download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

oeren, bezit en bodemproblemen 69
Afb. 2 Adam Smith (1723-1790), Tomas Malthus (1766-1834) en Karl Marx (1818-1883).
correction’, 19 gaat uit van de premisse, gebaseerd op David Ricardo’s wet van de afnemende
meeropbrengsten, dat de voedselproductie in middeleeuws Europa de groeisnelheid van de
bevolking niet kon bijhouden, mede omdat, volgens neo-malthusianen, de middeleeuwse
landbouw nauwelijks technologische innovatie kende. 20 Uiteindelijk moest dit tot een crisis
leiden. Dus, in navolging van Malthus, stelt men dat de bevolkingsgroei op een bepaald moment
een plafond bereikte en hongersnoden en epidemieën (en geboortebeperking) zorgden
voor een daling van de populatie. Deze crises resulteerden in een neergaande seculiere
trend met lage voedselprijzen en relatief hoge reële lonen. Op het eerste gezicht lijkt deze
theorie de algemene Europese ontwikkeling in de middeleeuwen goed te verklaren: de demografische
expansie van drie eeuwen bereikte haar plafond in de 14de eeuw en de meer -
opbrengsten van het beschikbare land namen, bij een steeds groter wordende bevolkingsdruk,
af terwijl de voedselprijzen stegen in combinatie met dalende reële lonen. Uiteindelijk
leidden depressies in de landbouw, hongersnoden en dramatische pestepidemieën tot decimering
van de bevolking. Wat neo-malthusianen als de Engelse autoriteit M.M. Postan echter
minder overtuigend konden verklaren, was het langzame herstel van de Europese bevolking
gedurende de late 14de en de 15de eeuw, waarbij veelal pas in de 16de eeuw het niveau
van vóór de grote crises werd bereikt. Volgens Malthus immers zou de bevolking veel sneller
groeien in een klimaat van lage voedselprijzen en hoge reële lonen. Critici merkten nog
wel meer op: het model was statisch, pessimistisch, deterministisch en uiteindelijk ook in
tegenspraak met lokale case studies die in toenemende mate gepubliceerd werden.
Uiteindelijk was het Brenner, een neo-marxist, die korte metten maakte met het oude paradigma.
Sinds Marx benaderen diens ideologische opvolgers de historische ontwikkeling
vanuit een andere invalshoek: sociale relaties en dan met name klassenstrijd zijn de drijvende
kracht. 21 Hoewel er niet één eenduidige marxistische theorie van de crisis van de 14de
eeuw bestaat, wordt algemeen aangenomen dat er in de late 13de en vroege 14de eeuw naast
19 E. Le Roy Ladurie, ‘A reply to Robert Brenner’ in: T.H. Aston en C.H.E. Philpin (red.), The Brenner debate. Agrarian class structure
and economic development in pre-industrial Europe Past and present publications (Cambridge etc. 1985) 101-106, aldaar 102.
20 Hatcher en Baily, Modelling the Middle Ages, 21-65.
21 Ibidem, 66-120.