download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

144 boekbesprekingen
Ook stelt Dingemanse nog een nadere eis: het
woord ‘praatje’ dient op de titelpagina voor te komen.
Onduidelijk blijft hoeveel pamfletten wel voldoen
aan haar vormcriterium maar het woord
‘praatje’ ontberen. Door deze criteria wordt haar
onderzoekscorpus erg klein: 75 stuks. Daarvan gebruikt
ze er uiteindelijk 56. Deze pamfletten onderzoekt
ze op de vraag welke dialoogtechnieken
worden toegepast. Een ondergeschikte vraag is, of
de dialogen passen in de these van Frijhoff en Spies
uit 1650. Bevochten eendracht (Den Haag 2000). Zij
menen in deze periode een groeiende waardering
voor overeenstemming en harmonie te herkennen.
Dingemanse onderscheidt drie dialoogtechnieken:
de genuanceerde mobilisatie, de gesloten informatie
en de gesloten kritiek. De eerste krijgt meestal
de vorm van een gesprek met enkele deelnemers,
die aanvankelijk een min of meer gelijkwaardig
standpunt mogen verwoorden, waarna verschillende
pro’s en contra’s de revue passeren en men
harmonieus tot een slotsom
komt. Dit is vaak de
mening van de deelnemer
die in de loop van het gesprek
de hoofdrol voor
zich heeft opgeëist. De
gesloten informatie is
meer een propagandaoefening,
waarbij de achterliggende
idee is dat
meer informatie leidt tot
een ander inzicht. Deze
beide vormen blijken
vooral bij politieke zaken te worden ingezet. Een
veelal op personen gerichte vorm is de gesloten kritiek,
waarbij de handel en wandel van over het algemeen
hooggeplaatste functionarissen tegen het
licht wordt gehouden: de ‘diffamatoire libellen’,
waarover regenten in de 17de en 18de eeuw flink
konden klagen.
Dingemanse richt zich met haar steekproef op
drie ijkpunten: 1650, 1672 en 1747-48. Dit zijn,
zoals ze beweert, de piekjaren van de pamfletproductie.
Dat gaat alleen op voor de pamfletten die
binnen haar criteria passen. De totale pamfletproductie
kent nog een aantal pieken; Dingemanse
verklaart niet waarom in die periode niet gekozen
is voor praatjespamfletten.
Vóór de behandeling van de eerste piek beschrijft
Dingemanse eerst de productie van praatjespamfletten
vóór 1650. In die periode blijkt de gesloten
kritiek de meest gebruikte vorm. Rond 1650
verschuift dat naar de genuanceerde mobilisatie,
met als belangrijkste onderwerp het optreden van
stadhouder Willem ii in Amsterdam. In 1672 blijkt
die categorie nog sterker vertegenwoordigd. Onderwerp
is dan meestal de Franse inval en het optreden
van Willem iii. De wetsverzettingen van
Willem iv en het aansluitende pachtersoproer veroorzaakten
een flinke hausse aan vooral gesloten
kritische pamfletten. Daarbij moet worden aangetekend
dat niet alle pamfletten tot een zuiver type
behoren.
Na dit descriptieve deel komt de verklaring. Dingemanse
blijft daarin een beetje vaag. Impliciet lijkt
ze aan te geven dat bij meer ingewikkelde kwesties,
waar duidelijk verschillende standpunten mogelijk
zijn en groepen in de samenleving op een aanvaardbare
manier overtuigd moeten worden, de genuanceerde
aanpak het meest wordt toegepast.
Pure informatievoorziening gaat misschien te weinig
in op tegenwerpingen en kritiek jaagt mensen
in de gordijnen. Niet alleen het doel van de pamfletten
speelt mee in de vormkeuze. De literaire
mode speelt ook een rol: zo blijken de pamfletten
vanaf 1672 meer humor te bevatten, omdat onder
meer de productie behoorlijk toeneemt en het publiek
op andere manieren getrokken moet worden.
Vermaak verjaagt lering van de eerste plaats.
De these van Frijhoff en Spies met de nadruk op
harmonie en eensgezindheid, waarbij alle meningen
een kans krijgen en de zaak van verschillende
zijden wordt belicht, blijkt niet op te gaan. Weliswaar
is de vrijheid van meningsuiting ruim genoeg
om de groei van het aantal pamfletten te stimuleren
(waarbij niet gezegd is dat er niet regelmatig
paskwillen werden verboden), maar de nuance is
vaak schijn. Bijna altijd overheerst één mening.
Dingemanse verbindt de groei van de discussiecultuur
met de grotere vrijheid tijdens het eerste stadhouderloze
tijdperk, een vrijheid die minder zou
worden onder Willem iii, toen er hiërarchischer
gedacht werd. Later speelde gematigdheid een belangrijke
rol, zodat voorlichting en kennisoverdracht
voorrang kregen.
Die verklaring rammelt ietwat. Tenslotte was
het aantal genuanceerde discussiepamfletten onder
Willem iii het hoogste en werd in de latere periode
meer gescholden dan daarvoor. Er blijven
vragen open die misschien meer licht op de zaak
kunnen werpen. Zo geeft Dingemanse niet aan of
er verschil in aanpak is tussen staats- en prinsgezinden.
De pamfletten verschenen over het algemeen
anoniem en Dingemanse doet slechts een