les jeunes historiens ont la parole - Centre for Historical Research ...

Studiedag voor jonge historici – Eerste Wereldoorlog – Tweede Wereldoorlog
Journée d’étude “jeunes historiens” – Première Guerre mondiale – Seconde Guerre mondiale
Aurélie LORENT
(UCL)
Beloning voor oorlogsdaden : het gevoel van erkenning ten aazien van het
Vaderland bij Franstalige soldaten aan de hand van de toekenning van officiële
eervolle onderscheidingen (1914-1939)
Onze verhandeling benadert de Eerste Wereldoorlog vanuit een specifieke invalshoek, namelijk
het gevoel van erkentelijkheid van Belgische frontsoldaten. Dit gevoel werd in de hand gewerkt
door het systeem van officiële eervolle onderscheidingen, die soldaten verkregen omdat ze tijdens
de oorlog bepaalde daden hadden gesteld. Onze studie beslaat dus een specifieke tijd en een
specifieke plaats, met name België tussen 1914 en 1939. Deze keuze laat zich gemakkelijk
verklaren: vanaf 1914 immers, en dat tot aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, riep de
Belgische staat een hele reeks decoraties en insignes in het leven, zowel militaire als burgerlijke,
gelieerd aan de oorlogsfeiten. De Belgische eervolle onderscheidingen met betrekking tot de
Eerste Wereldoorlog zijn erg talrijk. Ze vertellen iets over de manier waarop de Staat zich
erkentelijk wilde tonen ten aanzien van zijn burgers en zijn militairen.
Zoals de titel van onze verhandeling aangeeft, gaat onze aandacht uit naar een specifieke groep:
de soldaten. Deze studie houdt dus geen rekening met burgerpersonen. Onder ‘soldaat’
(‘combattant’) verstaan we “elke man die deel uitmaakt van de strijdende krachten of met hen
samenleeft in de vuurlinie, in de loopgraven of in de soldatenkwartieren, die deel uitmaakt van de
ambulancedienst aan het front of van de lagere bevelstructuren.” 8 Deze definitie hebben we
geplukt uit een studie van publicist en oud-strijder Jean Norton Cru. 9 De definitie omvat dus ook
mannen die geen wapens hebben gedragen en waarvan de functie ook geen wapendracht
impliceerde, zoals het medische frontpersoneel en de officieren van lagere rang. Ons onderzoek
houdt dus geen rekening met het gevoel van erkentelijkheid van de ‘militairen van de
achterhoede’: de militairen die een bureaufunctie bekleedden of die in de opleidingscentra
werkten (groepen aan wie overigens veel decoraties werden toegekend). Er moet opgemerkt
worden dat de oorlog op zich een onderscheid heeft opgelegd dat was gebaseerd op de
blootstelling aan gevaar, en niet langer op het al dan niet dragen van wapens – een gegeven dat
zijn betekenis wat had verloren tijdens dit conflict. 10 Onze interesse gaat dus uit naar het
specifieke, soms positieve, soms negatieve discours van de groep die werkelijk ‘strijders’ werd
genoemd, en dat in verband met het systeem van toekenning van eervolle onderscheidingen. Ons
8
J.-N. CRU, Témoins. Essai d’analyse et de critique des souvenirs des combattants édités en français de 1915 à
1928, Nancy, 1993 (1929), p.10.
9
Jean Norton Cru (1879-1949). Écrivain français ayant participé à la Première Guerre mondiale. Cru est
surtout connu pour avoir entrepris une étude des ouvrages de guerre écrits en français (ce compris certains
livres de guerre belge) en les classant selon leur valeur de témoignage. Son ouvrage, intitulé Témoins Essai
d’analyse et de critique des souvenirs de combattants édités en français de 1915 à 1928, se base sur son
expérience de combattant, mais aussi sur une abondante documentation [cartes d'état-major, journaux de
marches (...)]. Ainsi il critique plus de 300 récits publiés de soldats. Cet ouvrage suscitera la polémique,
notamment parce qu’il remet en cause le caractère véridique de certains romans célèbres tel que Le Feu
d'Henri Barbusse pour ne citer que lui. (Informations tirées du site :
http://www.crid1418.org/temoins/2008/02/20/cru-jean-norton-1879-1949, consulté le 8 août 2012; M.
DEAUVILLE, Dernières fumées, Bruxelles, 1937, p.339.)
10
B. BENVINDO, Des hommes en guerre. Les soldats belges entre ténacité et désillusion 1914-1918, Bruxelles,
2005, p.12.
20