les jeunes historiens ont la parole - Centre for Historical Research ...

Studiedag voor jonge historici – Eerste Wereldoorlog – Tweede Wereldoorlog
Journée d’étude “jeunes historiens” – Première Guerre mondiale – Seconde Guerre mondiale
Guldensporenslag in de Eerste Wereldoorlog is daarmee het schoolvoorbeeld van de complexiteit
van het collectief geheugen van de West-Vlaamse soldaten.
Een aantal andere belangrijke historische verwijzingen versterken het Belgisch gevoel van
onafhankelijkheid, met voor de hand liggende gebeurtenissen zoals de Belgische revolutie en 21
juli 1831, maar ook oudere verhalen, zoals die van de dappere Belgen van Caesar en de
Bourgondische periode. Ze legitimeren de verdediging van het Belgisch vaderland en geven de
soldaten een doel. Interessant is dat de specifiek Vlaamse identiteit in de frontblaadjes op een
andere manier benaderd wordt. Aan de hand van de glorie van het Vlaams verleden, de Vlaamse
steden, schrijvers en schilders wordt de universele betekenis van ‘Vlaanderen’ benadrukt. In deze
Vlaamse context is het woord ‘voorouders’ heel belangrijk: het wijst op een meer affectieve band
met het Vlaamse vaderland, in contrast met het doelgerichte vechten voor een Belgische
neutraliteit. West-Vlaamse soldaten zijn Belgen met een Vlaamse ziel, althans, dat kan als
conclusie na dit onderzoek gesteld worden. In de frontblaadjes zelf blijkt eerder dat men niet altijd
weet waar Vlaanderen ophoudt en België begint.
Het ‘vaderland’ betekent voor de soldaten: de plaats waar ze zich thuis voelen. Op die manier
vormt de eigen stad, de eigen gemeente of de eigen streek het kernpunt van wat de West-
Vlamingen zich bij een vaderland voorstellen. Dit derde luik, dat de verwijzingen naar de eigen
gemeente- en streekgeschiedenis behandelt, is voor de soldaten in de Eerste Wereldoorlog even
belangrijk als de grote Belgische en Vlaamse historische beelden. Het verleden van de eigen
streek toont de eigenheden van de stedelingen en hun trots voor geuzennamen en voor de
vroegmiddeleeuwse kersteningen. Het vult het beeld van hierboven aan: zowel de Belgische
nationaliteit als de Vlaamse ziel van de soldaat vinden hun fundamenten onder de eigen kerktoren.
Deze scriptie toont ten slotte aan dat het collectief geheugen en de manier waarop mensen omgaan
met het verleden even belangrijk zijn als de academische geschiedschrijving. Hedendaagse
historici hebben er belang bij in om te zien dat er meer manieren bestaan om met het verleden om
te gaan dan alleen de methodes die werden vastgelegd in de historische discipline. De theorie van
het collectief geheugen kan dienen als instrument om aan te tonen hoe geschiedenis leeft in de
maatschappij. Aan de hand van de casus van de Eerste Wereldoorlog in West-Vlaanderen wordt
in deze scriptie de manier waarop het verleden steeds aan het heden aangepast wordt, aangetoond.
Het feitelijke verleden, dat wat echt heeft plaatsgevonden in de geschiedenis, wordt dankzij het
collectief geheugen van een gemeenschap – zoals de negentiende-eeuwse ‘natie’ – aangevuld met
wat het doorheen de eeuwen aan betekenis gekregen heeft.
De geschiedenis wordt op die manier zoveel complexer – het verleden gebeurt niet één keer maar
talloze keren; het verhaal hangt namelijk af van welke betekenis het heden eraan geeft.
Verschillende partijen gebruiken dezelfde gebeurtenis om verschillende redenen en schrijven de
historische feiten extra eigenschappen toe. Onvermijdelijk worden ook die toegeschreven
elementen de eigenlijke onderdelen van de gebeurtenis. Een hedendaagse historicus zou niet als
doel moeten hebben alleen de echte geschiedenis te willen reconstrueren, maar probeert in het
ideale geval ook de betekenis van het verleden te achterhalen in de nasleep van de feiten, tot op
vandaag. Dit idee zorgt voor een nieuwe kijk op het verleden: een onderzoek naar de gelaagdheid
van het verleden vertrekt vanuit de noodzaak los te komen van de chronologie zoals die er tot nu
toe was, want elke periode voegt iets toe aan wat vroeger plaatsvond. Het is een andere
tijdsbeleving dan degene die we tot nu gewoon zijn. Dat is volgens mij de meest recente uitdaging
voor historici: omgaan met andere belevingen van tijd en van historiciteit.
11