les jeunes historiens ont la parole - Centre for Historical Research ...

Studiedag voor jonge historici – Eerste Wereldoorlog – Tweede Wereldoorlog
Journée d’étude “jeunes historiens” – Première Guerre mondiale – Seconde Guerre mondiale
Isabeau DELAEY
(UGent)
Het verleden leeft in ons! Een analyse van de West-Vlaamse frontblaadjes
uit de Eerste Wereldoorlog als dragers van het collectief geheugen
Het collectief geheugen van een gemeenschap is verantwoordelijk voor zijn identiteit. Het
verleden van een gemeenschap maakt die gemeenschap tot wat hij vandaag is: het verleden is via
het geheugen permanent in de identiteit aanwezig. Oorlogen en conflicten doen gemeenschappen
met een versterkt enthousiasme teruggrijpen naar hun verleden. Dat doen ze vanuit de behoefte
hun eigen identiteit opnieuw te bevestigen, omdat die door het conflict verstoord wordt. Dat
verstoren was ook wat gebeurde met de Belgische – neutrale – identiteit in de Eerste
Wereldoorlog.
Na afloop golden de Eerste Wereldoorlog en de wapenstilstand van 1918 als historische referentie
voor latere conflicten in België, met name voor de Tweede Wereldoorlog. Het doet de vraag
rijzen naar de historische beelden waarnaar men dan in die Eerste Wereldoorlog refereerde. De
periode van de Eerste Wereldoorlog wordt aanzien als het einde van een door nationalisme
gekenmerkte lange negentiende eeuw. Welke natie was voor de soldaten het belangrijkst, aan
welk verleden hechtten ze waarde? Is dat een Vlaams verleden of een Belgisch verleden? Heeft de
keuze voor een bepaald historisch beeld implicaties voor je nationale gezindheid? Om deze
vragen – althans gedeeltelijk – op te lossen, onderzocht ik de historische referenties die in de
West-Vlaamse frontblaadjes terug te vinden zijn.
Frontblaadjes, in België tot op heden een vrij ondergewaardeerde bron voor historisch onderzoek,
werden gedurende de oorlog binnen vrijwel alle legers uitgedeeld. De Belgische frontbladen van
de Eerste Wereldoorlog zijn binnen deze omvangrijke collectie uniek. Door de staat van bezetting
waarin het land zich plots heel snel bevindt, zaten vrienden, familieleden, bekenden, stedelingen
en dorpelingen gedurende de oorlog verspreid. Anders dan de andere Europese frontpers, met
name de Britse en de Franse, die hun respectieve soldaten aan het front vooral ontspanning wilden
bieden, ontstaan de Belgische frontbladen omdat het onmogelijk wordt om vlot tussen de bezette
en de verdedigde landsdelen te communiceren. De bladen verschijnen vanaf begin 1915, vanuit
het initiatief om de correspondentie van en naar het front te bundelen om op die manier zoveel
mogelijk soldaten te bereiken. Deze frontblaadjes worden gekenmerkt door een engagerende en
motiverende toon. Ze willen de soldaat zowel aanmoedigen als geruststellen.
Dit doen de redacteurs van de frontblaadjes mede aan de hand van historische verwijzingen. Elk
van deze verwijzingen werd weerhouden in functie van mijn onderzoek. Zo werd al snel duidelijk
dat een aantal beelden uit het verleden frequenter terugkeren en meer aandacht dan andere
verdienen. De Guldensporenslag is een voorbeeld van zo’n belangrijke historische referentie. De
soldaten vinden in dit conflict analogieën voor de toestand waarin zij zich bevinden. Het leidend
thema van de vreemde bezetter komt terug en versterkt het Belgisch nationaal gevoel van
onafhankelijkheid. Het refereren naar de Guldensporenslag dekt daarbij een dubbele lading.
Enerzijds heeft de Guldensporenslag een betekenis voor de Belgische identiteit van de soldaten:
het was immers Koning Albert I zelf die hen op 14 augustus 1914 opriep deze slag te herinneren.
Het was gedurende de natievorming van de Belgische staat een belangrijke episode in de
Belgische nationale geschiedenis. Maar anderzijds is het een slag die wordt aangewend om de
Vlaamse trots aan te wakkeren, tegen Franstalige overheersing. De casus van de
10