download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

156 boekbesprekingen
plex verder vergelijken met de gang van een mensenleven,
in 1609 voor de Republiek de puberteit
bereikt’ (132, 130). Daarbij wordt echter niet voorbijgegaan
aan de observatie dat de weg van 1568
naar 1648 geen vooropgezet plan of zelfs een onomkeerbaar
proces was en dat de uiteindelijke resultaten
van de Opstand geenszins te voorzien waren
geweest. De contingentie van de politieke
ontwikkelingen en hun afhankelijkheid van een
moeilijk te overzien aantal factoren, die hier stuk
voor stuk uitgeplozen worden, wordt doorgaans
benadrukt.
Dit bewustzijn van contingentie staat ook in
Unie-Bestand-Vrede centraal. Daar behandelt Groenveld
de drie genoemde documenten als ‘fundamentele
wetten’, waarbij hij inleidend het verschil
tussen het karakter van in de 18de eeuw opkomende
nationale grondwetten en de voor de Republiek
geldende en onsystematisch tot stand gekomen
corpus van juridische teksten verheldert. Is het karakter
van een document als de Unie van Utrecht
wel die van een bindende wet of ligt de betekenis
ervan niet veel eerder in het ‘historisch feit’ dat het
een samenwerking tussen de verschillende provinciën
bezegelde, zoals Van Deursen eerder opmerkte?
Groenveld laat zien dat de drie teksten weliswaar
allemaal verdragen waren die vooral uit de
min of meer toevallige constellaties van hun tijd
ontstaan waren, maar wel een gezaghebbend karakter
kregen, zij het ook
dat de interpretatie ervan
nog weleens tot moeilijkheden
zou leiden.
De selectie van de drie
gekozen wetten wordt verantwoord
op grond van verschillende
afwegingen: ten
eerste de expliciete complementariteit
van de drie gekozen
stukken en ten tweede
omdat andere belangrijke documenten, zoals de
Pacificatie van Gent en het Plakkaat van Verlatinge,
zich in menig opzicht ervan onderscheiden. De Pacificatie
richt zich nog op een territorium dat de latere
Republiek overstijgt, terwijl het Plakkaat geen
directe bestuurlijke regelgeving bevat. Bovendien
zijn deze twee teksten al beiden in moderne edities
verschenen, al is die van de Pacificatie van Gent
nauwelijks meer verkrijgbaar. Aan de uitgave en die
inleiding van de teksten ligt gedegen en nauwkeurig
onderzoek naar het ontstaan van de verdragen
ten grondslag. Met grote acribie en met behulp van
een breed bronnencorpus reconstrueert Groenveld,
die hierbij door H.L.Ph. Leeuwenberg ondersteund
werd, de totstandkoming van de Unie van
Utrecht. Daarbij wordt zeer gedetailleerd de vraag
naar de relatie tussen de verschillende katernen van
de Gentse en Haagse manuscripten van het document
nagegaan. De inleiding op de Bestandstekst
van 1609 is vrijwel identiek aan hoofdstuk 2 uit de
bovengenoemde monografie over dit onderwerp.
In de inleiding op de tekst van de Vrede van Munster
wordt stilgestaan bij de jarenlange periode van
onderhandelingen, waarbij de achtergrond van de
vredesluiting met behulp van een eveneens omvangrijk
bronnenmateriaal belicht wordt.
De twee boeken die qua opzet nogal van elkaar
verschillen en allebei in een andere leemte willen
voorzien zijn daarin beide geslaagd. In Het Twaalfjarig
Bestand wordt de complexe politieke en maatschappelijke
situatie ten tijde van het akkoord helder
en aansprekend gepresenteerd. Als groot
kenner van de Nederlandse Republiek weet Groenveld
uit jaren gedegen onderzoek ontstane kennis
toegankelijk en voor een breder publiek geschikt
weer te geven. Unie-Bestand-Vrede bevat een zeer
bruikbare uitgave van de drie teksten die met behulp
van waardevolle gegevens uit relevante archiefdocumenten
verhelderd worden. Daarbij komen
niet alleen interessante details over het tot
stand komen van de teksten naar boven, maar worden
de documenten vooral ook in hun betekenis
voor de juridische en politieke inrichting van de
Nederlandse Republiek belicht.
Johannes Müller