download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

oeren, bezit en bodemproblemen 71
lijke reactie, circa 1350-1380, naar de late 15de eeuw, toen lijfeigenschap goeddeels verdwenen
was. In de tussenliggende tijd zou de adel, geconfronteerd met een daling van de beschikbare
arbeid en daardoor afnemende inkomsten, niet sterk genoeg zijn geweest om de
feodale structuur te behouden, terwijl de boeren succesvol waren in hun verzet. De machtsbalans
was dus verschoven, maar een bevredigende verklaring wordt hiervoor niet gegeven.
23 Niet alleen mist de theorie op meerdere punten een scherpe uitleg, zij is ook regelmatig
in tegenspraak met de historische situatie. Brenner baseerde zijn model voornamelijk op
literatuur, maar lokale studies vertellen volgens verschillende experts soms een ander verhaal.
24 Tenslotte struikelden sommige collega’s over de ideologische lading van zijn theorie.
G. Bois, een neo-marxistische mediëvist, stelt op basis van Brenners eerste artikel:
Brenner’s thought is, in fact, arranged around one single principle: theoretical generalization
always precedes direct examination of historical source material. The startingpoint
is the fundamental principle of historical materialism: the driving role of class
struggle. And he sets out to verify it trough decreasing abstraction, by comparing it with
the available empirical data. This is characteristic of a system of closed thought, where
ideology triumphs over scientific rationalism. 25
Brenner toonde echter wél duidelijk aan dat een neo-malthusiaanse benadering als verklaringsmodel
voor de economische transities in middeleeuws en vroegmodern Europa tekort
schiet. 26 Hij inspireerde historici verder te denken dan het heersende paradigma, al wordt
zijn theorie zelden nog toegepast.
Met als uitzondering dus in het geval van Holland. In het debat kwam dit gewest er wat
bekaaid vanaf. 27 Brenner stelt dat de economische structuur van de Noordelijke Nederlanden
– in casu Holland – al in de middeleeuwen gekenmerkt werd door de afwezigheid van
sterk ontwikkeld feodalisme. Daarnaast was de landbouw in belangrijke mate gericht op
veeteelt en zuivelproductie waardoor er al vroeg voor de markt moest worden geproduceerd
om te overleven. Dit legde de basis voor economische groei van de 16de en 17de eeuw, toen
kleine boeren van hun land werden gedreven en specialistische grootschalige boerenbedrijven
de landbouw overnamen. Zo ontliep Holland – net als Engeland – de malthusiaanse crisis
van de 17de eeuw. Deze summiere uiteenzetting, gebaseerd op een handvol Engelstalige
literatuur – met name het werk van De Vries – was, in combinatie met Brenners algemene
model, het uitgangspunt voor een groep Nederlandse historici.
Individuen en investeringen: de boeren kunnen het zelf wel
Volgens J. Hatcher en M. Baily bieden (neo-)marxistische theorieën, meer dan de andere supermodellen,
die gebaseerd zijn op onpersoonlijke economische processen of onafwendbare
demografische patronen, de ruimte aan sociale aspecten in de geschiedenis: beslissin-
23 Cf. Hatcher en Baily, Modelling the Middle Ages, 109 e.v.
24 Hilton, ‘Introduction’, 2.
25 G. Bois, ‘Against the Neo-Malthusian orthodoxy’ in: T.H. Aston en C.H.E. Philpin (red.), The Brenner debate. Agrarian class
structure and economic development in pre-industrial Europe Past and present publications (Cambridge etc. 1985) 107-118, aldaar
110.
26 Brenner, ‘Agrarian roots’, 217.
27 Ibidem, 319-320, 325-326; Le Roy Ladurie, ‘Reply’, 105.