Douglasbos Tolhuis - Bewonersvereniging De Valckenaer

Bosbeheerplan
Kleine bosgebieden
Onderdeel: Douglasbos
2010 - 2020

Colofon:
Project: Bosbeheerplan kleine bosgebieden
Subproject: Onderdeel Douglasbos
Datum: 08-12-2011
Status: definitief
Opsteller: Gemeente Nijmegen, ing. J. (Janneke) Bosma, senior Kwaliteitsbeheerder Groen
In samenwerking met: platform Tolhuis, Werkgroep Groen en Cultuurhistorie van Stichting
De Zevensprong, IVN, bewonersvereniging de Valckenaer.
Bosbeheerplan kleine bospercelen; Douglasbos 2

INHOUDSOPGAVE
1 Inleiding.......................................................................................................................... 4
2 Huidige situatie en waarden ........................................................................................... 5
2.1 Ligging en begrenzing............................................................................................ 5
2.2 Geomorfologie en bodem....................................................................................... 5
2.3 Gemeentelijk beleidskader..................................................................................... 5
2.4 Huidige situatie ...................................................................................................... 6
1.1.1 Algemene indruk ................................................................................................ 6
1.1.2 Bostype.............................................................................................................. 7
1.1.3 Soorten opbouw................................................................................................. 7
1.1.4 Voorzieningen .................................................................................................... 8
1.1.5 Technische staat................................................................................................ 8
1.1.6 Waarden ...........................................................................................................10
1.1.7 Zonering en tekeningen.....................................................................................10
3 Beheer en onderhoud....................................................................................................11
3.1 Beheervisie ...........................................................................................................11
3.2 Richtbeelden en onderhoud ..................................................................................11
3.2.1 Richtbeelden.....................................................................................................11
3.2.2 Korte termijn maatregelen.................................................................................12
3.2.3 Lange termijn maatregelen................................................................................12
3.2.4 Uitvoering door de vrijwilligers...........................................................................13
3.2.5 Begroting maatregelen......................................................................................13
3.2.6 Afstemmen werkzaamheden.............................................................................13
3.2.7 Kostenbegroting en planning.............................................................................14
bijlage 1 zoneringen .......................................................................................................15
Bosbeheerplan kleine bospercelen; Douglasbos 3

1 INLEIDING
In het najaar van 2010 is een start gemaakt met het opstellen van een beheerplan van de
kleinere bospercelen binnen de gemeente Nijmegen. In het verleden zijn er veel vragen
geweest over hoe de bosjes te onderhouden, welke potenties er zijn en hoe we deze kunnen
ontwikkelen. Nadat de bosjes geïnventariseerd zijn door een extern particulier
ingenieursbureau, is per bosje een eerste aanzet tot een bosbeheerplan geschreven. Samen
met de werkgroepen en vertegenwoordigers van de bewoners zijn de wensen in het bos
doorgesproken en deze zullen zoveel mogelijk worden opgenomen in dit beheerplan.
Het plan omschrijft de verschillende waarden van het bos (o.a. ecologische, technische,
historische en gebruikswaarde) en richtbeelden met de bijbehorende (onderhouds)maatregelen.
De maatregelen zijn vertaald in een planning en een raming van de kosten. In
principe spreken we af dat de komende 10 jaar het beheerplan geldend is.
Bosbeheerplan kleine bospercelen; Douglasbos 4

2 HUIDIGE SITUATIE EN WAARDEN
2.1 Ligging en begrenzing
Het Douglasbos is gelegen in stadsdeel
Dukenburg, tussen de wijken Tolhuis en
Meijhorst. Het bos ligt ten zuidoosten van
de van Schuylenburgweg en het Steve
Bikoplein. Het bos maakt onderdeel uit van
het totale gebied wat de naam Grand Canal
draagt. De kanaalvormige vijver van dit
gebied ligt ten zuiden van het bos. De
situering van het bos is ingetekend in figuur
1.
Fig.1 Ligging Douglasbos
2.2 Geomorfologie en bodem
Volgens de geomorfologische kaart van Nederland, bestaat de ondergrond van het
Stadsdeel Dukenburg uit een terrasvlakte met geulen van een meanderend en vlechtend
afwateringsstelsel en een terrasrug. Dat danken we aan de Maas en de Rijn die vroeger hier
duidelijk aantoonbaar hun invloed hebben gehad. Bij de bebouwing van Dukenburg is veel
van het vlechtend rivierenstelsel verloren gegaan. Het gebied bevindt zich op ongeveer 7,5
tot 8,5 meter boven het zeeniveau. In de bodem vinden we verschillende bodemtypen terug,
hoofdzakelijk zijn het lichte en/of zware zavelgronden, maar in de oude rivierlopen is ook klei
terug te vinden.
2.3 Gemeentelijk beleidskader
Volgens het gemeentelijk bestemmingsplan heeft het Douglasbos de bestemming “Bos”.
In het gemeentelijk groenplan “De Groene Draad” (April 2007) zijn de ambities van de
gemeente Nijmegen vastgelegd; er wordt gestreefd naar meer functioneel groen in de
wijken, naar groen ter bevordering van de gezondheid (recreatie en luchtkwaliteit), naar
verbetering van de groenkwaliteit (duurzaamheid, onderhoud laanbeplantingen, creatieve
oplossingen bij bouwplannen, verbetering bereikbaarheid en toegankelijkheid), naar
versterking van de groene entrees van de stad, naar een versterking van natuurwaarden
(natuurlijk beheer, creëren nestplaatsen voor vleermuizen en vogels), naar een beter
waterbeheer (waterberging in groengebieden) en naar meer bewonersparticipatie.
De gemeente Nijmegen hanteert voor het bomenbeleid het “Handboek Stadsbomen” (April
2009), een nadere uitwerking van De Groene Draad. In dit handboek worden de regels,
richtlijnen en ambities beschreven voor het beheer van bomen binnen de gemeentegrenzen.
Het belang van bomen in de stad wordt hierin als volgt geduid; bomen zijn van belang voor
de verfraaiing van de stad, voor het milieu en klimaat (vastleggen fijnstof, schaduwvorming,
vastleggen CO2), voor het verkeer (herkenbaarheid), voor de geschiedenis en cultuurhistorie
en voor de natuur en de natuurbeleving. Hoofddoelstelling van het handboek is het
waarborgen van de duurzame instandhouding van het Nijmeegs bomenbestand door middel
van behoud en ontwikkeling. Uitgangspunten zijn een optimale inzet van beschikbare
middelen, het waarborgen van een vitaal bomenbestand en zorgen voor draagvlak.
Bosbeheerplan kleine bospercelen; Douglasbos 5

2.4 Huidige situatie
1.1.1 Algemene indruk
Het Douglasbos is een dicht geheel van Douglasbomen met onderbegroeiing van opgaande
heesters en veel bramen. Het bos is toegankelijk via één aangelegd pad met twee
aftakkingen, dat uitkomt op het Grand Canal aan de zuidzijde van het Douglasbos. Jonge
berken proberen op te groeien in de ruimte tussen de Douglassparren.
Vanuit de wijk Tolhuis geeft het bos een imposant beeld door de forse exemplaren van de
overheersende Douglassparren. Men voelt zich klein onder de reuzen. De voetpaden van
tegelverharding tussen de wijk en het bos zijn vervuild en deels overgroeid met onkruid uit de
bosrand. De gehele rand tegen de wijk Tolhuis wordt door bewoners gebruikt om tuinafval te
storten, ook in het bos komt vuilstort voor.
Aan de noordzijde van het bos
ligt een afgesloten bosdeel,
een ruig gebied met
verwaarloosd bosplantsoen en
boombestanden waaronder
meerdere fraaie vrijstaande
inlandse eiken. Dit
bosgedeelte is in eigendom
van de gemeente Nijmegen
maar wordt bij de ontwikkelingen
van het voormalige
HAN-terrein aan de van
Schuylenburgweg getrokken
(zie figuur 2). In afwachting van
de planvorming blijven deze
gedeelten buiten beschouwing
in dit bosbeheerplan. Deze
locatie staat nu bestempeld als
Fig. 2 Begrenzingen Douglasbos
mogelijke ontwikkeling voor woningbouw. De wens voor de toekomst is het Douglasbosje in
al zijn schoonheid te behouden, ondanks de ontwikkelingen in de directe omgeving.
Bosbeheerplan kleine bospercelen; Douglasbos 6

1.1.2 Bostype
Het Douglasbos is een vrij gesloten naaldbos met veel grote Douglassparren, opgroeiende
berken en een ondoordringbare onderbegroeiing.
Het kenmerkt zich door het verrassende, imposante uiterlijk en de ontoegankelijkheid. De
plaats in de wijk is strategisch en vol kansen.
Fig. 3 t/m 5 Sfeerbeelden uit het Douglasbos
1.1.3 Soorten opbouw
De hoofdbeplantingen van het bos bestaat uit de volgende soorten:
• Pseudotsuga menziesii (Douglasspar)
• Betula pendula (berk)
De onderbeplanting van het bos bestaat in hoofdzaak uit de volgende soorten:
• Sambucus nigra (vlier)
• Opschot van voornamelijk Douglas en berk
• Rubus fruticosus (braam)
• Crataegus monogyna (meidoorn)
• Sorbus aucuparia (lijsterbes)
• Prunus serotina (Amerikaanse vogelkers)
• Quercus robur (zomereik)
• Acer platanoides (esdoorn)
Bosbeheerplan kleine bospercelen; Douglasbos 7

1.1.4 Voorzieningen
Het Douglasbos kent geen andere voorzieningen dan enkele paden. De paden zijn soms niet
goed toegankelijk voor rolstoelgebruikers, doordat het op veel plekken te smal is geworden
door overbegroeiing na de padenreconstructie in januari 2006. Banken en prullenbakken zijn
niet aangetroffen in het bos.
1.1.5 Technische staat
Hoofdbeplantingen
(opname september 2010)
Pseudotsuga menziesii: Het bomenbestand is redelijk vitaal. De meeste sparren zien er
goed uit en hebben een volle kroon. Wel is dood hout aanwezig op de stam en in de kroon.
Ook staan er enkele volledig dode exemplaren. Begin 2011 zijn dode bomen weggehaald en
dood hout, wat boven wandelpaden hing, verwijderd.
Betula pendula: De berken zijn jong en vitaal. Zij groeien goed door de in ruime mate
aanwezige open ruimte tussen de grote Douglasparren.
Onderbeplantingen
(opname september 2010)
Van de onderbeplantingen is de braam de meest opvallende en beeldbepalende soort. De
plantensoort heeft vrijwel de gehele oppervlakte overwoekerd. Inperken en periodiek
onderhoud van de bramen is gewenst. Na eventueel fors ingrijpen in het bramenbestand kan
de resterende onderbeplanting plaatselijk worden gedund, verwijderd, of aangepast. In het
bos ontbreekt het aan een goede zoom- en mantelvegetatie. Een zoom vormt de overgang
tussen bos en grasland. Die overgang bestaat in het ideale geval uit een zoom die uit een
ruigere grasvegetatie en een mantel die uit een struikvegetatie bestaat.
Paden en toegangen
De smalle paden door het bos zijn gemaakt van halfverharding. De paden zijn goed
begaanbaar, maar op sommige plekken smal, soms net breed genoeg voor één persoon.
Aan weerszijden van het pad groeit gras, ruimte om uit te wijken is aanwezig. Een
herkenbare toegang is niet aanwezig, de toegang is voor een eerste bezoek slecht vindbaar.
Fig. 6 Een enkel smal pad
Fig.7 Bramen bepalen het beeld
Bosbeheerplan kleine bospercelen; Douglasbos 8

Zwerfvuil en vuilstort
De bosrand en de stroken langs het pad worden soms overmatig gebruikt als stortplaats voor
tuin- en bouwafval. Zwerfvuil is matig aanwezig.
Fig. 8 & 9 Tuinafval in het bos
Omgeving
Aan de noordzijde van het Douglasbos ligt een niet in gebruik zijnd gebied. Een afgesloten
weg en minimaal onderhoud geven een onverzorgd beeld. Op dit terrein wordt vuil gestort.
Fietsers gebruiken deze route als doorgaande route. Door het plaatsen van een vangrail en
betonnen blokkade, is de overlast van auto’s geminimaliseerd. Aan de zuidzijde van het
Douglasbos ligt een cultuurhistorisch element, het Grand Canal. Dit is een lange vijver en
zichtlijn die vroeger behoorde tot het landgoed voormalig Duckenburg.
Fig. 10 Zicht op het Grand Canal vanuit het bos
Bosbeheerplan kleine bospercelen; Douglasbos 9

1.1.6 Waarden
Historie
Het Douglasbos is van oorsprong een productiebos, aangeplant in 1934. De omgeving was
onderdeel van het landgoed Duckenburg. Het naastgelegen water is een overblijfsel uit het
verre verleden, bekent als het ‘Grand Canal’. Het Grand Canal (voorheen ‘Het Kanaal’
genoemd) was de benaming voor de lange vijver in de formele tuin op het landgoed. Willem
van Schuylenburg liet deze vijver graven in het jaar 1690, naar het voorbeeld van Versailles.
Het was een perfecte, zichtlijn tussen de oude burcht en de plaats Wijchen. Op de plaats
van het oude kasteel staan nu de Valckenaerflats in de wijk Lankforst. Ook de restanten van
de historische eikenlaan zijn een overblijfsel van het landgoed, de eiken stonden geplant aan
weerszijden van de statige oprijlaan.
Gebruikswaarde
Het Douglasbos wordt voornamelijk gebruikt door wandelaars en hondenbezitters uit de wijk
Tolhuis. Door het ontbreken van zitvoorzieningen in het bos zelf, wordt de gebruikswaarde
voor wandelaars sterk beperkt. In het verleden zijn aanwezige bankjes langs het water
vernield, deze zijn destijds weggehaald en niet herplaatst. Vandalisme ook aan het bos zelf
is hier nog altijd latent aanwezig. Ook is het verharde pad niet doorgezet tot aansluiting op
de wegen.
Het bos is niet toegankelijk buiten het pad en heeft op dit moment een beperkte
gebruikswaarde. Het trottoir naast het fietspad van de 23 e straat naar de van
Schuylenburgweg is na honderd meter afgebroken, waardoor de wandelaar over het fietspad
verder moet naar de bosingang dicht bij de van Schuylenburgweg.
Ecologie
Door de open structuur van het bos zijn er voldoende kansen voor onderbegroeiing en
kruidenlaag. Waar gras groeit zijn ook kruiden in soortenvariatie aanwezig. De bramen zijn
een voedselbron voor vogels en kleine zoogdieren en bieden bescherming. Tegelijkertijd
verstikken zij de kruidenlaag en maken het bos ontoegankelijk. Eekhoorns zijn aanwezig, wat
een extra aantrekkelijke belevingswaarde geeft. Vogels hebben in het bos een goed gedekte
tafel en rust. De nabije aanwezigheid van waterpartijen zijn van invloed en kunnen een
belangrijke bijdrage leveren aan de flora en fauna in dit gebied.
Educatieve waarde
Het bos wordt gebruikt voor natuureducatie door basisscholen in de buurt.
1.1.7 Zonering en tekeningen
Het Douglasbos bestaat uit één perceel, slechts doorkliefd doorenkele smalle paden, niet
van invloed op de bosstructuur. Het bos is in samenstelling gelijk. Aangrenzende zones zijn
de parkachtige delen langs de waterpartijen en ruigtes. Langs de zuidrand is een
zoomvegetatie summier aanwezig.
Tekeningen m.b.t. zonering zijn in te zien in Bijlage 1.
Bosbeheerplan kleine bospercelen; Douglasbos 10

Fig. 11 De parkachtige zuidzijde: gazonstrook tussen het Douglasbos en het Grand Canal
3 BEHEER EN ONDERHOUD
3.1 Beheervisie
Vanuit de bosbeheersvisie van de gemeente Nijmegen (2000), waar het Douglasbos in
genoemd is, is een doelstelling geformuleerd. ‘De gemeente Nijmegen stelt zich tot doel om
door een verantwoord beheer de duurzame instandhouding van haar bossen te garanderen,
waarbij de verschillende functies die aan het bos kunnen worden toegekend zo optimaal
mogelijk worden vervuld’. De functies die het Douglasbos herbergt, zijn natuur en recreatie.
Voor het in stand houden van de functie natuur is gesteld dat het beheer zoveel mogelijk
aansluit bij spontaan optredende processen. Voor de recreatieve functie geldt dat op
passieve wijze gelegenheid tot recreatie geboden wordt, zonder de aanleg van grootschalige
voorzieningen.
3.2 Richtbeelden en onderhoud
3.2.1 Richtbeelden
De volgende richtbeelden kunnen worden gesteld:
• Toekomstbeeld; gemengd naaldbos (3/4) met loofbomen (1/4)
• Een gevarieerde (in hoogte en in soort) onderbegroeiing en kruiden;
• Een aantrekkelijke mantel- en zoomvegetatie aan het zuiden van het Douglasbos;
• Bospaden zijn variabel en zijn voldoende ruim;
• Ecologische bosgedeelten worden gehandhaafd en geoptimaliseerd voor de
aanwezige flora en fauna;
• Zwerfvuil en vuilstort wordt beheerst;
• Naambord aan de van Schuylenburgweg en begin van de 23 e straat Tolhuis,
“Douglasbos”.
Bosbeheerplan kleine bospercelen; Douglasbos 11

3.2.2 Korte termijn maatregelen
Op korte termijn zijn de volgende maatregelen relevant m.b.t. het bosonderhoud:
• Verwijderen van dood hout uit het bos, vooral kleiner dood hout is veel aanwezig.
Grotere stukken mogen blijven liggen;
• Maaien van de grasvegetatie langs het bospad en langs de ingangen;
• Verwijderen zwerfvuil en eventueel aanwezig grofvuil;
• Verbreden van te smalle paden.
3.2.3 Lange termijn maatregelen
Op lange termijn zijn de volgende maatregelen te nemen m.b.t. het bosonderhoud in het
Douglasbos:
1. Ontwikkelen van de mantel- zoomvegetatie langs de zuidzijde van het bos (zie bijlage
1, zoneringen). Diepte van deze zoom is maximaal 4 meter.
i. Pleksgewijs bramen frezen
ii. Aanplanten van inheemse besdragende heestersoorten zoals krent,
sleedoorn, hazelnoot, meidoorn, zoete kers en Ribes
2. VTA controle van het bos. Onveilige/slechte bomen worden verwijderd. Aangezien er
voldoende open plekken zijn, wordt er niet actief gedund;
3. De te kappen bomen mogen worden afgevoerd, er zijn voldoende dode (liggende)
bomen aanwezig;
4. De te kappen bomen kunnen op 8 meter worden afgezaagd, spechten en andere
vogelsoorten kunnen gebruik maken van deze dode stammen;
5. Jonge loofbomen, vooral beuken en eiken zijn belangrijk (toekomstbomen) vrijzetten
van onderbeplantingen;
6. In het bos pleksgewijs bramen en andere onderbeplanting verwijderen, delen met
bramen blijven bestaan. IVN wijst op een kaartje aan waar de vlekken verwijderd
dienen te worden. Dit heeft vooral te maken met de ontwikkeling van bijzondere
soorten in het bos (N.b. deze maatregel kan alleen uitgevoerd worden als vrijwilligers
de bramen vervolgens jaarlijks verwijderen);
7. Bij het vrijhouden van de bramen kan gekeken worden of oude rabatten in het bos
herkenbaar gemaakt kunnen worden, daar gericht de onderbeplanting verwijderen;
8. Groepen struiken vrijzetten in het bos;
9. Paden verbreden tot 1,5 meter breedte i.v.m. kinderwagens en rolstoelgebruikers;
10. Exoten die door bewoners in het bos ‘geplant’ zijn, verwijderen.
11. Vangrail vervangen door houten balken.
De punten 1 t/m 8 zijn ook structurele beheermaatregelen die in de uitvoeringsplanning
worden gezet. Deze uitvoeringsplanning is opgenomen in paragraf 3.1.6.
Fig. 12 Meidoorn Fig. 13 Bosrank Fig. 14 Knopig helmkruid
Bosbeheerplan kleine bospercelen; Douglasbos 12

3.2.4 Uitvoering door de vrijwilligers
In Dukenburg zijn veel particuliere initiatieven voor de openbare ruimte actief, maar een
groene vrijwilligersgroep die werkzaamheden in het Douglasbos uitvoert, is er nog niet. Om
het gewenste beeld van het Douglasbos in stand te houden, is de inzet van vrijwilligers in het
bos belangrijk. Op het moment dat er een vrijwilligersgroep is, worden onderstaande
maatregelen door de vrijwilligersgroep uitgevoerd.
• In samenwerking met het IVN worden in het bos plekken vrijgemaakt van de bramen,
zodat andere plantensoorten weer kans krijgen zich daar te ontwikkelen. Van belang
is dat deze open plekken vrij van bramen en ongewenst opschot blijft (opschot zijn
zaailingen van bijvoorbeeld esdoorns of andere loofsoorten). Vrijwilligers kunnen
jaarlijks of tweejaarlijks de bramen en opschot verwijderen;
• Halfjaarlijks ruimen van zwerfvuil;
• Zorgen dat de entrees toegankelijk blijven door het verwijderen van hoog opgaande
kruiden, of overhangende takken;
3.2.5 Begroting maatregelen
Het regulier beheer van het Douglasbos is primair de verantwoordelijkheid van de gemeente
Nijmegen. De werkzaamheden worden zoveel mogelijk gebundeld, zodat de
uitvoeringskosten zo laag mogelijk blijven. De beheerkosten van het Douglasbos vallen
onder het totale beheer van de bossen in Nijmegen. Naast dit budget zijn er mogelijkheden
andere a-structurele financieringsbronnen aan te spreken. In het jaar van de geplande
uitvoering wordt gekeken wat de mogelijkheden van alternatieve budgetten zijn.
3.2.6 Afstemmen werkzaamheden
- In een jaar dat er werkzaamheden ingepland staan, zal de Kwaliteitsbeheerder Groen
de werkzaamheden doornemen met de vakopzichter van de gemeente (die buiten de
aannemer zal gaan aansturen) , het platform Tolhuis en de Werkgroep Groen en
Cultuurhistorie. Zij geven de geplande werkzaamheden door aan belanghebbenden.
Eventuele wensen worden afgestemd.
- De Kwaliteitsbeheerder Groen en platform Tolhuis, Werkgroep Groen en
Cultuurhistorie van Stichting De Zevensprong, IVN, bewonersvereniging de
Valckenaer evalueren eens in de drie jaar de samenwerking en resultaten.
- Tussentijds worden geen ingrepen gepleegd zonder de andere partij te informeren.
- Vanuit de gemeente zal een vakopzichter in de uitvoering het eerste aanspreekpunt
zijn voor de werkzaamheden buiten.
Bosbeheerplan kleine bospercelen; Douglasbos 13

3.2.7 Kostenbegroting en planning
Planning werkzaamheden 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Maaien langs randen paden € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500
Ontwikkelen van de mantel- zoomvegetatie langs de
zuidzijde van het bos
Pleksgewijs bramen frezen € 1.800
Aanplanten van besdragende heestersoorten
VTA controle van het bos. Onveilige/slechte bomen
€ 550
worden verwijderd. gereed € 900 € 900 € 900
De te kappen bomen op 8 meter afzagen € 200 € 200 € 200
Toekomstbomen vrijzetten (beuk&eik belangrijk)
vrijzetten van onderbeplantingen € 2.200 € 2.200 € 2.200 € 2.200
Pleksgewijs bramen en andere onderbeplanting
verwijderen in bos i.c.m. IVN € 3.400
Groepen struiken vrijzetten in het bos; € 3.500 € 3.500
Oude rabatten herkenbaar maken, daar gericht de
onderbeplanting verwijderen; € 3.000
Exoten verwijderen; € 500
Vangrail vervangen door houten balken*; -
Paden verbreden tot 1,5 meter breedte; € 2.500
Vrijzetten van het bospad, opschot verwijderen; € 600 € 600 € 600 € 600 € 600
Opschot van bramen verwijderen
Opruimen van zwerfvuil
Entrees toegankelijk houden
Totale kosten per jaar € 4.100 € 500 € 11.950 € 500 € 7.400 € 1.100 € 7.300 € 1.100 € 500 € 4.400
*
= vrijwilligers = gemeente Nijmegen
= Mogelijkheid alternatieve
financieringsbronnen

BIJLAGE 1 ZONERINGEN
Bosbeheerplan kleine bospercelen; Douglasbos 15