download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

De eerste belangrijke ‘Rotterdamse’ jurist was
de te Amersfoort geboren Johan van Oldenbarneveld,
die tussen 1576 en 1586 de Maasstad diende
als pensionaris. In die functie waren zijn opvolgers
onder meer Hugo de Groot (1613-1618) en Gijsbert
Karel van Hogendorp (1787-1795, als tweede, daarna
eerste pensionaris).
Wie de geschiedenis van Rotterdam kent, zal
zich niet verwonderen dat vele juristen daar sleutelfuncties
bekleedden in de economische sector.
Ik noem hier twee hunner: mr. Marten Mees (1828-
1917) en mr.dr. K.P. van der Mandele (1880-1975).
Tussen de levens van deze bijna tijdgenoten bestaat
een merkwaardige overeenkomst: beiden werden
tijdens hun opgang naar de top van het Rotterdamse
leven getroffen door wat voor hen persoonlijk
weinig minder dan een ramp betekende. Mees
(niet te verwarren met zijn door Kok eveneens behandelde
familielid mr. W.C. Mees) raakte betrokken
bij ‘het Pincoffsdrama van 1879’. De financier
van Poolse afkomst van die naam heeft door frauduleuze
boekhouding de zakenwereld voor miljoenen
opgelicht. Deze affaire heeft Mees één derde
van zijn vermogen gekost. Daarbij bleef zijn reputatie,
evenals die van de firma R. Mees & - Zoonen,
echter ongeschokt.
Tijdens de studententijd van Van der Mandele ging
het kassierskantoor van zijn vader failliet. ‘Door
spaarzin’ wist hij de gemaakte schulden af te lossen.
Dit gelukte hem overigens pas geheel na 1940, toen
‘K.P.’ al de prominente posities bekleedde van voorzitter
van de Rotterdamse Kamer van Koophandel en
president-commissaris van de Rotterdamsche Bankvereeniging.
Als zodanig kon hij vele jaren lang gelden
als de ongekroonde koning van Rotterdam. Kok
releveert een interessant, wellicht enigszins apocrief
verhaal, dat typerend is voor zijn optreden als zodanig.
De financiering van de aanleg van het vliegveld
Zestienhoven kreeg hij binnen 24 uur rond door
de kosten om te slaan over diverse Rotterdamse bedrijven.
Er was geen directeur of eigenaar die het
waagde negatief te reageren op een desbetreffend telefoontje
van Van der Mandele.
Voor wie zich ooit zou wagen aan een geschreven
groepsportret van de Rotterdamse elite gedurende
de laatste eeuwen is dit degelijk onderbouwde
boek een onmisbare bouwsteen. Ik schrijf
‘bouwsteen’ omdat er natuurlijk ook prominente
Rotterdammers geweest zijn die geen rechten gestudeerd
hebben (het heeft zin om hier de namen
Van Beuningen en Hannema te noemen). Die vallen
uiteraard buiten de sfeer van dit boek. Er is dus
boekbesprekingen 153
geen enkele reden om dit de auteur te verwijten.
Evenmin wil ik hem hard vallen over een mededeling
over de officier en
maecenas dr. W.A. Engel -
brecht (174). Men verkrijgt
de Militaire Willemsorde
vanzelfsprekend niet uitsluitend
wegens ‘een verwonding’.
Wat de sfeer van het
boek betreft, wil ik nog
opmerken dat er twee personen
uitvoerig in behandeld
worden die geen
Rotterdamse juristen zijn: Bordewijks geesteskinderen
A. Dreverhaven en J.W. Katadreuffe. Kok onderbouwt
de veronderstelling dat de roman Karakter
waarin zij beiden voorkomen deels gesitueerd
moet worden op het Rotterdamse advocatenkantoor
van mr. J.G. Schürmann. Het is haast nodeloos
te signaleren dat men in het desbetreffende
hoofdstuk penetrante opmerkingen tegenkomt
over het ambt van deurwaarder-‘oude stijl’ en de
advocatenpraktijk.
Philip Bosscher
Een jaar aan het hof. Het dagboek van Eliza Pieter Mat -
thes 1842-1843. Een ooggetuige aan het hof van koning
Willem II. Vertaald en ingeleid door Peter Verloop
(Zwolle: Uitgeverij Waanders, 2009, geïll., 143 blz.,
harde kaft, isbn 978-0400-8652-6, prijs: ¤17,95).
In het jaar dat de nieuwe Hermitage aan de Amstel
opende met de tentoonstelling ‘Aan het Russische
hof’ verscheen dit egodocument dat toevalligerwijs
ook een hof beschrijft waarin het Russische element
(koningin Anna Paulowna) een grote rol
speelt. Anders dan in de Hermitage, waar paleis en
protocol de hoofdrol vervullen in het verhaal van de
tentoonstelling, die trouwens enige generaties
Russische vorsten omvat, beschrijft dit dagboek
een jaar lang de gang van zaken aan het Nederlandse
hof, bezien door de ogen van een ordonnans-officier
die door zijn bezigheden in direct
contact stond met de leden van het Koninklijk
Huis.
De uitgave valt in drie delen uiteen. Peter Verloop,
een verre verwant van Eliza Matthes, vertaalde
het dagboek dat in het Frans geschreven was (de
hoftaal) en schreef de inleiding waarin hij het dag