download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

150 boekbesprekingen
gewekt. Ik denk dat ik mij daartoe zal wenden tot
het in 2001 eveneens bij Aksant verschenen Zoeken
naar zekerheid van Jacques van Gerwen en M.H.D.
van Leeuwen van het Nederlands Economisch-Historisch
Archief. Het is mij overigens onduidelijk
waarom dit vierdelige en 1860 pagina’s tellende
standaardwerk over de geschiedenis van het verzekeringswezen
in Nederland van 1500 tot 2000 in de
bibliografie van dit proefschrift niet voorkomt.
Alan Lemmers
Lizet Duyvendak e.a. (red.), Grenzeloos lezen, 150 jaar
Rotterdamsch Leeskabinet (Rotterdam: Uitgeverij Douane,
2009, 160 blz., geïll., isbn 978-90-722-4719-
3, prijs: ¤15, –).
Deze bundel is uitgegeven ter ere van het 150-jarig
jubileum van het Rotterdamsch Leeskabinet en geeft
een overzicht van het ontstaan en de ontwikkelingsgeschiedenis.
De vier auteurs, dr. Lizet Duyvendak,
drs. Marjolein van Herten, prof. dr. Jan van
Herwaarden en drs. Pierre Pesch, laten hun licht
schijnen over de vele aspecten die aan het leeskabinet
in zijn lange bestaansperiode verbonden zijn.
In het eerste hoofdstuk worden de oprichters, hun
achtergrond en hun beweegredenen toegelicht. Vervolgens
zijn de hoofdstukken elk aan opeenvolgende
periodes gewijd. Telkens komen betrokkenen en
werknemers, de collectie en de weerspiegeling van
de tijdgeest in de collectievorming, het lezerspubliek
en de samenwerking met bibliotheken, genootschappen
en universiteiten
aan bod. Dit heeft weliswaar
wat overlapping tot
gevolg, maar biedt desondanks
een overzichtelijk
geheel.
De bundel laat zien dat
het ideaal van een free library
ondanks de verschillende
invloeden en omstandigheden
heeft stand gehouden.
Weliswaar was de
contributie bij zijn oprichting hoog voor de gemiddelde
arbeider, maar in vergelijking met andere instellingen
kon een grotere groep zich dit veroorloven.
Lizet Duyvendak wijst op het feit dat de luxe van
lezen dan ook niet alleen een financiële kwestie was,
men moest er ook de tijd voor hebben.
Anders was dat met het beoogde publiek. Geheel
passend in de vooruitgangsideeën van de
tweede helft van de 19de eeuw dachten de oprichters
in termen van het beschavingsoffensief. Het
leeskabinet moest toegang bieden tot brede lagen
van de bevolking. Kennis moest toegankelijk zijn
voor iedereen. Tot dan waren bibliotheken vooral
instituten voor geleerden. Toch drukten de intellectuele
collectie en de nauwe banden met universiteiten
een stempel op deze instelling. Men kon er
weliswaar nationale en internationale kranten lezen
en er werd ook fictie aangeboden, maar de
sfeer bleef volgens een beschrijving uit 1928 toch
‘genoeglijk maar met een gedistingeerd en selectief
cachet’. Ruim driekwart eeuw later heeft het
Rotterdamsch leeskabinet nog altijd de naam een
bibliotheek voor intellectuelen te zijn.
Deels ligt dit aan het feit dat de collectie grotendeels
tot stand is gekomen door schenkingen. Een
schenker was vaak een intellectueel die ‘iets bijzonders’
te bieden had. De collectie weerspiegelde
hierdoor het mentale klimaat van zijn tijd. Zo was
het leeskabinet al vroeg in het bezit van de Origin of
Species van Darwin en Multatuli’s Max Havelaar, boeken
die destijds de publieke discussie gaande hielden.
Bij de bespreking van de verschillende onderkomens
en de collectievorming blijkt het bombardement
in 1940, uiteraard zou ik willen zeggen, de
meest ontwrichtende gebeurtenis. Het gebouw
met zijn 130.000 boeken werd geheel verwoest. In
september van dat jaar werd bekend gemaakt dat
‘het Rotterdamsch leeskabinet gaat herrijzen’ en
vele giften volgden. Wat een einde had kunnen
zijn, werd een nieuw begin.
Eind jaren zestig werd men opnieuw gedwongen
tot een ommezwaai, dit keer als gevolg van
economische en politieke omstandigheden. In
1971 werd het instituut onderdeel van de bibliotheek
van de Nederlandse Economische Hogeschool,
de latere Erasmus Universiteit. Opnieuw
bedreigd met opheffing lukte het het bestuur met
de steun van medestanders om in 1978 de autonomie
van het leeskabinet te behouden. In 1982 werd
het contract opnieuw verlengd.
Marjolein van Herten geeft ons een blik op de
toekomst van het Rotterdamsch leeskabinet. Uit
een enquête van 2008 blijkt dat de leden over het algemeen
zeer tevreden zijn over de instelling en hopen
dat zij nog lang zal blijven bestaan. Over de wijze
waarop, zijn de meningen echter verdeeld.
Digitaliseren of niet, fungeren als een ‘ouderwets’
baken in de moderne tijd of met de tijd mee gaan.
We zullen het zien.