Nos dushi Boneiru, Karin Koolen - Ban Boneiru Bèk

slaven en de gestraften vormden, samen met de Indianen, de enige bevolking op Bonaire,
afgezien van een paar blanke soldaten en de commandeur en zijn gezin. Tot 1868 was het de
vrije burger namelijk verboden zich op het eiland te vestigen.
Na 1815 werd Nederland een koninkrijk en de compagnieslaven werden slaven van
de koning. Hierdoor kregen zij meer bewegingsvrijheid. Zij mochten zelf gewassen
verbouwen en verkopen. Aan de invoer van slaven op de Antillen kwam in 1821 een eind,
maar het duurde tot 1863 voordat de slavernij definitief werd afgeschaft. Hiermee waren de
plantages en de zoutindustrie niet langer rendabel –de relatief goedkope slavenarbeid
leverde het eiland nog enige winst- en de (758) ex-slaven stonden met lege handen. Velen
van hen emigreerden naar Venezuela, Cuba of Suriname. Aan het eind van de negentiende
eeuw was het armoe troef op het eiland. Alleen de scheepsbouw en de strohoedennijverij
boden nog wat mogelijkheden. De eilandeconomie bleef in een dip tot de opkomst van de
olie-industrie. De opkomst van nieuwe fabrieken op Curaçao en Aruba brachten veel
werkgelegenheid en economische voorspoed met zich mee. De eilanden hadden goede
tijden beleefd met hun raffinaderijen die ze in één klap in een nieuwe wereld deed
belanden. Bonaire had weliswaar geen raffinaderij en kende een dergelijke ontwikkeling
niet, maar de activiteiten op de buureilanden hadden er een grote invloed. Het eiland wist
de vruchten te plukken van de nabijgelegen werkgelegenheid in gebieden waar ook nog eens
dezelfde taal werd gesproken. Veel Bonaireaanse mannen verlieten huis en haard om elders,
vooral op Aruba, in de olie-industrie te werken. Van het geld wat door de migranten naar
huis gestuurd werd en de afgedragen belastingen kon Bonaire grote stappen voorwaarts
maken met betrekking tot de infrastructuur, zorg en onderwijs. Elektriciteit werd een
normaal fenomeen. Bonaire had, wat werd genoemd, een postwisseleconomie (Klomp
1983). Omdat de eigenlijke ontwikkeling elders plaatsvond kon Bonaire doorgaan in zijn
traditie en voortbouwen op wat er al was. Eind jaren vijftig was de grote olievoorspoed ten
einde, een programma van automatisering werd ingezet en veel mensen werden ontslagen.
Bonaireanen zochten naar ander werk op Aruba of Curaçao of keerden terug naar huis.
Fondsen van het land, dat wil zeggen de Nederlandse Antillen en de projectgebonden hulp
vanuit Nederland, werden de belangrijkste bronnen van inkomsten. Hierdoor zette de
modernisering zich voort, de startbaan van het vliegveld werd verlengd, er kwamen banken,
radiostations, de eerste nieuwe hotels werden gebouwd. Deze ontwikkeling verliep echter
13