Waardevol Woerden nr. 8, december 2010 - Gemeente Woerden

Woerden in stukken
In het oude stadsarchief van Woerden wordt onder inventarisnummer 227 een bijzonder
boek bewaard. Er staan vele namen van Woerdense kooplieden en herbergiers
in, die er aangifte van hadden gedaan dat ze artikelen verkochten, waarover
accijnzen (belasting) moest worden betaald. Vanaf 1750 werden die door het gewest
Holland geïnd, daarvoor werd de inning van die belastingen door particulieren
gepacht. Zo moest er belasting worden betaald op bier, wijn, koffi e, thee, zeep, zout,
meel en vlees. In het aangiftenboek staat niet alleen vermeld wie er zulke artikelen
verkocht, maar ook waar ze gevestigd waren.
Het hier afgebeelde blad uit het boek toont
de mensen die in 1750-1751 als ‘wijntappers’
bekend stonden. Wijn werd verkocht
in de herberg De Roos buiten de Rietvelderpoort
(bij de huidige Rozenbrug), in
Het Wapen van Woerden te-genover het
oude stadhuis (waar nu Concordia staat),
in De Oranjeboom aan de Havenstraat,
achter het oude stadhuis (nu een appartementencomplex),
in De Vergulde Eenhoorn,
De Vergulde Koets-wagen en de
Stadsherberg, alledrie in de Hofstraat (het
oostelijk deel van de Voorstraat), in De
Dubbele Sleutels bij de Riet-velderpoort
en in Het Hof van Holland bij de Hofpoort,
respectievelijk aan het westeind en oosteind
van de Voorstraat.
Wist u dat ....
... u onder begeleiding een kijkje kunt nemen
op de recentelijk deels gerestaureerde begraafplaats
Hogewal? De gemeente organiseert
maandelijks rondleidingen voor belangstellenden.
U kunt zich aanmelden bij Hans
Ossebaar via telefoonnummer (0348) 428 454
of via e-mail ossebaar.h@woerden.nl
Deze nieuwsbrief is een uitgave van de gemeente Woerden. Er kunnen geen rechten aan de informatie
worden ontleend. Een overzicht van de gebruikte literatuur is te vinden op www.woerden.nl
Tekst en vormgeving: Rob Alkemade, Hester van den Ende, Jessica Rateland,
Monica Stam, Anne-Marieke Wolters
Redactie: Rob Alkemade, Maria van Kuijk, Jan van Leer, Monica Stam
Afbeeldingen: Archief RHC Rijnstreek en Lopikerwaard, Gemeente Woerden
Alex de Kuijper, Piet Brak, Hazenberg Archeologie
Druk en ondersteuning: Aisa Amier, Bam Salki, Evert Muis
Voor vragen en aanvullingen: waardevol@woerden.nl
Copyright gemeente Woerden, december 2010.
Blad uit het boek 1750-1751
Wist u dat ....
… het pand Rijnstraat 44 in gebruik is
geweest als likeurstokerij? Later is het
als kaaspakhuis gebruikt en op dit moment
is er een Chinees - Indisch restaurant
in gevestigd. Voor meer leuke,
leerzame en historische weetjes over
Woerden kijk op www.grootwoerden.nl
Door een interne reorganisatie gaat het e.a. veranderen in het team van Waardevol Woerden
Aisa, Evert, Jan en Maria: ‘Hartelijk bedankt voor jullie enthousiasme,
inzet en bijdragen bij het verschijnen van de afgelopen acht uitgaven
van de Waardevol Woerden!”
Historie in actie
15 januari 2011
START INDIENINGSPERIODE
BRIM-AANVRAGEN 2011
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
www.cultureelerfgoed.nl
07 en 08 januari 2011
HET WOONHUIS VAN MART VAN
SCHIJNDEL
Rondleiding
Architectuurcentrum Aorta, Utrecht
www.aorta.nl
vanaf 14 januari 2011
ARCHEOLOGIE VAN NEDERLAND
Tentoonstelling
Rijksmuseum voor Oudheden, Leiden
www.rmo.nl
vanaf 14 januari 2011
DE GOUDEN PEELHELM:
FEIT EN FICTIE
Tentoonstelling
Rijksmuseum voor Oudheden, Leiden
www.rmo.nl
21 januari 2011
HET BOEKENPALEIS
Rondleiding Universiteitsbibliotheek
Architectuurcentrum Aorta, Utrecht
www.aorta.nl
04 en 20 maart 2011
ZICHTBARE SPOREN UIT HET
VERLEDEN
Rondleiding/stadswandeling
Architectuurcentrum Aorta, Utrecht
www.aorta.nl
12 maart t/m 12 juni 2011
DE CONSTE VAN GEOMETRIA:
VIJF EEUWEN CARTOGRAFIE IN
HET LAND VAN WOERDEN
Tentoonstelling
Het Stadsmuseum, Woerden
www.stadsmuseumwoerden.nl
t/m 03 april 2011
PROOST!
BIERBROUWEN IN HAARLEM
Tentoonstelling
Archeologisch Museum, Haarlem
www.haarlem.nl
01 april 2011
9e editie SOJA 2011
Symposium Onderzoek Jonge Archeologen
Universiteitsgebouw, Leiden
www.jongearcheologen.nl
t/m 01 juni 2011
GALERIJ VAN LEIDENS
Tentoonstelling
Museum Lakenhal, Leiden
www.lakenhal.nl
WAARDEVOL WOERDEN
Nummer 8
28 december 2010
Nieuwsbrief over de cultuurhistorie van Harmelen, Kamerik, Woerden en Zegveld
Dit is de achtste uitgave van Waardevol Woerden,
nieuwsbrief over de cultuurhistorie van Harmelen, Kamerik,
Woerden en Zegveld. In deze editie staat het thema handel
en handelsgeest centraal.
Mijn monument... Hoofdweg 92
Aan de Hoofdweg in Zegveld ligt ‘Het Lagerhuis’ van
Piet Brak. Het onder het afgewolfde rieten zadeldak gelegen
pand dateert vermoedelijk van rond 1730-1750.
Het pand heeft een rechthoekige plattegrond en wordt
op tweederde van de voorgevel door een brandmuur in
tweeën gedeeld.
Het pand ziet er uit als een woonboerderij, maar is nooit
boerderij geweest. Het pand wordt al generaties bewoond
door rietdekkers en klompenmakers en later was er een
kruidenierswinkel gevestigd (1940-1970). Sinds 1806 is het
pand in eigendom van de familie Brak. Op de rechterhoek
van de woning zijn de sporen van de hondenkar van de
grootvader van Piet Brak nog te zien. Hieraan was goed te
zien dat het pand in de loop der tijd fl ink is weggezakt.
Wist u dat…
… u het (rijks-)monumentenregister van de Rijksdienst voor het
Cultureel Erfgoed online kunt raadplegen? Voor meer informatie
www.cultureelerfgoed.nl.
Eind 2009 is begonnen met de grootschalige restauratie
van het pand. De grootste klus die is uitgevoerd is dat de
woonboerderij 45 centimeter is opgevijzeld. Om dit uit te
voeren moest er in het huis over de gehele oppervlakte een
ontgraving plaatsvinden. Er bleek toen dat er vier oude vloeren
boven elkaar lagen en dat er een oudere (gestapelde)
fundering onder de huidige fundamenten zat. Ter plaatse
van de brandmuur waren er zelfs twee oudere funderingen
boven elkaar te zien.
Het Lagerhuis als kruidenierswinkel, 1940-1970
Het Lagerhuis, 2010
Naast het opvijzelen zijn ook de gevels en de indeling
van het pand weer teruggebracht naar het tijdsbeeld van
1920. De bestaande ramen, geplaatst in 1963, zijn daarbij
vervang-en door twee smallere schuiframen. Ontbrekende
stenen zijn weer ingeboet. Met een paar jaar zullen deze
restauratiewerkzaamheden niet meer zichtbaar zijn.
Op de vraag wat de grootste uitdaging was in dit project
antwoordt Piet Brak:”Dat is toch wel het eerste gedeelte geweest,
het opvijzelen. Met name tijdens de voorbereidende
werkzaamheden kwamen we allerhande onverwachte zaken
tegen die opgepakt moesten worden voordat we verder
konden”.
Het zichtbare hoogteverschil na het opvijzelen, 2010
De nieuwsbrief is gratis af te halen bij het stadhuis, het VVV,
het Hofpoortziekenhuis, het stadsmuseum, de bibliotheken van
Harmelen, Kamerik, Woerden en Zegveld en het Infocentrum op
het Defensie-eiland.
U kunt zich aanmelden voor de digitale nieuwsbrief via waardevol@
woerden.nl. Ook vindt u de nieuwsbrief op www.woerden.nl.
De volgende Waardevol Woerden verschijnt op 29 maart 2011.

Bouw en herbouw: een gevecht tegen de bodemdaling in Zegveld
Het Lagerhuis is gelegen aan de zuidrand van de historische
dorpskern van Zegveld. Zegveld bestond van
oudsher uit twee polders: de polder Zegveld (het gebied
rond de Zegveldse wetering) en de polder Zegvelderbroek
(tussen de huidige Molenweg, Milandweg en
de Oude Meije).
In de polder Zegvelderbroek lag in de twaalfde eeuw het
dorpje Mi, een bewoningslint met kerk langs de Oude Meije.
Vermoedelijk naar aanleiding van schermutselingen tussen
Holland en het Sticht in de 13e eeuw verplaatsten de
boerderijen zich van de Meije af het veen in. Rond die tijd
is ook de kerk in de polder Zegveld gesticht ter vervanging
van de kerk van Mi. Dit doet vermoeden dat het lint
langs de wetering in de polder Zegveld in ieder geval vanaf
die tijd bewoond is. Tot nu toe is niets bekend van deze
vroegste bewoning. De ontgravingen binnen het Lagerhuis
bieden een eerste inzicht in de archeologie van Zegveld en
doen vermoeden dat binnen de historische dorpskern van
Zegveld vele lagen bewoning aanwezig zullen zijn.
Voor het herstel van de woning van Piet Brak is slechts tot
1,20 m ontgraven. Tot op die diepte zijn echter al resten van
bakstenen funderingen van twee eerdere woningen en vier
plavuizen vloeren aangetroffen. De twee jongste vloeren
volgden dezelfde contour als de huidige woning, afgezien
van een latere uitbreiding aan de achterzijde. De op één na
oudste was iets breder aan de noordwestzijde. Hieronder
zijn nog liggende balken en gemetselde poeren gezien,
maar deze zijn niet verder blootgelegd. Per bouwfase bleken
verschillende vloeren aangelegd.
Op deze kaart van de gebroeders Vingboons uit 1670 zijn de
Zegveldse polders goed zichtbaar. Ook zien we de kerk en de
bewoning langs de wetering.
Meerdere fases van de funderingen onder het Lagerhuis. De rode
bakstenen van de oudste fase zijn net in de bodem zichtbaar.
Duidelijk was dat de bewoners last hadden van de drassige
veengrond waarop de bebouwing langs de wetering gebouwd
is. Door het gewicht zakte het huis steeds weg en zij zagen
zich dan ook genoodzaakt om maatregelen te nemen.
Tweemaal hoogden zij de grond binnen de woning eenvoudigweg
op en legden een nieuwe vloer aan. Dit beperkte
wel de stahoogte op de begane grond. Andere keren was
dit wellicht niet voldoende. Het ligt voor de hand om aan te
nemen dat de twee herbouwfases van de woning gerelateerd
zijn aan de voortdurende inklinking van de grond. In
welke periode de vloeren en funderingen precies gedateerd
moeten worden is onbekend. Vermoedelijk gaat het om de
17e of 18e eeuw. Het aardewerk dat gevonden is onder de
woning dateert grofweg vanaf de 16e of 17e eeuw, maar
kan afkomstig zijn uit grond die ter ophoging aangevoerd
is. Overigens is een onderdeel van deze huizen mogelijk
nog steeds zichtbaar in de gevel van het 18e-eeuwse huis;
onder de naam Lagerhuis is een haardsteen van rond 1600
ingemetseld.
Haardsteen met het wapen van Prins Maurits in de voorgevel van
het Lagerhuis.
Wist u dat ....
... op 14,15 en 16 april 2011 de Nationale Restauratiebeurs 2011
plaatsvindt in de Brabanthallen in Den Bosch?
Zaterdag 16 april is de Dag van de monumenteneigenaren. U
kunt dan terecht voor advies, praktische informatie en productdemonstraties.
Meer informatie vindt u op www.restauratiebeurs.nl
Wist u dat ....
… op 09 december j.l. het boek Romeinen in Woerden, het
archeologisch onderzoek naar de militaire bezetting en de
scheepvaart van Laurium is gepresenteerd?
Het boek geeft een overzicht van het archeologische onderzoek
dat is uitgevoerd naar Woerden in de Romeinse Tijd. En
bevat ruim 600 vondstfoto`s, illustraties en reconstructies! Het
komende jaar (2011) is uitgeroepen als het jaar van de Romeinen
in Woerden.
Toen en thans
De oude foto toont de Dorpsstraat in Harmelen aan het begin
van de vorige eeuw. De foto is genomen in de richting
van de brug. Alleen de toren van de Nederlands Hervormde
kerk en een puntje van het dak achter de bomen is in de
huidige situatie nog terug te zien.
In de tijd, dat er nog nauwelijks auto’s op de weg waren
en zowel slager Van Schaik (fi ets met mand) als belastingontvanger
Hemmes (met fi ets naast de paal) zich nog rijwielend
door het dorp verplaatsten, was op de plaats waar
nu Huize Gaza staat, de Rooms-Katholieke pastorie gevestigd.
De tuin van die pastorie is links te zien. De huidige
kapel bij Huize Gaza, die achter de pastorie stond, was tot
1917 de Rooms-Katholieke kerk van Harmelen. Helemaal
rechts, met luiken, was het winkeltje van Van Hof, daarnaast
het huis van de belastingontvanger en vervolgens de slagerij
van Van Schaik. De bomen verdwenen, fi etsen werden
auto’s. Maar de Dorpsstraat bleef, met de Kalverstraat, de
winkelstraat bij uitstek.
Wist u dat ....
... de Stichting Stadsherstel, ondanks eerdere berichtgeving, niet
wordt opgeheven? De Stichting is dan ook nog steeds op zoek
naar cultuurhistorisch waardevolle objecten in één van de kernen
of het landelijk gebied dat zij kunnen aankopen en vervolgens
door restauratie voor nieuw gebruik geschikt kunnen maken.
Voor meer informatie over de stichting zie www.stadsherstelwoerden.nl
Wat is .... opvijzelen?
Opvijzelen is een regelmatig gebruikte term binnen onze gemeente.
Een aanzienlijk gedeelte van de bebouwing in het
buitengebied heeft last van wegzakken of scheefstand door
(ongelijkmatige) zakkingen in de bodem.
Opvijzelen is de verzamelterm voor verschillende technieken die
er voor zorgen dat bouwwerken opgetild en waarnodig rechtgezet
worden.
Lagerhuis
In de situatie van het opvijzelen van de vloer van het Lagerhuis
is als volgt te werk gegaan:
Allereerst zijn er buispalen aangebracht ten behoeve van de
nieuwe paalfundering. Vervolgens zijn er inkassingen onder de
oude fundering op staal uitgegraven. Daarna is een betonnen
gewapende vloer aangebracht die onder de woning en de oude
fundering doorloopt. De woning is daarmee als het ware op een
dienblad komen te staan.
De buispalen zijn bij het storten van de vloer vrijgehouden. In
deze nieuwe vloer zijn vijzelankers ge-plaatst waaraan de vloer
omhooggetild kan worden. Op de buispalen is de vijzelinstallatie
geplaatst. Vervolgens is de nieuwe betonnen vloer (met daarop
de woning) ‘opgevijzeld’ tot het gewenste niveau. Tot slot zijn de
vijzelpunten gefi xeerd en zijn de sparingen rond de buispalen
met beton opgevuld als ook de uitkassingen.
De Dorpstraat, begin twintigste eeuw
De Dorpstraat, 2010