download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

zeer summiere poging te achterhalen wie de
auteurs waren. Dat zou kunnen leiden tot onderzoek
of ze in hun andere werk vergelijkbare technieken
toepasten.
Het prettig leesbare boek toont aan dat de pamfletten
een rijke bron zijn voor onderzoek, zowel
naar de gangbare meningen onder bepaalde bevolkingsgroepen
(al worden ze door clichématige personen
verwoord) als naar de methoden die werden
gebruikt om twijfelaars en tegenstanders te overtuigen.
Interessant zou zijn, ook de andere categorieën
van pamfletten te onderzoeken. Daarmee
komt deze studie in een breder kader te staan en
draagt ze bij aan de lastige discipline van de mentaliteitsgeschiedenis.
Fred Vogelzang
Hanno Brand en Egge Knol (red.), Koggen, Kooplieden
en Kantoren: De Hanze, een praktisch netwerk (Hilversum
/ Groningen: Verloren / Groninger Museum,
2009, 227 blz., ill., isbn 978-90-8704-
113-7, prijs: ¤20,–).
Zoals de eindredacteuren van deze goed verzorgde
en fraai geïllustreerde bundel terecht opmerken in
hun woord vooraf, is er lang bijzonder weinig in
het Nederlands over de Hanze gepubliceerd. Zeker
de ‘moderne inzichten’ ter zake zijn hier onder het
grote publiek vrijwel onbekend. Vandaar dit Groningse
initiatief, dat aansluit bij de manifestatie
‘Van kogge tot coaster’ in het Noordelijk Scheepvaartmuseum
en ‘Delfsail 2009’.
De Duitse historicus Volker Henn, tot voor kort
verbonden aan de Universiteit Trier, laat zijn licht
schijnen over het ontstaan van de Hanze. Hij legt er
de nadruk op dat dit een geleidelijk proces is geweest,
dat zich over een lang tijdperk heeft uitgestrekt.
Hanno Brand, tot 2008 leider van het Groningse
Hanze Studie Centrum en thans hoofd van de
Vakgroep Geschiedenis aan de Fryske Akademy,
analyseert de bestuurlijke slagkracht van de ‘Stedenhanze’.
Hij definieert daarbij deze Hanze als
een samenwerkingsverband van steden, dat soms
de allure van een ‘staatsmacht’ vertoonde. Daarnaast
bleef de Hanze van kooplieden bestaan. Die
lag aan de basis van het internationale handelsnet
en had de bevoorrechte posities in het buitenland
zeker gesteld. In deze bijdrage wordt ook aandacht
besteed aan de zwakheden van de Stedenhanze zoals
het gebrek aan eenheid in de besluitvorming en
boekbesprekingen 145
‘onbetrouwbare ratificatieprocedures’ (iedere stad
kon een verdrag na sluiting ratificeren of afwijzen).
Carsten Jahnke, ‘associate professor’ te Kopenhagen,
schrijft over de Hanze en de Europese economie
in de middeleeuwen. Hierbij krijgen de Kantoren
(‘buitenlandse’ vestigingen, zoals in
Nowgorod, het Noorse Bergen, Brugge, Londen,
Lynn en Bristol) uiteraard aandacht. Jahnke beschouwt
de brede kennis van de Hanzekooplieden
als hun grote kracht. ‘Omdat ze vanuit hun kantoor
in hun woonplaats een reusachtige markt konden
overzien en er via hun handelsrelaties aan deel konden
nemen, wisten ze precies waar de meeste winst
te behalen viel of waar een heel specifiek product te
krijgen was’ (61).
De bijdrage van Dick de Boer, hoogleraar Middeleeuwse
Geschiedenis te Groningen, betreft
koopliedennetwerken en de Hanze. Centraal in zijn
betoog staat het begrip vriendschap, dat in de middeleeuwen
een veel bredere betekenis had: geen
‘genegenheidsrelatie’ maar ‘gelegenheidsrelatie’.
Door dergelijke relaties kwamen de onontbeerlijke
(handels-)netwerken tot stand.
Stuart Jenks, hoogleraar in het Duitse Erlangen,
behandelt het thema concurrentie. Hij wijst erop
dat behalve de Hollanders ook Zuid-Duitse concurrenten
- met name uit Neurenberg – ‘een gevaar
voor de Hanze’ vormden. De mededinging van de
Butenhansen trachtte men vooral te beperken door
reglementering van de handel, wat Jenks echter een
verkeerd middel acht. Het is dan ook niet consequent
toegepast: er was ook samenwerking met de
concurrenten van buitenaf, getuige de lange lijst
van te Lübeck gevestigde commissionairs en factorijen
van Neurenbergse en Augsburgse handelshuizen.
Bij mij drong zich de vraag op of niet juist
deze wisselende omstandigheden de oorzaak geweest
zijn dat de Hanze ‘bijna 500 jaar overeind’ is
gebleven (87).
Justyna Wubs-Mrozewicz, werkzaam aan de
Leidse Universiteit, belicht de rol van de Hanzekantoren
te Bergen, Brugge, Londen en Nowgorod
binnen het systeem van de Hanze. Het valt op dat
deze strakker georganiseerd waren dan de Hanze
als geheel: zo bezaten ze rechtspersoonlijkheid en
konden ze de binnen hun muren residerende
kooplieden dwingen militaire steun te verlenen. Er
bestonden ook opvallende verschillen wat betreft
de inbedding in de plaatsen waar zij gevestigd waren.
In Brugge beschikten zij bijvoorbeeld aanvankelijk
niet over een eigen gebouw, in Bryggen (de
‘Hanzewijk’ van Bergen) woonden de kooplieden