download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

J.C.H. Blom, R.C.J. van Maanen, C.B.A. Smit, Historische
canon van Leiden (tweede druk, Stichting Geschiedschrijving
Leiden 2008, 160 blz., ill., isbn
978-90-806754-5-2, prijs: ¤9,95).
‘Het verleden doet er toe’. Onder deze aanhef benoemen
de auteurs de recente populariteit in Nederland
van de historische canon. De historische
canon van Leiden zien ze als een basisdocument
dat op allerlei manieren een rol kan spelen; bijvoorbeeld
voor nieuwe inwoners, op school en in
het toerisme.
Vooraf is een openbare discussie gevoerd over
de inhoud van de canon. De schrijvers stellen dat de
keuze voor de inhoud deels een arbitrair karakter
heeft, dat deze permanent ter discussie staat en dat
ze periodiek herzien kan worden. De auteurs kiezen
voor ‘uiterste terughoudendheid inzake de zeer
recente geschiedenis’ (6); de tijd na circa 1980
komt heel summier aan bod.
De uitgave heeft een beperkte omvang en een
heldere indeling. Na een historische inleiding volgen
35 thematische vensters van elk twee bladzijden.
De vensters hebben globaal een chronologische
ordening. Er volgen overzichten verdeeld in
perioden met aanduidingen van ‘markante monumenten,
gezichtsbepalende personen en treffende
gebeurtenissen’. Verwezen wordt naar de vensters
in de Leidse en de nationale canon. Een foto-overzicht
is er van monumenten met een stadsplattegrond.
Het meest actueel is een enquête uit 2008
naar de bekendste Leidenaar. Voor meer informatie
verwijst een ‘wegwijzer’ naar literatuur, objecten
en beeldmateriaal, instellingen en verenigingen.
De canon is goed toepasbaar in het onderwijs.
In de huidige regio Leiden was in de prehistorie
en de Romeinse tijd al bewoning. De oorsprong
van de stad Leiden lag rond 1200. Leiden werd door
de wolnijverheid een internationaal belangrijke
stad. Vanaf 1575 was er een universiteit, die ook in
het buitenland in hoog aanzien stond. Door de eeuwen
heen kende de stad veel immigratie. In de 19de
eeuw was er sprake van een sterke industrialisatie
en de textiel vormde hierbij (nog steeds) een grote
bedrijfstak. Na 1970 verdween de industrie en
kwam er een omschakeling naar de dienstverlenende
sector. Veel ontwikkelingen en gebeurtenissen
in Leiden sloten aan op wat landelijk en in het
aangrenzende buitenland gebeurde.
De thematische vensters bevatten heel diverse
zaken zoals bijvoorbeeld de hofjes, godsdiensttwisten
en politieke strijd in het begin van de 17de
boekbesprekingen 143
eeuw, Leidse schilders in de Gouden Eeuw, de buskruitramp
in 1807, cholera in de 19de eeuw, kinderarbeid
in de fabrieken en stadsplanning na
1945.
Een van de thematische vensters betreft de
groeiende historische belangstelling eind 19de
eeuw die samenhing met de opkomst van een ‘nationaal
gevoel’. Deze vaderlandsliefde
moest een
‘bindmiddel worden in
een samenleving waarin
de sociale tegenstellingen
steeds scherper werden’
(97). Een vergelijking had
gemaakt kunnen worden
met de huidige historische
belangstelling. Overigens
stellen de auteurs
dat de canon een bijdrage
wil zijn aan een bloeiend cultureel stedelijk leven
en aan de sociale cohesie in Leiden (7).
Van de drie auteurs zijn er twee hoogleraar, onder
wie de Leidse hoogleraar Stadsgeschiedenis.
Hoe hun werkverdeling is geweest is niet duidelijk.
Een Leids advocatenkantoor wordt vermeld als
hoofdsponsor van de uitgave. De canon heeft een
mooie vormgeving en fraaie illustraties. Een landkaart
van de regio van prehistorie tot de middeleeuwen
zou een beter geografisch overzicht hebben
gegeven. Desalniettemin biedt de Historische
canon van Leiden een handzame, toegankelijke inleiding
in de geschiedenis van een van Hollands belangrijkste
steden.
Mark van Deursen
C. Dingemanse, Rap van tong, scherp van geest. Literaire
discussiecultuur in Nederlandse praatjespamfletten
(circa 1600-1750) (Hilversum: Verloren, 2009, 400
blz., ill., isbn 978-90-8704-042-0, prijs: ¤39,–).
In de 17de eeuw verschenen in de Republiek duizenden
pamfletten, waarin actuele onderwerpen
werden bediscussieerd. Het woord ‘pamflet’ stamt
uit het einde van de 18de eeuw; daarvoor sprak men
bijvoorbeeld over ‘pasquillen’ en ‘diffamatoire libellen’,
wat al aangeeft dat de toon niet altijd vriendelijk
en respectvol was. De auteur heeft uit die
enorme hoeveelheid geschriften een specifieke
vorm voor haar literair-historisch onderzoek geselecteerd,
de ‘praatjespamfletten’. Dit zijn pamfletten
in de directe rede, in de vorm van een gesprek.