragen heeft ligt afgeworpen op de 

grond. Verder zien we een putto (engeltje) dat in zijn hand de aanklacht 

draagt, en de vinger beschuldigend in de richting van de 

verdachte priemt. Die aanklacht omvat een vervalste of niet 

betaalde rekening. Op de voorgrond zien we een doos met wellicht 

vervalste gewichten en munten. 

Hiertegenover zien we aan de andere zijde een vrouw met een 

klein kind, en daarbij nog een jongeman allebei gelegen op de 

knieën, biddend, smekend om recht en bijstand in deze zaak. 

Vrouwe Justitia, wordt gekroond, die beweging is nog gaande. Dit 

beduidt de overwinning van het eens geschonden Recht. 

Duidt deze kroon - komende vanuit de lucht, gedragen 

door een putto - ook nog op de universele geldigheid van 

het Recht, anders gezegd: dat het recht van alle tijden is, 

en door de tijden heen schrijdt, alsof het nooit ‘klaar’ is? 

Dat is inderdaad een mogelijke interpretatie. Deze zou versterkt 

kunnen worden door te wijzen op het contrast tussen de kledij van 

Vrouwe Justitia, List de klagende vrouw en aan de andere zijde de 

jongeling. Waar de eerste drie gekleed gaan in een Romeins 

aandoend klassiek gewaad, draagt de jongen typisch zeventiendeeeuwse 

kledij. Verder is er ook religieuze, Bijbelse symboliek in het 

schilderij verwerkt. Met name de ellemaat die staat voor het 

Onrecht en door List in zijn rechterhand wordt omklemt vindt zijn 

weerklank bij Lucas: ‘De maat die gij gebruikt, zal men ook voor u 

gebruiken.’ 1 Daarbij komen ook de woorden van Mozes in 

Leviticus : ‘Wees niet partijdig in de rechtspraak en niet oneerlijk met 

lengtematen, gewichten of inhoudsmaten. Gij moet een zuivere 

weegschaal gebruiken, juiste gewichten..’ 2 

Onze rechtsbronnen zijn oud. Wat weten we verder nog 

van dit werk? 

Het is dus geschilderd door de in Leiden geboren Metsu. De 

thematiek van deze allegorie is voor Metsu uitzonderlijk, daarom 

is het zeer waarschijnlijk in opdracht is gemaakt. Een zekere Sara 

de Witte, weduwe van Michiel van Peene, zou dan de opdrachtgever 

kunnen zijn. Dit omdat we weten dat het werk in het 

voorhuys - de eerste kamer bij binnenkomst - van het in haar 

eigendom zijnde grachtenpand nr. 101 aan de Hooigracht heeft 

gehangen. Niet zeker is of de in de allegorie aanwezige symboliek 

verwijst naar een specifieke juridische of financiële affaire waarin 

de weduwe Van Peene verwikkeld was. Het schilderij is later op een 

veiling in Amsterdam voor tweehonderd gulden verkocht en 

kwam in 1822 in beheer van het Mauritshuis. 

We zijn in Den Haag, we ontkomen er niet aan. Hoe staat 

u tegenover de cultuurplannen van onze nieuwe regering ? 

Uiteraard ben ik niet blij met de nieuwe ontwikkelingen die 

cultuur uit onze samenleving wil wegsaneren. Onze samenleving 

zal hierdoor alleen nog maar meer verschralen en daarmee 

verarmen . Cultuur als linkse hobby...alleen al het gegeven dat 

cultuur als hobby wordt gemarginaliseerd zegt alles over die 

verschraling . Cultuur is geen hobby, maar omvat de totale mens. 

Cultuur gaat over mensen, bindt ook mensen. De mens zelf is 

immers cultuurgoed. We kunnen wel proberen om de cultuur uit 

te bannen, maar bannen uiteindelijk alleen maar onszelf daarmee 

weg. Dat zal nooit lukken. 

1 Cf. Lucas 6, 38. De Bijbel, Willibrordvertaling, 1978 

2 Cf. Leviticus 19, 35-36 

Verdieping NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius 

5

Door Chaemin Kong 

In gesprek met 

Prof.dr. Rick 

Lawson

Professor Lawson geeft in dit interview zijn visie op eventuele 

veranderingen die zijn opgetreden binnen de Nederlandse cultuur 

door de toename van Europese eenwording. 

Prof.dr.Rick Lawson studeerde in Leiden en promoveerde in 1999 

bij mr.dr.H.G.Schermers op het proefschrift: Het EVRM en de 

Europese Gemeenschappen- Bouwstenen voor een aansprakelijkheidsregime 

voor het optreden van internationale organisaties. 

Professor Lawson is hoogleraar Europees recht, in het bijzonder 

over de bescherming van de rechten van de mens. Op dit moment 

is hij voorzitter van de afdeling Europees recht. Hij is tevens 

bekleder van de Kirchheiner leerstoel en voorzitter van de 

Commissie Wetenschappelijke Bestedingen van het LUF. Het 

College van Bestuur heeft professor Lawson benoemd tot decaan 

van de Faculteit der Rechtsgeleerheid per 1 september 2011. 

Inmiddels is het Verdrag van Lissabon al bijna een jaar in werking 

getreden. Het verdrag veranderde niet zozeer de inhoud van 

Europa . Volgens de preambule heeft het verdrag tot doel de “doeltreffendheid 

en de democratische legitimiteit van de Unie te 

versterken en haar optreden meer samenhangend te maken.” 

Enigszins is er wel sprake van een gecentraliseerde Europese Unie. 

Wat was volgens u de voornaamste reden(en) dat 

Nederland het grondwettelijk verdrag voor Europa heeft 

verworpen in 2005? 

Er zijn allerlei redenen genoemd waarom Nederland het grondwettelijk 

verdrag heeft verworpen. Het zou best goed kunnen dat 

de toenmalige Nederlandse regering niet heel populair was. 

J.P. Balkenende was voor de invoering van het Europees grondwettelijk 

verdrag en er waren mensen tegen, puur om Den Haag te 

pesten. Ik denk dat er ook vrees bestond bij sommigen dat 

Nederland meer soevereiniteit zou gaan verliezen; dat we niet 

meer kunnen bepalen met wie we oorlog voeren of wat voor 

wetgeving men hier zou hebben. Hoewel het verdrag inhoudelijk 

niet zoveel veranderde zagen sommigen dat als een gevaar. 

Kan men spreken van een ‘Verenigde Staten van Europa’? 

Ziet u Nederland (in de toekomst) als een federale staat 

van de Europese Unie? 

Weet je wat het beginpunt moet zijn? Wat je ziet is dat al sinds de 

jaren vijftig denk ik er een beïnvloeding is geweest door de Verenigde 

Staten: Amerikaanse films zijn hier populair. Zodra er een oscar is 

gewonnen vinden wij hier in Nederland dat ook belangrijk. Maar 

ook Amerikaanse en Britse muziek is populair hier in Nederland. 

Dit geeft aan dat Nederland minder een afgesloten cultuur is. 

Misschien trouwens dat dat vroeger ook zo was, boeken van 

Thomas Mann uit Duitsland of boeken van Voltaire werden hier 

immers ook gelezen. Zo afgesloten was het toen dus ook niet, maar 

het was nog beperkt tot de elite en wetenschap. Maar wat je ziet 

sinds de Tweede Wereldoorlog is dat cultuur steeds internationaler 

wordt. Daar heeft de Europese Unie helemaal niets mee te maken. 

We vonden de Beatles al leuk voordat Groot-Brittanië toetradt tot 

de Europese Gemeenschap. Dat is één ding. 

Het tweede wat je ziet is dat de Europese Unie er ook niets mee te 

maken heeft met dat in Nederland steeds grootschaliger wordt 

gedacht . Als je bijvoorbeeld naar Alkmaar gaat dan zie je dezelfde 

winkels als wat je hier ook ziet in de Haarlemmerstraat in Leiden. 

Te denken de Hema, Etos en de kruidvat. Alhoewel de Hema een 

Nederlands bedrijf is, spelen multinationals wel een rol. Je ziet veel 

minder kleine zaakjes waar één ondernemer zijn eigen kaas 

verkoopt . Daar zijn allemaal franchise-formules voor en kennelijk 

heeft de ondernemer dat verzonnen, zodat hij meer geld kan 

verdienen . Als je een groot aantal spullen inkoopt en met behulp 

van deze formules dezelfde spullen weer verkoopt. Er zit dan meer 

winst in dan wanneer je kleinschaliger produceert of inkoopt. Het 

heeft ervoor gezorgd dat de Nederlandse cultuur homogener is 

geworden . Of je in Maastricht of Groningen gaat winkelen dat 

maakt niet zoveel uit. Er is weinig regionaal verschil door schaalvergroting 

en internationalisering. 

Dan is er vervolgens de volgende vraag: Heeft de Europese Unie 

daar aan bijgedragen? Ik denk dat wat de Europese Unie in de 

jaren ’90 heeft gedaan wel, wat toen nauwelijks nog een Europese 

Unie was. Het was toentertijd nog de Europese Gemeenschap. Er is 

een interne markt gecreëerd, vrij verkeer van goederen. Dat 

betekent dat spullen die in Duitsland op de markt worden gebracht 

heel gemakkelijk in Frankrijk of Portugal kunnen worden 

verkocht . 

Ik zie met de beste wil van de wereld 

niet in hoe de Nederlandse cultuur 

bedreigd zal worden hierdoor. 

Dat heeft er wel toegeleid dat winkelketens of producten die uit 

één lidstaat van Unie komen veel makkelijker doordringen dan 

vroeger. Er zitten namelijk belangrijke economische schaalvoordelen 

aan en minder belemmeringen. De Hema is niet alleen 

beperkt tot de Nederlandse markt. Maar is ook toegankelijk in 

Antwerpen en Brussel. Met andere woorden je kan efficiënter 

produceren . In principe zit er ook een nadeel aan: het is minder 

bijzonder wanneer je naar het buitenland gaat want je komt daar 

minder winkels of producten tegen die je in Nederland nog nooit 

gezien hebt. Dat is volgens mij de inbreng van de Europese Unie 

geweest. Het heeft twee trends die er toch al waren, versterkt. De 

internationalisering van de smaak (luisteren naar buitenlandse 

muziek en kijken naar buitenlandse films) en ten tweede de grootschaligheid 

van de economie. De Europese Unie ligt daar als het 

ware midden in en levert daar zijn bijdrage. 

Maar het verdrag van Lissabon veranderde er volgens mij helemaal 

niets aan. 

Ik wil je ook wel vertellen of je denkt dat Nederland als 

onafhankelijk land verder gaat of niet: Ik denk van wel. De invloed 

van de EU verandert daarbij niet. 

Wat je ziet, en dat is ook wel belangrijk om dat vast te stellen os dat 

op dit moment het nieuwe kabinet wil besparen en bezuinigen op 

de hele cultuursector: orkesten worden opgeheven, budgetten 

voor bezoek aan het theater is in mindering gebracht. Dat zou je 

kunnen zien als een bedreiging voor de Nederlandse cultuur, 

afgezonderd van de Europese Unie. Dat is gewoon een Nederlandse 

beslissing die in Den Haag wordt gemaakt. De Europese Unie 

schaft geen orkesten af en dwingt Den Haag ook niet om dit te 

gaan doen. Dat doet Nederland zelf en heeft niets met de Europese 

Unie te maken. De Europese Unie daarentegen maakt het voor 

artiesten zoals André Rieu makkelijker om te touren door het 

buitenland . Ik zie met de beste wil van de wereld niet in hoe de 

Nederlandse cultuur bedreigd zal worden hierdoor. 

Wellicht een middel om de eigen stem ten behoeve voor het eigen 

volk te laten horen is het Europese burgerinitiatief. In Nederland 

Het gesprek NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius 

7

NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius Het gesprek 

8 

kent men al het nationale burgerinitiatief. Burgers kunnen een 

onderwerp op de agenda van de Tweede kamer laten zetten. Hier 

zijn 40.000 handtekeningen voor vereist. 

Wordt het nationale burgerinitiatief dan niet vervangen 

door het Europese burgerinitiatief? 

Er wordt iets, wat in sommige landen bestaat ook op Europees 

niveau weer gemaakt. En dat hoort erbij. Sommige landen kennen 

een eigen nationale burgerinitiatief. Aan de hand van de 

verzamelde handtekeningen wordt een referendum tegen 

gehouden . Het Europese burgerinitiatief vervangt het nationale 

niet. De EU gaat daar niet over. Dat mogen wij zelf weten. Het 

nieuwe Europese burgerinitiatief is bedoeld om burgers in staat te 

stellen om de EU tot actie aan te zetten, op het terrein waar de EU 

bevoegd is maar niets doet. Net heeft de Europese Unie bepaald 

dat bijvoorbeeld Gouda-kaas uit de buurt van Gouda en 

Edammerkaas uit Edam komt. Die heeft een beschermingsstatus 

en die mag je niet in het buitenland maken en zeggen dat dit 

Edammerkaas of Goudakaas is. Stel je voor dat wij vinden dat de 

Leidsche kaas dezelfde bescherming moet hebben. Misschien 

vindt de Europese Unie van niet. Maar zodra wij een burgerinitiatief 

organiseren met voldoende handtekeningen uit zoveel 

mogelijk lidstaten dan kunnen we vragen voor de nodige 

bescherming . Vroeger kon dat niet, nu kan dat wel. Maar dat die 

nieuwe mogelijkheid er is gaat niet ten koste van de bestaande 

mogelijkheden die we in Nederland al hadden. Het opent iets 

nieuws dankzij de Europese Unie. 

Nederland is niet alleen lid van de Europese Unie. Maar 

is ook lidstaat van Raad van Europa. Verliest Nederland 

dan niet een deel van haar eigen zeggenschap? 

Bij de Raad van Europa is het iets gemakkelijker te zeggen. Het is 

waar dat we niet meer mogen folteren, of mensen in slavernij 

houden of dwangarbeid invoeren. Want we hebben in de Raad van 

Europa afgesproken dat naar aanleiding van Europees Verdrag 

voor de Rechten van de Mens niemand zal worden gefolterd etc. 

Waarom hebben we het gedaan? In de jaren’30 toen in Duitsland 

Hitler aan de macht kwam, die zulke vreselijke dingen deed. Aan 

het eind van de oorlog hebben we die verdragsbepalingen 

afgesproken , voor de lidstaten die zich hebben aangesloten. 

Dat is iets wat Nederland al in 1945 heeft ondertekend. Sindsdien 

hebben we daar partijen bij. Daarmee zijn we een deel van onze 

zeggenschap kwijtgeraakt, want ik mag jou niet meer folteren. 

Maar ik zou niet denken dat die normen die daar zijn afgesproken 

botsen met de Nederlandse cultuur of identiteit,. Deze zaten voorheen 

al in onze Grondwet. Het enige wat we eraan hebben toegevoegd 

is een verzekering dat als het hier een keer misgaat, 

doordat er bijvoorbeeld een dictator aan de macht komt of dat 

mensen wanhopig zijn geworden. Dan kun je naar Straatsburg 

gaan voor deze bescherming. Dat kan ik echt met de beste wil van 

de wereld niet een aantasting van onze cultuur of onze identiteit 

vinden. En als onze identiteit iets zag wat de mensenrechten 

schendt, dan ben ik blij dat we dat opgevangen hebben met het 

verdrag. Maar je praat hierbij wel over zestig jaar terug. 

Wat betreft de Europese Unie. Er zijn richtlijnen die worden 

aangenomen door Europese Unie. En de Raad vertegenwoordigt 

Nederland hier ook. Wij stemmen daaraan mee. Wij zijn een klein 

land. Wij verdienen in essentië ons geld door het haventransport 

in Rotterdam die vervoert naar de rest van Europa, niet te vergeten 

Schiphol. We zijn een handelsvervoerend land. We hebben 

onvoldoende eigen industrie en grondstoffen om ons af te sluiten 

voor de rest van de wereld.Wat dat betreft hebben wij de Europese 

Unie harder nodig dan Frankrijk of Duitsland. Want die kunnen 

zonder de Europese Unie voortbestaan en wij niet. 

Bekijkt u dan niet vanuit een economisch perspectief? 

Voor de Tweede Wereldoorlog wilde de Nederlandse minister van 

Buitenlandse-Zaken naar Londen, om namens Nederland te 

overleggen over de politieke situatie. De minister van Engeland 

had daar geen tijd voor. Hij werd niet ontvangen door de minister, 

staatssecretaris of secretaris-generaal. Maar door de plaatsvervangend 

directeur-generaal. Zo belangrijk was Nederland. We 

hebben het hierbij over de politieke relatie met het buitenland. 

Nederland is een land waar ik enorm veel van hou. Ik woon hier al 

mijn hele leven. Het is een klein land. Dit is de het land waar Hugo 

de Groot heeft gestudeerd. Hij heeft het volkerenrecht gecreëerd, 

omdat hij wist dat een klein land als Nederland niet enkel kan 

vertrouwen op het slagveld of oorlogvoering. Dat is niet de manier 

om onze doelen te bereiken. De enige manier om een welvarend 

Nederland te kunnen hebben, is dat je een sterke internationale 

rechtorde hebt, waar de grote jongens als Frankrijk, Duitsland, 

Amerika, China en India zich aan houden. Want dan hebben we de 

kans om deel te nemen. Nou, wat zie je nu in Europa. Dan zie je 

diezelfde principes. Maar dan nog intensiever. Stel je voor dat we 

de grenscontroles nog zouden hebben. Het Nederlandse transport 

zou dan spreekwoordelijk stil liggen. Die grenscontroles zijn niet 

meer nodig, omdat de spullen die hier op de markt komen ook 

welkom zijn in de Frankrijk, Italië en Duitsland. En ze zijn welkom 

omdat ze voldoen aan bepaalde producteisen. Als je bijvoorbeeld 

kinderspeelgoed maakt dan moet je geen verfstoffen gebruiken die 

een giftige werking kan hebben op een kind. De Europese Unie 

heeft daarbij nog eens afgesproken en weet dat het speelgoed wat 

in Italië bijvoorbeeld wordt gemaakt, veilig is, want deze voldoet 

aan maatstaven die gesteld worden in alle landen. Het speelgoed is 

veilig voor de kinderen van landen binnen en buiten de Europese 

Wat dat betreft hebben wij de Europese Unie harder nodig dan 

Frankrijk of Duitsland. Want die kunnen zonder de Europese Unie 

voortbestaan en wij niet.

Unie. Is daarmee nou de vrijheid of de cultuur van de speelgoedproducent 

aangestast? We hebben afgesproken met z´n allen dat 

dit veiligheidsnormen zijn waaraan we moeten voldoen. En dat 

maakt het overzichtelijk. Anders moet je elk speelgoed dat over de 

grens wil gaan gaan controleren of deze veilig is of niet. 

We hebben bepaalde normen afgesproken. Dat kan je het idee 

geven dat het allemaal niet zo vrij is zoals vroeger. Maar het is wel 

rationeel. 

Opmerkelijk is dat professor Lawson een aanvullende toevoeging 

geeft van het begrip cultuur van het het Nederlandse volk. Hij 

geeft ook aan hoe de Europese instellingen bepaalde doelstellingen 

voor een doelgroep kunnen worden bevorderd. 

Ook op de trein waar we redelijk uit de pas lopen met de rest van 

Europa: coffeeshops of het homohuwelijk. Deze zaken gebeuren 

gewoon. Het gaat er niet om of deze gedoogt worden of niet. 

Europa heeft daar niets over te zeggen als wij het homohuwelijk 

willen invoeren. Ik weet niet of je dat een voorbeeld vind van de 

Nederlandse cultuur/identiteit. Maar dat hebben we gedaan. En de 

Europese Unie die heeft niets over te zeggen. Wat ik een groot 

probleem vind, en daar heb je de Europese Unie wel voor nodig is 

als bijvoorbeeld hier een homohuwelijk wordt gesloten. Stel ik 

trouw met een man en die is een buitenlander en komt uit 

Filipijnen . En we zijn hier getrouwd in Nederland en ik kan een 

baan krijgen in Duitsland. Ik wil het aannemen en echtgenoot 

meenemen. En dan zegt Duitsland van : ja, wat krijgen we hier? 

Homohuwelijk dat kennen wij niet. Twee kerels die hier staan is 

nogal gek! 

Het betekent dat ik mijn echtgenoot niet mee kan nemen naar 

Duitsland, wat betekent dat ik die baan niet ga aanvaarden. Want 

ik ga niet zonder mijn partner daarheen. Wat ik dan fijn zou 

vinden van de Europese Unie is dat het huwelijk wat in hier in 

Nederland is gesloten wordt erkend in het buitenland. Het gaat 

dan niet om de inperking van mijn vrijheid. Maar juist de vrijheid 

te geven. De Europese Unie is dan niet zozeer een bedreiging. Het 

is een middel dat je kan gebruiken. 

Dus de Europese instellingen, met name de Europese 

Unie is meer een instrument om je eigen doelen en 

belangen kunt nastreven? 

Ja! En je moet het probleem niet groter maken dan wat het is. Het 

is zo onbestemd om te zeggen dat we niet mogen doen wat we 

willen . Wat dan niet? 

Jongeren zoals studenten onder ons zijn vaak vooral voor het 

behoud van de Nederlandse identiteit binnen Europa. Ze zijn bang 

dat de Nederlandse vrijheid en democratie verloren gaat ten koste 

van Europese eenwording. Het vertrouwen in de Europese 

instellingen is in de loop der jaren gestegen. Maar ook gedaald. 1 

Veel mensen zijn vaak niet op de hoogte van de laatste zaken die in 

het nieuws of in de krant worden besproken, omtrent de Europese 

ontwikkelingen. 

Hoe kunnen deze worden opgelost? 

Het is helaas zo dat sommige mensen niet op de hoogte zijn van 

zulke zaken. Net als bijvoorbeeld. met de Europese Grondwet. 

Mensen die tegen de invoering waren, waren waarschijnlijk niet 

eens op de hoogte van de inhoud van de grondwet. 

Wat de rechtenstudent hier in Leiden moet doen is meer Europese 

recht studeren. Het is je taak als jurist om te begrijpen waar het 

over gaat. Voor de algemene burger is van belang dat de politiek 

eerlijk is. Als het goed gaat dan claimen de politci hun succes en als 

het slecht gaat dan geven zij jammer genoeg vaak de schuld aan 

Brussel. 

Een voorbeeld is: Aantal jaren geleden werd er in Brussel gesproken 

door lidstaten die samen bij elkaar kwamen. Het betreft hier 

transport -ministers. Dus ministers die verantwoordelijk zijn voor 

het wegverkeer. De vraag was: kunnen wij in de Europese Unie 

afspreken dat alle autobussen voor persoonlijk vervoer, met name 

touring-cars een veiligheidsriem moeten krijgen op de zitplaatsen. 

Want als er ongelukken gebeuren, dan zijn de gevolgen groot. 

Omdat deze vakantiebussen vaak van het ene land naar het andere 

land gaat, moet de Europese Unie nou afspreken dat de officiële 

bussen voor lange-afstandsvervoer voldoen aan bepaalde eisen 

zoals deze veiligheidsnormen. 

De Britse minister van transport zei : ‘Nee, daar wil ik me niet bij 

instemmen, want het wordt te duur. Dan moeten alle eigenaren 

van touring-cars zich laten verplichten om deze gordels aan te 

leggen ’. 

De Europese Unie is dan niet zozeer 

een bedreiging. Het is een middel 

dat je kan gebruiken. 

Er is unanimiteit nodig: dus alle staten moesten mee instemmen. 

De resultaten waren dat de veiligheidsgordels niet werden gelegd. 

Na de besprekingen gebeurde er daarna een ongeluk in Engeland. 

30 mensen kwamen om. De deskundigen vonden dat er gordels 

moesten worden gelegd voor de beperking van de ongelukken. 

Wellicht waren zij wel gewond maar ze hadden het wel overleefd. 

Iedereen was zo verbaasd en De Britse minister zegt dan : ‘Brussel 

wilde dit niet. Er is wel over gesproken, maar er is geen besluit 

genomen . Dus dan mag het niet van Brussel’. 

‘Dus het is de schuld van Brussel’ zegt iedereen. Maar dat is 

gewoon niet waar, gewoon niet waar. Zo’n politicus probeert zich 

te verschuilen achter Brussel, en zo gaat het veel vaak in de praktijk . 

Er wordt dan een deel van de waarheid weggelaten? 

Ja, en politici die dat doen, creëren een gevoel dat de Europese 

instellingen niet deugen. 

Maar onze taak is gewoon om concreet en specifiek te zijn als 

jurist . Ik wil helemaal niet zeggen dat de Europese Unie nooit 

fouten maakt. Maar dan moeten we wel precies zijn en kijken hoe 

dat komt. 

‘Er moet niet een beeld ontstaan dat mensen in Brussel daar 

incompetente zakkenvullers zijn, die boosaardige plannen 

bedenken ten koste van de lidstaten zoals Nederland’. 

1 Het vertrouwen in de Europese instellingen is begin 

2005 sterk gedaald en pas recent weer wat toegenomen 

Eind 2008 is uit onderzoek door de Europese Commisie 

en het Comité van de Regio’s gebleken dat Nederlanders 

over het algemeen veel vertrouwen hebben in de 

werking van de Europese Unie in zijn geheel; 64% van 

de Nederlanders, tegenover 47% van de overige 

Europeanen . (Bron : http://www.europa-nu.nl/id/ 

vh93qqnk8atd/nederland_over_europa) 

Het gesprek NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius 

9

NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius Opinie 

10 

Door Maurits Helmich 

Opinie 

Kunst in de theaters 

of blauw op straat? 

Na de verkiezingen op 9 juni barstten de formatieonderhandelingen 

los. Formateur Mark Rutte moest kiezen: over links of over rechts? Na 

een koppige houding van Job Cohen in de gesprekken betreffende 

paars-plus, wist het rechtse baasje wel waar hij zijn heil moest zoeken : 

in een coalitie met de PVV en het CDA. Op 22 juli werd Ruud 

Lubbers geïnstalleerd als informateur en nog geen twee weken later 

- op 3 augustus - was het zover: hij presenteerde zijn eindverslag. De 

ex-premier versloeg over een “ferme wil” tot politieke samenwerking 

tussen de drie partijen, die in de bijzondere vorm van een minderheidskabinet 

(volgens sommigen een bijzonder meerderheidskabinet) 

moest leiden tot de oplossing. 

Op 8 oktober protesteerde studenten tegen de bezuinigingen op de kunstsubsidies 

Op 30 september was het dan zo ver: het regeer- en het gedoogakkoord 

lagen op tafel. Deze overeenkomst is echter de aanleiding tot 

veel discussie. Zo is er flinke kritiek op de samenwerking met de PVV 

door de andere twee (volgens velen principiëlere) partijen. Dit 

manifesteert zich onder andere in een breuk binnen de CDA-fractie, 

waarbij een derde van de partij zich - in een emotioneel congres - qua 

opvatting distantieert van de rest. 1 

Daarnaast is er veel kritiek op het regeerakkoord zelf: de Nederlandse 

Patiënten Consumenten Federatie wijst op de risico’s van het toepassen 

van de marktwerking op de zorg 2 , Greenpeace noemt het 

kabinet -Rutte “door en door vies” 2 , de Algemene Federatie van

Militair Personeel vindt de bezuinigingen op defensie buiten proporties 

2 , alsmede de Nederlandse Publieke Omroep spreekt over 

“afbraak ” van de Publieke Omroep. 2 Ik zal het echter hebben over de 

kritiek op de bezuinigingen op kunst- en cultuur. 

Via facebook organiseerden studenten van het Koninklijk Conservatorium 

in Den Haag op 8 oktober een demonstratie tegen de 

bezuinigings maatregelen 3 en zij stelden daarnaast een petitie op 4 , die 

aan Boris van der Ham (D66) werd overhandigd. Ik heb om de 

bewuste dag even een kijkje genomen om de sfeer te proeven. 

Populistische dwalingen 

Op de demonstratie bereikten veel kreten en oneliners mijn 

zintuigen . Zo sprak men over de verWildering van de samenleving 

of van “de culturele kaalslag”. Via spandoeken werden veel zinnige 

opvattingen verspreid, maar vooral ook veel misvattingen. 

Alvorens ik aan mijn daadwerkelijke betoog begin, zal ik twee 

prominente populistische dwalingen naar het rijk daar fabelen 

verwijzen. 

Ten eerste kwam ik vaak - impliciet of expliciet - de veronderstelling 

tegen dat Wilders verantwoordelijk is voor de kortingen 

op kunst- en cultuur. Alhoewel het duidelijk moge zijn dat de PVV 

niet veel moet hebben van kunst- en cultuur5, zijn ze voor deze 

betreffende bezuinigingen niet direct verantwoordelijk. Het 

subject cultuur wordt immers in het regeerakkoord behandeld, die 

slechts onder de naam van het CDA en de VVD gaan. 

Het tweede wat mij opviel was dat het door velen als vanzelfsprekend 

werd beschouwd dat de samenleving er voor de 

gemiddelde burger een stuk saaier op gaat worden. Dit is echter 

niet zo evident als men suggereert: op pagina 33 van het regeerakkoord 

(Vrijheid en verantwoordelijkheid) is de volgende tekst 

de vinden: 

“Behoud en onderhoud van monumenten blijven taken van de 

overheid . Hierbij verdient herbestemming de aandacht, evenals 

behoud van het religieus erfgoed. Actieve cultuurparticipatie blijft 

ook van belang, met name bij de beoefening van amateurkunst en 

volkscultuur en bij bibliotheekbezoek. De uitgaven aan behoud en 

beheer van cultureel erfgoed, bibliotheken en het Nationaal Archief 

worden zoveel mogelijk ontzien.”. 

Feiten 

Hieruit kunnen we dus concluderen dat juist de gemiddelde 

burger wordt gespaard. 

Toch moeten we kritisch blijven: het aantal gekorte miljoenen 

staat (min of meer) vast. Als deze maatregelen niet gelden voor de 

in het citaat genoemde omstandigheden, gelden ze dus des te meer 

voor andere situaties. 

Laat ik de belangrijkste uitgelekte gegevens 6 op tafel gooien om 

duidelijker te maken welke maatregelen het precies betreft: 

Bezuiniging op cultuursubsidies: dit wordt tot 2015 trapsgewijs 

opgebouwd tot 200 miljoen. 

De BTW op concertkaarten gaat omhoog van het verlaagde naar 

het algemene tarief, dus van 6 naar 19%. 

De WWIK, een speciaal soort bijstand van kunstenaars waarbij 

geen sollicitatieplicht bestaat en men naast de uitkering (beperkt) 

mag bijverdienen 7 , wordt afgeschaft. Dit is vooral vervelend voor 

de artiesten die net beginnen met een beroepspraktijk. 

Het regeerakkoord maakt spaanders van cultuurbeleid 

Een behoorlijk gekleurd verhaal dus: in principe wordt de massa 

gespaard en vallen de kortingen op hen die van kunst en cultuur 

hun beroep hebben gemaakt. 

Los van het vraagstuk of de maatregelen wel voldoende de rechtszekerheid 

van artiesten in acht nemen (zij wisten bij het kiezen 

van hun beroep niet van het bestaan van en dergelijke onzekerheidsfactor 

binnen hun sector), is het de vraag of het aanstaande 

beleid wel menselijk is: we halen de theaters leeg en zetten meer 

blauw op straat. 8 

Is het cultuurbeleid menselijk? 

In de brief die de Raad voor Cultuur op 5 augustus opstuurde aan 

informateur Opstelten zijn deze zorgen onder meer terug te lezen. 

Hierin werd de nadruk gelegd op twee punten: 

1. Socialiserende factor van cultuur. Zo wordt er gesproken over 

“culturele infrastructuur”, waarbij men wijst op het belang van 

het stimuleren van culturele participatie. 

2. Verbeeldingskracht en creativiteit die cultuur bewerkstelligt. 

Het getuigt wel van grote kortzichtigheid om juist op datgene 

wat de maatschappij uit de economische crisis kan helpen 

- namelijk verbeeldingskracht en creativiteit - te bezuinigen. 

Ik heb de bovenstaande twee punten voor mezelf geprobeerd te 

ijken aan de plannen van de komende coalitie. Op het eerste 

gezicht lijkt het tweede punt niet echt in gevaar te komen met de 

kortingen op de beroepsartiesten en podiumkunsten. Het individu 

In principe wordt de massa gespaard en vallen de kortingen op hen 

die van kunst en cultuur hun beroep hebben gemaakt. 

Opinie NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius 

11

NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius Opinie 

12 

Hoe vrij is de plichtsgetrouwe 

arbeider die zich geen kaartje 

voor het theater kan permitteren? 

krijgt immers (uitgaande van het regeerakkoord) voldoende 

ruimte zich te ontplooien. Alleen de elitaire bedrijvers van de 

kunstzinnige tak van sport zullen minder middelen hebben om de 

symfonieën van Mozart tot in de perfectie uit te voeren. Dit lijkt 

voor de gemiddelde Nederlander geen ramp en ook de economie 

zal hier niet verschrikkelijk gedupeerd door worden. 

Ook kan men over het eerste argument twijfels hebben: sociale 

omgang is toch een zaak voor de burgers zelf? 

Gevolgen van het beleid 

Toch steken de zaken niet zo eenvoudig in elkaar als men zou 

denken . 

Er zijn veel (radio)orkesten die een forse bezuiniging op korte 

termijn simpelweg niet zouden overleven. 9 Dit is niet alleen een 

kwestie van decadente kwaliteitseisen, maar ook van een stukje 

van ónze cultuur en dat moeten we naar mijn mening waar borgen. 

Graag citeer ik in deze context een stukje uit de NRC van 5 oktober , 

waarin Jörgen van Rijen, een musicus van het Koninklijk Concertgebouworkest, 

zijn mening geeft: 

“De radio-orkesten behoren tot de internationale top. Nederland 

heeft een unieke kwaliteit van orkesten. Dit is net zo goed cultureel 

erfgoed als een schilderij of een boek. Een partituur van Mozart of 

Beethoven bestaat alleen pas als hij tot klinken wordt gebracht, 

anders is het dood papier. Het opheffen van een orkest of koor is als 

het in brand steken van een schilderij, wat weg is, is kapot.”. 

Cultuur moet leven. Ik ben uiteraard zielsgelukkig dat de overheid 

monumenten voor mij onderhoudt, maar doorgaans kan dit mij 

geen snars schelen. Waar film, muziek, kunst en toneel geboren 

worden, daar bloeit de samenleving. Juist deze punten verzuimt de 

overheid te bevorderen en dat vind ik zeer bedenkelijk. 

Dan kom ik direct bij mijn tweede punt. Velen zullen het met mij 

eens zijn dat in Nederland zich een proces van polarisatie voltrekt; 

mensen voelen zich niet meer thuis in hun eigen land. Nu zijn het 

juist deze partijen die om deze reden de immigratie willen terugdringen 

10 , die niet bereid zijn zich te ontfermen over cultuurbehoud. 

Is het niet verwerpelijk de zogenaamde “linkse hobby” te 

verwaarlozen, omdat toevallig de meerderheid van het volk de 

waarde van kunst- en cultuur is vergeten? En daarbij: heeft de 

democratie niet ook een minderheidsbeschermende functie? 

Verkeerde bezuiniging 

Natuurlijk begrijp ik dat er bezuinigd moet worden, en dat deze 

bezuinigingen ook moeten worden toegepast op de kunst- en 

cultuur , maar deze kortingen zijn absoluut buiten proportie: het 

proces van commercialisering lijkt ook op het punt van kunst- en 

cultuur onvermijdelijk, maar laat dan de artiesten in elk geval de 

mogelijkheid te blijven bestaan9 - met een redelijke mate van 

artistiek kwaliteitsbehoud. 

Het is voor (democratisch gekozen) politici vaak aantrekkelijk om 

voor de meest directe oplossingen op maatschappelijke problemen 

te kiezen. Hier zijn een aantal redenen voor: het is vaak het meest 

voor de hand liggend, het is meestal de gemakkelijkste manier om 

concrete resultaten te boeken binnen de (relatief korte) regeer- 

periode van 4 jaar, en tenslotte is een directe aanpak dikwijls de 

meest effectieve methode om aan de kiezer de betrokkenheid van 

de overheid te laten blijken (het signaal dat er wordt gestreden voor 

de zaak van de kiezer). 

Ik heb het vermoeden dat dergelijke pragmatiek ook heeft geleid 

tot de beslissing om zoveel te bezuinigen op kunst- en cultuur. 

Hierbij word in mijn optiek te weinig gelet op de consequenties op 

de lange termijn. De over het algemeen rijke VVD-stemmers 

zullen een hoger tarief voor een kunst- of toneelvoorstelling nog 

wel kunnen betalen, maar de armere mensen, die bijvoorbeeld 

PvdA stemmen, zullen het er wellicht niet meer voor over hebben. 

Alhoewel de kunst- en cultuurinteresse bij een VVD’er wellicht 

sowieso al hoger is, zie ik geen reden dit verschil willens en wetens 

groter te maken. 

Het kabinet Rutte staat voor “vrijheid en verantwoordelijkheid”, 

maar ik zie dat eerlijk gezegd niet terug in de kortingen op cultuursubsidies. 

Hoe vrij is de plichtsgetrouwe arbeider die zich geen kaartje voor 

het theater kan permitteren? 

Hoe verantwoordelijk is een kabinet dat gaten tussen de sociale 

klassen groter laat worden? 

Het CDA, de VVD en de PVV kiezen voor meer blauw op straat, 

maar is het ooit in hen opgekomen dat het bevorderen van sociale 

cohesie - en dus het tegengaan van polarisatie - door middel van 

kunst- en cultuursubsidies, niet alleen een gezelligere, maar 

wellicht ook een effectievere aanpak is om veiligheid te waarborgen? 

1 NRC Handelsblad, 2 oktober: “CDA-congres: 68 procent 

voor regering met VVD”. 

2 AD, 30 september: “Bijval en kritiek voor plannen 

Rutte -1”. 

3 http://www.facebook.com/event.php?eid= 

163860143625745 

4 http://www.ipetitions.com/petition/ 

stopcultuurbezuinigingen/ 

5 http://www.pvv.nl/index.php?option= 

com_content&task=view&id=1370 

6 http://3voor12.vpro.nl/artikelen/artikel/44010723 

7 http://3voor12.vpro.nl/artikelen/artikel/43978632 

8 Gedoogakkoord, pagina 13. 

9 http://nos.nl/artikel/188476-orkesten-in-actie-tegenopheffing.html 

10 Gedoogakkoord, pagina 4.

De wet van Van Doorne: 

Chronisch 

overwerken is 

een teken van 

zwakte 

Van Doorne N.V. 

Afdeling Human Resources 

Postbus 75265 

1070 AG Amsterdam 

Bij Van Doorne brandt er ’s nachts ook nog wel eens 

licht. Natuurlijk. Als de situatie erom vraagt, zetten 

we graag een tandje bij. Maar even graag houden we 

de zaak in balans. Als we klaar zijn, zijn we klaar. 

Kom je bij ons werken, dan verwachten we dat ook 

jij je eigen grenzen stelt. Dat je niet blijft hangen voor 

de bühne. Onze praktijk leert dat scherpte blijkt 

uit resultaat. 

Kijk op www.werkenbijvandoorne.nl hoe je je talent 

op scherp kunt zetten. Maak kennis met je nieuwe 

collega’s, neem een kijkje op je nieuwe werkplek 

en kies de toekomst die je wilt. Heb je vragen of 

wil je solliciteren, neem dan contact op met onze 

recruiter Wendy Arends-Verhoeff, 020 6789 342, 

humanresources@van-doorne.com 

Van Doorne houdt je scherp

NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius De Zaak van de maand 

14 

Door Claudia Bouteligier 

De Zaak van de maand 

Recht als een knap 

staaltje kunst 

In de nieuwe rubriek De Zaak van de maand belichten we 

opmerkelijke zaken uit heden en verleden. Met deze maand: het 

strafproces tegen kunstenaar Jonas Staal. 

Een rechtszaak heeft wel iets van een toneelstuk: iedere deelnemer 

heeft zijn rol, er zijn scripts en kostuums. Zo zitten de rechters en 

officier van justitie op een podium, gekleed in stemmig zwart. De 

schijnwerper is gericht op de verdachte die gewild of ongewild de 

hoofdrol vertolkt en de voorstellingen zijn over het algemeen 

toegankelijk voor publiek. Zo bezien is er wel een verband te 

leggen tussen recht en theater. Maar recht als kunst, dat is een 

nieuwe invalshoek. Kunstenaar Jonas Staal gaf een geheel nieuwe 

interpretatie aan het vertolken van zijn rol als verdachte. Hij 

creëerde een eigen podium en claimde de rechtszaken als onderdeel 

van zijn kunstwerk. Let the show begin. 

Recht als kunst, dat is 

een nieuwe invalshoek. 

De feiten en tenlastelegging 

In april 2005 realiseerde Staal anoniem eenentwintig installaties in 

Rotterdam en Den Haag. Iedere installatie bestond uit een collage 

met foto’s van Geert Wilders, die met nietjes aan bomen waren 

bevestigd. Rond de bomen lagen witte rozen, teddybeertjes, 

waxine lichtjes in glazen en in het midden prijkte een ingelijste foto 

van Wilders. De installaties deden sterk denken aan monumenten 

die werden opgericht na de moord op Pim Fortuyn of Theo van 

Gogh. 

Misschien herinnert u zich deze werken nog. Ze veroorzaakten 

veel opschudding in de media, maar ook op het Binnenhof. 

Niemand wist wie de werken had gemaakt. Ging het om een zieke 

grap, een vreemdsoortige verering of was het een serieuze doodsbedreiging 

aan het adres van Wilders? 

Wat men er ook van vindt, deze installaties waren onderdeel van 

een serieus project getiteld ‘De Geert Wilders werken’. 

Staal wilde met dit project de persoonscultus in de politiek blootleggen, 

die volgens hem bestaat uit een fundamentele vervaging 

tussen de vertegenwoordiger van een politieke boodschap en de 

boodschap zelf. Politici en andere publieke figuren hebben een 

cult- en celebrity-status gekregen, waardoor emoties en persoonlijke 

achtergronden net zo belangrijk zijn als politieke positionering. 

Het herdenkingswerk, wat zijn intrede deed na de dood 

van prinses Diana in 1997, is hier een uitvloeisel van en met de 

installaties wilde Staal op publieke wijze het fenomeen van deze 

herdenkingswerken als hysterische persoonsverering ter discussie 

stellen. Hij keert zich hiermee tegen wat hij noemt sentimentele 

politiek en populistisch theater waar Wilders naar zijn smaak de 

absolute aanvoerder van is. 1 

Nadat de eerste schokgolf was bedaard maakt de kunstenaar zich 

bekend. Geert Wilders, in deze bange tijden de dappere voorvechter 

van vrijheid van meningsuiting, doet aangifte tegen de 

kunstenaar. Staal wordt gearresteerd en staat terecht op verdenking 

van het bedreigen van Wilders (art. 285 WvSr). 

Een rechtszaak I en II: komt allen! 

De rechtbank Rotterdam spreekt hem vrij 2 , daar onvoldoende is 

komen vast te staan dat de handelingen van Staal ‘dreigend van 

aard waren’, waardoor de tenlastelegging niet wettig en overtuigend 

is bewezen. Er volgt hoger beroep. 

Staal stuurt evenals bij de zaak in eerste aanleg uitnodigingen 

rond. Hierop staan de personen in volgorde van opkomst onder 

elkaar vermeld. De koptekst draagt de naam van het evenement: 

De Geert Wilders werken - een rechtszaak II. De kunstenaar claimt 

de rechtszaak als kunstwerk, en spreekt dit uit in de openingszin 

van zijn pleidooi. 

“Ik spreek vandaag niet in de hoedanigheid van verdachte, als 

potentiële bedreiger of activist. Ik spreek hier vandaag als Jonas 

Staal, beeldend kunstenaar en pamflettist. En wat hier plaatsvindt, 

geachte raadsheren, is mijn werk”. 3 

Staal vertolkt zijn rol als verdachte op wel heel unieke wijze, niet 

ter verdediging maar als aanval. In zijn pleidooi schenkt hij geen 

aandacht aan de beschuldiging en voert hij geen enkel juridisch 

tegenargument aan. In plaats daarvan houdt hij een vlammend 

betoog over vrijheid van meningsuiting. 

Volgens Staal is ‘de fictie die wij democratie noemen’ niet gefundeerd 

op echte vrijheid, wanneer de beeldend kunstenaar iedere uiting

moet toetsen aan de grenzen van het recht en daardoor in feite zelfcensuur 

moet toepassen. Vrijheid van meningsuiting binnen de 

publieke ruimte bevat dan enkel ruimte voor politici, die het alleenrecht 

claimen op een politieke speeltje. De kunstenaar zou zich dan 

volgens Staal binnen de marges van een kader beperkt kunnen 

bewegen en slechts een pion zijn in een beleidsspel. 

“In dat geval verkies ik een bedreiger te zijn, boven een getolereerde , 

en dus gemarginaliseerde pion”. 

Hij proclameert ter terechtzitting dat deze rechtszaak is aangestuurd 

door de persoonlijke emoties van een politicus en dat het 

Openbaar Ministerie zich leent voor ‘gewillige instrumentalisering 

voor populistische doeleinden’. De rechtszaak is een voorstelling 

van populistisch theater, ingegeven door sentimentele politiek en 

niets is volgens Staal meer tekenend voor de huidige staat van onze 

politiek. Juist daarom passen vanuit zijn oogpunt de rechtszaken I 

en II bij uitstek binnen Staals oeuvre, omdat zijn werk de vorm en 

het gebruik van het publieke domein ter discussie stelt. 

De beslissing 

De Geert Wilders werken 2005 - 2008 omvat inmiddels (foto’s van) 

de installaties, de rechtszaken, de uitnodigingen maar ook de in 

beslag genomen cd-rom met foto’s van Wilders en de tekening van 

de performance, gemaakt door de tekenaar in de rechtszaal. Op 

vier juni 2008, de dag van de uitspraak, kan Staal de tweede 

vrijspraak aan zijn werk toevoegen. Het vormt het sluitstuk van dit 

onverwacht gegroeide project. 

Ook het Hof spreekt hem vrij omdat uit de uiterlijke verschijningsvorm 

niet valt af te leiden dat Staal Wilders heeft willen 

bedreigen, of dat hij bewust de aanmerkelijke kans daartoe heeft 

aanvaard. Er waren geen omstandigheden waardoor een redelijke 

vrees bij Wilders kon worden opgewekt dat geweld zou worden 

aangewend. 4 

Misschien zal een van de rechters een wenkbrauw hebben 

opgetrokken gedurende de toespraak van Staal. Als verdachte kan 

hij nog zo zijn best doen, uiteindelijk zitten de rechters op het 

podium en zijn zij het, en niet de verdachte die de afloop bepalen. 

Een rechtszaak kan daarom geen kunstwerk zijn. Maar er bestaat 

geen algemeen geaccepteerde definitie van kunst, zoals er ook geen 

standaard voor smaakoordelen kan bestaan. De kunstenaar heeft 

hier niet alleen een knap staaltje performance art neergezet, maar 

ook een nieuw perspectief geopend binnen de discussie rond een 

van onze meest fundamentele en controversiële constitutionele 

beginselen: de vrijheid van meningsuiting. 

1 http://www.jonasstaal.nl/geschreven%20werk/ 

Recht%20en%20kunst.pdf 

2 Rechtbank Rotterdam 17 augustus 2007, LJN: BB1962. 

Ik laat de inhoudelijke behandeling van Rechtszaak I 

verder buiten beschouwing, daar het appèl een soortgelijk 

verloop heeft en behandeling van beide zaken een 

herhaling van zetten zou worden. 

3 http://www.jonasstaal.nl/pleidooi3.html 

4 Gerechtshof ’s-Gravenhage, 4 juni 2008, LJN: BD3043 

De Zaak van de maand NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius 

15

NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius Miscellanea 

16 

Door Maria van der Velden 

Miscellanea 

“Er kan van cultuur pas sprake zijn als er een minimum aan materiële 

welstand is. Geen bloem zonder wortels.” Godfried Bomans 

Oktoberfest 

Het Oktoberfest in München heeft voor een bierrecord 

gezorgd : zo’n 6,4 miljoen bezoekers dronken zeven miljoen 

liter bier. Dat meldde de organisatie van het feest maandag. 

Om een bodem te leggen voor al dat bier werden 117 ossen, 

59 kalveren en duizenden kippen geconsumeerd. Hoewel 

het veel drukker was dan vorig jaar werd het bezoekersrecord 

van 1985 niet verbroken. Toen kwamen 7,1 miljoen 

mensen op het evenement af. 

Huwelijken 

Gooi uw trouwring maar in de prullenbak, want het 

huwelijk is volgens echtscheidingsadvocaat Steven D. Miller 

uit Florida een living hell. In een promotiefilmpje verkondigt 

de advocaat dat het huwelijk een vergiftigde happening is 

waar je maar beter uit kan ontsnappen. Met zijn professionele 

hulp, uiteraard. 

Strijd der Seksen 

Mannen en vrouwen denken niet over alle onderwerpen 

hetzelfde. Zo vinden mannen vaker dat kernenergie 

serieus moet worden genomen (+23,5%) accepteren ze 

gemakkelijker risicovolle olieboringen (+9,5%) en willen zij 

graag gewoon vlees blijven eten (+ 20,5%). Opvallend is 

ook dat 65-plussers in het algemeen positiever staan 

tegenover kernenergie: 55,5% van die groep vindt dat deze 

energiebron weer een kans moet krijgen, bij de groep tot 65 

is slechts 37% voorstander. 

“Cultuur is één ding en vernis een 

ander.” Ralph Waldo Emerson 

(Amerikaans dichter en filosoof) 

Trabant 

Twee Duitse autoliefhebbers hebben met hun Trabant een 

topsnelheid van 235 kilometer per uur gehaald. Zij beweren 

hiermee een nieuw snelheidsrecord te hebben gevestigd 

voor de tweecilinderauto, een icoon van de vroegere Oost- 

Duitse republiek DDR. De twee liefhebbers ondernamen 

hun actie bij de viering van twintig jaar hereniging van 

West- en Oost-Duitsland afgelopen weekeinde. Ze weerlegden 

daarmee een bekende mop over wanneer een Trabant 

zijn topsnelheid haalt. Antwoord: als hij wordt weggesleept. 

De Trabant was gemaakt van katoen en knullig materiaal. 

De fabricage stopte in 1991. Maar de ‘Trabi’ is inmiddels 

zeer populair. Fanclubs koesteren de ruim veertigduizend 

resterende exemplaren. Er zijn zelfs plannen om de wagen 

opnieuw te produceren, maar dan in een modernere 

uitvoering . 

Geroofde schatten 

64% van de Nederlanders is van mening dat Westerse musea 

kunstschatten moeten teruggeven aan de landen waar ze in 

het verleden zijn weggehaald, want eigenlijk zijn ze geroofd, 

tegen 53% van de Vlamingen. 36% van de Nederlanders 

vindt dat ook al zijn we er niet eerlijk aan gekomen, we 

moeten niet-westerse kunstschatten in de westerse musea 

houden. Wij zouden ze veel beter kunnen bewaren en 

onderzoeken . National Geographic, oktober 2010 

“Misschien is het wel waar, dat de kracht van een cultuur omgekeerd 

evenredig is aan het gebruik van zeep en zonlicht. Toen de Romeinen 

zich overdadig gingen zalven en zich steeds meer aan de open lucht 

blootstelden, kwam de beschaving in verval.” Max Dendemonde

“Een mens moet juist voldoende cultuur hebben om de cultuur met 

wantrouwen te bezien.” Samuel Butler (Engels dichter) 

Rijksmuseum wil vuurwapen Volkert van der G. 

Het Rijksmuseum Amsterdam wil het vuurwapen waarmee 

Volkert van der G. in 2002 politicus Pim Fortuyn doodschoot, 

opnemen in de collectie. 

Directeur Wim Pijbes: „Wij willen het graag hebben. Wij 

denken dat het een belangrijk geschiedkundig object zal 

worden.” Het Openbaar Ministerie in Amsterdam is bereid 

het pistool ter beschikking te stellen, op voorwaarde dat de 

nabestaanden van Pim Fortuyn daarmee instemmen. 

Een brief waarin museum en justitie hierom vragen, wordt 

binnenkort verstuurd aan Fortuyns broer Marten. 

Desgevraagd zegt Marten Fortuyn geen bezwaar te hebben: 

„Dit bevestigt dat mijn broer geschiedenis heeft geschreven; 

of in ieder geval zijn moordenaar. Ik zou wel even de veer 

eruit halen, als ik het museum was.” 

Een verloofde schaken? 

Het schaken van een vrouw om haar zo tot een huwelijk te 

dwingen, een traditie in de Russische Kaukasus, kost 

voortaan 24000 euro. Dit bedrag moet aan de familie van de 

vrouw betaald worden. Dat meldt de Russische pers: ‘de 

ontvoerder zal niet alleen verplicht zijn om de vrouw terug 

te brengen naar haar familie, maar zal ook een bedrag van 

een miljoen roebel moeten betalen als schadevergoeding.’ 

De ontvoering van verloofden is een veel voorkomende 

praktijk in de Noord-Kaukasus. Gewoonlijk stemmen de 

ouders van de ontvoerde vrouw daarna toe met een 

huwelijk , omdat de vrouw als ‘gedoezeld’ wordt beschouwd 

na een nacht bij de ontvoerder. 

Een vroege halloween 

Halloween kwam vroeg dit jaar in het Zuid-Hollandse 

Pijnacker. Daar hield de politie woensdagavond twee 

18-jarige jongens aan met Halloweenmaskers op. Ze waren 

alvast aan het griezelfeest begonnen, dat op 31 oktober 

officieel wordt gevierd. 

De politie was op de hoogte gebracht door verontruste 

buurtbewoners die het niet vertrouwden dat er twee 

gemaskerde sujetten over straat liepen. 

Voor de maskers kregen de twee uit Pijnacker afkomstige 

jongens een waarschuwing, maar toen ze zich vervolgens 

niet konden legitimeren, slingerde de politie hen op de bon. 

Ze moeten elk zestig euro betalen. 

Een Michelangelo als schietschijf 

De Amerikaanse familie Kober heeft ongemerkt 27 jaar 

bijna bovenop een heuse Michelangelo gezeten. Kenners 

zijn ervan overtuigd dat het schilderij dat al jaren achter de 

bank stond van de hand van de Italiaanse meester (1475- 

1564) is. Dat meldden Amerikaanse media dinsdag. 

De familie uit de plaats Buffalo in de staat New York 

vermoedde al dat zij iets bijzonders in huis had. De Italiaanse 

Michelangelo-kenner Antonio Forcellino bevestigde dat 

vermoeden na röntgenonderzoek. 

Het olieverfschilderij, een zogenoemde piëta, is waarschijnlijk 

miljoenen waard. Het schilderij toont Maria die 

het lichaam van Jezus vasthoudt. 

Het schilderij is al generaties lang in de familie. Het hing tot 

de jaren zeventig aan de muur van de woonkamer. Toen de 

kinderen het kunstwerk keer op keer troffen met tennisballen, 

werd het onbeschadigd en ingepakt achter de bank 

gezet waar het tot voor kort stond. 

Miscellanea NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius 

17

NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius Extracurriculair 

18 

Door Nadir Khalil 

Extracurriculair 

Nauta Dutilh: 

work hard, play hard 

Augustus 2009. De week voordat mijn eerste colleges Encyclopedie 

en Staats- en Bestuursrecht beginnen heb ik een sollicitatiegesprek 

bij NautaDutilh in Rotterdam. Als 18-jarige zonder enige 

juridische ervaring hoop ik bij de sectie Arbitrage aan de slag te 

kunnen; door een reeks telefoontjes en e-mails in de lange zomervakantie 

ben ik er vroeg bij. 

Starend naar het hoge gebouw bij Rotterdam Centraal bedenk ik 

dat ik geen idee heb waar ik straks naar binnen loop, maar dat de 

ervaring daardoor ook een stuk interessanter wordt. Bekende 

paden leiden immers tot bekende plaatsen. 

Na een gesprek en de afhandeling van enkele praktische zaken 

begin ik in de week van 31 augustus met zowel mijn studie als mijn 

stage. Dat is ongebruikelijk, kan ik toegeven, maar niet ongelooflijk . 

Ik zal pogen een accuraat beeld te schetsen van de verschillende 

aspecten van zo’n werkstage; hoewel dit stuk misschien de indruk 

wekt van een uitgebreide wervingsfolder, zal ik zo objectief 

mogelijk het werk, de werksfeer, en de relatie tussen studie en stage 

beschrijven. 

Arbitrage 

Arbitrage is aanzienlijk anders dan de meeste rechtsgebieden. Het 

kan het best omschreven worden als een vorm van private rechtspraak, 

voor een belangrijk deel vormgegeven door nationale 

wetgeving en internationaal privaatrecht. Voordelen zijn onder 

anderen de vertrouwelijkheid en de tijden kostenbesparing t.o.v. 

een procedure bij de overheidsrechter. 

Daarnaast is arbitrage ongetwijfeld één van de meest internationaal 

georiënteerde rechtsgebieden: in het internationale 

handels verkeer wordt steeds vaker voor arbitrage gekozen als een 

onpartijdige en effectieve vorm van geschillenbeslechting. Bij mijn 

binnenkomst telt de afdeling naast Nederlanders ook advocaten 

uit Frankrijk, Australië en de Verenigde Staten. Het komt vaker 

dan eens voor dat de secretaresses en de studenten de enigen op de 

afdeling zijn, omdat de rest van het team een congres bezoekt in 

New York of aan het pleiten is voor het arbitragehof van de 

Internationale Kamer van Koophandel in Parijs. 

Mijn werkzaamheden bestaan, zoals die van de meeste werkstudenten, 

hoofdzakelijk uit jurisprudentieonderzoek, achtergrondresearch 

en in algemenere zin assisteren bij commerciële 

zaken. Daarnaast houd ik me bezig met onderzoeken redactiewerk 

voor artikelen en boekbewerkingen en onderhoud ik de 

gespecialiseerde arbitrage-bibliotheek. 

Na enkele maanden, toen ik de basis van het Nederlandse civiele 

recht onder de knie had, begon ik uiteraard meer te assisteren bij 

procedures bij de ‘gewone’ rechter en de arbitrages die door 

Nederlands recht worden beheerst. Mijn takenpakket heeft zich zo 

langzaam maar zeker uitgebreid. Inmiddels houd ik me ook bezig 

met taken die gedelegeerd zijn door de verschillende advocaten; 

het is efficiënter om bepaalde taken door een aanwezige student te

Enerzijds is het niet ongebruikelijk voor een advocaat om tot 

diep in de nacht aan dringende zaken te werken, anderzijds 

heerst er op kantoor een bijna immanente borrelcultuur. 

laten doen dan onnodig beslag te leggen op de tijd van een feeearner, 

zoals de advocaten, notarissen en belastingadviseurs 

genoemd worden. 

ND -cultuur 

Voordeel van de wat grotere kantoren is dat je meteen een kijkje 

krijgt in de ‘corporate culture’ van de civiele advocatuur. Dat is 

natuurlijk bijzonder handig voor de toekomst: een eerstehands 

inzicht in de dagelijkse juridische praktijk is waardevoller dan 

welke wervingsfolder dan ook. 

Ik durf de stelling aan dat het werken bij een kantoor als Nauta 

samengevat kan worden in de mantra ‘work hard, play hard’. 

Enerzijds is het niet ongebruikelijk voor een advocaat om tot diep 

in de nacht aan dringende zaken te werken, anderzijds heerst er op 

kantoor een bijna immanente borrelcultuur. 

Netwerken is dan ook in Nederland, meer dan in vergelijkbare 

landen , intrinsiek verbonden met carrière maken, zeker in de 

advocatuur . 

Mocht je niet zo van borrelen houden, zoals bij mij het geval is, 

dan zal je op de lange termijn andere sociale gelegenheden moeten 

benutten om je handicap te compenseren. 

Al met al heerst er echter een resultaatgerichte, doch gemoedelijke 

sfeer bij NautaDutilh, althans op de Rotterdamse locatie. 

Studie en stage 

Twee dagen in de week stage lopen in je eerste jaar is natuurlijk wel 

tijdrovend, maar uiteraard is het met wat strategisch inzicht prima 

te combineren met de academische en sociale verplichtingen van 

een eerstejaars rechtenstudent. 

De juridische vaardigheden die je als gevolg van de omschreven 

taken opdoet hebben een onmiskenbare meerwaarde voor je 

studie tijd; efficiënter omgaan met literatuur, het begrijpen van de 

systematiek van de jurisprudentie van verschillende instanties, 

etcetera . In het eerste jaar heb ik hier zelf vooral profijt van gehad 

bij methodologische vakken als Rechtsvinding en Schrijfvaardig- 

Ook stagaires mogen deelnemen aan de borrels 

heid, maar dit is uiteraard meer een positieve bijkomstigheid dan 

een belangrijk aspect van de stage an sich. 

Nu moet ik toegeven, het rechtsgebied arbitrage is in Leiden niet 

zo prominent als het zou kunnen zijn. Hoewel prof. H.J. Snijders 

zich er mee bezighoudt, wordt het slechts als optioneel onderdeel 

van het vak Burgerlijk Procesrecht in het derde jaar gegeven. 

Na meer dan een jaar bij NautaDutilh gewerkt te hebben, zou ik 

iedereen die het aankan aanbevelen in het eerste jaar een stage te 

volgen. Zelf kom ik, na twee contractverlengingen, over een paar 

maanden aan het einde van mijn leer- en dienstverband bij Nauta, 

maar het is een interessante ervaring geweest. 

Extracurriculair NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius 

19

NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius Special 

20 

Door Raphael Donkersloot 

Special 

Academisch 

toneel spelen 

Leidse studenten vertolken de roman 

Nooit meer slapen op bijzondere wijze 

Enige tijd geleden verscheen deel 3 van de Volledige Werken van 

Willem Frederik Hermans. In dit oeuvre is de geliefde roman 

Nooit meer slapen opgenomen, een klassiek verhaal over de 

zwerftocht van een jonge promovendus die - verblind door zijn 

ambities - ten prooi valt aan het bedrog van de wetenschap. 

‘Ik besef plotseling dat ik leef in een voortdurende angst te 

moeten bestaan in een maatschappij waar iedereen iedereen 

voor de gek houdt.’ 

Leidse studenten van de NNP toneelcommissie1 deinsden er 

niet voor terug om dit werk op toneel uit te voeren. Niet de 

makkelijkste keuze. De roman is controversiee l , heeft vele interpretatiemogelijkheden 

en maakt veel gebruik van symboliek. 

Het resultaat was echter verrassend. 

Nooit meer slapen: een verhaal over het nut van de 

wetenschap 

De meesten kennen Hermans ook van zijn romans De donkere 

kamer van Damokles en Onder professoren. Volgens critici was zijn 

De acteurs uit toneelstuk Nooit meer slapen: Dennis Koopman, 

Sander Sauvé, Coen van Beelen, Max van Duijn, en Annelies Storms 

roman Nooit meer slapen zijn beste werk en een mijlpaal in de 

Nederlandse literatuur. 

Het werk gaat over de afgestudeerde Alfred Issendorf die op het 

punt staat te promoveren in de geologische wetenschap. Hij is een 

typische kamergeleerde. Zo is tentamens maken zijn sterkste punt. 

Als het echter op de praktische vaardigheden aankomt, kan je hem 

maar beter niet aanspreken. 

Hij werd echter op het matje geroepen bij zijn leermeester Sibellee 

voor een praktische opdracht: het zoeken naar meteoorkraters in 

het landschap van Noorwegen, om vervolgens de hypothese van 

zijn leermeester te bevestigen. Deze hypothese verondersteld dat 

in het noorden van Noorwegen overblijfselen van een meteorietinslag 

zijn te vinden. 

Bij goed resultaat zal hij promoveren. 

De opdracht lijkt voor Alfred een lastige opgave. Hij is een kamergeleerde 

en is niet een expert in de werkelijke buitenwereld, laat 

staan in het hoge Noorden waar hij de taal niet spreekt noch de 

omgeving kent. De opdracht weigeren is echter geen keuze. Want 

wie is hij, om zomaar tegen het bevel van een professor in te gaan? 

Alfred besluit dus te gaan en draagt niet alleen de last van zijn 

professor op zijn rug: Het is ook zijn moeder die hij trots moet 

maken en zijn overleden vader wiens eer hij moet herstellen. Want 

ook zijn vader had ooit in het noorden onderzoek gedaan, maar 

een misstap werd hem fataal. Het was nu aan Alfred om te slagen 

waarin zijn vader had gefaald. 

Zoals Aeneas met zijn vader op zijn rug de stad Rome zou stichtten , 

zo zou ook Alfred de geschiedenis ingaan als heroïsch ontdekker 

van een wetenschappelijke vondst. 

In Noorwegen wordt de onmogelijkheid van zijn opdracht echter 

bevestigd. 

Hij wordt afhankelijk van een seniele Noorse professor, moet 

samen werken met een betweterige onderzoeker en vindt boven-

dien geen enkel bewijs voor de hypothese van zijn leermeester. Hij 

is een kamergeleerde uit de lage landen die in de praktijk van het 

hoge noorden niets te zoeken heeft. 

De uitvoering op toneel 

Het toneelspel werd opgevoerd in het Imperiumtheater. Anders 

dan gebruikelijk had de zaal niet een concreet toneel. Het terrein 

van de spelers was echter de zaal als geheel en dat gaf het spel een 

bijzondere dimensie. Daarnaast was de zaal van klein formaat en 

stonden de spelers praktisch gezien voor je neus, waardoor je als 

toeschouwer toch wel heel dicht bij het spel betrokken was. Het 

leek net alsof je zelf onderdeel was van het verhaal. Je zat er meteen 

middenin. 

Ook was er geen echte opkomst van spelers. Deze waren al 

verspreid over de zaal bij de binnenkomst. Als ze niet hun rol 

speelden bleven ze stil op hun positie en wanneer ze hun rol 

moesten vervullen doken ze ineens op, wat ook weer voor 

verrassende elementen zorgden in het spel. 

De belichting had in het spel iets bijzonders. Op bepaalde 

momenten werd namelijk gebruik gemaakt van het zogenaamde 

‘fantasielicht’. Iedere keer als hoofdrolspeler Alfred zijn gedachtes 

uitte, brandde dit licht rood. Handig voor de toeschouwer om te 

zien of het om gedachtes ging of niet. 

Opmerkelijk was dat de karakters van de personages Qvigstad en 

Mikkelsen 2 waren verenigd in het personage van Arne. Deze 

vereniging zorgde voor een wat kwaadaardiger karakter dan Arne 

in het oorspronkelijke werk heeft. Maar voor de toeschouwer die 

het boek kende zorgde dit echter voor weinig problemen. 

Professor Sibbelee deed naast zijn voortreffelijke acteerwerk ook 

de belichting van het toneel en Arne deed de techniek. Dit deden 

ze zodra zij even hun rol niet hoefde te vervullen. Een creatieve 

oplossing om toch in het spel aanwezig te blijven. 

Tot slot is er Eva, de zus van Alfred, die in het spel betrokken werd. 

Dit was niet zonder rede. Zij symboliseerde naast het thuisfront 

ook Hermans visie over de rol van het geloof. 

Er waren relatief weinig spelers in het spel betrokken. Dit maakte 

het spel echter wel overzichtelijk. Daarnaast bleef de kerngedachte 

van het werk er goed in zitten, ondanks dat bepaalde details uit het 

werk zijn gelaten. 

Al met al hebben de spelers op een verrassende wijze het werk van 

Hermans vertolkt naar een toneelspel en bleef deze de toeschouwer 

steeds vermaken. Kortom een prestatie van formaat. 

In gesprek met de acteurs 

We spreken met Coen van Beelen, student Nederlandse taal en 

cultuur . Hij speelde de hoofdrol van Alfred in het stuk en is mede 

oprichter van de NNP toneelcommissie. 

‘We zijn opgericht met het idee om het grote werk uit de 

Nederlands literatuur ten tonele te brengen. In 2006 hebben we 

het eerste stuk gedaan. Toen speelden we De asielzoeker van Arnon 

Grunberg. Dit pakte erg succesvol uit en dat smaakte naar meer. 

Nooit meer slapen volgde en in mei was de eerste voorstelling. 

De keuze van deze roman was goed doordacht: ‘Een boek als Nooit 

meer slapen spreekt natuurlijk erg tot de verbeelding: zo’n reis in 

het onbekende en alle ellende die ermee gepaard gaat. Bovendien 

zijn er veel mogelijkheden om de symboliek in het boek te 

Max van Duijn (26) en Coen van Beelen (23) over de roman: 

‘Nooit meer slapen zet vooral ook zijn vraagtekens bij het nut van de 

wetenschap.’ 

interpreteren . Dit gaf ook een extra uitdaging bij het maken van 

het toneelstuk.’ 

‘Daarnaast gaat het verhaal natuurlijk ook over de wetenschap in 

het algemeen’, vult Max van Duijn aan. - Max is afgestudeerd in 

Nederlands en taalfilosofie en vervulde de rol van leermeester 

Sibbelee - ‘Als universitaire toneelcommissie is het natuurlijk 

interessant als je de verhouding tussen professoren en studenten in 

je stukken kunt betrekken. Dit is een van de motieven in de roman 

Nooit meer slapen en is in ons toneelstuk verder uitgebouwd. Het 

verhaal zet ook zijn vraagtekens bij het daadwerkelijke nut van de 

wetenschap. Nummedal doet bijvoorbeeld uitspraken als: 

“Wetenschap is een titanische poging van het menselijk intellect 

zich uit zijn kosmische isolement te verlossen door te begrijpen!” 

Prachtige ironie, bezien in het licht van de gebeurtenissen in het 

stuk. Zulk soort passages zetten een wetenschapper toch erg aan 

het denken over zijn eigen positie.’ 

Het was ook aan de toeschouwer zelf om hierover na te denken. 

‘Het toneelspel is dus ook zo in elkaar gezet dat de toeschouwer 

kritisch moet blijven nadenken. Op deze manier heeft het spel een 

academische waarde gekregen.’ 

Alfred’s Homecoming 

Op toneel had Alfred gedurende de voorstelling een net pak aan. 

Het decor beeldde zijn studeerkamer uit. Toch speelde het toneelspel 

zich voor het grootste gedeelte af in Noorwegen, waar Alfred 

in het boek absoluut niet in zijn pak is gekleed. 

Vanwaar deze elementen? 

Max: ‘Dat het decor Alfred’s studeerkamer uitbeeldt en niet 

Noorwegen was een bewuste keuze. Je kan de zwerftocht in 

Noorwegen namelijk als een soort raamvertelling beschouwen en 

de laatste scene waarin Alfred thuiskomt als een gebeurtenis die 

zich life afspeelt. Een gebeurtenis waar de lezer als het ware echt 

zelf bij is. Vanuit hier blikt Alfred vervolgens terug op zijn zwerftocht 

in Noorwegen. 

Dit idee van de raamvertelling vloeit in principe voort uit het 

laatste hoofdstuk van het boek. 

Dit hoofdstuk is overigens door Hermans later gepubliceerd in een 

Engels tijdschrift onder de naam Alfred’s Homecoming. Hij is dan 

net thuis gekomen en zit met zijn gekneusde been op de bank. Zijn 

Ik besef plotseling dat ik leef in een voortdurende angst te moeten bestaan 

in een maatschappij waar iedereen iedereen voor de gek houdt. 

Special NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius 

21


22 

Alfred bedreigt prof. Nummedal met een stok: werkelijkheid of fictie? 

moeder zegt dan min of meer: “Alfred, het was een vreselijk 

ongeluk , maar we zijn blij dat je in levende lijve bent thuisgekomen.” 

Dit wekt de suggestie dat Alfred klaar is met het 

vertellen van zijn verhaal over Noorwegen en dat zijn verhaal in 

het heden verder gaat. Het verklaart ook waarom we Alfred in zijn 

pak lieten spelen. Het impliceert dat hij als het ware klaarstaat om 

te promoveren - hoewel het er door de mislukte expeditie waarschijnlijk 

niet van zal komen. 

Het gebruik van deze raamconstructie gaf ons de gelegenheid om 

in het toneelstuk Alfred’s zijn frustraties goed te kunnen laten 

uiten . Hij vertelt immers het verhaal achteraf en geeft daarbij het 

nodige commentaar, terwijl hij tijdens de reis zelf minder in staat 

was om kritisch te zijn. 

Daarnaast konden we door deze constructie spelen met de 

gedachten van de toeschouwer. Hij zal zichzelf moeten afvragen of 

er sprake is van een wisselend decor of dat dit slechts schijn is.’ 

Wetenschap: een schijnvertoning? 

‘Het wisselende decor draagt ook bij aan de betrouwbaarheid van 

de verteller.’ Vertelt Coen. 

‘Er hangt in de literatuurwetenschap een discussie of vertellers wel 

een betrouwbare bron kunnen zijn. Zo ook kan je vraagtekens 

zetten bij de betrouwbaarheid van Alfred. Als ik-persoon in het 

boek ben je als lezer afhankelijk van zijn manier van vertellen. Dit 

brengt problemen als je wilt onderzoeken wat er nu daadwerkelijk 

is gebeurt in het verhaal.’ 

Een goed voorbeeld is als Alfred een kaartje schrijft aan Sibbelee 

over zijn bezoek bij de Noorse professor Nummedal. Hij moest 

toen van zijn leermeester hierlangs om luchtfoto’s te halen voor 

zijn onderzoek. Hij wilde toen eigenlijk schrijven: 

‘Uw introductie bij professor Nummedal heeft mij weinig 

geholpen . Het is een oude man, bijna blind en wat er van hem 

verlangd wordt, begrijpt hij misschien niet helemaal meer. De hele 

middag heeft hij mij aan de praat gehouden, na zijn geringe dunk 

van Nederland niet onder stoelen of banken te hebben gestoken. 

Voor u, hooggeschatte leermeester, heeft hij weinig ontzag. In uw 

jeugd schijnt u hem eens te hebben tegengesproken, en daarvoor 

zou hij, dunkt me, nog altijd wraak willen nemen. Na zich over uw 

wetenschappelijke prestaties in enkele met zorg gekozen woorden 

geringschattend uitgelaten te hebben, heeft hij mij onder de arm 

genomen en verder alleen nog over eigen onderzoekingen 

opgesneden . Dat alles had niets te maken met de zaak waarvoor ik 

gekomen was, maar ik heb het allemaal geduldig aangehoord. Hij 

bleef zich tot het einde gedragen of ik hem alleen was komen 

opzoeken om hem te bewonderen. En hij moet toch al die tijd 

geweten hebben, dat ik eigenlijk alleen gekomen was om de luchtfoto’s 

op te halen.’ 3 

Wat er daadwerkelijk in de brief stond was het volgende: 

‘Zeer geachte Professor Sibbelee, even een groet uit het Noorden, 

feitelijk nog niet het Hoge. Vanochtend heb ik Professor Nummedal 

ontmoet, die mij verzocht u zijn hartelijke groeten over te brengen . 

Ik ben u zeer dankbaar voor deze zo waardevolle introductie. 

Professor Nummedal heeft mij buitengewoonlijk hartelijk 

ontvangen en zelfs de moeite genomen een leerrijk uitstapje met 

mij te ondernemen in de omgeving van Oslo! Wat de luchtfoto’s 

betrof, verwees hij mij naar de Geologische Dienst in Trondheim. 

Alfred I.’ 

Bovenstaande citaten laten niet alleen zien dat Alfred niet helemaal 

betrouwbaar is als verteller, maar geeft gelijk ook een schets over 

de verhoudingen leerling en leermeester. 

Wat er in principe wordt verteld, is dat wetenschap een schijnvertoning 

is. Alfred komt op verzoek van zijn eigen professor bij 

een Noorse professor voor slechts wat luchtfoto’s voor zijn 

onderzoek . Door de concurrentie tussen zowel de professoren als 

diens leerlingen wordt er uiteindelijk weinig gepresteerd en Alfred 

eindigt met lege handen. Dit alles wordt omhuld door de 

zogenaamd gezaghebbende uitspraken van de professor en de 

onderdanige positie die Alfred heeft als onderzoeker. 

De confrontatie tussen ambities en de werkelijkheid 

De wetenschap is dus een schijnvertoning en Alfred is zich daar 

achteraf meer dan van bewust. Waarom bleef Alfred dan toch 

doorgaan? 

Coen: ‘Hij is zich van de schijnvertoning bewust, maar tegelijkertijd 

heeft hij de gebrande ambitie om te promoveren en bij prof. 

Sibbelee een wit voetje te halen. Er is praktisch gezien geen weg 

meer terug.’ 

Max: ‘uit het boek schemert ook door dat Alfred eigenlijk helemaal 

geen wetenschapper wilde worden maar juist iets compleet anders: 

beroepsfluitist. Toch rolde hij het academische circuit in omdat hij 

toevallig goed was in het maken van tentamens. En eenmaal in het 

circuit beland, is het heel moeilijk om daaruit te komen. Want na 

het maken van een paar goede tentamens, ontstaat vanuit de 

omgeving toch de druk om te blijven doorgaan en word je eigen 

belang inferieur geacht aan de wetenschap. 

Dit is een aspect van de academische wereld dat sommige toeschouwers 

zullen herkennen. Dit brengt ons ook direct tot een 

essentiële functie van literatuur: sta eens stil bij je eigen situatie en 

vraag je af wie de Sibbelees en Nummedals in jouw academische 

carrière zijn. Wat je bij Alfred ziet is dat zijn ambities niet zijn 

opgewassen tegen een confrontatie met de werkelijkheid. 

Zijn verwachte levensloop leek namelijk zo logisch en simpel: de 

hypothese bewijzen, promoveren, zijn moeder trots maken en als 

belangrijk wetenschapper de geschiedenis in gaan. De werkelijkheid 

had echter andere plannen.’ 

1 De NNP staat voor Nieuw Nederlands Peil en is de 

studie vereniging van Nederlandse taal en cultuur. 

2 Naast Arne waren Qvigstad en Mikkelsen ook reisgenoten 

van Alfred. 

3 Uit: W.F. Hermans, Nooit meer slapen. De Bezige bij 

31e druk 2009. Pagina 33

Door Maria van der Velden 

De Corrida 

Cultureel erfgoed of 

dierenmishandeling 

Als eerste regio op het Spaanse vasteland besloot Catalonië op 

28 juli om de eeuwenoude traditie van het stierenvechten te 

verbieden . Vanaf 2012 zullen er geen corrida’s 1 meer worden 

gehouden . Een baanbrekend besluit, dat wereldwijd aandacht 

trok. Het parlement stemde over de kwestie, en met een meerderheid 

van 68 stemmen voor tegenover 55 stemmen tegen, is het 

verbod op stierenvechten werkelijkheid geworden. Negen 

parlements leden onthielden zich van stemmen. 

Dit besluit zal volgens de dierenactivisten, die het verbod via een 

wetgevend burgerinitiatief voorstelden, de komende jaren in meer 

Spaanse regio’s navolging moeten krijgen. 

Maar of die wens van de ‘anti-taurinos’ op korte termijn ook 

werkelijk uitkomt, blijft de vraag. 

Het Catalaanse besluit schept niet automatisch een nationaal 

precedent . Daarvoor is Spanje een te divers land, en daarvoor wijkt 

de positie die het stierengevecht inneemt in de Catalaanse politiek 

en maatschappij ook te zeer af van die in veel andere regio’s. Zo is 

er in heel Catalonië al jaren nog maar een arena operationeel; ‘La 


23


24 

Vanaf 2012 zullen er geen corrida’s 

meer worden gehouden . 

monumental’ in Barcelona. Behalve wanneer hier zeer bekende 

toreadors op het affiche staan, trekken de gevechten amper toeschouwers. 

Tijdens een gevecht in mei bijvoorbeeld, waren de 

tribunes voor nog geen tiende gevuld. En onder die toeschouwers 

waren veel toeristen, van wie een deel de arena geschokt of verveeld 

voortijdig verliet. 

Uit peilingen die onderzoeksbureau Galuup sinds begin jaren 

zeventig houdt, blijkt dat de corrida steeds minder mensen boeit. 

In de meeste andere Spaanse regio’s kan de opstandigheid van de 

Catalanen doorgaans op weinig sympathie rekenen. Bij veel 

Spanjaarden zal het vermoeden leven dat het verbod op z’n minst 

deels uit Catalaans-nationalistische motieven voortkomt - ook bij 

hen die zelf misschien helemaal geen aficionado zijn. 

Zo zal het de aficionado’s in ieder geval niet geholpen hebben, dat 

de stemming plaatshad op een moment dat de relatie tussen 

Catalonië en Madrid weer eens op een nieuw dieptepunt is beland. 

Het Constitutioneel Hof in Madrid bepaalde in een recente 

uitspraak dat de regio zichzelf in haar nieuwe autonomiestatuut 

geen natie mag noemen. 2 Catalaanse politici tonen hierover al 

weken grote verontwaardiging, niet in de laatste plaats omdat voor 

dit najaar regionale verkiezingen staan gepland. 

De verdenking dat nationalistische gronden een rol spelen bij de 

afschaffing van stierenvechten - gerechtvaardigd of niet - kan de 

komende tijd van invloed zijn op de kansen van dierenactivisten 

om hun succes elders in het land te herhalen. Zij zijn de afgelopen 

maanden al begonnen de benodigde handtekeningen te verzamelen. 

Ook juist in die regio’s waar het stierengevecht nog 

relatief populair is. 

De regioparlementen zullen de initiatieven hoogstwaarschijnlijk 

echter niet in behandeling willen nemen. En volgens sommigen 

binnen de anti-taurinobeweging loopt men nu dan ook te hard 

van stapel. Zij pleiten ervoor de kwestie op landelijk niveau aan te 

pakken, omdat ze op regionaal niveau op veel meer verzet zullen 

stuiten dan in Catalonië het geval was. 

Cultureel erfgoed of dierenmishandeling? 

In Madrid, Valencia en Murcia, is de corrida in opmaat naar het 

Catalaanse verbod bijvoorbeeld al tot ‘cultureel erfgoed’ verheven. 

Om haar te beschermen tegen de activisten, stelden de betrokken 

politici. Maar waarschijnlijk ook om kiezers te laten blijken dat ze 

weinig op hebben met het Catalaanse streven naar nog meer zelfbestuur. 

De drie regio’s worden niet toevallig allemaal bestuurd 

door de rechts-conservatieve Volkspartij (PP), die een sterke 

centrale staat voorstaat. 

De haast die een deel van de activisten nu maakt, contrasteert 

opvallend met de behoedzaamheid die ze de afgelopen maanden 

in Catalonië wel opbrachten. In het zuidpunt van de regio, rond de 

delta van de Ebro, zijn dorpsfeesten met zogenoemde vuurstieren 

wijdverspreid. De stieren worden met brandende fakkels op hun 

hoorns door de straten gejaagd of in een arena uitgedaagd door 

jongeren. De bedoeling is dat de stier het feest overleeft, maar 

dieren activisten vinden het niettemin mishandeling. Toch kozen 

ze er voor de populaire vuurfeesten niet in het verbod op te nemen 

en vooralsnog ongemoeid te laten. Dit omdat het anders twijfelachtig 

geworden of er nog wel genoeg parlementariërs voor het 

initiatief zouden stemmen. 

Opmerkelijk is het dan ook dat het Catalaans parlement een 

andere vorm van stierenvechten, de correbous wel een beschermde 

status heeft gegund. De correbous zijn dorpsfeesten waarbij stieren 

aan touwen door de straten worden gejaagd of in een geïmproviseerde 

arena worden geplaagd door dorpelingen. De stier overleeft 

het gebeuren, wat een belangrijk verschil is met het klassieke 

stieren gevecht met dodelijke afloop. 

Bij dierenactivisten zijn de feesten niettemin omstreden. Zij 

hebben vooral kritiek op de variant waarbij de dieren brandende 

fakkels op hun hoorns gebonden krijgen (bous embolat). En die 

waarbij de stier de zee in wordt gejaagd (bous a la mar). De feesten 

zijn vooral populair in het gebied rond de Ebro-delta.

Demonstranten gaan uit de kleren 

Bij dierenactivisten zijn de feesten 

niettemin omstreden. 

Nadat de dierenactivisten in Catalonië via een wetgevend burgerinitiatief 

met succes een verbod op de corridas wisten af te 

dwingen , maakten ze er geen geheim van dat de correbous hun 

volgende doelwit vormden. De parlementariërs staken hier echter 

een stokje voor. Met overgrote meerderheid stemden ze voor een 

voorstel om de correbous ‘te pantseren’ tegen een mogelijk verbod. 

Dierenactivisten toonden zich uiteraard ontstemd. Al zagen zij 

ook lichtpuntjes. In het aangenomen voorstel worden de correbous 

beter gereguleerd. Dit biedt, hopen de activisten, aanknopingspunten 

om klachten in te dienen bij overtreding van die regels. 

Maar ook voorstanders van het stierengevecht hadden wat te 

klagen . In juli stelden zij dat hun geliefde corrida in Catalonië 

bovenal verboden werd omdat ze geldt als Spanje’s ‘nationale feest’. 

De nationalistische Catalaanse politiek zou zich via het verbod 

willen afzetten tegen Madrid. De aficionados spraken vandaag over 

een uitruil: sommige parlementariërs zouden afgelopen juli alleen 

maar hebben ingestemd met het verbod op de corridas, omdat ze 

de verzekering hadden dat de correbous - als typisch Catalaanse 

traditie -vervolgens bescherming zouden krijgen. 

Spaanse diversiteit 

In Barcelona zijn er bijna maandelijks demonstraties tegen stierenvechten. 

In Madrid ligt dat echter anders. In de hoofdstedelijke 

regio kan de ‘fiesta nacional’ op meer sympathie rekenen dan 

onder de Catalanen. Hoewel een intitiatief zoals dat in Catalonie 

in Madrid dan ook kansloos zou zijn, besloot de Madrileense 

regio presidente Esperanza Aguirre nietteminhet stierengevecht 

eerder deze maand uit te roepen tot ‘Cultureel Erfgoed‘. Juist om 

het te beschermen tegen initiatieven zoals in Catalonië. Enkele 

anders regio’s waar de conservatieve Volkspartij (PP) regeert 

volgden haar voorbeeld. 

Uit protest hiertegen gingen in september al enkele tientallen 

demonstranten in Madrid uit te kleren. Waarna er - voor het eerst 

in zeven jaar - ook een grote, antitaurino 

-protestmars in de hoofdstad 

van Spanje werd gehouden. 

De circa drieduizend betogers in 

Madrid richtten zich daarbij niet 

alleen tegen het tot erfgoed verklaren 

van de corrida. Ook Aguirre was een 

geliefd doelwit. Evenals koning Juan 

Carlos. Temidden van alle tumult 

herhaalde het staatshoofd zijn liefde 

voor de corrida. “Natuurlijk” moet het 

stierengevecht behouden blijven, zei 

hij in Sevilla terwijl hij de beste toreros 

van 2009 koninklijk onderscheidde. 3 

Enkele leuzen die op spandoeken te 

lezen waren zijn: La tortura no es 

cultura (Martelen is geen cultuur), Ni 

matadores, ni mataderos (Geen 

stieren vechters, geen slachthuizen), Esperanza, dimisión 

(Esperanza , aftreden), Rey, por qué no te callas (Koning, waarom 

houd jij je mond niet? Uiteraard zijn de Spaanse leuzen van taalkundig 

hoger niveau dan de Nederlandse vertalingen. 

Cultureel erfgoed met etnografisch karakter 

Inmiddels is ook in de Spaanse Senaat een motie ingediend door 

Partido Popular om stierenvechten te beschermen. 129 senatoren 

stemden tegen, 117 waren voorstander. De PP wil de corrida 

erkennen als ‘cultureel erfgoed met etnografisch karakter’. 4 

Nu is het ten alle tijden lastig om te bepalen wat erfgoed daadwerkelijk 

is, met name wanneer het gaat om cultureel erfgoed van 

minderheden of aparte groeperingen. Wanneer er echter zoals bij 

de corrida’s ook nog raakvlak is met dierenrechten, nationalistische 

gevoelens en zo meer wordt de kwestie uitermate 

ingewikkeld . In de tussentijd levert het echter een bijzonder 

boeiend politiek spel op. 

1 tauromaquia, corrida of toreo zijn de meest gebruikte 

benamingen voor stierenvechten in het Spaans. 

2 In 2006 diende de Partido Popular (PP) bij het 

Spaanse Hooggerechtshof een verzoek in tot herziening 

van de term ‘natie’ voor Catalonië. De PP acht de 

omschrijving als een natie (Catalonië), binnen een 

andere natie (Spanje) inconstitutioneel en daarom in 

strijd met de Grondwet. Hoewel de uitspraak van het 

hof vier jaar later, in 2010, vrij mild was over het 

statuut , is het bezwaar tegen de term natie door het hof 

overgenomen en vervolgens geschrapt uit de tekst. 

3 El Pais, 26/03/2010; http://www.elpais.com/articulo/ 

andalucia/Rey/sale/defensa/toros/Maestranza/Sevilla/ 

elpepuespand/20100326elpand_3/Tes 

4 08 oktober, 2010, Metro België p 4 


25


26 

Door Thomas Weber 

Diversiteit en 

zichtbaarheid 

De eerste ‘roze’ netwerkborrel 

is een groot succes 

De Roze Netwerkborrel is een initiatief van LHBT (Lesbienne, 

Homo, Bi en Transgender) belangenvereniging COC Leiden en de 

Leids-Utrechtse homonetwerkorganisatie PinQ, in samenwerking 

met de Universiteit. Het is voor het eerst gehouden op 11 oktober 

en het is de bedoeling dat het uitgroeit tot een universitair netwerk 

met borrels, lezingen en meer. Het moet de homogemeenschap 

binnen de universiteit een plek te bieden zich te verenigen en 

zichtbaar te worden. Maar daarvoor zullen studenten en 

medewerkers zelf de draad op moeten pakken. “Dit is slechts een 

opstapje.” 

Als we 11 oktober jongstleden de Faculty Club in het Academiegebouw 

binnenstappen, zijn er pas een handjevol mensen. Binnen 

een kwartier is de zaal tot de nok toe gevuld met zeker 130 

bezoekers . Op de muur staat een citaat van Karel van het Reve, dat 

wel speciaal voor deze dag gekozen lijkt: “Ik geloof niet dat je 

meningen effectief kunt bestrijden door uiting ervan te verbieden .” 

Er is duidelijk genoeg belangstelling: zowel studenten als 

medewerkers zijn in grote getale gekomen. Ook de internationale 

studenten ontbreken niet. 

Niet toevallig is de borrel gehouden op de derde nationale 

coming-out dag, al is het nadrukkelijk geen coming-out borrel. 

Ook hetero belangstellenden zijn van harte welkom. Openheid en 

zichtbaarheid, niet isolatie, zijn de speerpunten van dit initiatief. 

Het handjevol journalisten in de zaal worden dan ook van harte 

verwelkomd en te woord gestaan. 

De eerste spreker is Laurens Buijs, socioloog aan de UvA en 

voorzitter van de UvA Pride, een gelijksoortig netwerk in 

Amsterdam . Daar worden al langer borrels, lezingen en andere 

activiteiten georganiseerd voor de LHBT gemeenschap. “Maar 

jullie zijn wel erg goed begonnen. Een borrel in het academiegebouw, 

inclusief een uithangende regenboogvlag, dat hebben we 

in Amsterdam nog niet bereikt.” 

In zijn rede legt hij het belang uit van een universitair netwerk. 

“Wij geloven erin dat mensen in een academische omgeving alleen 

tot topprestaties kunnen komen als zij de vrijheid voelen om 

volledig zichzelf te kunnen zijn. Het is daarom belangrijk dat het 

vanzelfsprekende besef bestaat dat iedereen homoseksueel, 

biseksueel of transgender kan zijn, en dat daar op een ontspannen 

manier mee om wordt gegaan.” Maar is dit besef er niet al 

voldoende , is dit nog wel nodig op deze Universiteit? “Het maakt 

niet uit of het nodig is, mensen hebben er ook behoefte aan, dat is 

genoeg.” 

Bovendien moeten we oppassen dat de tolerantie tegenover 

homo’s en lesbiennes niet juist afneemt. “Ik ben van mening dat de 

Nederlandse tolerantie niet onder druk staat door de vermeende 

‘islamisering’, maar eerder door het oprukkende conservatisme in 

Nederland. Niet de ander, maar wijzelf brengen de homoemancipatie 

in gevaar.” 

“Het is echt heel druk”, constateert Otto tevreden. Hij studeert 

Chinees in Leiden en Spaans in Amsterdam. “Het klimaat in 

Amsterdam is toch toleranter. Ik heb hier in Leiden mijn comingout 

nog niet gehad, daar wel.” Hij is tevreden over dit initiatief. 

“Het is wel een toevoeging. Diversiteit is hier nog niet zo zichtbaar.” 

“Ik zie dit initiatief wel zitten,” zegt ook Thomas, student psychologie. 

Een alternatief is er voor universitaire LHTB’s in Leiden nog 

niet echt. Hij heeft zijn naam daarom op een lijst gezet om aan te 

geven dat hij hier in de toekomst wel aan mee wil helpen. 

Laurens Buijs wordt bedankt door organisatie voor zijn speech

Zichtbaarheid is waar het om draait, benadrukt ook spreker Kees 

Waaldijk. Hij is promovendidecaan en onderzoeker seksuelegerichtheidsrecht 

aan de Universiteit Leiden. Niet alleen zichtbaarheid 

van de LHBT gemeenschap, maar juist ook de problemen 

waar zij nog altijd voor staan. Alleen wanneer LHBT’s in een open 

en tolerant klimaat studeren en werken, kunnen zij optimaal 

presteren , stelt Waaldijk. Dat leidt tot meer studenten en betere 

werknemers. 

“Het recht kan gebruikt worden om homofobie of transfobie 

zichtbaar te maken, om bescherming tegen discriminatie zichtbaar 

te maken, om erkenning te tonen, en om ‘the right to come 

out’ te garanderen.” 

Dat gebeurt al in belangrijke mate, maar meer zou buitengewoon 

nuttig zijn -- ook in Nederland. Discriminatie of antidiscriminatie 

is niet altijd zichtbaar. Zo zijn er slechts zes landen die seksuele 

gerichtheid uitdrukkelijk noemen in hun grondwettelijk discriminatieverbod 

(Zuid-Afrika, Equador, Bolivia, Fiji, Zweden en 

Portugal ). En in de dagen voor de openstelling van het huwelijk 

voor paren van gelijk geslacht stond ook niet in de wet dat een 

huwelijk diende te geschieden tussen mensen van verschillend 

geslacht , dat werd er slechts uit afgeleid. En: wie voor een feestje 

niet wordt uitgenodigd, krijgt ook niet te horen dat het met zijn of 

haar gerichtheid te maken heeft, terwijl dat soms wel het geval is. 

De eerste borrel is duidelijk geslaagd. Nu ligt de bal bij de studenten 

en medewerkers zelf, volgens Julie van Schravendijk, voorzitter 

van COC Leiden. Zij moeten dit een succes maken. “Zoveel werk is 

het niet en je bereikt er heel veel mee.” 

“Wij doen aan netwerkformatie. We willen dat grote werkgevers in 

de regio meer initiatief nemen op het gebied van diversiteitsbeleid. 

Wij proberen dat aan te zwengelen.” Daarin lijkt het COC goed 

geslaagd. Rector Magnificus Paul van der Heijden verbond vanaf 

het begin zijn naam aan het initiatief, net als Ineke Sluiter, hoogleraar 

Griekse taal- en letterkunde, en Kees Waaldijk. 

Diversiteit blijft bij die grote werkgevers tot nu toe vaak 

onzichtbaar . “Homo’s en lesbiennes passen zich zelf ook aan de 

norm aan. Ze denken dat het hun schade kan berokkenen, voor 

hun geaardheid uit te komen. Wij willen dat werkgevers een beleid 

voeren waarbij zij duidelijk maken aan de LHBT gemeenschap dat 

hiervan in hun organisatie geen sprake zal zijn.”, aldus Van 

Schravendijk . 

Kees Waaldijk 

Dit is slechts een opstapje. 

Alle ingrediënten voor zichtbaarheid zijn aanwezig. De belangstelling 

is er en ook de universiteit werkt mee. Er is pers aanwezig 

en ook de meeste grote studentenverenigingen zijn vertegenwoordigd. 

Anouk, bestuurslid van SSR Leiden: “ik denk niet dat wij 

nog iets gaan doen voor homo’s. Bij ons is er al openheid genoeg .” 

Van de 130 aanwezigen hebben ca. 90 mensen zich ingeschreven 

als belangstellend; daarvan willen circa 25 mensen bijdragen aan 

een vervolg. Het is nu aan de LHBT’s van Leiden, studenten en 

medewerkers, om dit op te pakken en deze roze netwerkborrel de 

eerste van vele te maken, zoals dat ook in Amsterdam is 

gebeurd. 


27


28 

Door Sarah Kathryn Atkinson 

Panties Panties 

vs. 

and Other Lessons Learned in Leiden 

When my home university in a small town called Williamsburg 

(Virginia, USA) advertised an exchange program with Leiden 

University, it chose to emphasize the financial benefits: I could 

study abroad without incurring any more financial obligations 

over or above my school’s typical tuition. The International Office 

failed to emphasize the overwhelmingly more important cultural 

exchanges. Coming from America to the Netherlands, both 

Western, English-speaking, developed countries with penchants 

for tulips and Van Halen, I anticipated only a few minor differences. 

Though I have only been here two months, I’ve already learned that 

I am in a much different cultural environment than I had predicted. 

There are the subtle differences in 

“Dutch English” and “American English.” 

For example, the English word “panties”. 

Off the bat, the language barrier posed unforeseen problems. Most 

Dutch people speak English, yes, but the brochures and tour books 

neglect to mention that they still prefer their native tongue. Even 

students who have studied foreign languages since high school 

seem embarrassed to speak English, repeatedly apologizing for 

stumbling over an obscure idiom or an irregular verb conjugation. 

Little do Dutch students realize that their English is infinitely 

better than approximately 25% of my high school classmates 

thanks to the American system of throwing students of all 

academic abilities into the same school. Very few people take 

comfort in knowing they speak English much better than I speak 

Dutch, mainly because I came here not knowing any Dutch at allnot 

a word. (I’m enrolled only in all-English classes designed for 

exchange students for those of you who are wondering). All 

communication must come patiently and in English if we are to 

communicate at all, but even that’s not a guarantee of 

understanding. One of my professors comes to the Netherlands by 

way of Turkey which leads me to assume English is her third 

language. Between her accent and word choice, I often have a hard 

time following her lecture, but I know I have an easier time of it 

than my Korean classmate. She hears everything in broken English, 

mentally translates it to Korean, and then writes it down again in 

English, the language of the exam, and consequently, the language 

in which she must master the material. In comparison, her 

experience makes my lapses in understanding look mild by far. 

Even within an entirely English conversation, there is still the 

chance for mishap. There are the subtle differences in “Dutch 

English” and “American English.” For example, the English word 

“panties” made for a very awkward conversation. 

Dutch student: “Wear black panties for a special occasion. They 

are much more formal.” 

Me: “But who will see my panties?” 

Dutch student: “Everyone, of course!” 

I was shocked. Before I responded, “I’m not that kind of girl!”, a 

good friend noted my wide-eyes and saved me from a night of 

embarrassment and the anxiety over the prevalence of women 

attending events mostly naked. You see, in America, “panties” refer 

to ladies’ underwear, not a means of keeping legs warm and 

covered. 

And then there’s school, ostensibly the purpose of my adventures 

abroad. I’ve heard a rumor that Dutch students actually get paid 

by the government to study, a notion that completely blows my 

mind. In America, students from the middle class bury themselves 

in loans to cover the costs of their bachelor’s degrees (the first 

one). Ironically, in order to have any hope of obtaining a job with 

a salary sufficient to pay back those loans before age 50, students 

must also attend graduate school for a master’s degree, adding 

further mountains of loans. More affluent students can avoid 

selling their souls for undergrad, but at some point, most parents 

stop paying their way too. You can avoid some higher costs by 

studying at a public university in the same state that you (your 

parents) live in, “in-state,” but we’re still talking $8000 US per year 

for a cheap school. And private schools? You don’t want to know. 

In addition to interpreting a language I have heard since birth, and 

the only one I speak fluently, I also I hope I’m dispelling a few 

myths of American culture. It’s not all like the movies, I promise. 

In fact, it’s usually nothing like the movies. Most of us learn to ride 

bicycles before starting kindergarten; we just opt for the less ecofriendly 

automobile to reach destinations well within walking 

distance. (Though no bike ride in America quite prepared me for 

riding in a group, in the rain, at night, in heels - I sincerely 

questioned the Dutch judgment on that one, but survived 

unscathed.) While everyone is surely capable of bagging our own 

groceries at the supermarket, the store hires someone to do it for 

us. And my favorite lesson I’ve shared with the Dutch: even though 

the law prohibits drinking alcohol until age 21, most college 

students take this more as a suggestion. In fact, alcohol is a main 

food group in the American college student’s diet, in addition to 

pizza and Diet Coke (the superior American version to Coke 

Light, but banned in Europe because of some cancer-causing 

artificial sweetener that does not bother us). 

A rumor that Dutch students actually get 

‘paid’ by the government to study. 

I hope before I leave for home, some traits of Dutch culture will 

have found a way into my daily routine as well. I know what you 

are thinking, but, no, I am not talking about your infamous coffee 

shops. I mostly hope to return with a bit of Dutch resilience. 

Whereas Americans would stay at home under the covers in the 

drizzling rain or quickly dash to our cars, the Dutch accept it, 

throw on a raincoat, and bike to work. When students fail an 

exam, they keep studying and pass the resit, a luxury not afforded 

at American universities. When there is a long line for fish at one 

stand at Saturday’s market, the Dutch simply move on to the next 

offering the same koeplling 1 for the same low price. And if I’m 

really lucky, I’ll find a way to bring back some bitterballen and 

kaassoufflés too! 

1 Redactie: kibbeling

Wat neem 

jij mee? 

Wat je elke dag bij je hebt, zegt veel over wie je bent. 

Over wat je bezighoudt, de dingen die je meemaakt en 

wat je motiveert. Bij AKD zijn we benieuwd naar wat 

mensen ‘meenemen’. Naar hun interesses en ambitie. 

Wat deed jou besluiten rechten te gaan studeren? En wat 

wil je bereiken? AKD bestaat uit een hecht team van 

bevlogen advocaten en notarissen. Professionals met een 

eigen stijl. Vastbesloten alles eruit te halen wat erin zit. 

We investeren dan ook veel in de ontwikkeling van jong 

talent. Spreekt onze werkwijze jou aan? Laat het ons 

weten. We zijn benieuwd naar wat jij meeneemt. 

Kijk op watneemjijmee.nl.

NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius Congres 

30 

Door Mariska van der Pluijm, Caroline Nieuwland & Marijke Kos 

Congres 

Het jaarlijks congres voor advocaten en studenten georganiseerd 

door de congrescommissie van JFV Grotius staat weer voor de 

deur. Op vrijdag 12 november zal het congres ‘Offline... geen 

escape ’ plaatsvinden, geheel in het teken van het internetrecht. Een 

rechtsgebied dat zich snel ontwikkelt en vele vragen met zich meebrengt. 

Onder leiding van dagvoorzitter prof. mr. Dirk Visser, 

hoogleraar auteursrecht aan onze mooie faculteit en partner bij 

het Amsterdamse advocatenkantoor Klos Morel Vos & Schaap, 

wordt door middel van debatten en workshops ingegaan op 

onderwerpen als downloaden uit illegale bron, de civielrechtelijke 

aansprakelijkheid van tussenpersonen, privacy op de werkplek, 

conflicten in de virtuele wereld en behavioral targeting. 

Naar aanleiding van dit op handen zijnde congres heeft Dirk 

Visser in zijn overvolle schema tijd vrij kunnen maken voor een 

interview voor de Novum. We hebben afgesproken in de Faculty 

Club aan het Rapenburg, alwaar hij stipt op tijd binnenstapt met 

zijn aktentas en zijn nieuwste speeltje: de iPad. 

Hoe bent u geïnspireerd geraakt om u te specialiseren 

in het intellectuele eigendomsrecht? 

Tijdens mijn propedeuse rechtsgeleerdheid heb ik het vak 

practicum gevolgd. In de inleiding van het cursusmateriaal van 

Franken stond een arrest over de juridische bescherming van de 

wokkel. Dit vond ik fascinerend idioot en tegelijk interessant: de 

bescherming van iets onbenulligs als een wokkel en de juridische 

vraagstukken die daarbij opkomen. 

Tijdens mijn studie was er nog geen hoogleraar IE aan de 

Universiteit Leiden. In 1991 kwam professor Verkade van de 

Universiteit Nijmegen in Leiden lesgeven, mijn voorbeeld uit die 

periode. Ik behoorde tot de eerste lichting studenten die zijn vak 

auteursrecht gevolgd hadden. Vervolgens ben ik student-assistent 

geworden en uiteindelijk ben ik van 1992 tot en met 1996 bij hem 

gepromoveerd. Na mijn promotie ben ik bij zijn kantoor Stibbe 

gaan werken tot 2004, om daarna bij het niche kantoor Klos Morel 

Vos en Schaap mijn carriére voort te zetten. Momenteel werk ik de 

helft van de tijd bij dit kantoor en de andere helft op de universiteit 

als hoogleraar. 

Heeft professor Verkade u nog een wijze les 

gegeven ? 

Verkade had altijd van die typisch Engelse uitspraken. Een mooi 

voorbeeld: ‘strong cases make bad law’, een verbastering van de 

uitspraak van een Amerikaanse rechter. Sommige zaken zijn zo 

sterk vanwege omstandigheden, dat het evident is dat een bepaalde 

partij moet winnen. Hierdoor kunnen rare rechtsregels gewezen 

worden om in die specifieke zaak de beoogde uitkomst te krijgen. 

Neem bijvoorbeeld de vraag of je mag citeren uit niet openbaar 

gemaakte documenten. Dit is volledig uitgeprocedeerd door en 

over de Scientology kerk. In een artikel over de Scientology kerk 

was gebruik gemaakt van citaten uit niet openbaar gemaakte 

documenten . Hieruit bleken extreme opvattingen die binnen deze 

kerk bestaan, zoals dat uittreders kapot gemaakt moeten worden. 

Dit is een voorbeeld van een strong case: iedereen zal het ermee 

eens zijn dat je uit dit soort documenten mag citeren om 

misstanden aan de kaak te kunnen stellen. Dit heeft geleid tot een 

uitspraak dat het soms wel degelijk toegestaan is om uit dergelijke 

documenten te citeren. Deze rechtsregel gaat vervolgens een eigen 

leven leiden.

Een ander mooi voorbeeld uit mijn praktijk is de zaak over de 

achterbankgesprekken van Endstra. Dit was een bijzondere zaak 

over gesprekken van een bankier uit de onderwereld met de politie 

die zijn opgenomen. De erfgenamen van Endstra hebben 

vervolgens de auteursrechten op deze gesprekken geclaimd. 

Beslissingen die worden gemaakt in dergelijk gekke zaken, leiden 

vaak tot rechtsregels die lastig zijn toe te passen in de normale 

gevallen . 

Hoe heeft u de rechtspraktijk zien ontwikkelen 

door de opkomst van internet? 

De opkomst van het internet heb ik zelf meegemaakt vanaf het 

begin, met natuurlijk eerst de intrede van de computer. Ik weet 

nog dat toen ik in de brugklas zat we voor het eerst computers 

kregen op school. Mijn generatie heeft ook de zogeheten internetmiljonairs 

voortgebracht. Mijn klasgenoten registreerden domeinnamen, 

zoals voetbal.nl en verkochten deze begin jaren ’90 door 

voor hoge bedragen. 

Binnen mijn vakgebied is veel veranderd. Oorspronkelijk is het 

auteursrecht ontstaan naar aanleiding van de boekdrukkunst. 

Destijds was het noodzakelijk om mensen een monopolie te geven 

boeken uit te brengen. Het laten drukken van boeken was een 

kostbare onderneming en op deze manier werd gerealiseerd dat er 

ook een eerlijke mogelijkheid was voor de drukker om de gedane 

investering terug te verdienen. Eind 19e eeuw kwam er een 

Wanneer 

12 november 2010 

Tijden 

09.30-17.00 

Aansluitend borrel 

Locatie 

Academiegebouw te 

Leiden 

Rapenburg 67-73 

2311 HJ Leiden 

Kosten 

Advocaten € 295 

Studenten € 5 

Voor meer informatie, het meest actuele programma en aanmeldingen: 

www.jfvgrotiuscongres.nl 

emancipatie slag waarbij niet de drukker, maar de auteur 

bescherming kreeg, zeker voor nieuwe werken. 

Sindsdien hebben met de opkomst van het internet zich twee 

ontwikkelingen voorgedaan. Ten eerste het gemak om documenten 

digitaal te kopiëren en te versturen. Het is revolutionair om dat de 

kosten voor het publiceren van werk tegenwoordig nihil zijn. Hoe 

nodig is het auteursrecht nog, nu de kosten van publiceren en 

verspreiden zo laag zijn. Door het in stand houden van oude 

business modellen, zoals door de muziekindustrie gedaan is, leidt 

tot het buiten de deur houden van internet, maar zal uiteindelijk 

resulteren in verlies aan terrein. 

Een andere ontwikkeling ziet op de mogelijkheden om partijen 

aan te spreken. Vroeger was er altijd een mogelijkheid om 

professionele partijen met een bepaalde expertise op hun 

verantwoordelijk heid aan te spreken. Als iemand een smaadschrift 

had geschreven, stond dit gepubliceerd in de krant of in een boek 

en kon er een rechtszaak tegen de uitgever gevoerd worden. Het 

was niet anoniem en er was altijd een professionele partij aansprakelijk. 

Nu kan iedereen ‘uitgever’ zijn op het internet. Eerder 

had je nog een provider nodig, maar nu kan iedereen zijn eigen 

uitgever of omroep zijn. Het bedreigen van politici als Femke 

Halsema via Twitter kan iedereen en ook nog anoniem. Gekken 

die vroeger alleen de straat onveilig konden maken kunnen met 

dit medium veel grotere schade aanrichten. Door de anonimiteit is 

het veel lastiger tegenwoordig om partijen aan te spreken. 

Congres NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius 

31

NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius Congres 

32 

Dit vond ik fascinerend idioot en tegelijk interessant: 

de bescherming van iets onbenulligs als een wokkel. 

Wordt de discussie over de verantwoordelijkheid 

van tussenpersonen en het illegaal downloaden 

altijd zuiver gevoerd? 

De communicatiemedia leiden tot excessen, waarbij je stuit op het 

feit dat alles anoniem gepubliceerd kan worden en dat handhaving 

heel lastig is. Neem bijvoorbeeld het illegaal downloaden. Een 

vaak gehoord argument is dat maar moet worden opgehouden 

met de bescherming van het auteursrecht, omdat het toch niet te 

handhaven is. Hier wordt volledig door elkaar gehaald welke regels 

wenselijk zijn en hoe je dit kunt handhaven. 

Het inzetten van draconische maatregelen tegen een particulier 

die één keer iets downloadt lijkt overbodig. De privacy van de 

particulier weegt zwaar in dit geval. Maar wat te denken van een 

recensent die voordat de film uitgebracht wordt de mogelijkheid 

krijgt om de film te kijken en te beoordelen. Deze film lekt 

vervolgens uit en wordt door een jongen voor de première online 

gezet. Commercieel en moreel gezien is dit onwenselijk en zal 

iedereen het ermee eens zijn dat hier regels voor nodig zijn die de 

maker van de film kan beschermen. De privacy van de recensent is 

hier even niets waard, want dan had hij zich niet zo moeten 

gedragen . 

Op Europees niveau pleit men sterk voor strenge handhaving. 

Hiertegenover staan grote groepen jongeren en linkse partijen die 

vinden dat handhaving niet mogelijk is en dat je het daarom moet 

laten varen. Probleem is echter dat zij vervolgens niet met een 

oplossing op de proppen komen om het probleem te verhelpen. 

Downloaden uit illegale bron klinkt heel onschuldig als het alleen 

voor jezelf is, echter de consequentie is dat de markt voor verkoop 

van het commerciële product kan verdwijnen. Dat hoeft niet erg te 

zijn, maar dan moeten er wel andere oplossingen zijn voor 

financiering van dergelijke projecten. Er wordt snel geroepen dat 

de artiest het dan maar moet hebben van life optredens, maar dit 

gaat bijvoorbeeld niet op voor filmmakers. Sponsering van de 

muziek - en filmindustrie zou een optie kunnen zijn, maar het 

risico bestaat dat de standpunten en meningen beperkt zullen 

worden op het moment dat het werk gemaakt wordt. 

Waar ligt volgens u het spanningsveld bij de civielrechtelijke 

aansprakelijkheid van de internetprovider? 

Bij deze aansprakelijkheid is sprake van een belangenafweging. 

Enerzijds is daar de tussenpersoon die de enige professioneel 

opererende aanspreekbare partij met commerciële bedoelingen in 

de schakel is. Het verdienen van geld met iets brengt bepaalde 

verantwoordelijk heden met zich mee. Aan de andere kant bestaat 

het risico dat de provider ter voorkoming van aansprakelijk stelling 

politieagent zal moeten spelen. Dit wordt uiteraard niet zo gezien 

wanneer de provider kinderporno verwijderd, maar het risico 

bestaat dat er vanuit defensieve overwegingen teveel onnodig 

wordt verwijderd. 

Hoe denkt u dat het verdere verloop van het debat 

over illegaal downloaden en de aansprakelijkheid 

van de tussen personen zal gaan? 

Ik voorzie een zeer gepolariseerde discussie. Traditioneel gezien 

was de uitgever of omroep altijd aansprakelijk. Nu gaat het om 

zoveel gebruikers, hoe kan in de praktijk handhaven? Moet er 

gefilterd worden? Tussenpersonen zijn geen ideële instellingen. 

Het controleren van de gebruikers kost geld, dus voor hen geldt 

hoe minder controle hoe beter. Is er nog een commercieel persoon 

aansprakelijk te houden hiervoor? De rechtszaak van FTD is hier 

een mooi voorbeeld van. Gebruikers van dit forum attenderen 

elkaar waar auteursrechtelijk beschermde content illegaal te 

downloaden is. Vraag is hoe verwerpelijk het is dat er op internet 

een plek is waar mensen dit elkaar laten zien. Moet hier iemand 

aansprakelijk voor gesteld worden? FTD stelt zich op het standpunt 

dat zij niets anders doen dan het in staat stellen van gebruikers 

elkaar te informeren. Persoonlijk vind ik dat een perverse 

redenering , want ze doen actief mee aan de aanbodkant. Ik denk 

dat dit onderwerp nog lang niet is uitgekristaliseerd. 

Waarom blijft het download debat zo actueel? 

Het Europese Hof van Justitie moet hier uitspraak over doen, 

omdat dan duidelijk is wat verboden is en welke handhavingsmaatregelen 

effectief en proportioneel zijn. Een optie zou kunnen 

zijn om heffingen in te voeren. Het nadeel daarvan is dat de relatie 

tussen het gebruik en de vergoeding uit het zicht verdwijnt, net 

zoals bij belasting: het geld komt binnen en wordt vervolgens over 

allerhande verschillende potjes verdeeld. 

Daarnaast blijft dat met de opkomst van het internet de houdbaarheid 

van het auteursrecht is aangetast. Ik hoop dat de basisgedachte 

blijft dat als iemand iets gemaakt heeft daarover een 

zekere mate van zelfbeschikkingsrecht heeft. Auteurs zouden niet 

afhankelijk moeten worden van sponsorgeld of subsidie, want op 

die manier zal de kunst waar de wereld nog niet aan toe is niet 

meer mogelijk zijn. 

Wat verwacht u van het congres? 

Met de vier goede debaters in het ochtendprogramma zal het 

onderwerp van vanuit totaal verschillende invalshoeken belicht 

worden. Op deze manier kan de bezoeker een eigen mening 

vormen en mogelijke oplossingen bedenken voor de vraagstukken 

over illegaal downloaden en de verantwoordelijkheid van tussenpersonen.

Door Arnout le Clercq 

Column 

Korset 

Enkele weken geleden prijkte op de voorpagina van de universiteitskrant 

Mare: ‘Gezocht: bestuurders’. Wat blijkt? Er is een algeheel 

gebrek aan animo om bestuursfuncties te vervullen bij een 

vereniging . De reden? Toenemende studiedruk. Ademnood beving 

mij. Is studeren tegenwoordig echt zo zwaar? Zelf doe ik twee 

studies en dat valt goed te combineren, ook in combinatie met 

andere activiteiten, zoals een band en het hoofdredacteurschap 

van het studieverenigingsblaadje. Maar dat kan ook aan mij liggen 

-zei hij bescheiden-. Ik heb echter wel een vermoeden wat de 

studenten de das om doet deze dagen. Misschien zijn het al die 

vervloekte regeltjes? Bindend studieadvies, liefst je propedeuse in 

één jaar, rond je studie in vier jaar af met master erbij en dan kun 

je op je drieëntwintigste de arbeidsmarkt op. Permissie voor een 

sarcastisch ‘joepie’? Nu ik de twintig nader kan ik beamen dat je 

denkt dat je heel wat bent op die leeftijd, maar wat stel je eigenlijk 

voor als je nog onder de big two and five zit en je hebt twee bullen 

op zak? Precies, door een algeheel gebrek aan levenservaring vrij 

weinig. Gelukkig waren er altijd verenigingen die de mogelijkheid 

boden dit gat in levenservaring lichtelijk te dichten door het 

beschikbaar stellen van bestuursfuncties. Maar dat kan tegenwoordig 

kennelijk niet meer, omdat de student vanaf de eerste dag 

dat hij of zij voet zet op de faculteit een uitgestippelde lijn moet 

volgen om de studie zo snel en zo succesvol mogelijk af te ronden. 

De universiteit wordt een fabriek. In gaat de vwo-er en na een 

geestdodend proces van vier jaar komt er een wo-er uit, het hoofd 

vol met boekenkennis en ideeën van andere mensen. Maar zit de 

kern van het probleem bij de universiteit, die ook maar meedrijft 

op de continu falende onderwijspolitiek van onze Haagsche 

vrienden die zelf ruim tien jaar brak in de collegebanken hebben 

gezeten? Dat is misschien wat eenzijdig. Neem nu de student. Die 

laat het zich maar welgevallen. Die laat zich maar in dat burgerlijk 

korset hijsen, die staat erbij en kijkt er naar. Ik weet niet wat 

benauwender is: de bureaucratie van universiteit of de apathie van 

de studenten. Misschien ben ik een roepende in de woestijn, maar 

de universitaire regeldwingelandij kan mijns inziens heel 

Wilderiaans de rambam krijgen. Bij deze roep ik op tot studievertraging, 

doe iets met je studententijd! Dan leer je nog eens wat. 

Arnout le Clercq (19) studeert Geschiedenis en Arabisch in Leiden. 

Elke maand schrijft hij een column in het Leidsch Dagblad. Deze 

column verscheen op 13 oktober, maar vanwege technische redenen 

werd een gealterneerde versie geplaatst waardoor het stuk niet geheel 

tot zijn recht kwam. Dit is de originele tekst. 

De universiteit wordt een fabriek. 

Column NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius 

33

Verenigingen 

Gro tius 

Slotfeest introductieweekend

Deliriant isti Gens Grotii 

Recht en Cultuur. Het thema van dit november-nummer van 

NOVUM . Maar voordat ik dit thema als een licht over JFV Grotius 

zal schijnen, zou ik graag de afgelopen periode willen reflecteren. De 

eerste echte borrel van het jaar is druk bezocht en was erg gezellig, 

evenals het etentje dat daarop volgde. Ook het introductieweekend, 

dat van 17 t/m 19 september plaatsvond, was een groot succes. Met 

ongeveer 100 eerstejaarsstudenten zijn we naar Wellerlooi - bij 

Venlo - afgereisd. Aldaar had de introductieweekendcommissie een 

prachtig programma samengesteld, met veel gezelligheid en 

vermaak . Dit laatste hield met name in dat wij als bestuur ons zo’n 

4 keer hebben mogen verkleden in de meest bizarre outfits, om 

achtereen volgens het moordspel, het nachtspel, de vossenjacht en 

het knallende slotfeest van hilarische en verrassende momenten te 

voorzien. Tijdens het feest heeft overigens iedereen zich in geweldige 

outfits gehesen, geheel in het thema ‘Beauty & the Nerd”. Het was 

een top weekend! Ook de Zuid-Afrika uitwisseling is als een trein 

voorbij gegaan. Een vol programma - waar een jaar lang door de 

commissie aan is gewerkt - bracht de uitwisselingsstudenten o.a. in 

het Vredespaleis, een advocatenkantoor, Amsterdam, Delft, 

Madurodam en een lezing. Na een week wennen aan de ‘punt 

dakkies ’, de rosse buurt, en andere Nederlandse kenmerken, gingen 

de studenten voldaan en bepakt met Sinterklaascadeaus en 

chocolade letters weer terug naar Zuid-Afrika. 

Tot slot zijn de commissies 2010-2011 inmiddels geformeerd. 

67 Grotianen die Grotius’ eer hoog zullen houden! 67 leden die 

niet passief in de collegebanken blijven zitten. Voor hen is het 

zwart-witte fotootje in de almanak, als blijk van het Grotiuslidmaatschap, 

niet genoeg - en terecht. 67 leden die voortbouwen 

op een lange traditie, maar dit jaar weer veel nieuws gaan 

organiseren ! Hulde! 

Dan nu de cultuur van JFV Grotius. Waar wordt die cultuur door 

bepaald? Die grote groep Grotius-leden of Grotianen, met zo een 

diversiteit aan studenten. Laten we voor het gemak de actieve 

Grotiaan nemen, en kijken wat hem of haar zo verschillend maakt 

van bijvoorbeeld een figuur in ‘Oh oh Cherso’. Allereerst is de taal 

Uitwisseling Zuid-Afrika 

Grotianen kunnen na de borrel samen eten 

een middel bij uitstek om te onderscheiden. Afgezien van het 

Leidse studentenjargon is er ook een eigen JFV Grotius vocabulaire . 

Wij spreken van ‘de BK’ (de bestuurskamer), ‘de EJC’ (eerstejaarscommissie), 

praesides en quaestores. Sommige woorden raken 

echter in onbruik. Ik onderteken niet - zoals vroeger gedaan 

werd - met ‘ab-actis grotii’. Geen student kent meer de ‘forumcommissie’, 

maar de congrescommissie is - zeker in deze maand - 

een commissie met veel naamsbekendheid. 

Ook het eten en drinken van de Grotiaan, maken hem of haar 

Verenigingen NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius 

35

NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius Verenigingen 

36 

Commissie introductieweekend 

anders dan de gewone burger of passieve student. De actieve 

Grotiaan heeft een druk leven. Hij of zij rent van college naar 

college , door naar een lezing of borrel en weer door naar een 

debat . De Grotiaan is wellicht ook lid van een studentenvereniging 

- maar dit is niet essentieel - , pakt hier en daar een studiereisje 

mee en volgt misschien een extra vak. In dit drukke bestaan is voor 

een zelfgemaakte, gezonde aardappel-groente-vlees maaltijd vaak 

geen plaats en tijd. De Grotiaan neemt daarom vaker dan 

gemiddeld genoegen met een opwarmmaaltijd, pizza of afhaalchinees. 

Maar, dankzij alle leuke etentjes, borrels en andere 

netwerk gelegenheden waar hij of zij bij kan aanschuiven, is na een 

collegejaar geen enkel restaurant of kroeg in Leiden meer 

onbekend . Dit fenomeen van snacks en borrels is het beste 

zichtbaar bij de bestuursleden, die tot op heden hun gewicht in 

balans houden door de happen- borrelkilo’s te compenseren met 

stresskilo’s. Tot slot strekt de gastronomie van de Grotiaan zich 

verder tot een JuCa-croissantje of een KOG-restaurant-soepje. 

Nu is te verwachten dat Hugo de Groot zelf de Godfiguur bekleed 

in dit culturele totaalplaatje. Ik zou dit toch willen ontkennen. 

Inderdaad , Grotius is de inspiratiebron voor de vereniging, maar 

de echte macht ligt bij de algemene ledenvergadering, het hoogste 

AGENDA 

orgaan van de vereniging. Op deze vergadering worden op democratische 

wijze besluiten genomen en is elk Grotius-lid welkom. 

Om als keurige rechtenstudent ordentelijk te verschijnen in de 

gangen van het Kamerlingh Onnes Gebouw ziet de Grotiaan er 

altijd picco bello uit. Er moet tenslotte onderscheid gemaakt 

worden met de studievrienden op de bèta-faculteiten. Voorzien 

van de nieuwste goodies van het laatste Grotius kantoorbezoek, 

kan hij of zij de hele wereld aan. De muzikale voorkeur gaat 

uiteraard uit naar het Grotius-lied, dat - hoewel in de vergetelheid 

geraakt - , gelukkig afgelopen september weer gezongen is in de 

bus op weg naar het introductieweekend. 

Nu lijkt het bovenstaande een eenzijdig beeld te geven van een lid 

van JFV Grotius. Eén van de waarden van Grotius is echter ook de 

openheid. Elke student kan met de activiteiten meegaan, van de 

faciliteiten profiteren en van de evenementen genieten. Kom 

vooral eens op een borrel om de verscheidenheid aan leden te zien, 

nieuwe contacten te maken en die Grotius cultuur op te snuiven. 

Zie de agenda voor de komende borrels en activiteiten. 

Danique van Haren 

Ab-actis JFV Grotius 

Borrel - Dinsdag 9 november 

De tweewekelijkse borrel op dinsdag van 17.00 tot 19.00 uur in de Branderij. 

Congres - Vrijdag 12 november 

‘Offline... geen escape’. Het JFV Grotius congres zal plaatsvinden in het Academiegebouw te Leiden. Het is een congres zowel bedoeld voor advocaten als voor 

gevorderde studenten met affiniteit op het IE- en internetrecht gebied. Gekozen is voor het thema vrijheid en verantwoordelijkheid op het internet. Het ochtendprogramma 

zal bestaan uit twee plenaire debatten. Mag alles gedownload worden of hebben wij hier ook een verantwoordelijkheid in? En hoe zit het met de civielrechtelijke 

aansprakelijkheid van tussenpersonen? In de middag wordt in drie workshoprondes uitgebreid ingegaan op onder meer privacy, digitale grondrechten, 

conflicten in de virtuele wereld en behavioral targeting. Dagvoorzitter is Prof. Mr. D.J.G. Visser, hoogleraar intellectueel eigendom en partner Klos 

Morel Vos & Schaap. Zie voor meer informatie over het congres en het aanmelden de website: www.jfvgrotiuscongres.nl 

Dies - Dinsdag 16 november 

JFV Grotius is opgericht op 16 november 1917 en viert dit jaar dus haar 93e verjaardag! Ter viering van de Dies zal in december een feest gehouden worden. Houd 

de website en mail dus in de gaten! 

Sinterklaasborrel - Dinsdag 23 november 

De Grotius borrel staat dit keer in het teken van Sinterklaas! De goedheiligman en pieten zullen een bezoek brengen aan de Branderij. Kom dus allen van 17.00 

tot 19.00 uur naar de borrel! 

www.jfvgrotius.nl 

Volg ons op twitter! www.twitter.com/jfvgrotius

Faculteitszaken 

Sneller 

De eerste paar maanden zitten erop. De colleges en werkgroepen 

zijn weer in volle gang en zelf de eerste tentamens zijn al weer 

geweest . De eerstejaars studenten zijn (hopelijk) een beetje 

gesetteld in het studentenleven en de besturen van studieverenigingen 

zijn geïnstalleerd. Tijd om ook eens buiten de muren 

van het faculteit te kijken op zoek naar ontspanning. 

Deze Novum staat in het teken van cultuur en dat is in de 

historische stad Leiden genoeg te vinden. Om te beginnen en daar 

kunnen we eigenlijk niet omheen, het Leidens Ontzet. Dit jaar was 

het zelfs vier dagen feest in de stad. In het eerste jaar word je als 

eerstejaars student toevertrouwd dat je eigenlijk het beste de stad 

kan ontvluchten. Het is een feest van de Leidenaren daar moet je 

als student niet bij zijn, was het devies. Ook ik ben toen gevlucht 

naar mijn ouders die ver weg wonen. Inmiddels vier jaar later ben 

ik altijd in de stad te vinden met het Leidens Ontzet. Gewoon, 

omdat het erbij hoort als je in de stad Leiden woont. Mijn advies, 

stap volgend jaar gewoon mee in het feestgedruis! 

Het eerste waar ik nu aan denk bij het Leidens Ontzet is de muziek, 

de kermis en vooral veel bier. Toch is er ook veel historie bij dit 

evenement terug te vinden. Denk aan de traditie van hutspot en 

het haring en wittebrood eten, maar waar komt dit vandaan? De 

geschiedenis zal ik niet te gedetailleerd beschrijven, maar het komt 

op het volgende neer. Leiden was voor de tweede maal belegd door 

de Spanjaarden. Helaas zijn de Leidenaren ditmaal niet goed 

voorbereid op het beleg en zodoende zijn ze niet genoeg bewapend 

en is er te weinig te eten in de stad. Uiteindelijk in de nacht van 

2 op 3 oktober 1574 stort een deel van de stadsmuur in. De 

Spanjaarden vrezen voor een uitval en vluchten in paniek. Zo snel 

zelfs dat er nog een klaargemaakte maaltijd van wortelen, uien, 

vlees en pastinaken op het vuur stond, wat tegenwoordig ‘hutspot’ 

De tentamens zitten eraan 

te komen dus voor 

ontspanning hoef je alleen 

maar naar buiten te lopen 

en om je heen te kijken. 

Liset Tijs is dit studiejaar (‘10-‘11) de assessor, het 

student-lid van het faculteitsbestuur van de faculteit 

rechten. Zij behartigt de belangen van de student op 

deze faculteit en binnen het faculteitsbestuur op het 

gebied van onderwijs, organisatie en onderzoek. 

Contactinformatie: 

Adres: Steenschuur 25, kamer B.4.38, 2311 ES Leiden 

Telefoon: 071 527 7621 

Email: assessor@law.leidenuniv.nl 

Spreekuur op woensdag van 11.00 tot 12.00 uur 

genoemd wordt. Om acht uur op 3 oktober komen de Watergeuzen 

onder bevel van De Boisot met hun vaartuigen via de Vliet de stad 

binnen en brengen voor de uitgehongerde bevolking haring en 

wittebrood mee. Zo is de traditie ontstaan, met het eten van haring 

en wittebrood wordt het Leidens Ontzet herdacht. 

Naast het Leidens Ontzet is er ook nog veel meer cultuur te vinden 

in Leiden. De vele musea die de stad rijk is, de Hortus Botanicus 

waar als je als student op vertoon van je collegekaart gratis naar 

binnen kan, de Burcht en de vele bijzondere stadshofjes die in de 

binnenstad van Leiden liggen. Als ontspanning erg leuk om te zien 

en te doen. 

De tentamens zitten eraan te komen dus voor ontspanning hoef je 

alleen maar naar buiten te lopen en om je heen te kijken. Voor 

meer informatie over de historie van de stad kun je kijken onder 

deze link http://www.vvvleiden.nl/nl/een-toer-door-debinnenstad 

.html. Mij rest alleen nog te zeggen, ben je student in 

Leiden en je zoekt ontspanning? Loop naar buiten en je komt het 

tegen! 

Faculteitszaken NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius 

37

NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius Kunst 

38 

Kunst 

Moderne Nederlandse grafische 

kunst uit de collectie 

Huisman-van Bergen in het KOG 

De tentoonstelling is gratis toegankelijk tijdens openingsuren van 

het Kamerlingh Onnes Gebouw aan de Steenschuur 25. Het is 

raadzaam om overdag de tentoonstelling te bezoeken omdat de 

prachtige natuurlijke lichtval in de ruimte een extra dimensie geeft 

aan de grafiek. 

Collectie Huisman-van Bergen 

In 2006 vond via Remke Kruk, emeritus hoogleraar Arabische taal 

en cultuur, de overdracht plaats van een omvangrijke collectie 

grafiek van Guus en Annie Huisman-van Bergen. Annie Huisman 

(1924-2003) was een sociaal psychologe en publiceerde vooral 

over het studentenverzet in de Tweede Wereldoorlog. Zij trouwde 

in 1965 Guus Huisman (1917-1983) die conservator was van de 

Oosterse drukken in de Universiteitsbibliotheek van Leiden. Het 

echtpaar begon al vrij snel hartstochtelijk moderne Nederlandse 

grafiek te verzamelen en al spoedig was het woonhuis aan de 

Roomburgerlaan in Leiden tot de nok toe gevuld met kunst; in 

‘het Prentenkabinet’ in een van de zolderkamertjes, stonden laden 

vol grafiek die Guus en Annie af en toe met groot genoegen samen 

bekeken. Na het overlijden van Guus in 1983 ging Annie, ondanks 

de reuma die haar kwelde, onverminderd door met haar grootste 

passie. De collectie laat een gevarieerd overzicht zien van de 

moderne grafische kunst, voornamelijk uit de jaren zeventig, 

tachtig en negentig van de twintigste eeuw. Veel werken kochten ze 

in galerieën, maar soms ook van de kunstenaar zelf. De bladen 

vormen een belangrijke aanvulling op de collectie moderne grafiek 

die de laatste jaren is verzameld door de Bijzondere collecties van 

de Universitaire Bibliotheken Leiden. 

Het diverse beeld van de moderne Nederlandse grafiek 

De tentoonstelling geeft een gevarieerd beeld van de moderne Nederlandse 

grafiek. 

Enkele hoogtepunten die te zien zullen zijn: 

- Tekening van Wim Sinemus 

- Grafiek van Harry van Kruiningen uit de Gilgamesh reeks 

- Schuifdruk van Henc van Maarseveen 

- ‘Lepus Timidus’ van Charlotte Mutsaers 

- Kleurenlithografie van Jeanne Bieruma Oosting 

- Grafiek uit de map ‘il’ van Wessel Couzijn 

Met deze tentoonstelling wil de UBL de aandacht vestigen op de 

moderne Nederlandse grafiek, een verzamelgebied dat de nadruk 

Harry van Kruiningen, Drie-oog (drummer), kleurenlithografie 

[PK-2006-P-143]

heeft. De bladen zijn met name interessant voor kunst- en cultuurwetenschappers, 

maar zijn tevens aantrekkelijk voor iedereen die 

wil genieten van de directe aanschouwing van kunstwerken. 

Catalogus 

Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus in kleur, samengesteld 

door Berber den Otter en Nelke Bartelings, met bijdragen 

van Jef Schaeps. De vormgeving is verzorgd door Antoinette 

Hanekuyk van TopicA. De uitgave is mogelijk gemaakt door een 

genereuze subsidie van de Stichting Zabawas. 

De catalogus kost 17.50 euro en is te verkrijgen door een e-mail te 

sturen naar N.L.Bartelings@hum.leidenuniv.nl met vermelding 

van uw naam en adres. 

U ontvangt dan de catalogus met een rekening thuisgestuurd. 

Ronald Tolman, Prometheus, vernis mou en 

hoogdruk in kleuren [PK-2006-P-269] 

Harry van Kruiningen, Chumbada, de wachter 

uit het cederbos (Gilgamesj epos), ingekleurde 

ets [PK-2006-P-153] 

Wessel Couzijn, prent uit de map il, gemengde 

techniek [PK-2006-P-85] 

Kunst NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius 

39

NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius Varia 

40 

Varia 

Tentoonstelling Mensenhandel 

Wil je weten hoe mensenhandel in z’n werk gaat? CoDe gaat 

22 oktober naar een tentoonstelling over mensenhandel in 

Den Haag. Deze tentoonstelling bestaat uit zeven zeecontainers 

die zijn ontworpen door zeven vooraanstaande 

kunstenaars. Elke container stelt een ander stadium voor in 

het proces van mensenhandel. Vanuit het gezichtspunt van 

een slachtoffer van mensenhandel beleven we de tentoonstelling. 

Vorige jaren heeft deze tentoonstelling plaatsgevonden 

in New York, Madrid en Londen. Nu in 2010 is het 

voor het eerste in Nederland, namelijk in Den Haag. Voor 

meer informatie zie: www.journeydenhaag.nl. 

Indien je graag mee naar deze tentoonstelling op vrijdag 

22 oktober vanaf 13:30 uur, meld je dan aan voor 20 oktober 

via ateam@codeleiden.nl. Meer informatie volgt na aanmelding. 

Collegeserie Mensenrecht 

weer van start! 

Komend jaar bieden de faculteit en ELSA Leiden wederom 

gezamenlijk de mogelijkheid de Collegeserie Mensenrechten 

te volgen. Dit is een facultatief vak, waar je in een kleine, 

uitdagende omgeving college krijgt van deskundigen op het 

gebied van mensenrechten. Doel van het vak is om studenten 

kennis te laten maken met allerlei mensenrechtelijke vraagstukken. 

Mensenrechten raken aan de kern van een democratische 

samenleving, én ze bestrijken praktisch alle onderdelen 

van de rechtenstudie. 

In 15 bijeenkomsten belichten verschillende docenten, van 

binnen en buiten de Leidse rechtenfaculteit, een onderdeel 

van de mensenrechten. Voor de deelnemers wordt in het 

voorjaar een excursie naar Straatsburg georganiseerd. Na 

afronding van het vak hebben studenten kennis opgedaan 

van het juridische begrip mensenrechten, en hebben ze 

inzicht gekregen in allerlei dilemma’s die samenhangen met 

de toepassing van die mensenrechten. Het vak biedt een 

aanvulling op het propedeuseprogramma, en op sommige 

punten ook een verdieping ten opzichte van de verplichte 

eerste jaarsvakken. Aanmelding is mogelijk via Blackboard, 

daar vind u ook het rooster en andere praktische informatie. 

Deze cyclus wordt speciaal aangeboden aan eerstejaarsstudenten 

die het leuk vinden om iets extra’s te doen, naast 

het verplicht programma. Maar ouderejaarsstudenten zijn 

van harte welkom om ook aan te schuiven. 

Voor vragen kunt u contact opnemen met Lucas Dröge, 

Director for Human Rights van ELSA Leiden, door te mailen 

naar l.f.droge@umail.leidenuniv.nl 

Interstedelijke Criminologie 

Dag 

Denk jij dat iedere allochtoon een crimineel is? Of denk jij 

direct dat elke verdachte in het programma van Peter R. de 

vries schuldig is? Dit zou best eens door de media kunnen 

komen. De media zijn onmisbaar en overal, ze brengen ons 

het nieuws van de hele wereld, maar tegelijkertijd beïnvloeden 

ze in grote mate ons denken en doen. Daarom is het thema 

van de Interstedelijke Criminologie Dag 2010: MEDIA 

EN CRIMINALITEIT. Sprekers zijn onder andere medewerker 

van het WODC Barbara van Gestel, dr. Martina Althoff, 

Dr. Gabry Vanderveen en politicus Fred Teeven. Voor meer 

info check regelmatig www.icdag.nl en www.codeleiden.nl. 

Aanmelden via www.icdag.nl, kosten bedragen € 12,-. 

Dus wil jij alles weten over de wisselwerking tussen media en 

criminaliteit, zet dan vrijdag 26 november 2010 in je agenda 

en mis het niet! 

Lezingencyclus Rechtsstaat 

in ontwikkelingslanden 

Het Studium Generale organiseert i.s.m. het Van Vollenhoven 

Instituut een serie lezingen getiteld ‘Rechtsstaat in ontwikkelinglanden. 

De versterking van de Rule of Law: utopie of 

praktijk?’ Deze lezingen zijn bedoeld voor studenten, medewerkers 

en iedereen die er belangstelling voor heeft. De toegang 

is gratis en aanmelden is niet nodig. 

Sinds ruim twintig jaar is rechtsstaatversterking een opvallende 

sector in de internationale samenwerking. Wat is het 

belang van deze jonge, snelgroeiende sector, en wie zijn hiermee 

gediend? Hoe werkt het in de praktijk? Juristen, ook Nederlandse 

juristen, hebben zich met hun counterparts in talloze 

projecten ingezet voor de bevordering van een effectieve 

en voor iedereen toegankelijke rechtsstaat. Zo proberen zij in 

ontwikkelingslanden en ‘transitielanden’ een bijdrage te leveren 

aan rechtszekerheid, rechtvaardigheid, realisering van 

mensenrechten. Deze landen zelf - van Rusland tot Indonesië 

en van Oeganda tot China - hebben de rechtsstaat (Rule of 

Law) hoog in het vaandel staan. 

Eenvoudig en vanzelfsprekend is dit werk niet. Versterking 

van de rechtsstaat door middel van internationale samenwerking 

is een grote uitdaging, waarbij zowel de inhoud als het 

proces moeten worden bepaald in vraag en aanbod, en met 

gevoel voor verhoudingen. Maar hoe doeltreffend is rechtsstaatversterking 

eigenlijk, en kan het effectiever? Welke inzet 

en kennis is hiervoor aan beide zijden nodig? 

Wetenschappers, praktijkdeskundigen, beleidsmakers en politici 

zullen hun ervaringen delen, al dan niet geboekte resultaten 

bespreken, en hun visie hierop geven.

Nacht van de Rechtsstaat 

Vrijdag 19 november 

Tijd: 20.00 - 02.00 uur 

In Felix Meritis, Amsterdam 

Toegang: € 7,50 

Tijdens de Nacht van de Rechtsstaat gaan journalisten, rechtsfilosofen, 

politici en juristen met elkaar en met het publiek in 

debat. Een Nacht in Felix Meritis met lezingen, debatten, 

festiviteiten en afsluitend het Bal der Rechtvaardigen. 

De rechtsstaat als bindend en verbindend principe in de 

Nederlandse samenleving staat in het middelpunt van de 

belang stelling. Hoe waarborgen en beschermen we de 

diversiteit van de bevolking met sterk uiteenlopende levensovertuigingen 

en levensstijlen? Waar liggen de grenzen van de 

vrijheid van meningsuiting? Wat verbindt ons met elkaar? 

Na een plenaire bijeenkomst in de Concertzaal, met speeches 

van Harry Borghouts (nieuwe voorzitter Raad van Toezicht 

Felix Meritis) en Sadik Harchaoui (jurist en voorzitter Raad 

van Bestuur FORUM) zal het eerste exemplaar van de essaybundel 

Leve de rechtsstaat! worden aangeboden aan Ernst 

Hirsch Ballin. 

Daarna zullen Hans Goslinga, Paul Cliteur, Andrée van Es, 

Frank Ankersmit, Rein Zunderdorp, Willem Schinkel, Beatrice 

de Graaf, Sjoerd de Jong, Sywert van Lienden, Pieter Klein en 

anderen met elkaar in gesprek gaan onder leiding van Felix 

Rottenberg, Charles Groenhuijsen en Xandra Schutte. 

De rechtsstaat zal vanuit verschillende perspectieven worden 

belicht, onderzocht en bediscussieerd. Paul Cliteur (rechtsfilosoof 

en hoogleraar encyclopedie van de rechtswetenschap, 

Universiteit Leiden) wil geen enkele invloed van religie toelaten 

in de rechtsorde: Cliteur wil niet terugkeren naar joodschristelijke 

wortels van cultuur voor onze publieke moraal 

maar naar een strikt seculiere rechtsorde. Frank Ankersmit 

(emeritus hoogleraar intellectuele en theoretische geschiedenis 

RU, Groningen) vindt juist dat men flexibeler met recht moet 

omgaan en rekening moet houden met nieuwe groepen. En 

voor Hans Goslinga (politiek commentator Trouw) wordt het 

hoog tijd je te realiseren dat de onverzoenlijke tegenstelling 

tussen rede en religie in een democratie niet langer houdbaar 

is: we moeten erkennen dat religie en secularisering er zijn, uit 

democratisch oogpunt evenwaardig en recht doen aan het 

gelijkheids beginsel van Montesquieu (gelijkheid voor de wet). 

Georganiseerd door Felix Meritis, Europees Centrum voor 

Kunst, Cultuur en Wetenschap en FORUM, Instituut voor 

Multiculturele Vraagstukken. 

De ECHO Award 

Deze landelijke stimuleringsprijs voor allochtoon toptalent in 

Nederland wordt op 6 april 2011 uitgereikt aan 2 zich onderscheidende, 

niet-westerse allochtone studenten. Beloning: 

een summercourse aan UCLA, the University of California 

Los Angeles. 

Voordrachten moeten vóór 3 februari 2011 zijn ingediend. 

Meer informatie zoals de criteria waaraan de voordrachten 

moeten voldoen en het aanmeldingsformulier kun je vinden 

op de website van de Echo Foundation. 

60 jaar EVRM: van succesverhaal 

tot zorgenkind? 

Vrijdag 12 november 2010: 10.30 - 17.30 uur 

In november 2010 bestaat het Europees Verdrag voor de 

Rechten van de Mens (EVRM) 60 jaar. Tijd voor een feestje of 

is er juist reden om zorgen te hebben over het functioneren 

van het verdrag en het toezichtmechanisme? Dreigt het 

EHRM niet te bezwijken onder de enorme werklast? Hoe 

hard doen staten nog hun best om uitspraken na te leven? Zit 

er nog lijn in de rechtspraak van het EHRM? Is het EHRM 

niet zelf mede schuldig aan de - naar het lijkt - toenemende 

kritiek op zijn uitspraken? 

Opening statement door prof. mr. B.E.P. (Egbert) Myjer, de 

Nederlandse rechter in het EHRM 

Sprekers: 

- Prof.dr. R.A. (Rick) Lawson - Universiteit Leiden 

‘De werklast van het Hof en het 14e Protocol: voldoende 

oplossing of druppel op gloeiende plaat?’ 

- Prof.dr. E.A. (Evert) Alkema - Universiteit Leiden 

‘Verschuivende accenten in de Straatsburgse rechtspraak: 

van normstelling naar implementatie en nakoming van 

arresten, van materiële naar procedurele verplichtingen’ 

- Mr. R.A.A. (Roeland) Böcker - Ministerie van Buitenlandse 

Zaken 

‘Het Hof en de verdragsstaten: over de nakoming van 

verdrags verplichtingen’ 

- Prof.dr. J.H. (Janneke) Gerards - Universiteit Leiden 

‘Het EHRM in de klem: gevangen tussen een traditie van 

zaaksgerichte benadering en de wens tot het geven van 

algemene oordelen’ 

- Prof.dr. T. (Tom) Zwart - Universiteit Utrecht 

‘Het EVRM en EHRM als “modernismen”: over de 

spanning tussen een interpreterend Hof en traditionele 

waarden’ 

Deelname is gratis voor alle belangstellenden, niet zijnde 

advocaten . www.njcm.nl. 

Ontdek Brussel tijdens de 

ELSA Leiden Brusselreis! 

De inschrijving voor onze Brusselreis is geopend! Van zondag 

28 t/m dinsdag 30 november reist ELSA Leiden naar onze 

zuider buren af om daar onder andere het Europees Parlement , 

de Europese commissie en de NAVO te bezoeken. 

We zullen mensen ontmoeten die bij deze instanties werken, 

om erachter te komen hoe een carrière in de internationale 

politiek eruit ziet. Daarnaast brengen we een bezoek aan het 

internationale advocatenkantoor Allen & Overy en het mooie 

Paleis van Justitie. Verder is er natuurlijk tijd voor ontspanning 

en zullen we dan ook de Belgische cuisine, de wafels en het 

bier ontdekken! 

Meer info? 

Kom op maandag naar de borrel op ‘Sociëteit de Burcht’ of 

mail naar vpaa@elsaleiden.nl. 

Varia NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius 

41

NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius De Recensie 

42 

Door Lieke Liefkes 

De Recensie 

Stefan Brijs 

De Engelenmaker 

Amsterdam/Antwerpen: Atlas, 2005 

Aartsengelen; het verhaal 

Wanneer dokter Victor Hoppe na jaren terugkeert naar zijn 

geboorte dorp Wolfheim, reageert de hele plaatselijke bevolking 

verrast. Als daarna ook nog blijkt dat de dokter drie zoons heeft 

(Michaël, Gabriël en Rafaël, naar de aartsengelen) die exact 

hetzelfde vuurrode haar én de hazenlip van hun vader hebben, 

bovendien volgens de man nooit een moeder hebben gehad, 

begint het in het dorp te gonzen van de roddels. De kleine jongens 

komen nooit buiten en dat kan volgens de pastoor slechts wijzen 

op duivelszonen. 

Gelukkig voor ‘Herr Doktor’ vergaart hij iets meer respect vanaf 

het moment dat hij gratis mensen geneest en zelfs een jongen die 

eigenlijk al dood verklaard was reanimeert. De gepensioneerde 

onderwijzeres Charlotte Maenhout wordt aangesteld als kinderjuf. 

Van haar krijgen de kinderen voor het eerst verhalen te horen over 

de buitenwereld. Zij ontdekt ook als eerste dat dokter Hoppe 

experimenten op zijn zonen uitoefent en dat die niet al te goed 

aanslaan - de jongens blijken doodziek te zijn. Wanneer Charlotte 

dan stiekem een uitstapje plant naar het Drielandenpunt voor 

Michaël , Gabriël en Rafaël en de dokter daar achterkomt, is het 

snel afgelopen met de kinderjuf. Ze eindigt onderaan de trap met 

een gebroken nek. 

Hierna wordt een sprong in de tijd gemaakt. Het tweede deel uit 

het boek is een flashback naar de jeugd en jongere jaren van de 

dokter. Victor Hoppe blijkt door zijn moeder afgestoten te zijn 

vanwege zijn hazenlip en in een klooster, als debiel bestempeld, 

zijn leven als zwaar autistische jongen doorgebracht te hebben. 

Zijn ervaringen daar hebben hem vooral bijgebracht dat God 

slecht is en Jezus goed. 

Ook wordt een overzicht gegeven van Victors wetenschappelijke 

loopbaan. Het blijkt dat hij jarenlang geëxperimenteerd heeft met 

het klonen van muizen en mensen. Wanneer dit eerste hem gelukt 

is, stuurt een belangrijke onderzoeker hem een briefje met ‘Je hebt 

God het nakijken gegeven.’ Dit motiveert Hoppe nog meer om zijn 

doel om mensen te klonen werkelijkheid proberen te maken. 

In het derde deel komt de onderzoeker die met zijn briefje een 

hoop in gang blijkt te hebben gezet langs bij het huis van dr.

Victor Hoppe ziet zichzelf vooral als een nieuwe Jezus. Ook hij is namelijk verstoten 

door zijn vader en heeft de mogelijkheid om mensen te genezen. 

Hoppe (we zijn inmiddels weer in dezelfde tijd beland als deel 1). 

Nu wordt duidelijk dat de zonen van de dokter inderdaad klonen 

van hemzelf zijn. Ze worden vooral onderzocht om bij volgende 

klonen ‘fouten’ in het menselijk lichaam ongedaan te maken. Wel 

worden de jongens door een fout in het proces ontzettend snel 

oud. Wanneer de kinderen sterven in de armen van de draagmoeder, 

die na jaren zoeken het huis van de dokter gevonden 

heeft, en experimenten met nieuw DNA mislukken, is het voor 

Victor Hoppe genoeg geweest. God heeft hem teveel menselijke 

fouten laten maken. Hij kruisigt zichzelf in de buurt van het 

klooster waar hij als kind was opgegroeid. 

Soms is wat onmogelijk lijkt, alleen maar moeilijk. 

Uit het boek komt één motto absoluut naar voren: ‘Soms is wat 

onmogelijk lijkt, alleen maar moeilijk.’ Deze uitspraak heeft niet 

alleen de gedreven motivatie van de dokter om mensen te klonen 

in zich, maar is als het ware ook een excuus voor de soms ietwat 

absurdistische gebeurtenissen in het boek. 

Victor Hoppe ziet zichzelf vooral als een nieuwe Jezus. Ook hij is 

namelijk verstoten door zijn vader en heeft de mogelijkheid om 

mensen te genezen (zelfs om doden weer levend te maken, lijkt het 

soms). De verwijzingen naar de Bijbel zijn dan ook veel aanwezig. 

Zo wordt de onderzoeker met het briefje, wanneer hij naar het 

huis van de dokter komt, begroet als een verrader, als Judas. De 

onderzoeker zal later inderdaad de politie bellen en daarna overlijden. 

Dat het weer opeens omslaat als dr. Hoppe sterft aan het 

kruis, is een tweede grote verwijzing. 

Met De Engelenmaker schreef Stefan Brijs een ijzersterk verhaal, 

dat vooral vragen oproept over de grenzen van geloof en 

wetenschap , fictie en werkelijkheid, opvoeding en erfelijkheid en 

bovenal van goed en kwaad. 

De impact van het boek wordt duidelijk na de laatste bladzijde. Als 

prima in elkaar gezet ‘horlogemakersproza’, is het pas op het eind 

dat alle radertjes in elkaar draaien. Geen woord is teveel geschreven . 

Het effect is dat het uren, dagen, maanden door je hoofd blijft 

spoken , omdat er ook na de 420e pagina een hoop te overdenken 

valt. 

Onderschat de invloed van Google niet; Stefan Brijs 

Stefan Brijs werd geboren op 29 december 1969 in Genk. Na jaren 

van onderwijzen en boekrecensies schrijven vond hij het tijd 

worden om de stap te maken naar literatuur. Inmiddels heeft hij 

acht boeken op zijn naam staan, waarvan De Engelenmaker zonder 

twijfel de bekendste is. 

In een interview met De morgen zegt hij onder anderen het 

volgende over zijn beroemde boek: 

“Wat ik er vooral in wilde stoppen, is hoe je leven gestuurd wordt 

door wat anderen over je denken en hoe ze naar je kijken. Je ziet 

iemand voor het eerst aankomen en meteen heb je al een oordeel 

klaar, soms in één flits.” 

“De stijl eenvoudig houden was een bewuste keuze. Ik wilde de 

spanning geleidelijk opvoeren. Ik ben ook langzaam tot het besef 

gekomen dat je geen honderd zinnen meer hoeft te schrijven als 

het in één zin kan. Op een bepaald ogenblik lees je in de roman: 

‘Victor kan niet fietsen.’ Iemand die op zijn veertiende niet kan 

fietsen, dat is veelzeggend. Welnu, in dat ene beeld schuilt het 

totale gebrek aan ouderliefde voor Victor. Er is nooit iemand 

geweest die zich om hem bekommerd heeft. Zoiets probeer ik nu 

in één zin te vatten. Vroeger was ik te veel bezig met mooischrijverij.” 

“Ik wist van meet af aan dat ik iets met klonen wilde doen. Stel: je 

kloont jezelf, hoe sta je dan tegenover die kloon van jezelf? Hoe ga 

je die opvoeden? Ga je je fouten verbeteren? Bij dokter Hoppe gaat 

het erom dat hij zijn nakomelingen fysiek en mentaal beter 

probeert te maken. Hij streeft ernaar die hazenlip weg te werken. 

Een hazenlip speelt in op ons voyeurisme. Je wordt er zwaar op 

beoordeeld, veel meer dan als je bijvoorbeeld maar één arm hebt, 

terwijl dat een veel grotere handicap is.” 

“Ik vind het geweldig om vanuit de realiteit een verhaal te 

verzinnen . En onderschat ook de invloed van Google niet. Zonder 

Google had ik twee jaar langer aan dit boek geschreven. Soms zat 

de werkelijkheid me ook op de hielen. Mijn grootste angst was dat 

de eerste kloonbaby geboren zou worden voor mijn boek af was.” 

Prijzen 

Gouden Uil prijs van de lezer 2006 

Vijfjaarlijkse prijs voor proza van de Koninklijke academie voor 

Nederlandse taal- en letterkunde 2006 

Boek-delenprijs 2007 

120 000 verkochte exemplaren 

Vertaald in 11 talen 

De Recensie NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius 

43

NOVUM Maandblad van de Juridische Faculteitsvereniging Grotius Facultariteiten 

44 

Door Prof. dr. Wim J.M. Voermans 

Facultariteiten 

Gevaarlijk boek! 

Sommige boeken zijn gevaarlijk voor je studie. Juist omdat ze te 

mooi, of te goed zijn. Het kan namelijk gebeuren dat als je er 

eenmaal in begint, je er niet meer van los komt. Heb je de pech dat 

het een dik boek is, dan verlies je weken, maanden. Ik zelf ongeveer 

een heel jaar. Maar dat kwam ook omdat ik vond dat ik wat ik 

overdag en ’s nachts gelezen had, ’s avonds in cafés aan iedereen 

die ik kende moest uit gaan leggen. 

Ik weet niet meer helemaal hoe het is gekomen. Waarschijnlijk 

omdat die ene Franse leraar op de middelbare school had gezegd 

dat dat boek te moeilijk was voor gewone luitjes. Waarmee het een 

uitdaging werd. ‘À la recherche du temps perdu’ van Marcel Proust. 

Uiteindelijk helemaal gelezen, eerst misschien om de verkeerde 

redenen . Tussen de vele honden en katten die in de Vrije Boekhandel 

in Tilburg indertijd losliepen, trof ik - ergens in 1981 - het 

werkje ‘Plaatsnamen: de plaats’ aan. Het eerste door Thérèse 

Cornips vertaalde deeltje van de hele cyclus. Helemaal niet dik 

(51 pagina’s) en ook niet duur want de rug was al gebroken en 

iemand had er voor in geschreven: ‘decadente kapitalistenshit’ (het 

was in de tijd dat je niet via internet je recensie kon bloggen). Het 

boekje lag midden op de weggooihoop. Gekocht. 

Thuis gekomen, pizza besteld, blik bier erbij en gaan lezen. Ik was 

meteen verkocht. Ook al omdat dit deeltje zo toegankelijk is en 

- dat is eigenlijk de voornaamste eigenschap van het hele werk - 

het vol zit met verscholen grappen en grollen. ‘Op zoek naar de 

verloren tijd’ zit vol vileine nichtenhumor (avant, of toch 

tenminste pendant la lettre dan). 

Dat smaakte naar meer. Dus toen maar ‘Combray’ gekocht. Dat was 

vertaald door Lijsen, en heel wat moeilijker om doorheen te 

komen . Vooral de eerste pagina, waarvan het grootste gedeelte 

eigenlijk - na de bekentenis van de verteller dat die maar slecht in 

slaap kan komen - een lange zin is. Maar ja, neerleggen kon ook 

niet meer, want ik had overal al rondgeblaat dat ik de ‘Recherche’ 

aan het lezen was. Ik was er inmiddels achter dat dat werk een goeie 

vluchtheuvel voor intellectuele onvastheid was. Mijn burgervriendjes 

waren er erg van onder de indruk, dus hoppetee. Als je 

eenmaal tot pagina 25 bent, krijgt tante Léonie je in de greep en 

ook de wrede huishoudster Françoise houdt de aandacht goed vast. 

Weer terug naar de Vrije Boekhandel. Die had net ‘De kant van 

Swann’ binnen. Duur dat wel, maar helemaal de moeite waard om 

Swann, de geweldenaar van de salons, naar de kloten te zien gaan 

voor dat loeder van een Odette die het werkelijk met iedereen 

tegelijk aanhoudt. Als je eenmaal daar doorheen bent, wil je ook 

weten hoe het afloopt. Mooi gedaan natuurlijk de opzet van dat 

boek. De verteller vertelt terug en vooruit, alles geconcentreerd 

Sommige stukken waren echt werk. 

rond zijn eigen succesvolle carrière doorheen de salons van Parijs, 

van de culturele camping van de Verdurins tot het vijfsterrenhotel 

van de Guermantes. Het is een keiharde strijd om de goeie smaak, 

waarvan de kampioenen worden beloond met aanzien, de beste 

contacten, de beste posities, de verliezers met hoon en uitsluiting. 

En Proust laat al die kampioenen honderden bladzijden lang 

schitteren om ze vervolgens genadeloos een voor een af te maken. 

Met als grote finale de afgang van het schitterende middelpunt van 

het mondaine salonleven, baron de Charlus (gemodelleerd naar 

Charles de Montesquiou), die op de laatste pagina’s van het boek, 

dementerend en al zijn homofilie niet langer weet te verbergen en 

ongegeneerd een ober begint te bepotelen tijdens een feest. De 

ultieme vernedering. 

Ik deed er een paar jaar over om het werk uit te lezen. Sommige 

stukken waren echt werk. Hij kan inderdaad langdradig zijn, 

Proust. Bladzijden lang kan hij doorzagen over dingetjes, bijna 

eindeloos zeuren om de essentie van een geluidje, geurtje of 

smaakje te doorgronden. Maar toch de moeite. Omdat de 

Nederlandse vertaling midden jaren tachtig niet verder was dan de 

‘Guermantes’ moest de rest in een Engelse vertaling van Scott 

Moncrieff en Terence Kilmartin. Dat was geen straf - al was Proust 

in alle staten naar verluid toen hij de Engelse vertaling van de titel 

onder ogen kreeg ‘Remembrance of Things Past’ (precies goed 

getroffen trouwens). 

Op zoek naar de verloren tijd. Ik heb er inderdaad veel tijd mee 

zoek gemaakt, tijd die helemaal niet in dienst stond van wat dan 

ook, louter van ervaringen en indrukken. Een leven in zichzelf. En 

ik heb er een aardig beetje Engels van geleerd en iedereen, in de 

geest van grote verteller, dood gezeurd over dingetjes en ditjes en 

datjes uit het boek. Als ik zeventig ben of zo doe ik het nog eens 

over. Kijken of ik er dan weer zo mee kan lachen.

Zekerheid in onzekere tijden 

De toekomst van beleggen 

De beleggingswereld is hectisch. Stijgende 

en dalende koersen volgen elkaar in snel 

tempo op. Net als economische kansen en 

bedreigingen. In welke regio´s en sectoren 

moet u als belegger in- of uitstappen? 

En nog belangrijker, wanneer? Antwoorden 

vindt u hier. Op vrijdag 26 en zaterdag 

27 november komt de financiële top van 

Nederland in de Amsterdam RAI bij elkaar 

tijdens de 32ste Dag van de Belegger. 

Praat met topbestuurders, luister naar 

bekende analisten en economen, neem 

deel aan interactieve workshops en 

bezoek de informatieve beursvloer. 

Plaatsen zijn gratis, maar beperkt. Schrijf u dus vandaag nog in! 

www.dagvandebelegger.nl 

Gerrit Zalm (CEO ABN AMRO) 

John Rishton (CEO Ahold) 

Ben Noteboom (CEO Randstad) 

Koen Beentjes (CEO BinckBank) 

Ronald Latenstein (CEO SNS Reaal) 

Hans Hoogervorst (Bestuursvoorzitter AFM) 

Nico Bakker (Technisch Analist) 

Sem van Berkel (Optiespecialist & beursexpert) 

Royce Tostrams (Technisch Analist) 

Arie Buijs (Hoogleraar Financiering Universiteit Utrecht) 

En vele andere… 

Goud sponsoren Hoofd mediapartners

VRAAGT ZICH AF 

WANNEER JIJ ONZE 

WERELD KOMT ONTDEKKEN. 

Elke reis levert nieuwe ervaringen op. Simmons & Simmons 

kan putten uit ervaring op drie continenten, en wil die graag 

delen. Vanuit ons splinternieuwe kantoor aan de Amsterdamse 

Zuidas – het nationale centrum voor het internationale 

zakendoen – openen we onze wereld voor jou. 

Simmons & Simmons heeft legio mogelijkheden voor toptalent 

met nationale en internationale ambities. Ben je benieuwd 

hoe Simmons & Simmons het beste van twee 

werelden combineert? Van december 2010 tot en met april 

2011 organiseert Simmons & Simmons Around the world in 

100 days: een serie kennismakingsborrels in ons nieuwe 

kantoor waarbij telkens één regio binnen het Simmons & 

Simmons netwerk centraal staat. Hier kun je op een informele 

manier ontdekken wat onze wereld jou te bieden heeft. 

Kijk voor het complete programma op www.werkenbijsimmons.nl>studenten>agenda, 

of neem contact op onze 

recruiter, Willemijn van Bekkum (T 06 22 9111 65 of 

E willemijn.vanbekkum@simmons-simmons.com ) 

ADVOCATEN NOTARISSEN FISCALISTEN

Novum - JFV Grotius

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?