Download - Stichting de Vonk

De daad bij het woord
Activerend onderzoek naar de diaconie in Groot Breda
Uitgevoerd in opdracht van het Stedelijk Diaconaal Beraad Breda e.o.

Inhoudsopgave
Voorwoord 3
1. Het onderzoek 5
2. Diaconie 7
3. De praktijk van diaconie in Groot Breda 11
4. De vrijwilligers 19
5. Maatschappelijke noden in Groot Breda 23
6. Nieuwe kansen voor de diaconie 31
7. Conclusies en aanbevelingen 35
Bijlagen 39
A. De diaconale activiteiten in de parochiekernen nader bekeken 41
B. Platform De marge in Beeld 2 47
2
Pag.
C. Literatuuroverzicht 49

Voorwoord
Door de samenvoeging van de parochies tot grotere verbanden, is bezinning op de plaats en de uitvoering van de
diaconie noodzakelijk. De ontwikkelingen in de katholieke kerk, de afname van het kerkbezoek en de vergrijzing
van het vrijwilligersbestand dat zich inzet voor de diaconie, baren de pastores diaconie en de vrijwilligers zorgen
over het voortbestaan ervan. Tijdens de Impulsdagen voor de diaconale werkers en vrijwilligers kwam naar voren
dat het zinvol is te inventariseren wat er aan diaconale activiteiten plaatsvindt en waar kansen liggen om de
praktijk van de diaconie toekomstbestendig te maken.
In vervolg hierop heeft het Stedelijk Diaconaal Beraad Breda e.o. besloten om een onderzoek te laten doen naar
de actuele stand van de diaconie in de drie samenwerkingsverbanden en de Centrumparochie van Breda met als
doel aanknopingspunten te vinden voor een revitalisering van de diaconie in Groot Breda.
Stichting De Vonk, katholieke instelling voor maatschappelijk activeringswerk en als zodanig werkzaam in het
bisdom van Breda, is gevraagd om het onderzoek te doen.
Wij zijn blij dat we het rapport De daad bij het woord, met daarin de resultaten van het onderzoek kunnen
presenteren aan alle betrokkenen in Groot Breda. Wij hopen dat het rapport de lezer zal inspireren en zal
bijdragen aan de bezinning op de diaconie van de toekomst en bij zal dragen aan de uitvoering daarvan in de
parochiële samenwerkingsverbanden.
Frans Verkleij,
voorzitter stuurgroep
Dank aan de leden van de stuurgroep die betrokken zijn geweest bij de totstandkoming van het rapport. Dat zijn
de pastores mevrouw Dorothé IJsseldijk, en de heren Jan Hopman en John Mersel, mevrouw Meintje Jansen,
voorzitter van de Regionale Caritas Breda en mevrouw Betsy Thijssen, secretaris van het SDBB e.o.
Onze dank gaat eveneens uit naar het Skanfonds en de stichting Porticus
die dit onderzoek hebben gefinancierd.
3

1. Het onderzoek
“Er wordt veel goed gedaan, maar men vergeet het te vertellen.”
Het Stedelijk Diaconaal Beraad Breda e.o. (SDBB e.o.) is een koepel voor de pastores belast met diaconie en de
diaconale werkers in Groot Breda, werkzaam in de drie parochiële samenwerkingsverbanden en de parochie
Breda Centrum en het Annahuis. De activiteiten van het SDBB e.o. worden bekostigd door de Regionale caritas
Breda (RCB).Tijdens de bijeenkomsten van het SDBB wordt de voortgang in de diaconale activiteiten besproken,
ervaringen en gegevens uitgewisseld en gezamenlijke diaconale activiteiten voorbereid, zoals de jaarlijkse
vredesnoveen en kaarsenactie. Het SDBB organiseert tevens de zogenaamde impulsdagen voor diaconale
werkers en vrijwilligers. Tijdens een van deze dagen bleek er behoefte te bestaan aan een heroriëntatie op de
diaconale praktijk. Men had het gevoel dat de diaconie aan kracht had ingeboet, terwijl men tegelijkertijd
constateerde dat de diaconie harder dan ooit nodig is.
Impulsdag
Stichting De Vonk, instelling voor katholiek maatschappelijk activeringswerk in Tilburg, is vervolgens benaderd
om een studiedag te verzorgen over de kansen en bedreigingen, de sterktes en de zwaktes van de diaconie in
Groot Breda. Aan deze dag in het Annahuis werd door een twaalftal betrokkenen bij de diaconie en afkomstig uit
de parochies en de caritas deelgenomen. De conclusie van deze dag was dat revitalisering van de diaconie
noodzakelijk is. Vervolgens is een werkgroep bestaande uit de agendacommissie van het SDBB, enkele pastores
diaconie, diaconale werkers en De Vonk een plan uitgewerkt om deze revitalisering projectmatig aan te gaan
pakken. Dit plan is voorgelegd aan de parochies voor het benodigde draagvlak voor de uitvoering en voor het
aanvragen van fondsen ter financiering van het plan. Het draagvlak bleek echter onvoldoende om het projectplan
namens de parochies in de oorspronkelijke omvang voor te leggen aan fondsen. Vervolgens is besloten om het
plan op te knippen in twee delen: deel A, het inventariseren van de huidige diaconale praktijk en het onderzoeken
van kansen voor revitalisering en deel B, het op basis van de uitkomsten van deze inventarisatie projectmatig
versterken van de diaconale praktijk.
Voor deel A zijn fondsen geworven en op 1 september 2012 ging de uitvoering van start.
De vraagstelling voor het inventariserend onderzoek is als volgt geformuleerd:
A. Wat zijn de huidige diaconale activiteiten in de parochies, hoe verlopen die naar opvatting van de
uitvoerders en wat zijn de succesfactoren en de tegenwerkende krachten die de diaconale praktijk
bevorderen dan wel belemmeren?
B. De diaconale vrijwilligers: wie zijn ze, wat doen ze en waarom? En ook: wat is de ideale diaconie?
Deze vragen zijn eveneens voorgelegd aan enkele pastores en diakens die betrokken zijn bij de
diaconie in Groot Breda.
C. Het derde deel van de inventarisatie betreft de noden in de samenleving. Welke noden komt men
tegen en wat is de rol van de diaconie bij het bestrijden hiervan, of welke zou deze kunnen zijn?
De vragen hierover zijn niet alleen voorgelegd aan de respondenten uit de parochies, maar ook aan
medewerkers van de hulpverlening, de maatschappelijke opvang en de gemeente.
D. Tot slot: waar liggen de kansen voor de diaconie in de nieuwgevormde samenwerkingsverbanden
en op welke wijze kan deze toekomstbestendig worden gemaakt.
Dit rapport bevat de weerslag van de uitkomsten en op basis daarvan worden conclusies getrokken en
aanbevelingen gedaan voor de revitalisering van de diaconie in de nieuwgevormde samenwerkingsverbanden en
de Centrumparochie Breda.
Het inventariserend onderzoek
De respondenten
De stuurgroepleden hebben in eigen kring gekeken naar vrijwilligers, pastores en diakens die voldoende bij de
diaconale praktijk zijn betrokken om daar uitspraken over te kunnen doen. De leden van de stuurgroep hebben
hen gevraagd of ze mee wilden werken en dat bleek bij de meesten het geval. Vervolgens zijn door de
5

onderzoeker met hen afspraken gemaakt voor een interview. In totaal is door 21 vrijwilligers, 2 pastores en 2
diakens, afkomstig uit de parochies van de vier samenwerkingsverbanden meegewerkt. Er is eveneens met 2
ouderlingen, betrokken bij de protestante diaconie, gesproken. De informatie die hieruit is verkregen is niet
meegenomen in de verwerking van de gegevens, maar alleen indirect meegenomen in het rapport.
De keuze van de respondenten is een redelijk willekeurige, behalve dan dat zij allemaal actief betrokken zijn bij
de parochiële en/of bovenparochiële diaconale activiteiten en uit geheel Groot Breda afkomstig zijn.
Sommige respondenten rapporteerden alleen over de activiteiten van hun ‘eigen’ kerkparochie in het
samenwerkingsverband, anderen betrokken daar ook de activiteiten bij van de andere parochies waarmee wordt
samengewerkt. Deze inventarisatie geeft geen sluitend beeld van alle diaconale activiteiten in de drie
samenwerkingsverbanden en de centrumparochie, maar een representatieve inkijk in wat er in de parochies
gebeurt en waar er tussen parochies wordt samengewerkt op diaconaal vlak.
Aan de vrijwilligers onder de respondenten zijn niet alleen vragen voorgelegd over de diaconale activiteiten en
hun kijk op de diaconie, maar ook over henzelf, hun inspiratie en hun diaconale wensen voor de toekomst.
In hun antwoorden kunnen we aanknopingspunten ontdekken over hoe nieuwe vrijwilligers zijn aan te spreken en
te motiveren tot diaconaal handelen. Dit onderdeel is in een apart hoofdstuk opgenomen.
Samenwerkingsverbanden
Groot Breda omvat, behalve de Centrumparochie, drie samenwerkingsverbanden te weten Breda West, waarvan
de parochie Nazareth en Maria ten Hemelopneming, Prinsenbeek, deel uitmaken, het samenwerkingsverband
Breda Zuid, bestaande uit de Jeruzalemparochie, Petrus en Paulus, Maria parochie, Bavel en Ulvenhout en het
samenwerkingverband van de parochies Breda Noord, Haagse Beemden, Breda Oost en Teteringen dat vanaf 1
juli 2013 onder de naam Augustinusparochie verder gaat.
Onder de drie samenwerkingsverbanden en de centrumparochie vallen in totaal 10 parochies, waarvan sommige
parochies meerdere kerkgebouwen hebben.
Elk samenwerkingsverband heeft een pastor die verantwoordelijk is voor de diaconie. Er zijn echter maar enkele
parochies die een diaconale stuurgroep hebben die de activiteiten coördineert.
De meeste diaconale groepen functioneren zelfstandig.
Boven de hoofdstukken in dit rapport zijn uitspraken opgenomen van respondenten.
6

2. Diaconie
7
`In het begin was er diakonia` Sake Stoppels
(citaat uit het Handboek diaconiewetenschap, pagina 11-15)
In dit hoofdstuk staan we stil bij wat diaconie is en waar het zijn oorsprong heeft en wat de relatie
is met de sociale leer van de Kerk. Daarna kijken we naar de plaats van de diaconie in het beleid
van het bisdom van Breda en de ontwikkelingen daarin. Tot slot staan we stil bij de
ontwikkelingen in de katholieke kerk en de gevolgen daarvan voor de diaconie.
Oorsprong van de diaconie
“…Het kerkelijke spreken over diaconaat en diaconie heeft zijn wortels in het NieuweTestament. Daar komen we
woorden tegen als diakonia, diakonos en diakonein. Het gaat in deze Griekse woorden steeds om dienst. In het
alledaagse Griekse taalgebruik was een diakonos een huisbediende, een tafeldienaar. In de Griekse cultuur
stond een dergelijke dienst niet in hoog aanzien. Toch heeft de jonge kerk deze woordgroep gekozen om een
wezenlijk kenmerk van haar functioneren aan te geven. Het woord diakonia is door de schrijvers van het Nieuwe
Testament als het ware van de straat opgeraapt en gemaakt tot een kernwoord in de christelijke traditie. Zo
komen we het werkwoord diakonein tegen in een centrale uitspraak van Jezus, zoals die ons door Marcus in het
Grieks is overgeleverd: ‘De zoon des mensen is niet gekomen om te worden gediakend, maar om te diakenen en
zijn leven te geven als losprijs voor velen.’ (Marc. 10, 45) Bij woorden als diaconie en diaken denken we meestal
direct aan een deel van het werk in de kerk en aan de mensen die daar speciaal voor zijn aangesteld. De Griekse
woordgroep heeft echter een bredere betekenis en verwijst volgens de klassieke uitleg meer naar een positie dan
naar een functie. In het Nieuwe Testament is die (lage!) positie als het ware omgebouwd tot een houding, een
basisattitude; wie de diaken Jezus Christus volgt, is er een die dient. En dat geldt niet enkel voor het terrein dat
wij met diaconaat zijn gaan aanduiden. Dienst aan God en dienst aan mensen is een cruciaal kenmerk van iedere
christen en van de hele kerk. Illustratief voor die bredere betekenis is het verhaal uit Handelingen 6 over de
aanstelling van de zeven. Vaak wordt dit hoofdstuk beschouwd als het geboorteverhaal van de diaken in de kerk,
maar het interessante is dat het woord ‘diakonia’ hier juist breder wordt gebruikt. In de groeiende gemeente van
Jeruzalem klagen de Grieks sprekende weduwen er over dat ze over het hoofd worden gezien bij de dagelijkse
ondersteuning (diakonia) vanuit de gemeente (6, 1). Voor de twaalf apostelen is dat een signaal dat er speciale
‘tafeldienaars’ moeten komen omwille van deze vrouwen en anderen die zorg nodig hebben. Zeven mannen
worden aangesteld om deze zorg op zich te nemen. Op die manier kunnen de twaalf apostelen zich blijven
concentreren op ‘het gebed en de diakonia van het Woord’ (6, 4). In het Nieuwe Testament blijft diakonia dus
geenszins beperkt tot dat wat in de kerken doorgaans met diaconaat wordt aangeduid. Pas in de loop van de
kerkgeschiedenis is de brede betekenis van diakonia, diakonos en diakonein versmald en specifiek verbonden
met het werkveld van het diaconaat….”
In vervolg hierop staat in ´Barmhartigheid en gerechtigheid´, handboek diaconiewetenschap uit 2004, op pagina
13 de navolgende omschrijving van wat diaconaat of diaconie is:
..´het handelen vanuit de kerken en andere door het evangelie geïnspireerde groepen en bewegingen dat gericht
is op het voorkomen, opheffen, verminderen dan wel mee uithouden van met name sociaal-maatschappelijk nood
van individuen en van groepen mensen, en op het scheppen van rechtvaardige verhoudingen´..
In de diaconie verwerkelijkt een parochie wat zij viert en wordt in de Eucharistie; dat zij Lichaam van Christus is in
de samenleving van vandaag. Deze diaconie heeft in de traditie van de Kerk van oudsher vorm gekregen in het
doen van de werken van barmhartigheid. De werken van barmhartigheid vinden hun oorsprong in Jezus’
uitspraken in Mt.25, 35-36, waar Hij zegt: ”Want Ik had honger en jullie hebben Me te eten gegeven, Ik had dorst
en jullie hebben Me te drinken gegeven, Ik was vreemdeling en jullie hebben Me opgenomen. Ik was naakt en
jullie hebben Me gekleed, Ik was ziek en jullie hebben naar Me omgezien, Ik zat in de gevangenis en jullie
kwamen naar Me toe.’’ Aan de zes hier genoemde goede werken, werd in latere eeuwen een zevende
toegevoegd: de doden begraven. De werken van barmhartigheid behelzen sindsdien: de hongerigen te eten
geven, dorstigen te drinken geven, de naakten kleden, de vreemdeling opnemen, de zieken bezoeken, de
gevangenen bezoeken en de doden begraven. Weer later werd hier nog de achtste aan toegevoegd: vrede
stichten.

Sociale leer van de Kerk
In zijn sociale encycliek Caritas in Veritate uit 2009 wijst Benedictus XVI op de dreigende anonimiteit van de
mens in de wereld van vandaag. Volgens hem is de liefde de brandstof voor een betrokken samenleving.
Door de globalisering en de daarmee gepaard gaande veranderingen in sociale verbanden, verliezen vertrouwde
gemeenschapsvormen aan kracht en daadoor raken de mens en zijn menselijkheid in de verdrukking. Door de
economische crisis ervaren steeds meer mensen de gevoelens van vervreemding isolement en staat de
solidariteit tussen mensen onderling onder druk. Volgens Benedictus XVI is de liefde het belangrijkste
bestanddeel van de samenleving en economie. “.. Deze uit zich in betrokkenheid bij en compassie met de
medemens. Betrokken handelen helpt niet alleen de ander, maar ook onszelf, want mensen verlangen ernaar om
in de ogen van de ander van belang te zijn..” . Dit sluit aan bij de bron van het katholiek sociaal denken, het
evangelisch dubbelgebod. “..In dit dubbelgebod wordt de liefde voor God verbonden met de liefde voor de naaste.
Het gebod laat zien dat in de manier waarop wij met elkaar omgaan, tegelijkertijd de relatie met God vorm krijgt..”.
(p.107 uit Proeven van goed samenleven. Inleiding in het katholiek sociaal denken, door Thijs Caspers).
De respondenten bevestigen dit in hun antwoord op de vraag waarom ze zich inzetten voor de diaconie en
waardoor ze het volhouden (zie hoofdstuk 4).
Mensen van goede wil
Het katholiek sociaal denken richt zich niet alleen tot de katholieken, maar tot alle mensen van goede wil. Het
katholiek sociaal denken helpt om een kijk te ontwikkelen op de samenleving en om te benoemen wat er in de
samenleving gebeurt en daarop een antwoord te formuleren dat uitdrukking geeft aan het dubbelgebod. De liefde
is de brandstof voor het goede. Het goede wordt niet verstopt, maar zichtbaar gemaakt en houdt daarmee de
samenleving in stand. “Waar de liefde ontbreekt, wordt de samenleving een woestijn en het leven een last die
moeilijk te dragen valt.” (uit Proeven van goed samenleven. Inleiding in het katholiek sociaal denken, door Thijs Caspers)
In de duizend gezichten van uw volk
In de diocesane beleidsnota van het bisdom van Breda ‘In de duizend gezichten van uw volk’ uit 2007, is ook het
beleid ten aanzien van de diaconie opgenomen. Dit beleid is de vertaling van bovenstaande voor het diaconaal
handelen in het bisdom. Citerend:
…”Het is een opdracht die we ons zeer eigen maken. De opdracht begint met er-door-geraakt-willen-worden en
van daaruit in beweging en in actie komen. Het pastoraat in ons bisdom is diaconaal van karakter. Paus
Benedictus XVI schreef in zijn brief Deus caritas est: De dienst van de liefde (diakonia).. behoort tot het wezen
van de kerk, het is een onontbeerlijke uitdrukking van haar diepste wezen, samen met de dienst van de
sacramenten en de verkondiging van het woord. Het verwijst terug naar Jezus Christus zelf, die als prelude op
zijn kruisdood de voeten van zijn leerlingen waste (Joh. 13,2-15). Karl Rahner en Paus Benedictus XVI
benadrukken beiden twee zijden van de ene werkelijkheid van de Kerk. Complementair aan elkaar tonen zij de
beide assen waar het in de kerk om ‘draait’: mystiek én diaconie, verdieping én verbreding. Hier zijn we in ons
bisdom mee bezig. Hopelijk wordt het toenemend kenmerkend voor het pastoraat in het bisdom van Breda..”
Verder in het beleidsplan wordt de doelgroep beschreven (p. 22):
“.. Daarom willen we als kerk staan in een drievoudige gerichtheid.
- We hebben eerste zorg voor hen, die zich tot onze kerk bekennen, eigen kerkleden. Zij zijn de kurk
waarop het geheel drijft: het volk van God
- Van daaruit willen we, ook vanuit missionair elan, openstaan voor de vele mensen die zoeken naar
zingeving, zoeken naar God, naar ethische richtinggeving, naar levensoriëntatie. Die groep is groot. Het
zijn spirituele zoekers. Religie, spiritualiteit en geloof is ons eigen terrein. Daarop hebben we (vanouds)
veel te bieden.
- En ook zijn we vanuit de diaconaal-missionaire geest gericht op de groter wordende groep mensen die
kwetsbaar is: mensen die zich daardoor soms bevinden in de marge van de samenleving. Vooral ook
voor de minsten (Mt 25) willen we er als kerk zijn. Mede om hen te bereiken participeren we als kerken
ook in allerlei maatschappelijke netwerken. Onze betrokkenheid in dezen wordt gevoed door een
houding van barmhartigheid. Barmhartigheid is vanuit het Grieks ‘je laten raken’. We oefenen in
barmhartigheid met het oog op gerechtigheid en vrede. En tegelijk spreken we ook, als het kan, hen aan
die de veroorzakers van deze kwetsbaarheid zijn. En we stellen vragen bij de structuren, die dit in stand
houden…
Naar beleid toe betekent dit: als de keuze voor deze ‘drievoudige gerichtheid’ waarachtig gemaakt wordt, zal dit
zichtbaar zijn in de activiteiten en in de pastorale programmering. Dan komen projecten in beeld als
Groothuisbezoek, Spirit in Roosendaal, Geloof in kinderen, het fakkelproject, Inloophuis, Vredesweek,
buitenlanders, bezoek van vrouwen in de gevangenis, ziekenbezoek, bijeenkomsten met gescheidenen, Debat
over de Zorg, project Kerk en landbouw, Kerk kan Anders enzovoort..”
8

Bisschop Liesen zet vooralsnog het diaconaal speerpuntenbeleid van zijn voorganger bisschop Van den Hende
voort, maar ziet de diaconie ook als een belangrijk onderdeel van de parochie als het gaat om de opbouw van de
parochiegemeenschap. Hij wil er naar toe dat in elk samenwerkingsverband een pastor expliciet verantwoordelijk
is voor de diaconie. Deze moet als aanspreekpunt dienen voor de diaconale groepen en leiding geven aan de
diaconale stuurgroep. In het beleidsplan van het samenwerkingsverband dient de diaconie een onderdeel te zijn
van het parochiële beleidsplan waarin bovenstaande nader is uitgewerkt.
Ontwikkelingen in de katholieke kerk en de gevolgen voor de diaconie
Van volkskerk naar keuzekerk
De vanzelfsprekendheid waarmee men in het katholieke zuiden nog maar een generatie geleden lid was van de
katholieke kerk, is er al lang niet meer. Je werd in een katholiek gezin geboren, ging naar een katholieke school,
was lid van een katholieke sportvereniging en thuis was bidden voor het eten en voor het naar bed gaan en naar
de kerk gaan, iets wat erbij hoorde, minstens op de zon- en feestdagen. In het tijdsbestek van één generatie is de
katholieke kerk van een volkskerk een keuzekerk geworden. De prognose is dat van het aantal van ongeveer
400.000 katholieken die er nu nog zijn in het bisdom van Breda, er over 10 jaar nog 40.000 over zullen zijn 1 . Dat
zijn dan niet allemaal katholieken die ook naar de kerk gaan. Het aantal mensen dat nog daadwerkelijk deelneemt
aan de vieringen in de kerk, is beduidend minder dan bovenstaand aantal. In 2009 waren dat in totaal nog 12.300
katholieken en dat aantal daalt jaarlijks met 4 tot 5%.
Samenvoeging parochies
Noodgedwongen is het bisdom overgegaan tot het samenvoegen van parochies tot grotere verbanden. Daardoor
is het aantal van10 parochies in Groot Breda teruggebracht tot 3 parochiële samenwerkingsverbanden en de
parochie Breda Centrum. Het samenvoegen van de parochies en de keuze voor één kerk in het
samenwerkingsverband waar de kerkdiensten nog worden gehouden, zal de terugloop van kerkgangers nog
bespoedigen omdat een aantal oudere kerkgangers niet meer in staat is om naar de kerk te gaan of niet in een
‘vreemde’ kerk de dienst wil bijwonen. Het binden van jongere gelovigen die op enig moment in hun leven de
geloofsgemeenschap daarbij willen betrekken, zoals bij de doop, de Eerste Heilige Communie en het Vormsel,
wordt daardoor eveneens bemoeilijkt. Deze ontwikkeling in de katholieke kerk is ook van invloed op de diaconale
activiteiten en daardoor zal het aantal diaconale vrijwilligers eveneens afnemen.
Diaconie naar de achtergrond
Jammer genoeg moeten we constateren dat in de katholieke kerk de diaconie steeds meer naar de achtergrond
is verdwenen. Dat is niet alleen zo in het bisdom van Breda maar dat zien we in bijna alle bisdommen, het bisdom
Groningen is daarin misschien een gunstige uitzondering. De aandacht voor liturgie, catechese en opbouw van
de parochie hebben bij de leidinggevenden in de kerk de prioriteit, boven de diaconie.
Een van de respondenten merkt op dat de diaconale rol van de kerk met de invoering van de sociale
voorzieningen door de overheid is overgenomen. Daarmee zou de diaconie voor een belangrijk deel overbodig
zijn geworden. Het kan echter niet zo zijn dat de diaconie alleen bedoeld is om de gaten te vullen die de overheid
laat vallen. De sociale leer van de kerk gaat veel verder dan dat. De kerk heeft een autonome taak als het gaat
om de samenleving bij elkaar te houden en de aarde leefbaar, ook voor de volgende generaties.
Leerproces
Eind 2011 is van de hand van Henk Meeuws ‘Diaconie, van grondslagenonderzoek tot een pleidooi voor een
diaconale mystagogie’ verschenen. Aanleiding voor hem was de vraag waarvoor de kerken van diverse tradities
en denominaties zich gesteld zien, namelijk hoe hun lokale geloofsgemeenschappen gestalte kunnen geven aan
de ‘dienst van de liefde’ (diakonia) als wezenlijk element van hun drievoudige opdracht, ook in deze moderne
wereld. Hij constateert echter dat in de praktijk de diaconie niet die aandacht krijgt die deze verdient als
volwaardig element van het geloof, al signaleert hij wel parochies die de diaconie zodanig serieus nemen dat zij
daarmee tot voorbeeld kunnen dienen voor anderen. Zijn boek beschrijft een leerproces en is tevens een pleidooi
om samen en met nieuw elan invulling te geven aan de goddelijke opdracht van de diaconie.
Doelgroepen voor diaconie steeds meer buiten de parochiegemeenschap
De kerk speelt voor steeds meer mensen nog amper een rol in hun leven en zij maken niet meer actief deel uit
van de parochiegemeenschap. Doordat de kerk steeds verder van de mensen is af komen te staan, is ook de
1 Cijfers die de Nederlandse Kerkprovincie hanteert op basis van onderzoek van het CBS en Kaski
9

‘doelgroep’ van de diaconie steeds meer buiten de parochiegemeenschap te vinden. De kwetsbaren die eerst
deel uitmaakten van de ‘eigen’ parochiegemeenschap en daarin betrekkelijk gemakkelijk gevonden konden
worden, zijn nu vooral buiten de eigen kerkgemeenschap aanwezig. Om mensen in nood te kunnen helpen, moet
er steeds meer moeite worden gedaan om hen daadwerkelijk te kunnen bereiken. Parochies krijgen hier, vooral
ook doordat de overheid zich terugtrekt, steeds meer mee te maken en zullen daar ook een antwoord op moeten
vinden, als zij de diaconie serieus blijven nemen. Denk bijvoorbeeld maar aan vluchtelingen, migranten, daklozen
en wagenbewoners. De diaconale opdracht wordt daardoor niet gemakkelijker.
Niet exclusief voor katholieken
De sociale leer van de Kerk maakt helder dat in wezen elk mens daar naar kan handelen en het dubbelgebod in
praktijk kan brengen. Het is niet exclusief voorbehouden aan katholieken. Degenen die ‘onderwerp’ zijn van het
sociaal handelen, zijn ook niet alleen gelovigen die slachtoffer worden van de maatschappelijke ontwikkelingen,
maar ook zij die niet kerkelijk zijn, vallen hieronder. Het vraagt echter wel de nodige inspanning en durf om buiten
de kerkelijke kaders te zoeken naar de mensen in nood en naar de mensen die het dubbelgebod in praktijk willen
brengen en iets aan deze noden willen doen. De diaconie kan een vehikel zijn om hieraan vorm te geven. De
voorwaarde hiervoor is echter wel dat de diaconie zich midden in de samenleving positioneert.
Jammer genoeg moeten we constateren dat de diaconie, net als de kerk, zich steeds meer in de marge van die
samenleving bevindt. Het vraagt beleid, moed en extra inzet om het tij te keren.
Ontwikkelingen in het diaconaal beleid van het bisdom van Breda
Ter ondersteuning van de diaconie in de parochies van het bisdom Breda werden er vanaf de zeventiger jaren
van de vorige eeuw pastorale werkers benoemd die als opdracht meekregen het parochiële werk voor Kerk en
Samenleving te ontwikkelen, te ondersteunen en uit te bouwen. Op het hoogtepunt van dit diocesane
ondersteuningswerk waren er 6 werkers voor kerk en samenleving, een ondersteuningsfunctionaris voor de PCI’s
en een team van 6 arbeidspastores met hun teamcoördinator. Dit garandeerde een permanente stimulans om op
parochieel niveau de diaconie aandacht te geven. Vanaf 2001 trok het bisdom de financiering terug vanwege
andere beleidskeuzen. Hierdoor ging het arbeidspastoraat verloren en beperkte zich de diocesane diaconale
ondersteuning tot enkele projecten. Hierdoor kwam de zorg voor de diaconie op parochieel en dekenaal niveau te
liggen bij de parochiepastores en de bestaande diaconale werkgroepen. Deze ontwikkeling heeft de diaconie in
de parochies geen goed gedaan.
In de actuele publicaties van het bisdom, zoals de bestuursbrochure uit 2012 wordt beperkt melding gemaakt van
de sociale leer van de kerk en van de diaconale beleidsnota ‘In de duizend gezichten van mijn volk’.
Het beleidstraject dat met de samenwerkingsverbanden van de parochies is uitgevoerd, zou ook moeten leiden
tot een parochieplan waarin aan elk beleidsterrein goed aandacht wordt gegeven. Uit onderhavig onderzoek blijkt
dat dit maar in beperkte mate is gerealiseerd als het gaat om het diaconale beleid.
De bisdomnota Bouwen aan relaties, met als ondertitel Met het oog op concrete mensen, biedt
aanknopingspunten voor parochies om in de nieuwe verbanden de bestaande structuren te doorbreken en deze
functioneel te maken voor het grotere verband. In deze nota komt onder andere Petra Stassen aan het woord die
constateert dat de vanzelfsprekendheid van de Kerk en geloven weg is. Dat betekent voor de parochies dat zij
zich op basis van hun primaire doelstelling moeten professionaliseren en veel meer uitstralen waarvoor ze zijn.
Parochies moeten kenbaar en herkenbaar zijn en dat betekent ook bouwen aan relaties, want “je moet niet alleen
werken voor de mensen die je kent”.
10

3. De praktijk van diaconie in Groot Breda
“De diaconie is de vertaling van de Bijbel in de samenleving; deze op
een actuele manier handen en voeten geven in huidige tijd.”
In dit hoofdstuk wordt de actuele praktijk van de diaconie beschreven. De activiteiten die de
parochiekernen uitvoeren en wie dat doen, de ambitie van de parochiekernen en de
beleidsmatige inkadering van het diaconale werk in de parochie. Dit is gedaan op basis van de
informatie van de respondenten.
Handen en voeten aan diaconie
Alle parochies in de drie samenwerkingsverbanden en de centrumparochie geven handen en voeten aan de
diaconie en brengen de Werken van Barmhartigheid in min of meerdere mate in praktijk. Uit de antwoorden van
de respondenten blijkt dat deze diaconale activiteiten vaak al gedurende langere tijd worden uitgevoerd en ze
kunnen per parochiekerk verschillen. Dit hangt samen met het beleid en de keuzes die daar in de loop van de tijd
zijn gemaakt voor de diaconale praktijk.
Beleidsplan diaconie in de parochie
Aan zowel de pastores, de diakens als vrijwilligers is de vraag voorgelegd of er een actueel diaconaal beleidsplan
in de eigen parochie beschikbaar is. Dat blijkt meteen al een lastige kwestie want veel respondenten weten dat
niet. In de Augustinusparochie is een pastorale beleidsnotitie in ontwikkeling, waarin ook de diaconie is
opgenomen. Het samenwerkingsverband Jeruzalem, Bavel en Ulvenhout heeft een pastoraal beleidsplan en
daarin is een paragraaf over de diaconie opgenomen. In de parochie Breda Centrum is geen actueel diaconaal
beleidsplan beschikbaar, evenals in het samenwerkingsverband Prinsenbeek en Nazareth.
Diverse respondenten gaven aan dat er altijd wel een diaconaal beleidsplan was, maar dat dit de laatste jaren
niet meer is geactualiseerd. Met de samenvoegingen van de parochies op komst, was dit niet onlogisch.
Diaconale ambitie van de parochie
Daar waar er geen beleidsplan voor diaconie beschikbaar is, wil dat nog niet zeggen dat men geen diaconale
ambities heeft. In Breda Centrum wil men heel graag behouden wat er is en dat zijn twee diaconale groepen die
zelfstandig functioneren. In svb Jeruzalem, Bavel en Ulvenhout wil men “op het vlak van kerk en samenleving
zichtbaar zijn en zich niet laten opsluiten, maar ook activiteiten ontwikkelen op het terrein van vrede en
gerechtigheid”. In het svb Prinsenbeek – Nazareth wil men “stilstaan bij wat diaconie kan zijn en bestaande
groepen bij elkaar brengen”. In svb Haagse Beemden, Breda Noord, Breda Oost en Teteringen is de ambitie
groot: er is daar een pastor voor aangetrokken in een dienstverband van een halve fte. Medio 2013 eindigt dit
dienstverband vanwege pensionering van de betrokken pastor. Hoe het daarna verder gaat is niet bekend.
De vrijwilligers
Voor het handen en voeten geven aan de diaconie zijn de vrijwilligers heel erg belangrijk. Zonder vrijwilligers
geen diaconie. Alle vrijwilligers zijn verbonden aan een parochiekern en zetten zich in om parochianen en
anderen die het nodig hebben, van dienst te zijn. Daartoe verbinden ze zich aan bepaalde activiteiten en
daarvoor zetten zij zich vaak meerdere malen per week in en doen dat langdurig. In hoofdstuk 4 wordt nader
ingegaan op de vrijwilligers die diaconaal actief zijn. We kijken niet alleen naar hen door de bril van de
geïnterviewde vrijwilligers; deze vrijwilligers kijken ook naar zichzelf. Hun eigen activiteiten, motivatie voor de
diaconie en hun diaconale wensen komen eveneens aan de orde.
Diaconale activiteiten
Op de volgende bladzijde is een overzicht opgenomen van de diaconale activiteiten zoals die momenteel worden
uitgevoerd in de parochiële samenwerkingsverbanden en parochie Breda Centrum. De activiteiten van het
Annahuis zijn hierbij buiten beschouwing gelaten omdat het Annahuis een speciale plaats inneemt in het
diaconale werk; dit komt later aan de orde. Het overzicht zegt niets over de kwantiteit en de kwaliteit van de
activiteiten, maar beoogt een beeld te geven van de aard van de diaconale activiteiten. Soms betreft het
bloeiende activiteiten die in meerdere parochiekernen worden uitgevoerd, soms is dat maar door enkele
vrijwilligers en lijdt de activiteit een kwijnend bestaan.
11

Overzicht van de verschillende diaconale activiteiten zoals deze in de
samenwerkingsverbanden worden uitgevoerd.
12

Veelheid aan diaconale activiteiten
Door de parochies wordt een veelheid aan activiteiten uitgevoerd die allen als doel hebben kwetsbare mensen te
bereiken, hen te ondersteunen, hen nabij te zijn en hun belangen te behartigen. Sommige activiteiten lopen al
lang, andere zijn nog nieuw en in ontwikkeling, zoals het maatjeswerk en de open inloop. De diaconale groepen
slagen er in min en meerdere mate in om kwetsbare mensen te bereiken, ook buiten het parochieverband.
Alle diaconale activiteiten vinden plaats in groepsverband, behalve het verstrekken van hulp bij individuele noden
door de pastor. De grootte van de groepen varieert, maar deze hebben gemiddeld tussen de 6 en 8 vrijwilligers
en is zelden groter dan 10 mensen. Soms zijn er echter maar 2 of 3 personen die de activiteit in stand houden.
Het is niet gemakkelijk om zicht te krijgen op het totaal aan diaconale activiteiten. Dit komt vooral omdat elke
parochie in de loop van de tijd een eigen structuur heeft ontwikkeld waar deze activiteiten in een logische
samenhang plaatsvinden. De eigen werkwijzen van de parochies kunnen daardoor onderling verschillen. Dit uit
zich bijvoorbeeld in het al dan niet aanwezig zijn van een stuurgroep diaconie, de rol die de caritas vervult en de
zelfstandigheid van de diaconale groepen. Daar komt bij dat het samenvoegen van parochies in grotere
samenwerkingsverbanden een factor is die nu een rol speelt, waarbij sommige verder zijn in het afstemmen van
de diaconale activiteiten dan andere.
Activiteit aantal uitvoerende parochiekernen
Vastenactie en Bisschoppelijke Advenstactie 10 parochiekernen
Open inloop in het parochiecentrum en zondagochtend- 10 parochiekernen
bijeenkomsten
Vredesweekactiviteiten 8 parochiekernen
Ziekenbezoekgroep 7 parochiekernen
Acties voor de voedselbank 7 parochiekernen
Kerstactiviteiten voor ouderen en eenzame mensen 7 parochiekernen
Individuele noodhulp (door pastores) 6 parochiekernen
Hulp bieden bij rouw en verliesverwerking 6 parochiekernen
Belangenbehartiging en cliëntondersteuning 6 parochiekernen
Inloopactiviteiten voor kwetsbare mensen 6 parochiekernen
Verkoop wereldwinkelproducten 5 parochiekernen
Financiële steun en noodhulp aan mensen 5 parochiekernen
Missionaire activiteiten voor derdewereldlanden en 5 parochiekernen
mondiale bewustwording
Armoedebestrijding 4 parochiekernen
Vrijwilligerswerk in verpleeg- en verzorgingshuizen 4 parochiekernen
Maaltijd verzorgen voor alleenstaanden 2 parochiekernen
Bemiddeling en spreekuurwerk 2 parochiekernen
Maatjeswerk 2 parochiekernen
Opvang vluchtelingen 2 parochiekernen
Maatschappelijke stages 2 parochiekernen
Daarnaast worden er door de parochiekernen nog allerlei andere diaconale activiteiten uitgevoerd die allen één
keer zijn genoemd, zoals de burenhulpdienst, het oprichten van een gospelkoor, participeren in het
vierhoekoverleg over probleemgevallen, het verzorgen van een lekendienst in het verzorgingshuis, het brengen
van een Pinkster- en Kerstgroet aan de missionarissen, bezoek aan vrouwengevangenis en daar ook assisteren
bij kerkdienst, het geven van een attentie aan parochianen vanaf 55 jaar (elke 5 jaar), het organiseren van een
parochiereis, inzamelingsactie voor kwetsbare gezinnen om eten te kopen, het opzetten van een
seniorendenktank en het organiseren van informatiebijeenkomsten voor ouderen en het organiseren van de
diaconale maand (parochie Ginneken in 2012 in verband met jubileum).
Samenvattend kunnen we stellen dat er een aantal dezelfde activiteiten is dat door meerdere parochies wordt
uitgevoerd. Soms samen, maar vooral ook zelfstandig. Aan kop staan de (landelijke) Vastenactie en de
Bisschoppelijke Advenstactie. Als tweede zien we de open inloopactiviteiten in het parochiecentrum of op
een andere locatie en op de derde plaats de stadsbreed georganiseerde Vredesweek.
Ook de acties voor de voedselbank en de activiteiten met Kerstmis voor eenzame mensen en ouderen doen het
goed bij de parochies.
13

Als we gelijksoortige activiteiten bij elkaar zetten, kunnen we de navolgende indeling maken in volgorde van
belangrijkheid:
Inloopactiviteiten voor ontmoeting en contact (rood)
Ondersteuning van en opkomen voor mensen in de knel (blauw)
Ouderen en eenzame mensen nabij zijn (groen)
Ondersteuning van projecten voor mensen in de Derde Wereld (geel)
Vredesweek (lila)
Maatschappelijke stages (grijs)
Op het snijvlak van diaconie, pastoraat en liturgie en katechese
Soms is het onderscheid tussen diaconie en catechese niet altijd scherp, bijvoorbeeld bij vormselactiviteiten met
jongeren, die een diaconaal tintje hebben. Ook is er soms verwarring over de caritas. In sommige parochies voert
de caritasgroep activiteiten uit met een diaconaal karakter en in andere parochies is de caritasgroep alleen bezig
met inzamelen van geld. Een activiteit als de vervoersdienst roept eveneens vragen op: is het een diaconale
activiteit of staat deze in dienst van de catechese? Het gaat hierbij om mensen die niet op eigen gelegenheid
naar de kerk kunnen gaan, gehaald en gebracht worden. Iets vergelijkbaars is er aan de hand met kerkradio,
waarbij mensen die niet naar de kerk kunnen, thuis de kerkdienst kunnen volgen op de radio.
Semidiaconale activiteiten:
Vervoersdienst 7 parochiekernen
Avondwake 5 parochiekernen
Kerkradio 3 parochiekernen
Zondagochtendcrèche tijdens de dienst 3 parochiekernen
Diaconale vormselactiviteiten met kinderen/jongeren 3 parochiekernen
Als semidiaconale activiteiten zijn steeds nog een parochie de volgende activiteiten genoemd:
huiskamergesprekken na de doop, het project Kind en kerk en het project Kind op Schoot en de Scouting
Prinsenbeek die eens per jaar de kerkdienst mee verzorgt.
Pastorale activiteiten:
Ziekenbezoekwerk 7 parochiekernen
Hulp bieden bij verlies en rouwverwerking 6 parochiekernen
Het bezoeken van de zieken en het hulp bieden bij verlies en rouw in de parochie wordt veelal gezien als een
pastorale taak. Omdat zij wel genoemd zijn als werken van barmhartigheid en over het algemeen door vrijwilligers
worden uitgevoerd, is ervoor gekozen om beschrijving van deze activiteiten ook in de bijlage op te nemen.
Beleid ontbreekt
Er is amper sprake van diaconaal beleid, ook in de samenwerkingsverbanden. Als de diaconie onderdeel is van
het pastoraal beleid, is menigeen al blij. De ontwikkelingen in de kerkgemeenschap zijn niet zodanig dat van
bovenaf een nieuwe impuls aan de diaconie gegeven zal worden, dus die moet van onderaf komen. De uitdaging
is om die impuls te organiseren en dat te doen op het niveau van het samenwerkingsverband. Door de terugloop
in kerkgangers is het echter steeds moeilijker om nieuwe vrijwilligers te interesseren die zich hiervoor in willen
zetten en dat zien we ook terug in het gebrek aan stuurgroepen die de diaconie moeten coördineren. Daar waar
er wel sprake is van een stuurgroep, heeft de diaconie meer stevigheid. Bestaande groepen hebben moeite om
hun vrijwilligers te blijven binden en nieuwe vrijwilligers aan te trekken. De vitaliteit van de diaconie staat daarmee
onder druk. Daar komt bij dat diaconie niet de enige manier is om kwetsbare mensen bij de samenleving te
houden. Organisaties als de Zonnebloem, het Rode Kruis, Humanitas en buurtverenigingen en ander buurtwerk
hebben een vergelijkbare doelstelling. De vraag is dan waar de diaconie zich kan onderscheiden en iets
toevoegen en waar samenwerking zinvol is.
Gemeenschapszin
Het maakt bij het diaconale werk verschil in welke mate er sprake is van gemeenschapszin. In dorpen als Bavel,
Ulvenhout en Prinsenbeek zien we een typische gemeenschap die op elkaar betrokken is. De kerk heeft hier van
oudsher een belangrijke functie gehad en vervult die nog steeds voor een deel. Als er enkele vrijwilligers zijn die
de kar willen trekken, kan daar een bloeiende diaconie in stand blijven, zoals dat bijvoorbeeld in Prinsenbeek het
geval is. De vrijwilligers kennen de gemeenschap en andersom. Als we dit vergelijken met de Centrumparochie,
14

dan zien we dat daar amper sprake is van diaconale activiteiten en de oorzaak hiervan wordt voor een deel
gelegd bij het feit dat de bewoners van het centrum geen gemeenschap vormen met elkaar en de mensen niet op
elkaar zijn betrokken.
Leiding geven aan de diaconie
Een diaconale stuurgroep die beleid ontwikkelt, leiding geeft aan de groepen, de activiteiten coördineert en zorgt
voor de afstemming, is niet vanzelfsprekend. Drie respondenten maken melding van een diaconale stuurgroep.
Daar is sprake van in de Jeruzalemparochie in het Svb Jeruzalem, Bavel en Ulvenhout en in de
Willibrordusparochie Teteringen. Ook hier moet worden opgemerkt dat er elders wellicht ook dergelijke
stuurgroepen actief zijn, maar dit is in het kader van deze inventarisatie niet genoemd. In de praktijk zien we dat
de diaconale stuurgroep er is om de diaconale activiteiten in de parochie te coördineren en de afstemming
daartussen te bewaken. Ook is het de stuurgroep diaconie die soms het initiatief neemt tot de organisatie van de
activiteiten als de vastenactie, de adventsweek en de vredesweek. Het komt ook voor dat de stuurgroep zelf een
diaconale activiteit organiseert. Een voorbeeld is de inzameling voor de voedselbank in de Jeruzalemparochie.
Jammer genoeg weet men vaak niet van elkaar waar men mee bezig is en vindt er amper afstemming en/of
samenwerking plaats. Het Stedelijk Diaconaal Beraad Breda was bedoeld om hier een oplossing voor te bieden,
maar deze taak is maar beperkt van de grond gekomen.
Verzelfstandiging
Daar waar activiteiten succesvol zijn geworden, zoals de Hulpdienst, de Loketbegeleiding, Vluchtbed, de
Vredesweek en het Annahuis, zien we dat ervoor gekozen is om de activiteit te verzelfstandigen en onder te
brengen in een stichting. Dit is gedaan om praktische redenen, maar ook om de activiteit zogenaamd beter in de
samenleving te kunnen positioneren: een activiteit van de kerk kan de drempel om daar een beroep op te doen,
verhogen en men wil iedereen aan kunnen spreken. Het is jammer te constateren dat als een activiteit succesvol
is, het geen diaconie meer kan zijn, omdat dit mensen af zou stoten, want de liefde is volgens de katholieke
sociale leer de brandstof voor het goede. ..“Het goede wordt niet verstopt, maar zichtbaar gemaakt en houdt
daarmee de samenleving in stand..” Toekomstig diaconaal beleid dient hierop een antwoord te geven als men wil
voorkomen dat de diaconie nog verder in de marge van het geloof en de samenleving terechtkomt.
Overheidsfinanciering
Een bedreiging in het voortbestaan van verzelfstandigde diaconale activiteiten is aan de orde als de financiering
van het werk door de gemeente wordt overgenomen en deze vervolgens besluit om die in te trekken. Dit is
bijvoorbeeld gebeurd bij Vluchtbed en de stichting is intussen opgeheven. Anderzijds zien we dat door de
bezuinigingen door de gemeente en het sluiten van de buurthuizen er nieuwe kansen ontstaan voor de diaconie.
Inloop Clement is hiervan een goed voorbeeld.
Kosten en inkomsten van de activiteiten
Er worden over het algemeen maar weinig kosten gemaakt bij de uitvoering van de genoemde activiteiten. Daar
waar daar wel het geval is, zoals kosten voor koffie, thee en maaltijden, worden deze uit vrijwillige bijdragen
bekostigd of bedruipen de activiteiten zichzelf. Vergaderkosten en gebruik van de ruimte zijn over het algemeen
voor rekening van de parochie evenals de benzinekosten. Van één activiteit worden de kosten voor p.r. en
publiciteit vergoed uit projectgeld van het bisdom. Als er sprake is van inkomsten, dan zijn deze bestemd voor het
doel waarvoor de activiteit plaatsvindt. Denk bijvoorbeeld aan geldinzamelingacties voor goede doelen en
verkoop van producten uit de Derde Wereld.
Deskundigheid van de vrijwilligers en de behoefte aan deskundigheidsbevordering
Volgens de respondenten zijn en blijven de vrijwilligers bij bijna al deze activiteiten zo deskundig in wat zij doen,
dat er amper behoefte is aan bijscholing. Deze deskundigheid hebben zij verworven door zich te verdiepen in het
onderwerp en door het opdoen van ervaring. Sommige vrijwilligers hebben een training gevolgd voor hun inzet,
zoals bij de Zonnebloem. Voor het maatjeswerk is behoefte aan bijscholing, voor het omgaan met
dementerenden is de behoefte aan ondersteuning bij dit werk uitgesproken.
15

Het Annahuis
Het Annahuis neemt een bijzondere plaats in Breda in, zowel bij de doelgroep van de meest kwetsbare mensen
als de bij gemeente Breda en de hulpverlenende instanties. Het Annahuis is in 1994 gestart als kerkelijk
diaconaal initiatief in de wijk en daarna verzelfstandigd in een stichting. Er zijn drie medewerkers in dienst en het
huis kan beschikken over een 25-tal vrijwilligers. Het is een open diaconaal centrum en beoogt een
ontmoetingsplaats te zijn voor mensen die in een moeilijke sociale positie verkeren. De financiering van het werk
wordt mogelijk gemaakt door de gemeente, bijdragen van parochies, fondsen en congregaties. Het Annahuis
beschikt ook over een noodfonds om bezoekers die in acute financiële nood verkeren vooruit te helpen.
Drie pijlers van het Annahuis
Ontmoeting, actie en bezinning vormen de pijlers van het werk dat is geworteld in de diaconale spiritualiteit van
het christelijk geloof, het erfgoed van de ATD Vierde wereldbeweging en de beweging vanuit het netwerk DAK,
waar het Annahuis deel van uitmaakt. Het Annahuis vervult ook een signalerings- en brugfunctie met betrekking
tot de noden van de bezoekers van het inloophuis. Deze functies worden ingezet om enerzijds de
maatschappelijke noden goed in beeld te krijgen en anderzijds de zo opgebouwde expertise te delen met het
netwerk van de hulpverlening in Breda om te werken aan positieverbetering van de doelgroep. Naast de open
inloop voor de ontmoeting en contact, organiseert het Annahuis de straatraad en activiteiten als de eetgroep, het
inloopatelier, mandala tekenen, dialoogbijeenkomsten. De georganiseerde en spontane momenten van bezinning
lopen door alle activiteiten heen. Het Annahuis slaagt erin met haar open opstelling en toegankelijke manier van
aanspreken van kwetsbare mensen, om hen daadwerkelijk te bereiken en met hen te werken aan
positieverbetering.
Lage drempel
Iedereen is welkom in het Annahuis. Er is tijd, aandacht en koffie voor iedereen, ongeacht het verleden van de
bezoeker. Veel mensen ‘die door de ondergrens heen zijn gezakt’ - zoals ze zelf zeggen - en nergens meer
terecht kunnen, zijn altijd nog welkom in het Annahuis. Een van de sterke kanten van het Annahuis, zoals die ook
wordt verwoord door professionele hulpverleners, is de solidariteit van het Annahuis met de gasten van het huis.
Deze is onvoorwaardelijk want iedereen telt. In de uitvoering van haar taak is het Annahuis erop gericht om ieders
kracht en talenten tot ontwikkeling te laten komen, opdat de menselijke waardigheid gestalte krijgt.
Relatie met de instanties en de gemeente
Het Annahuis maakt deel uit van het MASS, (Maatschappelijke overleg steunsystemen) het overleg tussen de
hulpverlenende instanties over (zorgwekkende) zorgmijders. Om meer te weten over het Annahuis is het lezen
van het jaarverslag aan te bevelen.
De Parochiële Caritas Instellingen (PCI’s)
In Groot Breda zijn op dit moment nog 10 parochiële caritassen actief en dat aantal wordt vanwege de
samenvoeging van parochies in de loop van het jaar waarschijnlijk teruggebracht tot 7. In het reglement voor
caritasinstellingen van de Nederlandse Bisschoppenconferentie staat de doelstelling van de caritas als volgt
omschreven: permanent een herkenbare plaats te bieden binnen en vanuit de parochiegemeenschap en een
werkzaam instrument voor de caritas in de parochie te zijn. Het bestuur beheert daartoe het opgebouwde
vermogen van de caritasinstelling en zorgt voor het verwerven van middelen alsook voor de doelmatige
aanwending daarvan ten bate van de caritas onder het kerkelijk gezag van de bisschop.
Volgens datzelfde reglement van de PCI, zoals dat is vastgesteld door de kerk na de invoering van de Algemene
Bijstandswet in 1963, zijn daar drie taken voor weggelegd:
1. Financiële bijstand verlenen aan personen en gezinnen in die uitzonderlijke individuele gevallen waarin
van een noodsituatie sprake is, ondanks wettelijke voorzieningen;
2. Financiële steun geven aan katholieke organisaties voor maatschappelijke dienstverlening, vooral waar
overheidssteun geheel of gedeeltelijk ontbreekt;
3. Zelf een uitvoerende taak op zich nemen indien daar behoefte aan bestaat en vanuit de samenleving
hiertoe geen initiatief te verwachten is.
´..De caritassen zijn niet alleen een financieel vangnet onder het vangnet van de overheid, maar zij zijn ook het
menselijk gezicht van de kerk, dat ondersteunend, troostend, meelevend en bemoedigend is…`(W. Tobé)
16

In het bisdom van Breda is de relatie tussen het bestuur van de parochiële caritas en het bisdom formeel
geregeld. Het bisdom benoemt de bestuursleden, stelt het collecteschema vast en controleert de jaarrekening.
Een van de bepalingen is ook dat de parochiële caritassen niet mogen interen op het vermogen en dat er een
jaarlijkse afdracht plaatsvindt aan het bisdom. De inkomsten van de pci´s zijn afkomstig uit eigen activiteiten en
de maandelijkse collecte, waarvan elk jaar een maandcollecte, € 2.000 tot € 2.500 in heel Groot Breda, besteed
kan worden voor ´eigen´doeleinden en de overige 11 bestemd zijn voor andere doeleinden dan de eigen
parochiegemeenschap. Voor een deel zijn dat projecten in de Derde Wereld, voor een deel komt het geld ten
goede aan initiatieven in Breda zelf, zoals de Straatraad, HIBO of de inloop in Breda Noord en de Haagse
Beemden. Verder doet men aan individuele noodhulp en wordt er soms geld gegeven aan diaconale activiteiten.
Sommige besturen maken deel uit van netwerken voor hulpverlening en er vindt over en weer verwijzing plaats.
Enkele caritassen beperken zich tot het organiseren van de maandelijkse collecte en het verstrekken van
financiële hulp bij individuele noden, zoals in parochie Breda Centrum. Andere zamelen op meerdere manieren
geld in, zoals de caritas Bavel die tijdens de vierdaagse ook een kraam neerzet en wereldwinkelproducten
verkoopt. Dit niet alleen voor het geld, maar ook om bekendheid in de gemeenschap te vergroten en om mensen
bewust te maken van de noden dichtbij en veraf. De caritas van de parochie OL Vrouw Ten Hemelopneming
Prinsenbeek doet naast de collecte en geldinzameling door het organiseren van Lopend Vuurtje (kerkentocht met
de protestanten), ook actief aan de Werken van Barmhartigheid. Het bestuur zamelt voedsel in voor de
voedselbank en doet met hen aan uitwisseling en bemiddelt bij ziekenbezoek. Enkele respondenten merken op
dat het werk steeds moeilijker en moeizamer is geworden. Deels doordat het maar een klein bestuur is en het
moeilijk is om nieuwe mensen te interesseren en omdat de zittende leden ouder worden. Aan de andere kant
merkt men ook dat mensen in nood niet gemakkelijk om hulp komen vragen. Zij schamen zich daarvoor en als er
hulp wordt geboden, gaat dat vaak via een intermediair en anoniem. Alleen in grote nood gaan mensen
rechtstreeks naar de caritas.
17

4. De vrijwilligers
“..De diaconie zou ‘veel meer op straat’ moeten zijn maar men
constateert dat juist het omgekeerde gebeurt: de kerk is steeds meer
naar binnen gericht en het instituut kerk jaagt de mensen weg.”
In dit hoofdstuk gaat de aandacht naar de vrijwilligers die handen en voeten geven aan de
diaconie. We bezien hun inzet, motieven en activiteiten. Ook hun kijk op en wensen voor de
diaconie komen aan de orde.
Vehikel
Alle genoemde activiteiten worden voornamelijk uitgevoerd door vrijwilligers; zij vormen het vehikel van de
diaconie. Het aantal vrijwilligers dat zich inzet voor de diaconie in Groot Breda kan op basis van de uitspraken
van de respondenten worden geraamd op ongeveer 300 personen. Het grootste deel daarvan is een
zogenaamde ‘vaste’ vrijwilliger. Afhankelijk van de activiteit is er nog een aantal personen dat op afroep
beschikbaar is en zich incidenteel inzet. Gebaseerd op uitspraken van de respondenten kunnen we het profiel
van de diaconale vrijwilliger vaststellen en dan zien we het volgende:
Leeftijd: gemiddeld leeftijd tussen de 50 en 70 jaar met uitschieters naar beneden: 35/40 jaar
en naar boven: 75/80 jaar
Geslacht: · meer vrouwen dan mannen in een verhouding van 65/35
Deskundigheid: · bekwaam voor wat ze doen, deels hoger opgeleid en sommigen zijn aanvullend
getraind in hun specifieke taak, zoals present zijn bij de doelgroep, pr. training of
training voor schuldhulp gevolgd
Inzet: · in overeenstemming met hun deskundigheid, overwegend praktisch
Tijdsinvestering: langdurig betrokken met regelmatige inzet, zoals in wekelijks terugkerende activiteiten.
Het profiel van de vrijwilligers die aan het onderzoek hebben meegewerkt wijkt in beperkte mate af van
bovenstaande. Het merendeel van hen is hoger opgeleid en ook de gemiddelde leeftijd ligt hoger (70 jaar).
Werven van nieuwe vrijwilligers
Om aanknopingspunten te vinden voor het betrekken van nieuwe vrijwilligers, zijn de vrijwilligers onder de
respondenten ondervraagd over hun eigen inzet, hun motivatie en inspiratie en ook over hoe lang ze nog door
willen gaan en wat daar de reden van is. Gezien hun kennis over en ervaring met de diaconie en hun inzicht in
het functioneren daarvan is hen eveneens gevraagd hoe zij tegen de diaconie aankijken en wat er beter kan.
Deze informatie kan behulpzaam zijn bij het nieuw elan brengen in de diaconie, zoals dat in het beleidsplan van
het bisdom is verwoord. Achtereenvolgens is gekeken naar:
a. hun leeftijd
b. hoe lang ze al actief zijn in de diaconie
c. hun opleiding de deskundigheid
d. bij hoeveel activiteiten ze zelf betrokken zijn
e. waarom ze zich inzetten voor diaconale activiteiten
f. Hoe lang ze nog door willen gaan.
a. Leeftijd
De helft van deze actieve diaconale vrijwilligers -16 respondenten – is 70 jaar en ouder en de helft daarvan is
zelfs ouder dan 75 jaar. Drie respondenten zijn tussen 65 en 70 jaar oud en drie tussen de 50 en de 60 jaar. Een
respondent is eind 30 en een respondent is tussen de 40 en 50 jaar oud.
b. Hoe lang al actief in de diaconie
0 - 5 jaar 1 respondent
5 – 10 jaar 2 respondenten
10 – 20 jaar 2 respondenten
20 – 30 jaar 2 respondenten
30 – 40 jaar 5 respondenten
40 - 50 jaar 3 respondenten
50 – 60 jaar 1 respondent
19

Enkele respondenten zijn niet al die tijd in Breda actief geweest, sommigen hebben elders gewoond en zijn daar
hun diaconale carrière begonnen.
c. Opleiding en deskundigheid
Ervaringsdeskundig
Twee vrijwilligers hebben hun deskundigheid verworven door het diaconale werk in de praktijk.
MBO
Een vrijwilliger heeft een MBO-achtergrond in de financiële dienstverlening.
HBO
12 vrijwilligers hebben een HBO-achtergrond en die varieert van dienstverlening (bank- en hotelwezen) tot zorg,
techniek, sociaal werk en journalistiek en een van hen heeft de priesteropleiding gevolgd.
Universitair (theologie)
Van de bovengenoemde vrijwilligers hebben er 3 in de loop van hun leven nog theologie en/of
bijbelwetenschappen gestudeerd.
Scholing bisdom
Van al deze vrijwilligers hebben er 5 scholing gevolgd die het bisdom aanbiedt, zoals de pastorale school en
losse cursussen gericht op de diaconie.
Overige
Enkele vrijwilligers hebben zich verder voor het diaconale werk nog bijgeschoold op het gebied van juridische
zaken, presentie, vrouwenactiviteiten en in relevante praktische vaardigheden.
d. Eigen inzet bij kerkelijke activiteiten
De respondenten zijn – zoals al eerder gezegd – actieve vrijwilligers die ook in meerdere kerkelijke activiteiten
zijn betrokken. Zij vormen gezien hun achtergrond, inzet en deskundigheid, een belangrijk diaconaal kader. Ze
hebben vaak niet alleen een uitvoerende, maar ook een leidinggevende taak. Zij zijn als volgt betrokken bij
kerkelijke activiteiten, dat betreft soms niet alleen diaconale maar ook pastorale en liturgische taken.
Betrokken bij kerkelijke activiteiten:
1 activiteit 2 respondenten
2 activiteiten 1 respondent
3 activiteiten 4 respondenten
4 activiteiten 4 respondenten
5 activiteiten 2 respondenten
6 activiteiten 2 respondenten
7 activiteiten 1 respondent
e. Waarom diaconie
Alle respondenten lijken wel voorbestemd voor diaconaal werk. Ze doen het om hun sociale betrokkenheid te
uiten, omdat het nodig is, ze zijn begaan met mensen en willen voor hen klaar staan, ze willen zich inzetten voor
anderen en voor rechtvaardigheid,ze willen de kerk en de samenleving bij elkaar brengen, het is een roeping, een
stijl van leven en het is een mooie leerschool.
Inspiratiebron
De inspiratie voor hun diaconaal werk halen allen uit het geloof. Dat is de basis. De Bijbel, het evangelie, het
leven van Christus brengt hen ertoe om dienstbaar te zijn aan anderen. Ook werkt het beeld dat men heeft van
hoe de wereld er uit zou moeten zien, inspirerend. Bijna de helft van de respondenten gaf aan dat naast het
geloof, de opvoeding eveneens een belangrijke rol heeft gespeeld, dat het zich inzetten voor anderen thuis is
voorgeleefd en daarmee ook voor hen een vanzelfsprekendheid is geworden.
Volhouden
Ook bij het ‘volhouden’ speelt het geloof een belangrijke rol. Het betrokken voelen bij de kerk als gemeenschap
van gelovigen, het samen doen. De wisselwerking die men ervaart door iets voor anderen te betekenen en daar
zelf van te leren, de dankbaarheid die men ervaart en de vriendschappen die ontstaan zijn eveneens belangrijke
redenen om door te gaan met het diaconale werk. De voldoening en het plezier dat men heeft en het gevoel van
betekenis te zijn voor anderen, zorgen er ook voor dat de vrijwilligers zich al zo lang inzetten en het nog steeds
de moeite waard vinden om door te gaan.
f. Hoe lang nog doorgaan
Bijna alle vrijwilligers willen nog doorgaan met het diaconale werk zolang als het kan, als hun gezondheid het
toelaat, tot ze iets gaan mankeren, ze merken dat ze nog iets kunnen beteken voor een ander, ze het nog leuk
vinden. Enkele vrijwilligers geven een meer concrete eindpunt aan: “als ik 80 jaar word”, “zolang de relatie met
20

het pastoraal team goed blijft en ik respect ervaar voor wat ik doe”, “tot ik signalen krijg dat ik beter kan stoppen”.
Eén vrijwilliger is op zoek naar betaald werk en van de tijd die dan nog beschikbaar is, hangt de toekomstige
vrijwillige inzet af.
Stokje overdragen
Enkele vrijwilligers spreken de vrees uit dat wanneer zij ophouden met hun inzet voor de diaconie, dit het einde
betekent van die diaconale activiteit. Dit vinden ze een zware verantwoordelijkheid en dat is de reden waarom ze
ermee doorgaan ‘totdat iemand het stokje kan overnemen’. Een van de grootste bedreigingen voor de diaconie is
het gebrek aan jongere mensen die zich laten betrekken bij diaconale activiteiten. De vergrijzing van het
vrijwilligersbestand wordt alom gevoeld en de roep om nieuwe vrijwilligers klinkt in elke parochiekern, maar deze
komen niet vanzelf.
Toekomstig levenbeschouwelijk vrijwilligerswerk
Henk Meeuws heeft in 2002 het levensbeschouwelijk vrijwilligerswerk in kaart gebracht en in zijn
Toekomstscenario’s voor levensbeschouwelijk vrijwilligerswerk stelt hij op p. 74 vier schema’s voor.
Hij onderscheidt vrijwilligerswerk als volgt: probleemoplossend werk, aantrekkelijk werk, verplicht werk en
deugdelijk werk.
Kijkend naar ‘onze’ vrijwilligers, dan kunnen we hen moeiteloos plaatsen onder ‘verplicht werk’
(het hoort bij je geloof, het is je voorgeleefd) en ‘deugdelijk werk’ (solidair met kwetsbaren, opkomen voor
anderen en samen staan wij sterk). Deze vrijwilligers behoren echter tot een uitstervend ras. Als zij over enkele
jaren daadwerkelijk het stokje overdragen, dan is dat niet aan vrijwilligers die hetzelfde in het leven staan en zich
op dezelfde wijze laten motiveren. Er zal sprake zijn van een verschuiving: het ‘deugdelijk werk’ zal in de
toekomst minder aan ‘verplicht werk’ kunnen worden gekoppeld, maar steeds meer verbonden aan ‘aantrekkelijk
werk’.
Kijkend naar de toekomst van het levensbeschouwelijk vrijwilligerswerk concludeert Meeuws dat
levensbeschouwing van elementair belang blijft voor een rechtvaardige, duurzame en solidaire samenleving.
Dit vrijwilligerswerk dient dan wel goed ondersteund te worden door infrastructurele kaders die goed weten in te
spelen op de uitdagingen die de culturele en maatschappelijke ontwikkelingen bieden.
Dat betekent dat er vernieuwend beleid nodig is om nieuwe mensen, zowel binnen als buiten de
kerkgemeenschap, te bereiken en te interesseren om zich in te zetten voor hun medemens. Hierbij speelt het
aspect van zingeving een belangrijke rol. Ook mensen die niet kerkelijk zijn, hebben de behoefte om iets voor een
ander te betekenen, er te willen zijn voor een ander. Het is volgens Erik Borgman een wezenskenmerk van het
mens-zijn. Volgens hem is iets kunnen doen of betekenen voor een ander een van de belangrijkste redenen voor
mensen om het leven de moeite waard te vinden. Dat is de motor voor hun inzet als vrijwilliger (p. 22 Oma op
facebook).
De uitdaging die de diaconie aan moet gaan is om, in aansluiting bij het katholiek sociaal denken, mensen te
interesseren om zich in te zetten voor anderen en zich daarbij te bedienen van de juiste taal en activiteiten.
21

“Daar waar de tandwielen in de samenleving vastlopen, is de diaconie als
smeerolie en dan vooral in praktische zin: eten, kleding, onderdak, geld.”
5. Maatschappelijke noden in Groot Breda
Om meer te weten te komen over de noden in Groot Breda is aan de respondenten gevraagd welke
noden zij tegenkomen in hun praktijk. Diezelfde vraag is ook voorgelegd aan medewerkers van
verschillende hulpverleningsinstanties en de gemeentelijke overheid. Tot slot is aan mensen uit de
doelgroep – met name bezoekers van het Annahuis - gevraagd van welke problemen zij last hebben.
Niet alleen in hun privésituatie, maar ook in het omgaan met de hulpverlenende instanties en de
samenleving in zijn algemeenheid.
5.a. Maatschappelijke noden gezien door de diaconie
De respondenten afkomstig uit het diaconale veld blijken gevoelig te zijn voor maatschappelijke noden. Achttien
respondenten spreken zich hierover uit en zij signaleren er heel wat. Deze noden zijn als volgt onder te verdelen:
Armoedeproblematiek
Eenzaamheid en sociale uitsluiting
Integratieproblemen
Negatieve beeldvorming over (groepen) mensen
De meeste respondenten signaleren meerdere noden. Onder de respondenten zijn drie pastorale werkers. Twee
respondenten zeggen dat ze zelf niet direct met mensen in nood worden geconfronteerd, maar dat ze wel weten
dat ze er zijn. Hierna zijn de noden verder ‘ingekleurd’ met wat de respondenten daarvan zien en tegenkomen.
Armoedeproblematiek
Deze wordt het meest gesignaleerd en in verschillende situaties. Soms is de lijn tussen armoede en sociale
uitsluiting heel dun. Zij kunnen beide oorzaak en gevolg van elkaar zijn.
Met name mensen in de schulden. Deze schulden kunnen allerlei oorzaken hebben. Soms hebben zij
deze zelf veroorzaakt, maar vaak ontstaan er ook schulden waar zij niets aan hebben kunnen doen en
die een gevolg zijn van de bureaucratisering. Bij HIBO ziet men steeds meer mensen met hoge schulden
en een verdubbeling van het aantal verzoeken om hulp;
Goedgelovige mensen of mensen die onder druk zijn gezet tot illegale activiteiten en daarmee hun
uitkering en huisvesting verliezen;
De kinderen die de dupe worden van het leven in armoede en tienermoeders
Mensen met een (te) laag inkomen en die de vaardigheid missen om goed met geld om te gaan;
Mensen die afhankelijk zijn van de voedselbank en de daklozenkrant om te kunnen overleven;
Mensen die door een echtscheiding, verlies van werk of gezondheid in de financiële problemen zijn
gekomen en zelfs uit huis worden gezet;
Onder de zogenaamde kampers is vaak sprake van armoede, mede veroorzaakt doordat ‘zij het leven
niet meester worden’. Analfabetisme, lage opleiding en hoge (stook)kosten zorgen mede voor
overdracht van de armoede op de volgende generatie. De gesloten cultuur van de kampbewoners en
stigmatisering door de samenleving dragen ook bij aan maatschappelijke uitsluiting;
Dak- en thuislozen die in molens van de ambtenaren worden vermalen en daardoor niet de kans hebben
om hun situatie te verbeteren. Armoede gekoppeld aan uitsluiting is dan het gevolg;
Mensen met psychische problemen die niet in staat zijn om hun leven op de rails te houden, maar
geacht worden dat wel te kunnen. Vaak worden zij zorgmijders omdat ze zelf vinden dat ze het allemaal
zelf kunnen en pas om hulp vragen als er heel veel mis is gegaan.
Opvallend hierbij is te constateren dat de parochiële caritas, die financiële ondersteuning kan bieden aan mensen
in nood, maar weinig hulpvragen binnenkrijgt.
Eenzaamheid en sociale uitsluiting
De respondenten komen ook eenzaamheid tegen, als gevolg van sociale uitsluiting, maar ook als gevolg van
armoede en onvermogen om het leven aan te kunnen. De maatschappij legt de lat voor meedoen steeds hoger,
23

mede door de digitalisering en daarmee wordt een drempel opgeworpen om bij de samenleving te blijven horen.
Omdat ook de sociale verbanden steeds meer wegvallen, raken zij in een isolement.
De respondenten signaleren eenzaamheid en sociale uitsluiting bij:
Alleenstaande ouderen en ouderen die bang zijn om ‘s avonds de deur uit te gaan, zich niet meer veilig
voelen op straat;
Mensen met weinig geld die door het sluiten van buurthuizen geen contactmogelijkheden meer hebben
met anderen;
Jonge mensen die niet redzaam zijn door beperkte (sociale) vaardigheden, ziekte of handicap;
Gezinnen met kinderen en met weinig inkomen door laagbetaald en/of tijdelijk werk;
Mensen die door psychische problemen lastig zijn in de omgang en mensen die door ziekte of handicap
aan huis gebonden zijn;
Migranten en allochtonen die moeite hebben met integreren;
Illegalen die niet terug kunnen naar het land van herkomst en hier ook nergens meer terecht kunnen;
Mensen met onverwerkt verdriet en die daar geen plaats aan kunnen geven omdat dit niet past in de
sociale code van de gemeenschap;
Integratieproblemen
Door de steeds strengere wetgeving en de onmogelijkheid van gemeenten om nog aan opvang te doen,
is er een groeiende groep mensen die nergens meer terecht kan en in detentie dreigt te komen, zonder
dat ze iets strafbaars hebben gedaan. Hieronder zijn ook gezinnen met kinderen;
Daarnaast zien we door de open grenzen in Europa een toename van mensen uit Oost-Europa die hier
in de marge van de samenleving belanden en als zogenaamde spookburgers 2 op campings leven en die
daardoor niet voor een uitkering in aanmerking komen;
Mensen zonder papieren die nergens meer terecht kunnen en een zwervend bestaan leiden. Tot voor
kort was de kerk een belangrijk asielplaats voor hen.
De culturele omschakeling is voor veel mensen die zich hier vestigen een hele klus. Wat voor
autochtonen vanzelfsprekend is, kan voor hen een culturele botsing betekenen waar ze mee om moeten
leren gaan.
Negatieve beeldvorming over (groepen) mensen
Verschillende respondenten maken melding van de verslechterende verhoudingen tussen mensen onderling en
de afnemende tolerantie: iedereen met een kleurtje en die gebrekkig Nederlands spreekt, is in principe verdacht.
De individualisering van de samenleving zorgt voor een verharding daarvan, omdat mensen ervaren dat ze
steeds meer op zichzelf zijn aangewezen. Als, zoals nu het geval is, de economie terugloopt, de werkloosheid
toeneemt, de kosten van levensonderhoud stijgen en de beschikbare voorzieningen verminderen, zorgt dat voor
angst bij veel mensen. Dit brengt de solidariteit tussen mensen in gevaar en zorgt voor vooroordelen en
discriminatie. Ook de overheid draagt hieraan bij door er vanuit te gaan dat ieder in principe verantwoordelijk is
voor zijn/haar eigen leven en daarbij geen oog heeft voor die mensen die onvoldoende capaciteiten en of
mogelijkheden hebben om die verantwoordelijkheid alleen te dragen.
Diaconale taken in de ogen van diaconale vrijwilligers
Volgens hen moet de diaconie:
Er opuit gaan, de sociale antenne uitschuiven en als geloofsgemeenschap naar buiten treden
Investeren in persoonlijke contacten met kwetsbare mensen
Opvang bieden en daarbij noden signaleren en hulp bieden of verwijzen
Gespreksgroepen beginnen voor allerlei groepen
Betrokkenheid van mensen bij elkaar stimuleren en organiseren
Behulpzaam zijn bij het vinden van een eigen plek voor vluchtelingen en asielzoekers en met hen om
gaan en het een plaats geven in de gemeenschap en mensen helpen bij het verkrijgen van hun recht,
informatie geven en bemiddelen
Het uithouden met mensen die amper vooruitzichten hebben
Verschillende respondenten geven ook aan dat de bekendheid met de problematiek vaak onvoldoende is. Zij
vragen zich ook af of de capaciteit en de deskundigheid van de vrijwilligers hiervoor toereikend is. Er zijn nieuwe
en jongere vrijwilligers nodig om dit aan te kunnen. Verschillende respondenten geven ook aan dat parochies dit
niet alleen kunnen, maar dat er moet worden samengewerkt.
2 Een spookburger is een persoon die niet staat ingeschreven in de gemeentelijke basisadministratie (GBA)
24

5.b. Maatschappelijke noden gezien door de professionele hulpverlening
De noden die de respondenten uit de professionele hulpverlening tegenkomen, hangen nauw samen met het
doel van de instelling waar ze voor werken. Gelukkig is er steeds meer samenwerking tussen de instanties die
moet voorkomen dat door verkokerd denken en werken, mensen van hulp verstoken blijven. Door overleg en
uitwisseling in verschillende netwerken waar de instanties deel van uitmaken, wordt de hulp afgestemd en
geprobeerd passende en tijdige hulp te bieden en overlast te voorkomen. Ook het Annahuis is in een dergelijk
netwerk betrokken (MASS). De hierna volgende informatie over maatschappelijke noden is afkomstig van:
Het team Psychosociale Hulp bij Schulden van het Instituut voor Maatschappelijk Welzijn
Coördinator nazorg ex-gedetineerden en beleidsadviseur maatschappelijke opvang/OGGz en
Verslavingszorg
Pastor Penitentiaire Inrichting Breda
Medewerkers Stichting Maatschappelijke Opvang Breda
De voorzitter van de lokale zorgnetwerken, medewerker GGZ
Een klantmanager van de Kredietbank West-Brabant
Bemoeizorger van de GGZe
Medewerker Atea (samenvoeging van BSW en Sociale Zaken)
Daarnaast is ook informatie ontvangen van enkele organisaties die mensen in nood ondersteunen, maar dat doen
met inzet van vrijwilligers zoals:
Leergeld Breda
Voedselbank Breda
Hulp en zorg
Meestal kunnen mensen met een hulpvraag door de desbetreffende instantie goed worden geholpen. Toch
signaleren zij een algemene tendens dat het een steeds groter wordende groep mensen is die er alleen niet in
slaagt om de problemen op te lossen. Dit heeft verschillende oorzaken, zoals de toenemende druk op mensen
om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leven en die in staat worden geacht precies te weten waar
ze recht op hebben, waar en hoe ze dat moeten halen en daarbij ook kunnen omgaan met de digitalisering van
de samenleving. De landelijke overheid en in toenemende mate ook de lokale overheid, heeft dat tot
maatschappelijk norm verheven en iedereen die daar niet aan kan voldoen, heeft dat aan zichzelf te wijten.
Daar komt bij dat door de bezuinigingen van de overheid, als gevolg van de recessie, voorzieningen verminderen
dan wel wegbezuinigd worden, eigen bijdragen wordt geëist en de kosten van levensonderhoud alleen maar
toenemen. Alle respondenten merken dit in hun werk. Het gaat lang niet altijd om grote aantallen mensen die
ernstig in de problemen zijn gekomen, maar het betreft vaak wel schrijnende en bijna hopeloze gevallen, waar
het uitzicht op verbetering nauwelijks aanwezig is. Voor mensen met schulden is er over het algemeen meer hulp
beschikbaar en zij hebben een beter perspectief op een verandering in hun situatie. Hulp krijgen is niet zonder
voorwaarden en als daaraan niet wordt voldaan, blijven mensen daarvan verstoken. Naar eigen zeggen bereiken
de instellingen een groot aantal mensen dat hulp en zorg nodig heeft: de GGZ geeft aan tweedederde van de
meest kwetsbaren te kunnen bereiken en te hen te kunnen helpen. Bij een derde – veelal zorgmijders - probeert
men via een omweg en door het inschakelen van derden, het vertrouwen te (her)winnen om zo deze mensen toe
te kunnen leiden naar passende hulp.
De Kredietbank slaagt erin om 60% van de mensen te helpen en als dat niet lukt dan is er de Wet Schuldsanering
Natuurlijke Personen (WSNP). Soms blijken mensen er nog niet aan toe om geholpen te worden.
Volgens sommige respondenten is er hulp voor iedereen die dat nodig heeft, zeggen zij. Als mensen geen hulp
krijgen, ligt dat voor een belangrijk deel ook aan henzelf, omdat ze bijvoorbeeld weigeren om mee te werken.
De meest kwetsbaren
De doelgroepen die volgens de bovengenoemde respondenten het meest kwetsbaar zijn en waar zich ook de
grootste noden voordoen zijn:
Mensen met financiële problemen en schulden
Dat kunnen gezinnen zijn, alleenstaande moeders met kinderen, maar ook mensen die dakloos zijn (geworden)
doordat ze uit huis zijn gezet vanwege schulden. De schuldenproblematiek neemt toe, zowel in aantal mensen
dat een beroep doet op de schuldhulp, als in hoogte van de schulden. De oorzaak van schulden kan heel
verschillend zijn. Soms zijn mensen onvoldoende in staat om hun financiën goed te beheren en om aan te vragen
waar ze recht op hebben. Vaak hebben mensen simpelweg onvoldoende inkomsten om de noodzakelijke kosten
te betalen en maken ze daardoor schulden. Steeds vaker komt het voor dat mensen die onvoldoende inkomen uit
25

werk hebben (werkende armen) en mensen die door een scheiding hun huis met verlies moeten verkopen soms
zelfs op straat komen te staan.
Vaak weten mensen niet waar ze recht op hebben of zijn ze te trots om een beroep te doen op voorzieningen en
op de Bredapas. De laatste tijd is er een toename te zien van mensen die een goed inkomen hebben, maar door
werkloosheid en andere tegenvallers niet meer aan hun verplichtingen kunnen voldoen en daardoor in de
problemen komen. Steeds meer mensen zijn uit geldnood niet of onvoldoende verzekerd voor ziektekosten en
komen niet meer bij de dokter en de tandarts.
Mensen met psychische problemen, daklozen en verslaafden
Ondanks alle georganiseerde hulp voor mensen met psychische problemen, een psychiatrisch verleden en
verslavingsproblemen zijn er steeds meer mensen die niet geholpen kunnen of willen worden. Door de
veranderde ´spelregels´ en de daaraan gepaard gaande nieuwe inrichting van de maatschappelijke opvang, kan
een aantal mensen met bovengenoemde problematiek daar niet meer terecht, omdat ze niet aan de regels
kunnen of willen voldoen, bijvoorbeeld als ze een huisdier hebben of verslaafd zijn. Ook ex- gedetineerden
belanden soms op straat, omdat ze zonder geld en dak boven hun hoofd uit de gevangenis zijn gekomen. Deze
mensen kunnen voor overlast zorgen en vervuiling.
Mensen zonder status of verblijfsvergunning; mensen die geen recht hebben op geld, hulp en
zorg.
Deze mensen kunnen afkomstig zijn uit landen buiten Europa en dan kunnen ze in vreemdelingendetentie
worden gezet en teruggestuurd naar het land van herkomst. Vaak blijkt dat niet mogelijk en belanden deze
mensen weer op straat totdat ze opnieuw worden opgepakt.
Er is een aparte organisatie namelijk Steunpunt Ongedocumenteerden Breda (S.T.O.B.) opgericht om voor deze
mensen op te komen. Ongedocumenteerd betekent dat iemand geen identiteitspapieren heeft en dus ook niet
bestaat. En voor mensen die niet bestaan, hoef je ook niets te doen. Hier doen zich heel schrijnende gevallen
voor van mensen die ziek zijn, open wonden hebben en uitgesloten zijn van medische zorg, omdat de overheid
die voor deze groep heeft ingetrokken. Dit is niet alleen erg voor deze mensen, maar het kan ook een gevaar
opleveren voor de volksgezondheid. Een voorbeeld hiervan is het ook opheffen van het project Rups waarbij
(illegale) prostituees terecht konden voor tests, voorbehoedmiddelen en medische zorg. Dit bood hen tevens de
kans op een uitweg uit deze situatie. Nu dit project is gestopt, is de kans op vrouwenhandel toegenomen. Er is
een grote kans dat zij verdwijnen in de illegaliteit en lopen kans uitgebuit te worden doordat ze tegen een heel
laag loon aan het werk worden gezet. Mensen die eveneens hiermee geconfronteerd worden, vind je ook op
campings in de omgeving van Breda en zij worden wel ‘spookburgers’ genoemd. Dit zijn mensen die wel in
Breda verblijven, maar niet in de gemeentelijke basisadministratie staan ingeschreven.
Het meest kwetsbaar
Kinderen
Degenen die het meest onder de situatie te lijden hebben zijn kinderen die in armoede opgroeien, en waar thuis
gebrek is aan zowat alles en waar geen sociaal netwerk is of familie die kan helpen. Kinderen van zogenaamde
generatiearmen die grote kans lopen nooit een ander leven te kennen, kinderen in Romagezinnen, kinderen uit
gezinnen die op straat worden gezet en in de opvang terecht komen. In het afgelopen jaar zijn 12 tot 15 gezinnen
op straat komen te staan.
Dak en thuislozen met psychische en/of verslavingsproblemen
Die mensen die vanwege hun problematiek zorgmijders worden en zelfs zorgwekkende zorgmijders, omdat ze
niet (meer) aan de voorwaarden voldoen voor hulp en zorg. Pas als er sprake is van veelvuldige incidenten en
overlast, kan worden ingegrepen.
Mensen met meervoudige problematiek
Mensen die door hun geestelijke of lichamelijke gezondheid niet in staat zijn om voldoende inkomen te
verwerven, in de schulden terechtkomen en steeds verder in de problemen raken. Dit kan leiden tot verslaving en
dakloosheid.
Ongedocumenteerden en Europese dakloze burgers
Zij blijven van hulp en zorg verstoken en lopen grote kans op een slechte gezondheid en om in het circuit van
uitbuiting en mensenhandel terecht te komen. Met name vrouwen zijn hiervan de dupe.
Tussen de wal en het schip
Ondanks het voorzieningenniveau, de beschikbare hulp en de bereidheid om te investeren in mensen in nood om
hen bij de samenleving te houden, vallen er toch mensen buiten de boot. Dat merken alle respondenten en zij
merken ook een toename daarvan. Voor mensen die ‘door de ondergrens zijn gezakt’, is het erg moeilijk om die
aansluiting weer te maken. Dit wordt deels verklaard door hun persoonlijke situatie die hen daarbij in de weg zit.
Alle respondenten merken een nieuwe aanwas van mensen met multiproblematiek.
26

Toch slagen de meest kwetsbare mensen er op de een of andere manier in om te overleven. De professionals
zien overlevingsgedrag dat op de korte termijn misschien helpt, maar op de langere termijn destructief is. Als
bijvoorbeeld een verslavingsprobleem zo groot is dat dit allesoverheersend is en daarmee hulp in de weg staat,
kan de instantie niets doen. Soms is het onwil, maar meestal onkunde en onvermogen die er voor zorgen dat
mensen in ellende blijven zitten. De lat om mee te kunnen blijven doen aan de samenleving ligt erg hoog. Door
regelgeving die geen oog heeft voor iemands persoonlijke situatie, de bureaucratie en de digitalisering bij het
verstrekken van voorzieningen, vallen steeds meer mensen buiten de boot.
De gevolgen daarvan zijn dat de persoonlijke situatie van deze mensen verergert en zij in een vicieuze cirkel
terechtkomen, de overlast toeneemt en in het uiterste geval kan het zijn dat mensen dood gaan op straat. Een
toenemend aantal kinderen loopt een achterstand op in hun leven door op te groeien in een arme en/of
problematische thuissituatie.
Problemen zijn van alle tijden
Volgens enkele respondenten is het naïef te denken dat de problemen opgelost kunnen worden. Deze zijn van
alle tijden. Belangrijk is het wel dat mensen de weg weten te vinden en dat erger moet worden voorkomen. De
overheid kan hierin een rol vervullen door het tijdig verstrekken van voorschotten vooruitlopend op een uitkering.
Ook doordat eerder signalen kunnen worden opgepikt als er iets mis gaat en eerder kan worden gehandeld. Een
wijkgerichte aanpak waarin laagdrempelige ontmoetingsmogelijkheden beschikbaar zijn en ook de bewoners een
(signalerende) rol is toebedeeld, kan effectief zijn en zelfs preventief werken, volgens sommige respondenten.
De diaconie kan hierin eveneens zinvolle rol vervullen.
Diaconale taken in de ogen van professionele hulpverleners
De professionals in de hulp en de zorg aan kwetsbare mensen zijn bijna allemaal bekend met de diaconie als
onderdeel van het geloof. Een aantal van hen heeft ook contacten met de diaconie. In de meeste gevallen is dat
het Annahuis. Dit contact behelst regelmatig overleg, spreekuurwerk en afstemming op cliëntniveau.
Over het algemeen is er veel waardering voor het Annahuis en de rol die de diaconie op deze manier vervult voor
kwetsbare mensen in de stad. Men is heel tevreden over de deskundigheid van de werkers en vrijwilligers en de
trouw aan de doelgroep die men daar ervaart. Veel waardering is er voor de lage drempel die het Annahuis heeft
voor mensen in de problemen. Het Annahuis is voor de respondenten een belangrijke vindplaats en een manier
om in contact te komen en voeling te houden met (zorgwekkende) zorgmijders en mensen die het contact met de
hulpverlening hebben verloren. Enkele respondenten merken daarbij op dat door de nauwe betrokkenheid bij de
doelgroep de helikopterview wel eens wordt gemist en dat zou wel eens contraproductief kunnen werken in
bepaalde situaties, vrezen zij. Alert zijn op specifieke overlevingsstrategieën van mensen, kan op termijn helpen
de zelfredzaamheid van cliënten te vergroten, denken zij. Sommige respondenten hebben daarnaast wel eens
contact of werken samen met een parochie. Een respondent heeft bij probleemsituaties wel vaker een beroep
gedaan op parochies en kloosters voor praktische hulp en onderdak. De stichting Leergeld heeft eens de
opbrengst van de collecte mogen ontvangen.
Alle respondenten uit de hulpverlening zien een rol weggelegd voor de diaconie bij het aanpakken van
maatschappelijke problemen. Zeker als het gaat om op te komen voor mensen die tussen de wal en het schip
(dreigen te) vallen. Zij zien deze rol vooral als volgt ingevuld:
Lage drempel
De diaconie slaagt er in hun ogen in om kwetsbare mensen en mensen in de problemen daadwerkelijk te
bereiken. Het aanbieden van laagdrempelige inloopmogelijkheden is hierbij essentieel.
Luisterend oor
Door de onbevooroordeelde houding en de open opstelling, kan de diaconie erin slagen om vertrouwen te winnen
en zonder agenda bij mensen aanwezig te zijn.
Signaleren en verwijzen
Door de lage drempel en de open houding naar mensen kan de diaconie een belangrijke signalerende rol
vervullen en mensen verwijzen naar voorzieningen en hulp bij problemen.
Toeleiden naar passende hulp en zorg
Dit is juist heel belangrijk voor mensen die het vertrouwen in de samenleving en de hulpverlening hebben
verloren. Door het winnen van vertrouwen en deze mensen te attenderen op voorzieningen, hulp en zorg, kan
weer een verbinding worden gelegd met de samenleving.
Praktische hulp bieden
De diaconale vrijwilligers kunnen mensen in nood praktisch ondersteunen door bijvoorbeeld helpen de post open
te maken en de financiën op een rij te zetten, mee te gaan naar de instanties en hulp te bieden bij het aanvragen
27

van voorzieningen. Leefgeld verstrekken, vervoer aanbieden, onderdak verzorgen en het bieden van hand- en
spandiensten en andere vormen van hulp in natura bieden.
Breekijzer
Door de unieke positie van de diaconie en vanuit haar solidariteit met kwetsbare mensen kan de diaconie als
breekijzer fungeren en misstanden aan de kaak stellen. Het Annahuis doet dit al, evenals het meedenken in
beleid.
Mee uithouden en stimuleren van medemenselijkheid
Niet alle noden zijn op te lossen en daarom is het belangrijk dat er mensen zijn die naar je verhaal willen luisteren
en solidair met je zijn.
Samenwerken met de diaconie
De respondenten staan in principe wel open voor samenwerking met de diaconie, zeker als het gaat om het
bereiken van moeilijke doelgroepen, maar dat niet zonder meer. Een respondent wil dan eerst duidelijk hebben
wat je voor elkaar kunt betekenen. Een andere respondent ziet wel heil in een diaconale contactpersoon en weer
een andere wil er voor waken dat het contact uit eindeloos vergaderen gaat bestaan. De meeste respondenten
willen daar waar er al samenwerking is, die vooral voortzetten. Verder worden genoemd het samen opzetten van
projecten, het organiseren van inloopactviteiten, het uitdragen van een gezamenlijke visie op armoede en sociale
uitsluiting, het afstemmen van het beleid en de werkwijze en het onderhouden van contacten. Hierbij geldt echter
de voorwaarde dat het contact en de samenwerking functioneel moeten zijn.
Bedreigend voor de samenwerking is dat de professionals steeds minder tijd beschikbaar hebben voor overleg
met partijen in de stad vanwege aangescherpte functie-eisen.
Suggesties die men nog heeft voor de diaconie zijn onder andere:
- eigenheid niet verliezen in de samenwerking met anderen;
- zorg voor deskundige vrijwilligers;
- hou contact met de gemeente om de diaconie als vorm van hulp in beeld te houden
- treed uit de anonimiteit en laat zien waar je voor staat. Juist het uitkomen voor het spirituele element is in
deze tijd heel belangrijk. De diaconie doet er goed aan zich beter te presenteren en te profileren;
- heb in het contact met mensen ook oog voor eventueel onderliggende financiële problematiek om het
taboe daarop te kunnen doorbreken.
Marge in beeld 2
Om op te komen voor de mensen aan de onderkant van de samenleving is het platform ‘De marge in beeld’
nieuw leven ingeblazen, Onder de naam de marge in Beeld 2 3 , heeft zich een groot aantal organisaties en
groepen evenals enkele parochies verenigd om noden in Breda te signaleren en deze onder de aandacht te
brengen van de politiek. Deze belangenbehartiging heeft als doel te komen tot positieverbetering van de
doelgroepen van het sociale beleid van de gemeente en de dienstverlening aan hen door de hulp- en
zorginstellingen.
5.c. Noden ervaren door de doelgroep
Om de noden uit de eerste hand te vernemen is gesproken met deelnemers aan de straatraad. Uiteraard betreft
het een beperkte deel van de mensen in nood, de dak- en thuislozen, maar wel dat deel dat in hun
bestaanszekerheid wordt bedreigd en de gemeenschap duidelijk confronteert met de gebreken van de
welvaartsstaat. Verder is er gesproken met de protestante diaconie die betrokken is bij zowel het Annahuis, de
straatraad als de Bus.
De straatraad
De Straatraad is een overleg van mensen die op straat leven of geleefd hebben. De straatraad heeft haar
wekelijks overleg in het Annahuis. Tijdens het overleg brengen de deelnemers hun ervaringen en ideeën in,
worden onder andere de veranderingen in de maatschappelijke opvang besproken en de gevolgen daarvan voor
de cliënten. Zij bespreken wat niet goed gaat en wat beter kan en nodigen daarvoor medewerkers van instanties
en/of de gemeente Breda uit. Daarnaast proberen de deelnemers aan het overleg de beeldvorming over daklozen
te verbeteren, onder andere door ‘straattours’ te organiseren. Ook worden er ideeën voor gezamenlijke actie
geopperd en activiteiten voorbereid, zoals de voorbereiding van de straattour op de Dag van de Armoede.
Van het overleg wordt een verslag gemaakt en dat wordt op de website gezet: www.straatkrantbreda.nl
3 Voor een overzicht van de deelnemers aan de Marge in beeld 2, zie de bijlage 2
28

Actuele noden
In gesprek met enkele leden van de straatraad en mensen van de diaconie die bij hen zijn betrokken, worden de
navolgende problemen die dak- en thuislozen ervaren gesignaleerd:
Doordat de maatschappelijke opvang onder de AWBZ gaat vallen, veranderen de eisen aan de mensen
die daar gebruik van willen maken. Zij die daaraan niet kunnen of willen voldoen, zijn ‘s nachts verstoken
van een dak boven hun hoofd of woonruimte. De vermindering van het aantal bedden bij het IJ (van 40
naar 16). De tentenactie helpt tijdelijk, is niet toereikend en zeker geen oplossing;
Het aantal mensen met ernstige problemen en dat op straat komt te staan, neemt toe. Als mensen de
huur niet meer kunnen betalen, worden ze uit huis gezet. Het zijn niet alleen mannen. Maar ook
gezinnen met kinderen. Voor de laatste groep is de maatschappelijke opvang niet ingericht en niet
toereikend;
Voor mensen die niet verslaafd zijn, is de maatschappelijke opvang geen oplossing;
Het vinden van passende en betaalbare woonruimte anders dan via de maatschappelijke opvang is erg
moeilijk en voor gezinnen bijna onmogelijk;
Mensen die op straat leven hebben steeds meer moeite met het vinden van voedsel. Eten halen uit
containers is verboden en vaak wordt er expres afwasmiddel of glas in de containers met eetafval
gedaan;
Het wordt steeds moeilijker om mensen in nood te bereiken omdat ze nergens meer vertrouwen in
hebben en het voor hen steeds moeilijker wordt om het taboe te doorbreken en hulp te vragen;
Toename van daklozen afkomstig uit Oost- Europa;
Het beroep op noodhulp wordt groter en het budget beperkter;
Eenzaamheid onder dak- en thuislozen neemt toe, zeker nu de houding van de samenleving ten
opzichte van hen verhardt. Daar komt bij dat zij hebben te maken met de sociale recherche waardoor ze
steeds van slaapplaats moeten veranderen. Daklozen met een huisdier kunnen niet in de opvang
terecht. Vaak is dat nog het enige (gezelschap) dat ze hebben.
Diaconie die helpt
De diaconie kan volgens hen op verschillende manieren hulp bieden. Het is dan aan te bevelen dat deze hulp
wordt gebundeld en gecoördineerd. Hierbij kan elke parochie inbreng hebben en daardoor wordt het effect van de
hulp groter.
Praktische hulp bieden
Om de situatie van veel dak- en thuislozen te verbeteren, kan de diaconie op allerlei praktische hulp bieden, zoals
het zorgen voor tentjes, brood en maaltijden verstrekken aan mensen die op straat leven -want de voedselbank is
voor hen geen optie-, huisvesting beschikbaar stellen, geld beschikbaar stellen voor noodhulp en opvang
aanbieden voor huisdieren van daklozen.
Een platform bieden
Het versterken van de platformfunctie zoals die door het Annahuis al wordt ingevuld zodat dak- en thuislozen
daar hun ervaringen kunnen bespreken en door hen te helpen de contacten met de hulpverlening in stand te
houden. Parochies kunnen zich hier ook bij aansluiten.
Overleg met de instanties en de politiek
In de Marge in Beeld 2 kan de diaconie haar stem laten horen en mee opkomen voor de mensen aan de
onderkant van de samenleving. Hier kunnen ook voorstellen en ideeën en plannen ‘van onderaf’ worden
ingebracht die behulpzaam zijn bij het aanpakken van de problemen. Parochies en/of parochiële groepen kunnen
zich hierbij aansluiten.
Initiatieven van onderaf adopteren en helpen te realiseren
Voor veel dak- en thuislozen is hun situatie geen eigen keus, maar het gevolg van hoe hun leven is gelopen. De
meesten willen graag terug naar de samenleving, maar beschikken niet over de middelen om dat voor elkaar te
krijgen. Ook werkt de hulpverlening soms contraproductief en dat houdt hen gevangen in de situatie. Ondanks dat
alles zijn er mensen die op straat leven die de plannen en de capaciteiten hebben om die uit te voeren, waarmee
veel dak- en thuislozen weer perspectief wordt geboden op een uitweg. Een van de voorbeelden hiervan is
Streetwise, een initiatief van enkele daklozen dat als doel heeft hen in hun kracht te zetten en hen de
mogelijkheid te bieden een vak te laten leren en daardoor op termijn in hun eigen levensonderhoud te kunnen
voorzien. De diaconie kan helpen een dergelijk initiatief te realiseren.
29

6. Nieuwe kansen voor de diaconie
“De diaconie is een vehikel om de mensen te laten zien dat de kerk meer
is dan een verzamelplaats van gelovigen in een kerkgebouw.”
Of de diaconie een toekomst heeft, hangt af van meerdere factoren. De samenvoeging van
parochies wordt hiervoor niet zonder meer als positief te zien. Veel hangt af van welk beleid de
samenwerkingsverbanden gaan voeren. De plaats van de diaconie in de samenleving blijft
volgens de vrijwilligers belangrijk en zij spreken zich uit over de ideale diaconie en de
randvoorwaarden om die te realiseren.
Positieve beeldvorming
Ondanks dat de katholieke kerk te maken heeft met een verslechterend imago in de samenleving door onder
andere misbruikschandalen en het steeds strenger hanteren van de regels met betrekking tot de liturgie en de
sacramenten, staat de samenleving over het algemeen positief tegenover de rol van de kerk in haar diaconaal
werk. In veel gemeenten bijvoorbeeld, is de kerk een serieuze partner als het gaat om de uitvoering van de WMO
waar nu ook de decentralisatie van de AWBZ onder gaat vallen en bij de zorg voor armen, vluchtelingen,
ongedocumenteerden, eenzamen en (geïsoleerde) ouderen. De vrijwilligers van de geloofsgemeenschap hebben
een positief en betrouwbaar imago als diegenen die zich voor langere tijd willen verbinden aan kwetsbare
groepen en het oplossen van maatschappelijke problemen.
Samenvoeging van de parochies
Aan de respondenten is de vraag voorgelegd wat hun mening is over de gevolgen voor de diaconie bij het
samenvoegen van parochies. De 16 vrijwilligers die hierop gereageerd hebben, zijn hierover niet eensluidend in
hun reactie. Zes mensen denken dat de samenvoeging van de parochies versterkend zal werken voor de
diaconie, maar dat niet zonder meer: daarbij maken ze wel voorbehoud. Vier personen denken dat dit zowel
positief kan zijn, maar ook nadelen met zich meebrengt. Drie respondenten geven aan dat ze daar (nog) niets van
merken en twee mensen vinden dat de samenvoeging nadelig uitpakt door de diaconie. Een respondent had
geen antwoord op deze vraag. Punt van zorg is dat door de schaalvergroting de afstand tussen de parochie en de
kerkgangers en mensen in nood te groot wordt. Je staat dan niet meer midden in de gemeenschap en die
kleinschaligheid is volgens hen een voorwaarde voor diaconaal werk. De respondenten die van mening zijn dat
de samenvoeging ten koste gaat van de diaconie, sluiten zich deels aan bij bovenstaande: in hun ogen worden
de lijnen te lang, want de diaconie moet dicht bij de mensen blijven en staat of valt met de persoonlijke contacten.
Voor de diaconie is samengaan volgens hen niet nodig, want die functioneert nu ook al. De diaconie moet het
vooral hebben van de bevlogenheid van de mensen die diaconaal actief zijn en de betrokkenheid van mensen op
elkaar stimuleren.
Kans
Degenen die de samenvoeging zien als een kans voor de diaconie, denken dit omdat er gelegenheid komt tot het
uitwisselen van ervaringen, men voorbeelden van elkaar kan zien en leren van elkaar. Meer expertise en talenten
worden ingebracht en zeker als het gaat om landelijke acties en ook op bestuurlijk niveau, kan de samenvoeging
de diaconie versterken. Samen kun je activiteiten overeind houden die anders dreigen te verdwijnen door gebrek
aan vrijwilligers, denken zij. Veel zal afhangen van de mate waarin men daadwerkelijk wil samenwerken en er
wordt geïnvesteerd in de diaconie. Het denkproces daarover moet nog op gang komen en er moet nog een flinke
slag gemaakt worden voordat het zover is.
Plaats van de diaconie in de samenleving
Aan de vrijwilligers zijn eveneens vragen gesteld over hoe ze de plaats van de diaconie zien in de huidige
samenleving, wat ze vinden van de diaconale praktijk van nu en van de diaconale vrijwilligers. Hoe de ideale
diaconie er in hun ogen uitziet, is ook interessant in het kader van dit onderzoek. Samenvattend volgen hierna
hun reacties:
1. Kijk op de rol van de diaconie in de samenleving
2. Kijk op de diaconale praktijk
3. Kijk op de diaconale vrijwilligers
4. De ideale diaconie.
31

1. Kijk op de rol van de diaconie in de samenleving
Alle vrijwilligers die aan het onderzoek hebben meegewerkt, vinden de diaconie heel belangrijk. Sommigen
vinden die zelfs ‘keihard nodig’ in deze tijd. Want je kunt de mens niet laten vallen; mensen hebben aandacht
nodig. De diaconie moet een brug zijn tussen de kerk en de samenleving. Juist nu is de diaconie belangrijk omdat
dit betekent ‘zorgen voor elkaar’ en dit in een samenleving die steeds individualistischer wordt. Het doel van
diaconie is om mensen bij de samenleving te houden. “Een kerk kan geen kerk zijn zonder diaconie, neem
Laurentius als voorbeeld en treed in zijn voetsporen”, aldus een van de respondenten. De parochie zou een
plaats moeten zijn voor inspiratie en aanzetten tot handelen en zo een wezenlijk onderdeel zijn van de
samenleving. De kerk moet de gedachte van diaconie uitstralen en de mensen in de parochie moeten zelf de
diaconie dragen. Enkele vrijwilligers zien dat de rol van de diaconie veel kleiner geworden is omdat de overheid
taken heeft overgenomen die eerst de kerk uitvoerde. De diaconie is er in hun ogen onvoldoende in geslaagd om
een eigen plaats te behouden nadat de overheid zich met het onderwijs, de zorg en armoedebestrijding is gaan
bezighouden.
2. Kijk op de diaconale praktijk
Over de diaconie als zodanig zijn de respondenten positief: het is nodig en zinvol en men zet zich daarom ook in.
De respondenten zijn echter niet onverdeeld positief over de diaconie zoals die nu wordt uitgevoerd. Een aantal is
daar zelfs zeer kritisch over. Enkelen vinden dat er in de kerk zelf te weinig aandacht is voor de diaconie en dat
die vooral uitgaat naar de liturgie en het pastoraat. Anderen vinden dat er veel goed wordt gedaan, maar men
vergeet om het te vertellen aan de samenleving en het ontbreekt aan goede communicatie daarover. Er is sprake
van veel ‘hap-snap-werk’ en van eilandjes waardoor men steeds opnieuw het wiel uitvindt. Er zou vanuit de
parochie veel meer sturing aan de diaconie moeten worden gegeven en meer samen worden gedaan, maar
daarbij dient de kleinschaligheid behouden te blijven. Ook wordt geconstateerd dat er veel diaconaal werk buiten
de parochie gebeurt, door andere maatschappelijk betrokken organisaties. Daar waar er in de parochie actief
diaconaal beleid wordt gevoerd, ziet men de resultaten en is men daarover ook tevreden.
De meeste respondenten hebben er een hard hoofd in over hoe de diaconie zich zal ontwikkelen. Dat heeft te
maken met de kerk zelf, maar ook met de maatschappelijke omstandigheden waarin de diaconie zich moet
manifesteren. Sommigen denken dat de diaconie wel zal blijven, maar dan op een laag pitje en ze zijn al blij als
het niet verder afbrokkelt. Anderen zien alleen maar krimp en verwachten dat het moeizaam zal gaan omdat de
ouderen afvallen en er te weinig jongeren zijn die zich betrokken voelen bij de diaconie. De kerkbetrokkenheid
van de mensen neemt af en de schaalvergroting van de parochies neemt toe, de pastores hebben minder tijd en
de vrijwilligers moeten het gaan doen. Het perspectief is zwak en er is weinig sprake van nieuwe ontwikkeling.
Alleen als het Annahuis en de parochies er echt de schouders onder zetten, kan de ontwikkeling van de grond
komen. Ook investeert het bisdom te weinig in de ontwikkeling van de diaconie en de aansluiting van de diaconie
met de praktijk van de hulpverlening, volgens sommige respondenten. De diaconie zou een veel prominentere rol
moeten krijgen binnen de kerkorganisatie.
3. Kijk op de huidige diaconale vrijwilligers
Passende inzet
De huidige diaconale vrijwilligers zijn op leeftijd en volgens de helft van de respondenten is dat zorgwekkend: ze
zijn daardoor minder inzetbaar, worden overvraagd en zijn nog maar een beperkte tijd beschikbaar. Oudere
vrijwilligers passen echter wel weer goed bij een belangrijke doelgroep van de diaconie: de ouderen.
Nieuwe, jongere vrijwilligers zijn hard nodig, maar dan wel met levenservaring, bijvoorbeeld mensen vanaf 40
jaar. Deze komen niet uit zichzelf want die hebben het druk. Werving van nieuwe vrijwilligers vraagt voortdurende
aandacht en inzet en dient met beleid te worden aangepakt. Gesuggereerd wordt om de ouders van
communicanten en vormelingen te benaderen voor diaconale activiteiten.
Deskundigheid
Alle respondenten vinden de vrijwilligers deskundig in wat ze doen. Op de eerste plaats hebben ze vooral hun
hart op de goede plaats. Warmte bieden en aanwezig zijn bij de doelgroep is het belangrijkste en daar voldoen de
vrijwilligers ruimschoots aan. Zij zijn geselecteerd op hun taak en als het nodig was, hebben ze aanvullend nog
deskundigheid opgebouwd door het volgen van een cursus of een training. Enkele respondenten merken wel dat
sommige vrijwilligers een beperkte taakopvatting hebben en daarbuiten weinig initiatief nemen. Ook vragen
enkele respondenten zich af of de vrijwilligers nog wel open staan voor vernieuwing en bereid zijn zich verder te
32

ontwikkelen. Een respondent merkt nog op dat het aanbod van deskundigheidsbevordering van het bisdom niet
goed aansluit bij de vraag. Toch zouden de vrijwilligers nog wel aan deskundigheidsbevordering kunnen doen.
Vaardigheden als luisteren, mensen aan kunnen spreken en binden, kennis opdoen over nieuwe media en
vaardigheden leren om daar mee om te gaan, zoals websitebeheer, wordt door enkele respondenten nuttig
gevonden. En als er bijscholing nodig is, kan de parochie daarin voorzien.
Vrijwilligers in de toekomst
Van de 16 respondenten zijn er drie overtuigd dat er ook in de toekomst nog voldoende vrijwilligers zijn die zich in
willen zetten voor de diaconie. Zes van hen gaan daarvan uit en drie mensen hopen dat dit zo zal zijn. Twee
respondenten hebben daar hun twijfels over en eveneens twee denken van niet. Een respondent heeft niet
geantwoord op deze vraag. De respondenten die ervan uitgaan of hopen dat er ook in de toekomst voldoende
vrijwilligers zich in willen zetten voor de diaconie, vinden wel dat daar dan ook in moet worden geïnvesteerd. Je
moet de mensen aan weten te spreken, duidelijk zijn in wat je van hen wilt, hen niet overvragen en ze niet voor
eeuwig willen vastleggen, maar voor een bepaalde tijd. Je moet de jongeren van nu weten te raken, want zij
willen best maatschappelijk actief zijn als ze daar het nut van inzien. Alleen zul je hun betrokkenheid anders
moeten organiseren: projectmatig aanpakken en win-winsituaties creëren. Er moet veel meer gebruik worden
gemaakt van vertrouwenspersonen en contacten gelegd worden met het maatschappelijk middenveld. Veel zal
afhangen van de pastores end e diaconale contactpersonen,of die mensen weten te inspireren en motiveren.
Maar de professionals, de pastores, zijn weg en de vrijwilligers moeten het nu gaan doen.
De respondenten die niet geloven dat er in de toekomst voldoende vrijwilligers zijn, komen hiertoe omdat ze zien
dat de kerken leeglopen, de kerkgangers vergrijzen en mensen het al druk hebben met allerlei andere zaken.
Bovendien zijn er behalve de diaconie ook andere vrijwilligersorganisaties als de Zonnebloem en het Rode Kruis,
op hetzelfde terrein actief.
4. De ideale diaconie
De respondenten hebben zich ook uitgesproken over hoe de ideale diaconie er in hun ogen uitziet. Dicht bij de
mensen, goede publiciteit en het opbouwen van een netwerkorganisatie om problemen op het spoor te komen en
preventief te kunnen werken. De diaconie moet met name opkomen voor mensen in armoede. De mensen
moeten je weten te vinden en de diaconie moet toegankelijk zijn voor iedereen. Ook door goede projecten te
kiezen, samen te werken met andere parochies en meer uitwisseling te organiseren, wordt de diaconie versterkt.
Herbezinning op de plaats van de diaconie in deze tijd is noodzakelijk. Een goede stuurgroep kan hier leiding aan
geven en voldoende vrijwilligers mobiliseren. Maar de ideale diaconie staat of valt met de mensen die daar
uitvoering aan geven want het is eigenlijk heel simpel: ..”wees goed voor elkaar en help elkaar”.
Heimwee
Verschillende respondenten refereren aan de diaconie in eerdere jaren waarin er in de kerk meer werd
geïnvesteerd in de praktijk van de diaconie, toen er veel meer parochianen bereid waren zich in te zetten en de
diaconie een bindend element was in de gemeenschap. Ze realiseren zich dat de tijden zijn veranderd en de kerk
steeds meer naar de marge van de samenleving is verdwenen door onder andere de terugloop van het
kerkbezoek en de desinteresse bij de jongere generaties voor de geloofsgemeenschap. Ze constateren dat met
pijn in het hart, maar zijn ook van mening dat als de kerkgemeenschap een toekomst heeft, de diaconie daarin
een belangrijk rol kan gaan spelen. Namelijk door het geloof uit te dragen in de samenleving en zo te laten zien
waar je als kerk voor staat. Sommigen betwijfelen of dat nog wel zin heeft en het daarvoor al niet te laat is.
Anderen geloven dat het nog kan, maar dan moeten de nieuwgevormde parochies daar stevig op inzetten en dat
op een eigentijdse en goed georganiseerde manier doen die aansluit bij de behoeften en noden in de
samenleving.
Eigen diaconale wensen
Van de 16 vrijwilligers hebben er zich 15 uitgesproken in een persoonlijke diaconale wens. Deze zijn heel
gevarieerd en te onderscheiden in wensen ten aanzien van:
De doelgroep
Meer aandacht voor ouderen, vanuit bewogenheid voor kwetsbare mensen iets betekenen en meer
betrokkenheid op mensen is heel belangrijk, want we zijn lid van de kerk en dat is een gemeenschap;
33

De organisatie van de diaconie
Een visie op de diaconie ontwikkelen, gestoeld op het evangelie: mensen moeten bevrijd worden, maar die
bevrijding ziet er voor iedereen anders uit, graag weer een stuurgroep die leiding geeft aan de diaconie.
Terugkoppeling over collectes om parochianen bewust te maken van de noodzaak ervan en om de diaconie in
beeld te houden. Vormen van diaconale gemeenschappen bij elkaar brengen;
De vrijwilligers
Sterke krachten erbij die het werk kunnen voortzetten; meer jongere mensen bij de diaconie betrekken;
Activiteiten
Wat er is, minstens behouden, als kerk in de maatschappij present zijn door laagdrempelige inloopactiviteiten en
mogelijkheden voor ontmoetingen contact bieden;
Maatschappelijke thema’s
Meer aandacht voor armoede;
Publiciteit
Eén website voor heel Breda;
Overige wensen, die niet alleen betrekking hebben op de plaats van de diaconie in de kerk
In de kerkdienst meer aandacht voor de diaconie en een sterkere verbinding tussen liturgie,
gemeenschapsopbouw, catechese en diaconie, waardoor de kerk laat zien dat zij betrokken is.
Meer huisbezoek door de pastor om de band tussen de parochie en de parochianen te versterken.
Voldoende bestuurskracht
Maar 2 van de respondenten zijn van mening dat de bestuurskracht in de parochie voor wat betreft de diaconie
voldoende is. Eveneens 2 respondenten vinden dat die bestuurskracht er wel is als het gaat om de parochie,
maar dat geldt niet voor de diaconie. Volgens één respondent valt de bestuurskracht wel mee, 5 hebben daar
geen zicht op en nog eens 5 zijn van mening dat de bestuurskracht om de diaconie goed te organiseren en uit te
voeren, ontbreekt.
Wat beter kan
Volgens de respondenten zou de parochie meer bezig moeten zijn met het vormen van gemeenschap en zich
minder met regels bezig moeten houden. Het denkproces over waar het in de diaconie om gaat, moet op gang
worden gebracht en daarbij kijken met een brede blik, structuur aanbrengen en planmatig werken, de diaconie
meer thematisch organiseren en meer concrete en duidelijke activiteiten neerzetten die herkenbaar zijn en
waarbij mensen kunnen aanhaken, zijn suggesties om de diaconie te verbeteren. Dat vraagt dan wel om meer
vrijwilligers en daarom moet ingezet worden op het aantrekken van jongeren die daar mee uitvoering aan willen
geven.
Meer voeling houden met de noden in de samenleving en meer bekendheid geven aan de kerk als vorm van hulp
en steun voor mensen in nood, wordt ook belangrijk gevonden.
Liever minder activiteiten organiseren, maar dat wel goed doen en de caritas zou meer geld moeten investeren in
de diaconie, zijn andere adviezen. Ook is het wenselijk om de parochiesecretariaten beter op elkaar af te
stemmen en de communicatie en de uitstraling naar buiten te verbeteren.
Uitdaging
Het is een mooie en spannende uitdaging om de diaconie in de parochiële samenwerkingsverbanden opnieuw te
positioneren en weer tot bloei te laten komen. Als dit wil slagen, dan dient echter aan een aantal
randvoorwaarden te worden voldaan:
Gedragen door het bestuur van het samenwerkingsverband, de parochiekern en het bisdom;
Een projectmatige en planmatige aanpak;
Een bevlogen en inspirerende pastor en/of actieve vrijwilliger die het voortouw neemt;
Vrijwilligers uit de parochie en daarbuiten die zich in willen zetten voor het welzijn van kwetsbare
mensen
Herkenbare en zinvolle activiteiten
Een flinke dosis lef en geloof in de goede zaak.
34

7. Conclusies en aanbevelingen
De conclusies uit dit onderzoek en de aanbevelingen zijn gegroepeerd onder
Nieuwe kansen voor de diaconie
De vrijwilligers
Maatschappelijke noden in Breda
Diaconale activiteiten
Nieuwe kansen voor de diaconie
Conclusie 1
De samenvoeging van de parochies tot grotere samenwerkingsverbanden is geen garantie voor een
bloeiende diaconale praktijk. Dat vraagt om een diaconaal beleid dat als integraal onderdeel is opgenomen in het
parochieel beleidsplan. Een deskundige, gemotiveerde en inspirerende pastor en /of vrijwilliger als kartrekker is
in elk samenwerkingsverband nodig om de diaconie opnieuw te positioneren en de vrijwilligers te leiden die
handen en voeten geven aan de diaconie. De bestuurskracht van de diaconie is beperkt en soms zelfs
onvoldoende om uitvoering te geven aan de toekomstige diaconie in de samenwerkingsverbanden. Er is een
vernieuwingsslag nodig waarin ook de nieuwe media een plaats moeten hebben.
Aanbevelingen
Organiseer als bestuur van het samenwerkingsverband een discussie over de visie op de diaconie.
Benut hierbij ook de kennis en expertise van de diaconale vrijwilligers, van mensen uit de doelgroep en
maatschappelijke partners. Stel op grond van de uitkomsten een diaconaal meerjarenbeleidsplan op dat
onderdeel uitmaakt van het beleidsplan van de parochie en stel tevens het ambitieniveau vast. Neem
ook het vrijwilligersbeleid op in dit plan. Houd daarbij in ere wat er al is en goed functioneert.
Door het bij elkaar brengen van parochiekernen in een groter samenwerkingsverband is het belangrijk
om de diaconie dicht bij de mensen te blijven uitvoeren. Het samenwerkingsverband biedt wel de kans
om de organisatie daarvan te bundelen, ervaringen uit te wisselen en om te leren van elkaar. Het is
belangrijk dat hiertoe ook daadwerkelijk gelegenheid is en dat dit planmatig gebeurt.
Versterking van diaconale bestuurskracht is noodzakelijk om de continuïteit van de diaconie te kunnen
waarborgen. Stel een stuurgroep diaconie samen die verantwoordelijk wordt voor opstellen en uitvoeren
van het diaconaal werkplan en maak niet alleen de pastor diaconie, maar daarnaast ook een vrijwilliger
aanspreekpunt voor diaconale activiteiten.
Gebruik het werkplan als richtlijn voor de praktijk en niet als excuus om bepaalde dingen niet te doen.
Het is belangrijk om niet alles ‘dicht te regelen’; juist diaconaal werk heeft de vrijheid om aan te sluiten bij
gesignaleerde noden en snel in actie te kunnen komen. Deze onafhankelijke voorhoedefunctie van de
diaconie is van groot belang bij het politiseren van noden.
Bij een meer professionele aanpak van de diaconie hoort ook professionele ondersteuning. Daarvoor
zijn instanties beschikbaar als het katholiek maatschappelijk activeringswerk. Zij kunnen behulpzaam
zijn bij het projectmatig opzetten van diaconale activiteiten en ondersteunen bij fondsenwerving.
Een aantal taken kan heel goed gecentraliseerd worden uitgevoerd, zoals administratie en publiciteit.
De vrijwilligers
Conclusie 2
De diaconale vrijwilligers zijn op leeftijd, ze zetten zich vaak in voor meerdere diaconale activiteiten en dat doen
ze al lang. Ze zijn daarin deskundig en ze hebben amper behoefte om zich nog bij te scholen. Jonge mensen
(40+) vind je nauwelijks in de diaconale praktijk, maar ze zijn heel hard nodig om de diaconie ‘toekomstproof’ te
maken.
35

Aanbevelingen
Waardeer de huidige diaconale vrijwilligers en laat dat merken. Een jaarlijkse bijeenkomst waarin zij
worden bedankt voor hun inzet, is zeker op z’n plaats. Dit kan een vast onderdeel zijn van het
vrijwilligersbeleid. Waak voor overbelasting waardoor ze afhaken, want zij vormen een belangrijk kader
dat (nog) niet gemist kan worden totdat er voldoende nieuwe vrijwilligers zijn geworven die het stokje
kunnen overnemen. Investeer ook in de relatie tussen de vrijwilligers onderling. Zij kunnen elkaar
inspireren en motiveren en een goede sfeer in een groep is een belangrijk (ver)bindend element.
Trouw zijn aan de kwetsbaren is een voorwaarde om daadwerkelijk iets voor hen te kunnen betekenen.
Het omgaan met mensen ‘aan de onderkant van de samenleving’ vraagt veel van de vrijwilligers, zorg
dat zij daarin voldoende begeleiding krijgen.
Het heeft weinig zin om jongere vrijwilligers te interesseren voor de al langlopende activiteiten die door
oudere vrijwilligers worden uitgevoerd. Het heeft meer zin om nieuwe diaconale activiteiten te bedenken
die aansprekend en doenbaar zijn voor jonge mensen. Iedereen krijgt dan de kans om zich naar
vermogen in te zetten en al die activiteiten samen vormen een brede waaier om bestaande en nieuwe
doelgroepen te bereiken;
Niet alleen voor gelovigen maar voor veel niet-kerkelijk betrokkenen is het van betekenis willen zijn voor
een ander, de drive om vrijwilligerswerk te doen. Dat is een wezenskenmerk van mens-zijn. De diaconie
moet zoeken naar nieuwe en aansprekende vormen waarin dat spirituele element herkenbaar en
bespreekbaar is en waardoor ook jongere mensen zich aangesproken voelen;
Maatschappelijke noden in Breda
Conclusie 3
Zowel de diaconale vrijwilligers als de hulpverleners constateren een toename van noden, vooral van armoede en
eenzaamheid en dat niet alleen bij ouderen. Ook merken zij een verharding ten opzichte van mensen die het niet
alleen redden in de samenleving. De diaconie slaagt er maar ten dele in om kwetsbare mensen ook daadwerkelijk
te bereiken. Het organiseren van inloopactiviteiten blijkt hiervoor een goed startpunt. De gesignaleerde toename
van de noden daagt de diaconie uit om ook andere dan de traditionele wegen te bewandelen om invulling te
geven aan de diaconie.
Aanbevelingen
Een belangrijke vorm van hulp en steun is een laagdrempelige en vrijblijvende inloop. Elke parochiekern
zou hier in moeten voorzien; het is een van basisprincipes van de diaconie: gevonden kunnen worden;
Sta open voor de mensen aan de onderkant en luister naar hun verhaal, hun wensen en ga na wat je
voor hen kunt betekenen. De diaconie hoeft niet alle noden te leningen. Het is goed om daar met elkaar
over in gesprek te gaan en keuzes te maken.
De gesignaleerde noden bieden aanknopingspunten om nieuwe diaconale activiteiten op te zetten en
dat planmatig te organiseren. Ga na welke activiteiten passen bij het gewenste diaconale profiel en geef
de vrijwilligers ook ‘experimenteerruimte’ bij het opzetten en uitvoeren van de activiteit;
Het is heel goed mogelijk om meerdere vormen van present zijn bij doelgroepen te organiseren en daar
passende vrijwilligers bij werven. Bereid hen goed voor op hun taak en wees duidelijk in wat je van hen
vraagt en hen te bieden hebt. Wees realistisch in de verwachtingen die je wekt als het gaat om het
oplossen van problemen;
Ga na welke netwerken en organisaties relevant zijn om mee samen te werken. Zorg voor een actuele
sociale kaart van de gemeente, zodat je mensen in nood goed kunt verwijzen en zorg ervoor dat je
contactpersonen bij de belangrijkste instellingen hebt die je snel kunt bereiken. Aansluiten bij de Marge
in Beeld 2 is een manier om goed en snel op de hoogte te raken van wat er speelt en waar het mis gaat
in de hulpverlening. De samenwerkingsverbanden kunnen onderling afspraken maken over
vertegenwoordiging in dit netwerk.
36

Diaconale activiteiten
Conclusie 4
In de parochies wordt al een veelheid aan diaconale taken uitgevoerd, vaak al langlopend en drijvend op de
routine van de vrijwilligers die deze uitvoeren. Sommige langlopende activiteiten zijn een eigen leven gaan leiden.
Herbezinning op de activiteiten is nodig, zeker als ze belangrijk worden gevonden om daarmee ook nieuwe
doelgroepen en nieuwe vrijwilligers aan te kunnen trekken.
Het lijkt erop dat parochies bang zijn voor succes als een diaconale activiteit goed loopt. In verschillende
parochies heeft dit geleid tot verzelfstandiging van de activiteit en is de band met de parochie verbroken. Als
reden voor de verzelfstandiging wordt wel genoemd dat de verbinding met de kerk een drempel opwerpt om de
doelgroep te kunnen bereiken. Dit gaat echter wel ten koste van de zichtbaarheid van de kerk in de samenleving.
Bij de verzelfstandiging kan ook afhankelijkheid van overheidssubsidies ontstaan en dat maakt de continuïteit van
de activiteit onzeker.
Aanbevelingen
Het is belangrijk om de voortgang in de lopende activiteiten te evalueren en daar waar nodig bij te
sturen. Hierdoor blijven de activiteiten op koers en de vrijwilligers betrokken.
Wees niet bang voor succes en zet goedlopende activiteiten en projecten ‘in de etalage’. Met goede
publiciteit over de resultaten zet je de parochie en de diaconie positief neer en dat komt ook het imago
van de geloofsgemeenschap ten goede. En succes trekt succes aan.
Denk meer in een projectmatige aanpak bij het organiseren van stedelijke activiteiten. De Vredesweek is
een goed voorbeeld waarin samenwerking, extra budget en goede publiciteit tot succes kunnen leiden
die de diaconie ‘goed op de kaart zet’. Daar komt bij dat succesvolle activiteiten gemakkelijker nieuwe
mensen aantrekken die bereid zijn om mee te werken.
Het wiel hoeft niet steeds opnieuw te worden uitgevonden. Er zijn volop goede voorbeelden van
diaconaal werk te vinden binnen en buiten de parochie en het bisdom. Uitwisseling en leren van elkaar is
heel behulpzaam.
Ook al hebben de meeste parochiële caritassen niet veel geld te besteden, toch zouden ze daarmee ook
kunnen investeren in diaconale activiteiten. Als ze dat samen doen, is het eigen aandeel beperkt en
ontstaat er toch financiële ruimte voor extra inzet. Zeker bij nieuwe initiatieven is een bijdrage welkom.
Als er sprake is van fondsenwerving en er wordt gevraagd om een eigen bijdrage, zou de caritas hierin
kunnen voorzien.
37

Bijlagen
39

A. De diaconale activiteiten in de parochies nader bekeken
Zoals al eerder is aangegeven, zijn de respondenten vrijwilligers die zelf actief betrokken zijn in de diaconie.
Aan hen is gevraagd om activiteiten waar zij zelf bij betrokken zijn, te beschrijven. De willekeurigheid die er is bij
de keuze van de respondenten, zien we ook terug bij de keuze van de diaconale activiteiten die hierna
samengevat aan de orde komen. Voor de helderheid: het gaat om verschillende activiteiten die de respondenten
zelf mee uitvoeren, dus niet alle activiteiten van de parochies komen hierdoor in beeld en ook niet alle parochies.
Ondanks deze beperkingen, levert dit wel interessante informatie op. Aan de orde komen:
Inloopactiviteiten voor ontmoeting en contact
Ondersteuning van en opkomen voor mensen in de knel
Ouderen en eenzame mensen nabij zijn
Ondersteuning van projecten voor mensen in de Derde Wereld
Vredesweek
Maatschappelijke stages
Activiteiten door jongeren
AANDACHT VOOR DE ALLERARMSTEN IN DE WERELD
De bisschoppelijke vastenactie
Zoals uit het eerder beschreven activiteitenoverzicht blijkt, is de Vastenactie een activiteit waaraan door alle
parochies wordt meegedaan. Jaarlijks worden er door bisschoppen en in samenwerking met Cordaid doelen in de
Derde Wereld gekozen om geld in te zamelen voor het verbeteren van de leefsituatie van de allerarmsten in de
wereld. De bisschoppen brengen hiertoe jaarlijks een vastenbrief uit die in de kerk wordt voorgelezen. De
parochies houden een collecte in de kerk en gaan soms ook huis aan huis voor een bijdrage met de
enveloppenactie. Ze kunnen tevens ook voor eigen projecten geld in te zamelen. Deze betreffen dan meestal het
ondersteunen van het werk van een missionaris of zuster afkomstig uit de eigen parochie.
Een aantal parochies laat het niet alleen bij het voorlezen van de vastenbrief en de collecte maar vraagt ook op
een andere manier aandacht voor het thema van de vastenactie. Sommige parochies organiseren activiteiten
samen, anderen houden het binnen de eigen parochie.
In de Augustinusparochie (samenwerkingsverband Breda Noord, Oost, Haagse Beemden en Teteringen)
organiseert een tweetal vrijwilligers onder leiding van de pastor samen met vier katholieke basisscholen in de
Haagse Beemden een sponsorloop om geld in te zamelen voor een doel dat door de zusters uit de parochie
wordt voorgesteld. Daar hoort ook het bewustwordingsaspect bij, want leerlingen van de Pabo ontwikkelen voor
de kinderen een lespakket. Daarnaast organiseren de parochies ook een vastenactiemaaltijd. De belangstelling
hiervoor is echter beperkt. Succesfactoren bij deze activiteit zijn het enthousiasme van de scholen en omdat het
leuk is om aan een goed doel bij te kunnen dragen. Belemmerend werken andere goede doelen en het tijdgebrek
van de leerkrachten.
De combinatie met een maaltijd wordt in meerdere parochies gemaakt, zoals in de parochie Maria Ten
Hemelopneming in Prinsenbeek, waar een sobere maaltijd voor 60 mensen wordt geserveerd. In de
Michaelparochie is een maaltijd eveneens een onderdeel van de vastenactie. Ook de parochies in het
samenwerkingsverband Breda Zuid, Bavel en Ulvenhout organiseren samen de vastenactie waarvan een
maaltijd deel uitmaakt. De enthousiaste vrijwilligers en de scholen die meedoen, maken de vastenactie tot een
succes. De ouder wordende vrijwilligers vol goede bedoelingen maar met weinig nieuwe ideeën, werken
remmend op de activiteit.
Bisschoppelijke Adventsactie
Alle parochiekerken doen ook mee aan de jaarlijkse adventsactie die door de Nederlandse Katholieke Kerken
wordt georganiseerd. Deze start de eerste zondag van december en wordt landelijk gehouden. Er is allerlei
materiaal beschikbaar waar parochies, scholen en groepen gebruik van kunnen maken om de actie vorm te
geven. Ook hier staat de betrokkenheid bij het lot van de mensen in de Derde Wereld centraal. Door het
inzamelen van geld voor projecten die de allerarmsten ondersteunen, kunnen de parochianen hieraan bij dragen.
Aandacht voor de Derde Wereld
Aandacht voor de allerarmsten in de wereld blijft niet alleen beperkt tot de vastenactie en de Adventsactie. Vijf
parochies hebben ook nog andere activiteiten waarin zij centraal staan. De MOVgroepen en soms ook de lokale
caritas, doen dit op verschillende manieren. Door het ondersteunen van een project van een lokale missionaris of
zuster, door het werken aan mondiale bewustwording en door het inzamelen van geld. Usam (Ulvenhout steunt
zijn missionarissen) is hiervan een goed voorbeeld waarbij de hele gemeenschap betrokken is en ook in Bavel is
41

het project Ubuntu een belangrijke activiteit voor het hele dorp. De verkoop van producten uit de Derde Wereld, in
samenwerking met de Wereldwinkel, wat 5 parochies doen, sluit hierbij aan. Al deze activiteiten hebben een
lange historie en het is meestal een trouw groepje vrijwilligers dat zich al vanaf de start hiermee bezighoudt.
EIGEN DIACONALE ACTIVITEITEN VAN DE PAROCHIEKERNEN
Hierna wordt een aantal voorbeelden uit de diaconale praktijk per kern kort beschreven. Deze voorbeelden zijn
niet uitputtend, maar beogen een beeld te geven van het diaconale werk zoals dat is opgezet en zich heeft
ontwikkeld in de loop van de tijd. Sommige activiteiten zijn relatief jong, andere lopen al tientallen jaren.
Jeruzalemparochie
Omzien naar elkaar, meldpunt waar mensen met een vraag of een probleem terecht kunnen voor een passende
oplossing. Hierbij zijn 7 vrijwilligers betrokken en men bereikt 30 tot 40 personen per jaar. Het initiatief bestaat nu
4 jaar en voorziet nog in een behoefte, maar men merkt wel dat de mensen steeds beter weten waar ze voor hulp
terecht kunnen, het aantal vragen om hulp daarbij loopt terug. Succesfactoren zijn de goede en stimulerende
groep vrijwilligers en dat het pastoraal team mensen doorstuurt. Daar staat tegenover dat de p.r. continu
aandacht vraagt en dat kost de groep (te) veel moeite.
Michaelparochie
Samen eten in de Michael, maandelijks een gezamenlijke maaltijd waaraan 27 ouderen deelnemen. Het gaat
hierbij om elkaar ontmoeten, samen eten en een kort moment bidden. Hierbij zijn 9 vrijwilligers betrokken en het
initiatief bestaat eveneens 4 jaar. Er is een vaste groep ontstaan met daaromheen enkele nieuwe deelnemers. De
bezielde koks en de gastheren zijn de succesvolle ingrediënten van het initiatief. Zij merken echter wel dat de
kerk en de keuken geen vanzelfsprekende partners zijn.
Laurentiusparochie Ulvenhout
Verkoop van producten van de Wereldwinkel waarbij een groep van 13 vrijwilligers is betrokken en die een
keer per maand na de dienst deze producten aanbiedt aan de parochianen. Een activiteit die al bijna 20 jaar loopt
en al die tijd stabiel is gebleven en waarmee per keer 20 tot 25 mensen bereikt worden. Behulpzaam is de passie
van de vrijwilligers, de presentatie van de producten en de trouwe afnemers. Ook de publiciteit die er regelmatig
aan wordt gegeven draagt bij aan het succes. De terugloop van het kerkbezoek werkt echter nadelig.
In Breda Noord vindt eveneens een maal per maand verkoop van deze producten plaats en dat doen ze daar al
15 jaar en bereiken daarmee 50 personen per keer. Ook hier is sprake van een stabiele activiteit. Zowel positief
als negatief is de vaste groep van betrokken, maar steeds oudere wordende vrijwilligers.
Parochie Breda-Noord
Ziekenbezoekgroep, bedoeld voor ouderen en hulpbehoevenden en voor mensen als ze net uit het ziekenhuis
zijn gekomen. Een vast groepje vrijwilligers van 6 personen bezoekt al jaren regelmatig zo´n 10 personen,
indertijd opgestart vanuit het nieuwkomershuis en daarna verzelfstandigd. Nadelig is dat door de wet op de
privacy ziekenhuizen en de gemeente geen namen meer verstrekken.
Michaelparochie
Zondagmiddaginloop, door vier vrijwilligers twee maal per maand georganiseerd voor ouderen en waarvan het
bezoekersaantal schommelt tussen de 3 en 12 ouderen per keer. De activiteit loopt zeker al 6 jaar en men merkt
de laatste tijd een terugloop in bezoekers. Deels vanwege ziekte en overlijden, maar ook omdat men voor de
zondagmiddag een andere invulling heeft gevonden. Soms blijkt de ruimte ineens niet beschikbaar en moet men
uitwijken naar een andere ruimte. Meer bekendheid geven aan de activiteit is nodig om daardoor nieuwe
bezoekers en vrijwilligers aan te kunnen trekken.
OL Vrouw ten Hemelopneming
De Conciliair procesgroep van 4 personen organiseert jaarlijks diverse activiteiten zoals de verkoop van
wereldwinkelproducten en diverse acties voor de Derde Wereld, een maandelijkse schrijfactie voor Amnesty
International, in de vastenperiode een solidariteitsmaaltijd waaraan 60 parochianen deelnemen en verder doet de
procesgroep mee aan de Vredesweekactiviteiten. De groep bestaat al 23 jaar en zowel de groep als de
activiteiten blijven stabiel. De werkgroep ondervindt echter maar beperkt medewerking als het gaat om het onder
de aandacht brengen van de activiteiten tijdens de kerkdiensten om de parochianen daarover te informeren.
42

Michaelparochie
Maatjesproject als onderdeel van de Beweging van Barmhartigheid. Het project is twee jaar geleden ontstaan in
samenwerking met instellingen voor hulp en zorg en de Zonnebloem en de huisartsen verwijzen. Het is bedoeld
voor mensen die eenzaam zijn en nog thuiswonend. Het project wordt uitgevoerd door 8 - 10 vrijwilligers en men
bereikt hiermee 8 personen. Het is een jong project en nog in opbouw, de signalering en de werving van de
kandidaten verloopt echter moeizaam. Behulpzaam is de onderlinge sfeer en de waardering van de professionele
hulpverlening. De groep zou meer willen, maar dat zit er nog niet in want het blijft lastig maatjes te vinden. De
vrijwilligers zijn geschoold voor hun werk en hebben behoefte aan ondersteuning
DIACONALE ACTIVITEITEN WAARBIJ PAROCHIES SAMENWERKEN
Regelmatig werken parochies samen bij de uitvoering van hun diaconale taken. Veelal is dat samenwerking met
de ´buurparochie´, waarmee ze intussen ook in een formeel samenwerkingsverband zitten. Bij de uitvoering van
de activiteit zijn regelmatig ook andere maatschappelijke organisaties betrokken en loopt de activiteit al jaren.
Hierna volgen enkele voorbeelden van deze samenwerking die de variatie in het diaconale werk laten zien. Zoals
al eerder gezegd, de opsomming is niet volledig. Er zullen dan ook zeker diaconale activiteiten zijn die niet
genoemd zijn en daarom ook niet in dit rapport voorkomen.
Vredesweekactiviteiten
Ieder jaar wordt in de derde week van september een landelijke vredesweek georganiseerd door IKV Pax Christi.
Tot 2011 werden de Vredesweekactiviteiten van Breda georganiseerd door een werkgroep in Breda Noord en
Bethlehemparochie onder leiding van de pastor. Daarnaast organiseerde het SDBB e.o. de jaarlijkse vredesnoveen
en de kaarsenactie. In 2012 werden de krachten gebundeld en de stichting Vredesweek Breda e.o. werd
opgericht. Deze stichting werkt voor de stad Breda en de omliggende dorpen. De doelstelling van de stichting is
het organiseren van de activiteiten van de vredesweek. Daarbij wordt gestreefd naar het vergroten van de
saamhorigheid tussen de bewoners van de gemeente Breda en omstreken. De nieuwe stichting heeft, naast het
bestuur, een breed samengestelde stuurgroep met vertegenwoordigers afkomstig uit de r.k.-kerken, de
protestante gemeenten en uit diverse maatschappelijke organisaties en instellingen. Medewerking werd behalve
bij de parochies en protestante kerken gezocht en gevonden bij kloosters, de Raad van kerken, scholen,
zorgcentra, jongerengroeperingen, de wereld van kunst en cultuur, ouderenbonden van verschillende
denominaties, interculturele organisaties, Derdewereldprojecten, de Franciscaanse Beweging, het SDBB e.o., het
Annahuis en het IKV Pax Christi. De activiteiten bestaan uit goed bezochte eucharistische gebedsvieringen,
oecumenische vieringen, themabijeenkomsten, filmvoorstellingen, gemeenschappelijke maaltijden met
themabesprekingen, wandelingen, Leerhuisbijeenkomsten, de vredesnoveen en kaarsenactie, ontwikkeling
lespakket en activiteiten voor scholieren, de Afrika-dag, de burendag en in 2011 een wagenspel op de
weekmarkten van Breda. De Vredesweek kent een officiële opening waar gerenommeerde sprekers uit het land
en de stad het woord voeren over actuele vredesthema’s. Tijdens de Vredesweek vindt ook de uitreiking van de
Vredesprijs Breda plaats. De Week wordt breed in de publiciteit gebracht in de dag- en weekbladen, via flyers en
parochiebladen. De organisatie verloopt steeds beter en de belangstelling groeit. Succesfactoren zijn een goede
voorbereiding, een sterke financiële basis, interessante sprekers en de landelijke bekendheid van de vredesweek.
De Hulpdienst Bavel en Ulvenhout
Deze is voortgekomen uit een initiatief van de Laurentiusparochie in Ulvenhout en de parochie Maria ten
Hemelopneming in Bavel. Deze bestaat al 30 jaar en heeft als doel om op aanvraag hulp te bieden waar niet op
een andere manier in kan worden voorzien en dat kan van alles zijn. Het gaat in principe om kortdurende hulp
maar het contact kan ook uitgroeien tot een langdurig contact. De Hulpdienst voorziet in 400 hulpvragen per jaar
en beschikt daarvoor over 35 vrijwilligers. Deze zijn over het algemeen 60 jaar en ouder en iets meer dan de helft
is vrouw. De beide dorpen hebben een coördinator, die zowel de vrijwilligers als de mensen in het dorp goed
kent, waardoor ze een goede match kunnen maken. Dit is een belangrijke succesfactor, evenals de korte lijnen
die er zijn met de hulpverlening en instanties. De vrijwilligers zijn zeer deskundig en worden op basis daarvan
ingezet. De coördinatoren zijn eveneens zeer deskundig en scholen zich jaarlijks bij, vooral op het gebied van
sociale wetgeving. Eenmaal per jaar organiseert het bestuur een thema-avond voor de vrijwilligers. Andere
succesfactoren zijn de betrokkenheid van de vrijwilligers en de goede hulp die zij bieden, de positieve mond-totmondreclame
in het dorp en de goede vindbaarheid door instanties. Een meewerkende factor voor het succes
van de Hulpdienst is ook dat de samenleving steeds ingewikkelder is geworden waardoor steeds meer mensen
moeite hebben om hun rechten te benutten, door onduidelijke en veranderende regelgeving en lastige
formulieren. Men heeft er bewust voor gekozen om de Hulpdienst los te maken van parochies en onder te
brengen in een stichting. Dit is gedaan om de Hulpdienst zo neutraal mogelijk te presenteren en geen drempel op
43

te werpen voor hulpvragers. De Hulpdienst wordt gesubsidieerd door de gemeente, behalve in 2012. De
verwachting is dat de gemeente in 2013 opnieuw zal bijdragen.
De Lourdesreis
Deze is uit een initiatief van de parochies Haagse Beemden, Michael en Willibrordus voortgekomen en wordt
georganiseerd door 2 vrijwilligers. Aan de jaarlijkse bedevaartsreis van een week nemen 30 mensen deel.
Alleenstaanden, gelovige mensen en ouderen vormen de doelgroep en het bij elkaar brengen van hen en het
bevorderen van onderlinge contacten is, naast de bijzondere geloofsbeleving, een belangrijk doel.
De Lourdesreis is al 40 jaar een steeds terugkerend gebeuren waarvoor de belangstelling blijft. De parochies
werven hun eigen deelnemers en de coördinator regelt verder alles en maakt daarbij gebruik van de landelijke
organisatie. De kosten worden gedragen door de deelnemers en mensen met weinig geld betalen minder en dat
wordt mogelijk gemaakt door donaties van derden. De ondersteuning door verplegend personeel en artsen en de
donaties dragen bij aan het succes van de activiteit. De negatieve publiciteit over de kerk en de maar beperkte
medewerking van de pastores vinden de organisatoren minder.
Inloop Voor elkaar
Het opzetten van de oecumenische inloop was 9 jaar geleden een van de taken van de pastor diaconie voor de
parochies Haagse Beemden en de Bethlehemparochie. De open inloop is eerst gestart in gemeenschapshuis de
Biesdonk en de werkwijze is gebaseerd op een combinatie van de presentiemethode en de bevrijdingstheologie.
Wekelijks vinden 20 tot 30 mensen hier elkaar en dat wordt mogelijk gemaakt door 10 vrijwilligers, waarvan een
belangrijk deel niet-kerkelijk. Zij hebben trainingen gevolgd om hen toe te rusten voor dit werk. Het inloopwerk
wordt met financiële steun van fondsen en de gemeente overeind gehouden want de parochie heeft geen geld.
Inloop Clement
In de Haagse Beemden is het kindcentrum Olympia van de Brede School de locatie voor de inloop. Het doel is
om iedereen die er behoefte aan heeft en vooral kwetsbare mensen, gelegenheid te bieden elkaar te ontmoeten,
ergens bij te horen en om hen bij hulpvragen te verwijzen. Ook hier zijn de vrijwilligers getraind en de inloop werkt
samen met Voor Elkaar. Behalve de inloop wordt er voor de doelgroep jaarlijks een busreis georganiseerd
waaraan bezoekers en vrijwilligers van beide inloophuizen deelnemen. De kosten hiervan worden eveneens voor
een belangrijk deel betaald uit donaties en uit fondswerving. Ter versterking van de teamvorming en de
ondersteuning van de vrijwilligers vindt zeswekelijks overleg plaats. De inloop heeft een eigen stuurgroep en die
bepaalt wat er gebeurt. Meewerkende factoren zijn de goede groep vrijwilligers, de locatie (in de armste wijk van
de Haagse Beemden) en het sluiten van het buurthuis vanwege bezuinigingen door de gemeente, en dat laatste
betekent een grotere toeloop van gasten. Diezelfde gemeente is ook een tegenwerkende factor omdat de
subsidie voor de inloop eveneens kan vervallen. Een andere tegenwerkende factor vindt men de bemoeilijking
van de inbedding in de parochie en de PKN, omdat deze het niet beschouwen als een activiteit die van henzelf is.
Loketbegeleiding Bavel-Ulvenhout
De parochies Laurentius uit Ulvenhout en Maria ten Hemelopneming in Bavel zijn de grondleggers van de
Loketbegeleiding Bavel-Ulvenhout en dat was 15 jaar geleden. Inmiddels is het werk ondergebracht in een
stichting. Dit is gedaan om zo geen drempel te vormen voor mensen die hulp nodig hebben. De stichting houdt de
parochies wel op de hoogte van de gang van zaken en de pastores verwijzen mensen naar het loket. Op
aanvraag wordt hulp geboden aan mensen met een laag inkomen met als doel hun zelfredzaamheid te
ondersteunen, dat zij gebruik maken van de voorzieningen en dat ze krijgen waar ze recht op hebben. In 2011
zijn 152 mensen geholpen en in 2012 wordt een stijging van dat aantal verwacht. In de loop van de tijd zijn de
hulpvragen zwaarder en de problemen groter geworden. Zes vrijwilligers doen alles. Zij scholen zich jaarlijks bij
en verder praten de vrijwilligers elkaar elke zes weken bij, wisselen ervaringen uit en zo leren ze van elkaar. Ze
krijgen een vaste onkostenvergoeding om daardoor niemand uit te sluiten. Meewerkende factoren zijn de korte
lijnen naar de instanties en dat betekent snelle hulp, het vertrouwen in de vrijwilligers, maar ook dat hulpvragers
zich niet altijd goed geholpen voelen door de instanties en dan bij het loket terechtkomen. De toenemende
complexiteit van maatregelen en voorzieningen zorgt eveneens voor een toename van de hulpvragen.
Tegenwerkende factoren zijn de moedeloosheid bij mensen, zodat zij geen beroep meer doen op hulp en mensen
die bang zijn om de vrijwilligers te belasten en daardoor geen hulpvraag stellen. De vrijwilligers merken een
toenemende behoefte bij mensen aan huisbezoek door de pastor.
Opvang Vluchtelingen (stg. Vluchtbed)
Hierin werkten samen de parochies Haagse Beemden, Breda Noord en PKN Noorderbeemden. Per 1 september
is de stichting opgeheven omdat de gemeente de subsidie heeft stopgezet. Vluchtbed, dat 15 jaar geleden werd
44

opgericht als diaconaal initiatief, zette zich in voor mensen die nog in de toelatingsprocedure zaten. Het doel
daarvan was om mensen een eerlijk proces te laten krijgen en beschutting te bieden aan de meest kwetsbare
(zieke) mannen en vrouwen. Hiertoe stond een flat ter beschikking waar zij konden verblijven. Jaarlijks werden zo
20 tot 25 mensen geholpen en ondersteund en ontstonden er langdurige contacten. Er waren minstens 10
vrijwilligers betrokken die allemaal specifieke vaardigheden en deskundigheden hebben: ze zijn handig,
meertalig, hebben veel praktische en juridische kennis en computervaardigheden. Er vond werkoverleg plaats en
er werden voor hen uitwisselingsbijeenkomsten georganiseerd. Meewerkende factoren waren de inzet van de
vrijwilligers en hun zakelijk inslag om een goede inschatting te kunnen maken van de haalbaarheid van
procedures. Belemmerend werkten de steeds strengere regelgeving van de landelijke overheid, de publieke
opinie die steeds negatiever werd, soms de onbeschoftheid van de ambtenaren en het intrekken van de subsidie
door de gemeente.
Maatschappelijke stage
Zowel de samenwerkende parochies Jeruzalem, Bavel en Ulvenhout als het samenwerkingsverband Noord-Oost,
de toekomstige Augustinusparochie werken mee aan de schoolmaatschappelijke stages. In de parochies in
Breda-Zuid krijgt dat gestalte in de vorm van het koken van een maaltijd in de vastenactie voor de verwendag in
het verzorgingshuis of 10 keer koffie schenken voor de bezoekers van de parochiecentra op de verschillende
kerkplekken. Deze activiteit wordt samen met de school georganiseerd en het doel daarvan is om de scholieren
maatschappelijk betrokken te maken en hen een kijkje te geven ‘in de keuken van de kerk’. Jongeren ontdekken
daardoor ook dat de kerk een sociale plaats is. Een vrijwilliger van de parochie begeleidt de stagiaires en de
deelnemers aan de activiteit betalen een vrijwillige bijdrage; de rest van de kosten wordt door de parochie
betaald. De verplichte maatschappelijke stages zijn meewerkend aan de activiteit, de onbekendheid met de kerk
van de jongeren werkt tegen. Door een goed contact met het Vitaliscollege worden jaarlijks 30 leerlingen ingezet
in werkzaamheden rond de Inloop Voor Elkaar en Clement. Door bemiddeling van Breda Actief, worden jaarlijks
in het samenwerkingsverband Noord-Oost 10 leerlingen van het Newman College via de schoolmaatschappelijke
stages ingezet. Dit met als doel hen te interesseren voor vrijwilligerswerk in de diaconie door ze kennis te laten
maken met diverse diaconale activiteiten. Dit loopt al zes jaar en de jongeren kiezen voor een stage van een
dagdeel gedurende 6 weken of een periode van vier dagen achter elkaar. Zij worden daarin begeleid door enkele
vrijwilligers die de leerlingen goed voorbereiden. De uitvoering verloopt over het algemeen tot ieders
tevredenheid. Ook hier is de verplichte stage een meewerkende factor en de starheid van de scholen en soms
lastige leerlingen werken wel eens belemmerend. Scholen denken nog te vaak dat het om hen draait en ze
zouden zich wat meer moeten aanpassen aan de realiteit van de stageplaatsen. Er zijn vervolgafspraken in
voorbereiding voor een spirituele week in de periode rond Kerstmis, samen met nog enkele andere parochies. Bij
het kabinet Rutte II staan de maatschappelijke stages echter ter discussie en is voortzetting daarvan onzeker.
Dag tegen de armoede
Zowel het Annahuis als de parochie Breda Noord zijn beide betrokken bij de jaarlijkse dag tegen de armoede op
17 oktober. Dit is een manifestatie die wordt georganiseerd door De Marge in Beeld II en ook het SDBB e.o. is bij
de organisatie betrokken. De activiteit bestaat uit onder andere een politiek forum met mensen uit ‘de onderkant
van de samenleving’. De manifestatie is bedoeld voor alle mensen in Breda en heeft als doel om meer aandacht
te generen voor de problematiek van de armoede in de stad.
Rock Solid
Dit is een landelijk project van de RK Kerk dat ook in de Jeruzalemparochie, Ulvenhout en Bavel wordt
uitgevoerd. Jongeren komen één keer per maand bij elkaar en volgen dan een programma als een vervolg op het
vormsel. Het is bedoeld om de jongeren een spirituele basis mee te geven voor de rest van hun leven. Het is een
wisselend groepje jongeren, maar wel met een vaste kern, van 14/15 jaar en de jongeren helpen bij diaconale
activiteiten als de vastenactie en de vredesweek. Het is geen diaconaal project maar het heeft wel diaconale
aspecten. Drie kerkelijke vrijwilligers geven samen met een pastor leiding aan het project. Zij zijn betrokken bij
jongeren vanuit hun interesse of beroep en dat is voldoende, verder is er geen scholing nodig. Didactische
vaardigheden zijn minder belangrijk dan enthousiasme en geloofwaardigheid en laten zien waar je voor staat,
vindt men. Meewerkende factoren zijn dat betrokken jongeren andere jongeren meenemen, dat scholen verplicht
zijn maatschappelijke stages te organiseren en dat de organisatoren erin slagen om leuke activiteiten aan te
bieden. Meewerkend is ook dat de jongeren van thuis uit al een bepaalde binding hebben met de kerk. De
gevoeligheid van jongeren voor wat hun omgeving vindt en de negativiteit waarmee men naar de kerk kijkt,
ervaart men als belemmerende factoren. Voor de kosten van het project is in de parochie een potje beschikbaar.
45

B. De Marge in Beeld 2
Lijst van aangesloten organisaties en groepen:
Annahuis
Diaconie Protestante Gemeente
Emmaus Breda
Humanitas Breda
Inloop Clement, Haagse Beemden
Inloop Voor Elkaar
KBO Kring Breda
Schuldhulpverlening
Stedelijk Diaconaal Beraad Breda e.o.
Steunpunt Ongedocumenteerden Breda (STOB)
Stichting Leergeld Breda
Stichting Tientjes
Stichting Theehuis Heuvel
Stichting WW Help ons Helpen
Straatraad
Vincentiusvereniging
Voedselbank
Vrouwenstudio Amalia
Raad van kerken
Cliëntenraad Atea
Loketbegeleiding Bavel en Ulvenhout
Protestants-christelijke Gemeente Breda
47

C. Literatuuroverzicht
Annahuis, Diaconaal Centrum Breda. Jaarverslag 2011
Ansems, Tine, Oma op facebook, samenvatting onderzoek naar de samenwerking en afstemming tussen de
formele en de informele zorg in de familiezorg in de Kempengemeenten, stichting De Vonk, Tilburg en GOW
Welzijnswerk, Eersel, 2012
Bisdom Breda, Bouwen aan relaties. Met het oog op concrete mensen, 2011
Bisdom Breda, Bestuursbrochure, januari 2012
Caspers, Thijs, Proeven van goed samenleven, inleiding in het katholiek sociaal denken, Adveniat/VKMO,
’s-Hertogenbosch, 2012
Crijns, Hub en anderen, Barmhartigheid en gerechtigheid, handboek diaconiewetenschap, Uitgeverij Kok in
samenwerking met de Stichting landelijke bureau Dienst in de Industriële Samenleving (DISK), ‘s-Hertogenbosch
2004
Meeuws, Henk, Bezield of zieltogend, toekomstscenario’s voor levenbeschouwelijk verbanden, Actioma, Tilburg,
2002
Meeuws, Henk, Diaconie, grondslagenonderzoek tot een pleidooi voor een diaconale mystagogie, Narratio,
Gorinchem, 2011
Meeuws, Henk., Een kerk die niet dient, dient tot niets, diaconie en caritas in de Rooms-Katholieke Kerk in
Nederland, Markant nr 1, Actioma, Tilburg, 2004
Muskens, Martinus, bisschop van Breda, In de duizend gezichten van Uw volk, Bisdom van Breda, 2006
Colofon
Tekst Tine Ansems
Redactie Mirjam Mulder
Uitgave Stichting De Vonk
St. Annastraat 20, 5025 KB Tilburg
013 4647600
secretariaat@stichtingdevonk.nl
www.stichtingdevonk.nl
© Stichting De Vonk, overname uit dit rapport alleen toegestaan met bronvermelding
Tilburg, januari 2013
49