download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
138 hollands spoor Afb. 4 Jacoba van Heemskerck (Den Haag 1876-Domburg 1923), Schepen in Russische haven, ca. 1920, houtsnede, 30 x 42 cm, Rijksmuseum Twenthe, inv.nr. 1285. werden waarschijnlijk slechts 100 exemplaren gedrukt. In de jaren negentig van de 19de eeuw werd Matthijs Maris ook opgemerkt door andere kunstenaars zoals Jan Toorop (1858-1928). Toorop was eveneens geïnspireerd door het thema van de zaaier. Waar bij Maris de zaaier nog wel als zodanig te herkennen is, is dat bij Toorop een stuk moeilijker. Toorop maakte echt een symbolische weergave van een zaaier, een spirituele zaaier (afb. 3). Bij hem is geen boer te bekennen, maar twee elegante vrouwen en een soort geestesverschijning aan de linkerkant van het werk. Deze geestesverschijning was volgens Toorop: ‘een geestelijke Zaaier en het daaruit voortspruitende leven [...], terwijl het droomleven met zwanenzang, bosch en vijver op den achtergrond staan. Voorop twee vrouwenfiguren. De voorste ziet verlangend naar de groei uit de geestelijke levenskiemen. De tweede moet het bewustzijn en het weten voorstellen.’ Waar Maris spaarzaam was in het produceren van grafiek, was Toorop een fervent graficus. Toorop was zelf ook stimulator van het veelvuldig verspreiden van zijn werk. Toorop is dan ook ruim vertegenwoordigd op de tentoonstelling. Jacoba van Heemskerck en Jan Buijs Behalve Jan Toorop ging ook kunstenares Jacoba van Heemskerck (1876-1923) op spirituele zoektocht en ze raakte in de ban van de theosofie. Theosofie was rond 1900 een populaire pseudo-wetenschap en een soort mengsel van allerlei religies. Alles (god, mens, kosmos en materie) zou volgens deze leer met elkaar verbonden zijn. Later in haar leven raakte van Heemskerck verknocht aan de antroposofie, een afgeleide van de theosofie. Ze kwam met internationale stromingen zoals het kubisme en het expressionisme in aanraking, maar werkte altijd vanuit haar levensbeschouwelijke overtuiging. Naast tekenen en schilderen was Jacoba van Heemskerck steeds op zoek naar nieuwe middelen om zichzelf uit te drukken. Een techniek die haar zeer beviel was de houtsnede. De houtsnijkunst is al eeuwenoud en heeft zich in de loop der eeuwen ontwikkeld tot een zeer verfijnde kunstvorm. Vaardige houtsnijders konden uiteindelijk de fijnste details weergeven. Jacoba van Heemskerck koos echter voor een ‘primitieve’ uitstraling die bereikt kon worden door het hout juist op een grove manier te bewerken.
Afb. 5 Jan Buijs (Soerakarta 1889-Den Haag 1961), Huis tussen bomen, ca. 1920, houtsnede, 23,5 x 17,6 cm, Rijksmuseum Twenthe, inv.nr. 1191. Afbeelding 4 laat haar ‘Schepen in een Russische haven’ zien. Aan de rechterkant van het werk zijn twee geabstraheerde zeilen te zien van boten die beschutting zoeken in een haven. Door het gebruik van grove, ietwat onbeholpen vormen zit er veel beweging in het werk. Van Heemskerck kon maar weinig waardering opbrengen voor haar Nederlandse collega’s, maar dat gevoel was wederzijds. Haar expressionistische werk had in Nederland slechts een klein groepje bewonderaars. Zij kon in haar bestaan voorzien doordat ze in Duitsland wel waardering genoot en daar ook regelmatig werk verkocht. Verder woonde ze het grootste gedeelte van haar leven bij haar vriendin Marie Tak van Poortvliet in, die een atelier voor haar in haar tuin liet bouwen. Jacoba kwam ook in contact met de kunstenaar Jan Buijs (1889- 1961), één van de weinige Nederlandse bewonderaars van het werk van Jacoba van Heemskerck. Buijs was een architect, maar ook een groot kunstverzamelaar. Zijn collectie omvatte onder andere werken van Paul Klee, Oscar Schlemmer en uiteraard een groot aantal werken van Jacoba van Heemskerck. gedroomd papier 139 Een andere geliefde techniek voor Van Heemskerck was de glas-in-loodtechniek. Daarin kon zij het beste ‘het wezen van kleur aan licht’ verbinden. Ze was altijd op zoek naar een zo intens mogelijke weergave van kleur en met behulp van direct daglicht konden de kleuren volgens haar nog meer tot leven worden gebracht. Als architect heeft Jan Buijs Jacoba van Heemskerck ook opdrachten gegeven tot het ontwerpen van glas-in-loodramen in zijn gebouwen, onder andere in het Rudolf Steiner-ziekenhuis in Den Haag. Van de hand van Buijs zijn eveneens twee werken te zien in deze tentoonstelling. Deze hangen vanzelfsprekend naast de houtdrukken van Jacoba van Heemskerck. Op het werk is een huis tussen de bomen te zien in een gestileerde weergave (afb. 5). Net als bij van Heemskerck speelt kleur en vorm een belangrijke rol, de voorstelling doet ook wel aan een ontwerp voor een glas-in-loodraam denken. De eigen belevingswereld als inspiratiebron Jan Mankes (1889-1920) nam in zijn tijd al een bijzondere positie in. Hij genoot veel waardering en werd ‘de meest verstilde schilder’ genoemd. In zijn werk is inderdaad sprake van een bepaalde verstilling, die ook versterkt wordt door zijn werkwijze. Hij bestudeerde zijn onderwerpen net zolang totdat hij ze kon dromen en tekende of schilderde dan ook een ideaalbeeld. Zijn werken zijn vaak klein van formaat maar de onderwerpen zijn monumentaal weergegeven en stijgen daardoor boven het alledaagse uit. Wellicht schetste hij met zijn eigen woorden nog de meest rake typering: ‘Ik schilder of liever zou wenschen te schilderen schilderijen, stille doch zingende door, ja juist door de stilte.’ Op afbeelding 6 is een ets te zien van twee muizen die tot in de fijnste details zijn weergegeven en blijk geeft van Mankes voorliefde voor witte dieren. Net als Jacoba van Heemskerck werd Mankes financieel ondersteund door de kunstverzamelaar Pauwels die hem ook voorzag van materiaal, zoals een etspers of dode vogels die hij na kon tekenen. Mankes heeft zichzelf een aantal technieken geleerd, zoals het houtsnijden. Zijn voorkeur ging uit naar technieken waarbij hij zelf de afdrukken kon maken. Om die reden heeft Mankes nooit veel op gehad met de lithografie, omdat hij die niet zelf kon afdrukken. Mankes leed onder een slechte gezondheid en stierf helaas op dertigjarige leeftijd. Herman Kruyder (1881-1935) heeft met Jan Mankes gemeen dat hij een teruggetrokken leven
- Page 25 and 26: de visserij van ‘het arme seedorp
- Page 27 and 28: de visserij van ‘het arme seedorp
- Page 29 and 30: de visserij van ‘het arme seedorp
- Page 31 and 32: de visserij van ‘het arme seedorp
- Page 33 and 34: de visserij van ‘het arme seedorp
- Page 35 and 36: de visserij van ‘het arme seedorp
- Page 37 and 38: de visserij van ‘het arme seedorp
- Page 39 and 40: de visserij van ‘het arme seedorp
- Page 41 and 42: Afb. 1 Machteld Muilman (1718-1773)
- Page 43 and 44: Afb. 2 Koffie- en theewinkel Het Kl
- Page 45 and 46: huishoudens, werk en consumptievera
- Page 47 and 48: Afb. 6 Een aanslagbiljet voor het g
- Page 49 and 50: huishoudens, werk en consumptievera
- Page 51 and 52: huishoudens, werk en consumptievera
- Page 53 and 54: huishoudens, werk en consumptievera
- Page 55 and 56: huishoudens, werk en consumptievera
- Page 57 and 58: huishoudens, werk en consumptievera
- Page 59 and 60: huishoudens, werk en consumptievera
- Page 61 and 62: huishoudens, werk en consumptievera
- Page 63 and 64: Reviewartikel Nieuwe vergezichten o
- Page 65 and 66: nieuwe vergezichten op het rampjaar
- Page 67 and 68: nieuwe vergezichten op het rampjaar
- Page 69 and 70: Metamorfose Holland in Arhem In de
- Page 71 and 72: metamorfose 133 Symbool Aan de hand
- Page 73 and 74: metamorfose 135 innert aan het rijk
- Page 75: Afb. 2 Matthijs Maris (Den Haag 183
- Page 79 and 80: schilderde hij vaak een ideaal para
- Page 81 and 82: J.C.H. Blom, R.C.J. van Maanen, C.B
- Page 83 and 84: zeer summiere poging te achterhalen
- Page 85 and 86: Joke Korteweg e.a. (red.), Maritiem
- Page 87 and 88: Rechtspleging een onderzoek heeft i
- Page 89 and 90: In het bovenstaande heb ik slechts
- Page 91 and 92: De eerste belangrijke ‘Rotterdams
- Page 93 and 94: S. Groenveld, Het Twaalfjarig Besta
- Page 95 and 96: Historisch Tijdschrift Holland zoek
- Page 97 and 98: Speciale aanbieding Word nu lid van
- Page 99 and 100: Holland, Historisch Tijdschrift Hol
138 hollands spoor<br />
Afb. 4 Jacoba van Heemskerck (Den Haag 1876-Domburg 1923), Schepen in Russische haven, ca. 1920, houtsne<strong>de</strong>,<br />
30 x 42 cm, Rijksmuseum Twenthe, inv.nr. 1285.<br />
wer<strong>de</strong>n waarschijnlijk slechts 100 exemplaren gedrukt.<br />
In <strong>de</strong> jaren negentig van <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw werd<br />
Matthijs Maris ook opgemerkt door an<strong>de</strong>re kunstenaars<br />
zoals Jan Toorop (1858-1928). Toorop was<br />
eveneens geïnspireerd door het thema van <strong>de</strong> zaaier.<br />
Waar bij Maris <strong>de</strong> zaaier nog wel als zodanig te<br />
herkennen is, is dat bij Toorop een stuk moeilijker.<br />
Toorop maakte echt een symbolische weergave van<br />
een zaaier, een spirituele zaaier (afb. 3). Bij hem is<br />
geen boer te bekennen, maar twee elegante vrouwen<br />
en een soort geestesverschijning aan <strong>de</strong> linkerkant<br />
van het werk. Deze geestesverschijning<br />
was volgens Toorop: ‘een geestelijke Zaaier en het<br />
daaruit voortspruiten<strong>de</strong> leven [...], terwijl het<br />
droomleven met zwanenzang, bosch en vijver op<br />
<strong>de</strong>n achtergrond staan. Voorop twee vrouwenfiguren.<br />
De voorste ziet verlangend naar <strong>de</strong> groei uit <strong>de</strong><br />
geestelijke levenskiemen. De twee<strong>de</strong> moet het bewustzijn<br />
en het weten voorstellen.’<br />
Waar Maris spaarzaam was in het produceren<br />
van grafiek, was Toorop een fervent graficus. Toorop<br />
was zelf ook stimulator van het veelvuldig versprei<strong>de</strong>n<br />
van zijn werk. Toorop is dan ook ruim<br />
vertegenwoordigd op <strong>de</strong> tentoonstelling.<br />
Jacoba van Heemskerck en Jan Buijs<br />
Behalve Jan Toorop ging ook kunstenares Jacoba<br />
van Heemskerck (1876-1923) op spirituele zoektocht<br />
en ze raakte in <strong>de</strong> ban van <strong>de</strong> theosofie. Theosofie<br />
was rond 1900 een populaire pseudo-wetenschap<br />
en een soort mengsel van allerlei religies.<br />
Alles (god, mens, kosmos en materie) zou volgens<br />
<strong>de</strong>ze leer met elkaar verbon<strong>de</strong>n zijn. Later in haar<br />
leven raakte van Heemskerck verknocht aan <strong>de</strong><br />
antroposofie, een afgelei<strong>de</strong> van <strong>de</strong> theosofie. Ze<br />
kwam met internationale stromingen zoals het kubisme<br />
en het expressionisme in aanraking, maar<br />
werkte altijd vanuit haar levensbeschouwelijke<br />
overtuiging.<br />
Naast tekenen en schil<strong>de</strong>ren was Jacoba van<br />
Heemskerck steeds op zoek naar nieuwe mid<strong>de</strong>len<br />
om zichzelf uit te drukken. Een techniek die haar<br />
zeer beviel was <strong>de</strong> houtsne<strong>de</strong>. De houtsnijkunst is<br />
al eeuwenoud en heeft zich in <strong>de</strong> loop <strong>de</strong>r eeuwen<br />
ontwikkeld tot een zeer verfijn<strong>de</strong> kunstvorm. Vaardige<br />
houtsnij<strong>de</strong>rs kon<strong>de</strong>n uitein<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> fijnste <strong>de</strong>tails<br />
weergeven. Jacoba van Heemskerck koos echter<br />
voor een ‘primitieve’ uitstraling die bereikt kon<br />
wor<strong>de</strong>n door het hout juist op een grove manier te<br />
bewerken.
Change language