les jeunes historiens ont la parole - Centre for Historical Research ...

More documents

Recommendations

Info

Studiedag voor jonge historici – Eerste Wereldoorlog – Tweede Wereldoorlog Journée d’étude “jeunes historiens” – Première Guerre mondiale – Seconde Guerre mondiale Pieter-Jan Van Gucht (UGent) Spionitis in de Eerste Wereldoorlog. Een bijdrage aan de geschiedenis van de Belgische Augusterlebnis Het beeld van de Belgische entrée en guerre waarbij een eensgezind volk zich achter Vorst en Regering schaarde ter verdediging van de eer en integriteit van het vaderland werd door recente literatuur reeds scherp bijgesteld. We weten vandaag immers dat er niet enkel sprake was van eendrachtig patriottisme; ook paniek en chaos maakten deel uit van de volksreactie op het Duitse ultimatum aan België uit de begindagen van augustus 1914. Zeker in de steden leek de bevolking bijvoorbeeld in de greep te zijn van een sterk anti-Duits ressentiment, geuit in rellen en de jacht op Duitse spionnen. In de lijn van Stéphane Audoin-Rouzeau en Annette Becker kunnen deze fenomenen aangehaald worden als illustraties van het zelf-mobiliserende effect dat het uitbreken van de oorlog had op de bevolking van de deelnemende landen. Met deze verhandeling werd in de eerste plaats getracht om op bescheiden schaal na te gaan of het feitelijke bronnenmateriaal deze visie wel ondersteunt, een compleet en genuanceerd beeld op de Belgische Augusterlebnis is immers vooralsnog niet voorhanden. De Belgische entrée en guerre blijft met andere woorden een valabel en interessant onderzoeksonderwerp dat onze aandacht verdient. Het van naderbij bekijken van, in casu, de spionnenkoorts die zich voordeed bij de Belgische bevolking kan ons zo op zeer directe manier inzicht verschaffen in een aantal aspecten van de nieuwe vorm van oorlog die in 1914 aan de einder verscheen. Het feitelijke bronnenonderzoek werd op uitgebreide wijze omkaderd. Op theoretisch vlak werd ingegaan op de culture de guerre-stelling en enkele nauw hieraan gelieerde begrippen. Op historisch vlak werd aandacht besteed aan drie brede thema's: de situatie van de staat België in de periode net voor 1914, de Duitse kolonie in België en de Belgische entrée en guerre. De nauwgezette verwerking van de Brusselse Rijkswachtarchieven die de schriftelijke neerslag vormen van de behandeling van enkele honderden spionagezaken vormt dan de kern van dit werk. Teneinde het potentieel van het onderzochte materiaal maximaal te benutten werd daarbij getracht om rekening te houden met alle aspecten van de bron. Zo werd ingegaan op het tijdskader waarin elk dossier zich afspeelde, op de identiteit van de verklikker en zijn eventueel opgegeven motieven, op de verdachtmaking zelf en op de behandeling die de betrokken autoriteiten aan de zaken gaven, dit alles met interessante conclusies tot gevolg. Enerzijds is een duidelijke ondersteuning te vinden voor de stelling dat de Brusselse bevolking blijk gaf van een 'zelfmobilisatie' naar aanleiding van het Duitse ultimatum. De tijdssituering van de onderzochte zaken, de terugkeer van patriottisch/nationalistisch geïnspireerde elementen in de geuite motieven van verklikkers, de verdachtmakingen zelf en de 'absurditeit' van de gemaakte beschuldigingen lijken allemaal te wijzen op een sterk 'etnisch' facet van het gehele fenomeen. Verklikkers leken, onder 'invloed' van de heersende oorlogscultuur, 'te zien wat ze willen zien'. De zoektocht naar 'de Duitse spion' komt in dit licht naar voren als een onbewust coping mechanism dat de bevolking toelaat zichzelf in te schakelen in de oorlogsinspanningen en aldus 'bij te dragen' en de eigen onzekerheden weg te nemen. Deze interpretatie gaat echter voorbij aan wat we de 'andere zijde' van de bekomen onderzoeksresultaten kunnen noemen. Het sterke overwicht aan anonieme verklikkingen, gecombineerd met de extreme laagdrempeligheid van de 'daad' op zich (een volstrekt anonieme postkaart naar de Rijkswacht volstond) doet op zich al twijfelen aan de oprechtheid van vele geuite beschuldigingen. Dat persoonlijke afrekeningen en verklikkingen 6
Studiedag voor jonge historici – Eerste Wereldoorlog – Tweede Wereldoorlog Journée d’étude “jeunes historiens” – Première Guerre mondiale – Seconde Guerre mondiale gedaan uit economische afgunst voorkwamen lijkt, de situatie van de Duitse kolonie in Brussel indachtig, zeer plausibel. Deze mogelijkheid vindt ook in een aantal duidelijke voorbeelden rechtstreekse ondersteuning. Een genuanceerd besluit dringt zich dan ook op: de bestudeerde verklikkersbrieven in hun geheel bestempelen als illustratie van de oorlogscultuur van de Eerste Wereldoorlog is mijns inziens een sterke overdrijving. Slechts een eerder beperkte groep dossiers lijkt hiervoor ten volle in aanmerking te komen en dan gaat het vooral om de verklikkingen afkomstig van niet-anoniem gebleven burgers. Voor de overige gevallen, een grote meerderheid, is echter meer voorzichtigheid geboden en dienen we aandacht te hebben voor een breed scala aan andere elementen die niet noodzakelijk passen in een culture de guerre-denken. De gegevens wijzen ons op de mogelijkheid dat nijd, opportunisme, persoonlijke conflicten en een foutief (ook deels door de overheid opgeklopt) beeld van 'de spion', een veel grotere rol hebben gespeeld dan aanvankelijk werd gedacht. Tenslotte werd ook getracht een antwoord te formuleren op enkele aanvullende onderzoeksvragen. Zo werd middels het doornemen van persoonlijke vreemdelingendossiers nagegaan hoe Duitsers die geconfronteerd werden met een (al dan niet valse) beschuldiging van spionage hierop reageerden. De informatie in de hiertoe onderzochte documenten vormt een duidelijke illustratie bij de verschillende moeilijkheden waarmee Duitsers in België werden geconfronteerd bij het uitbreken én beëindigen van de Eerste Wereldoorlog. De tweede gemaakte 'zijsprong' draait rond het vraagstuk of de spionnenkoorts enige feitelijke basis had; was er daadwerkelijk reden tot ongerustheid over grootschalige geheime operaties in de schoot van de Belgische samenleving? Uit de literatuur ter zake lijkt in elk geval naar voren te komen dat Duitsland wel degelijk een relatief correct beeld had van onder andere de mate van Belgische militaire paraatheid. De bron van deze informatie bij elementen uit de Duitse kolonie plaatsen lijkt echter geheel ongegrond. 7
Page 1 and 2: STUDIEDAG VOOR JONGE HISTORICI JOUR
Page 3 and 4: Studiedag voor jonge historici - Ee
Page 5: Studiedag voor jonge historici - Ee
Page 23 and 24: Romain SACCO (ULg) Studiedag voor j
Page 25 and 26: Romain SACCO (ULg) Studiedag voor j

les jeunes historiens ont la parole - Centre for Historical Research ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?