download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

146 boekbesprekingen
in eigen huizen maar niet in een ‘op zich gesloten
wijk’ (94).
Bert Looper, directeur van Tresoar te Leeuwarden,
behandelt de Nederlandse Hanzesteden als
scharnieren in de Europese economie tussen 1250
en 1550. Hij wijst erop dat in de 13de en 14de eeuw
ook Hollandse en Zeeuwse steden volop meewerkten
en streden in Hanzeverband. Pas daarna was
sprake van twee economische systemen die func -
tioneerden op gescheiden wegen en elkaar in sommige
opzichten beconcurreerden maar toch ook op
elkaar waren aangewezen. De IJsselsteden bleven
daarbij overigens nog lang cultureel en mentaal op
het Oosten gericht.
André van Holk, bijzonder hoogleraar Maritieme
Archeologie aan de Groningse Universiteit, behandelt
de maritieme archeologie
van wat wij wel het
standaardschip van de
Hanze mogen noemen: de
kogge. Hij maakt daarbij
een goed gebruik van de
gegevens die geleverd
worden door de relatief
vele wrakken die recent
vooral in Flevoland zijn
gevonden. Hij noemt het
opvallend dat in Nederland
vooral veel kleinere
koggen zijn gevonden en meent dat daaruit conclusies
kunnen worden getrokken over het vaargebied
van deze schepen: de Zuiderzee en de binnenwateren
met mogelijk een uitstapje naar de Waddenzee.
De vraag naar de herkomst van het scheepstype acht
hij nog lang niet opgelost, wel wijst hij op mediterrane
elementen in de constructie.
Job Weststrate is als docent en onderzoeker verbonden
aan de Groningse leerstoelgroep Middeleeuwse
Geschiedenis. Hij behandelt in deze bundel
‘Handel en transport over land en rivieren’.
Daarin wijst hij op het belang van ‘binnenwaterwegen’.
Deze waren doorgaans van natuurlijke
aard: het Stecknitz-kanaal, dat de Elbe direct met
de Oostzee verbond, was min of meer een uitzondering.
Aandacht wordt besteed aan de onderlinge
samenhang, of liever afwisseling, tussen land- en
waterwegen en de vrij simpele, maar dure infrastructuur
van rivierhavens, met als spectaculair element
de (tred-)kraan.
De Groningse hoogleraar Nedersaksisch, Hermann
Niebaum, schrijft over taal en communicatie
in het Hanzegebied. In zijn ogen kenmerkte de
‘taalsituatie in de vroege Hanzetijd zich door gecompliceerde
meertaligheid waarbij de taalkeuze
afhankelijk kon zijn naargelang communicatiepartner
en -situatie’. Er was een voertaal die het
stempel van Lübeck ‘opgedrukt’ kreeg en het Latijn
fungeerde als schrijftaal. In de 14de eeuw ging het
Nederduits in het kader van de verschriftelijking
van de handel het Latijn als schrijftaal overvleugelen.
Gepoogd werd om het Russisch min of meer
te monopoliseren voor de Hanzeaten, die daarom
onder meer jonge kooplieden naar Nowgorod zonden
om Russisch te leren.
Jeroen Benders, verbonden aan de Rijksuniversiteit
Groningen, geeft een overzicht van de relatie
tussen de stad Groningen en de Hanze tot het einde
van de 16de eeuw. Deze varieerde in intensiteit
maar een ‘besef van verbondenheid met de Hanze
bleef voortbestaan’. In de vroege 15de eeuw was er
sprake van ‘hernieuwd engagement’, met name in
de strijd tegen de Likedelers. Een ‘hanzeatisch
hoogtepunt’ voor Groningen was de grote vergadering
in 1463, toen in de stad werd beraadslaagd
over de liquidatie van de handelsoorlog tussen
Hanzesteden die bijna een kwart eeuw eerder had
plaats gevonden. Nog in 1554 besloot men in Groningen
de Hanzerecessen ter secretarie in speciale
boeken te verzamelen.
Rolf Hammel-Kiesow, archivaris te Lübeck en
bijzonder hoogleraar te Kiel, trekt de lijn door naar
de tegenwoordige tijd in zijn bijdrage ‘Hoe de Hanze
verdween en op de drempel van de 20ste naar de
21ste eeuw weer opleeft’. Na de laatste Hanzedag in
1669 bleef in het oude Duitse Rijk de Hanze een
veelbesproken thema. De geschiedschrijving over
de Hanze kwam tot bloei in de 19de eeuw. Toen
gingen ook hanzeatische scheepsbouw en scheepvaart
een inspiratiebron vormen voor de (historie-
) schilderkunst. Na de Tweede Wereldoorlog ging
in en om het Oostzeegebied de ‘in novatieve, internationale,
toekomstgerichte instelling’ die de hanzekooplieden
zou hebben gekenmerkt, steeds
meer stimulerend werken op het ontstaan van internationale
samenwerkingsverbanden.
Deze gedegen uitgave verdiept stellig ons inzicht
in een voor de hedendaagse mens niet gemakkelijk
grijpbaar verschijnsel – of liever: reeks
verschijnselen. De goed gekozen illustraties dragen
daar belangrijk toe bij.
Philip Bosscher