download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

nieuwe vergezichten op het rampjaar 1672 127
sen, twee regenten, heeft de auteur twee nieuwe bronnen aangeboord: een dagboek van Jan
van Schriek, een burger die deelnam aan de rellen in Rotterdam, en een dagboek van een lid
van de burgermilitie in Amsterdam, Lucas Watering. Voor een objectieve beschrijving van de
gebeurtenissen in 1672 is het een aanwinst dat naast de aanwezigheid van regentenverslagen
nu ook burgers zelf aan het woord komen.
Het gebruik van de pamfletten heeft duidelijk voordelen omdat zaken die tot nu toe onderbelicht
waren, nu beter voor het voetlicht komen. Het nadeel is echter dat er aan de pamfletten
wel erg veel waarde wordt gehecht. Zo stelt Reinders wel dat de factiestrijd tussen de
regenten een rol speelde, maar hij werkt dat niet verder uit, omdat voor hem, op basis van
de pamfletten, de doorslaggevende rol van de burgerij bijna vanzelfsprekend is. Ik vraag me
niettemin af of die burgerij wel zo onafhankelijk was als Reinders beweert. Op pagina 203
stelt hij bijvoorbeeld dat verscheidene Amsterdamse burgers tijdens ‘The First Revolt’ naar
ene Valckenier gingen en hem waarschuwden dat als de Amsterdamse magistraat besloot de
stad aan de Fransen over te geven, zij Van der Graeff dood zouden slaan. Reinders vertelt alleen
dat Cornelis de Graeff van Zuidpolsbroek – die toevoeging ontbreekt – een ‘suspected
regent’ was. De Graeff was echter ook burgemeester in Amsterdam, leider van de heersende
factie en een aangetrouwde oom van Johan de Witt. Wie Valckenier was laat de auteur onbesproken,
maar Gilles Valckenier was een fervent tegenstander van Van der Graeff en diens
neef. Op 1 februari 1671 had de factie van Valckenier een grote nederlaag bij de Amsterdamse
burgemeestersverkiezingen geleden. En wie werd er nu burgemeester na de zuiveringen
in 1672? Juist, Gilles Valckenier. Dit stelt de kwestie in een ander daglicht. Was Valckenier
volgens de burgerij wel ‘capabel’, een eis die de burgerij in haar pamfletten gesteld had voor
het in aanmerking komen voor de functie van regent? Volgens de burgerij waren veel regenten
niet ‘capabel’ en dienden daarom vervangen te worden. Waarom gingen er dan burgers
naar Valckenier als zij zo zelfbewust waren en zo goed wisten wat ze wilden. Heeft Valckenier
toch niet gewoon van de burgerbeweging gebruik gemaakt om zelf aan de macht te komen?
Ik had bij Reinders graag wat meer willen lezen over de relatie burgerij en de onderliggende
factie.
Wat ik niet aannemelijk acht is de stelling van de auteur dat burgers en regenten tot dezelfde
politieke groep behoorden. Op pagina 12 zegt hij: ‘Politics in the Dutch Republic was
indeed not exclusively the terrain of regents, it was however exclusively the terrain of citizens,
of which regents were a part.’ Hij staaft deze stelling onder meer met de opmerking dat de
burgers in Amsterdam 3000 ambten bekleedden. Dit maakte hen echter niet tot gezagsdragers,
iets wat de regenten wel waren. De Republiek was zeker een burgerlijke samenleving,
maar wel één die in de ban was van de aristocratie, zoals Roorda in het tweede hoofdstuk van
zijn Partij en Factie al had beweerd. De regenten verdeelden de baantjes en maakten de burgerij
van hen afhankelijk. Dat wekte de kritiek van de pamfletschrijvers. Burgers en regenten
waren weliswaar allemaal ‘citizens’, maar stonden mijlenver van elkaar af. Met de opmerking
dat ‘citizens considered regents to be part of their own group’, vertolkt de auteur
de machtsaanspraken van de burgerij en geeft daarmee tegelijkertijd aan dat die burgerij uitgesloten
was van de macht.
Ook de stelling van de auteur dat ‘hundreds of magistrates were replaced’, roept de vraag
op of het vervangen van 130 van de 460 regenten in de Hollandse steden de lading wel dekt.
Het is opmerkelijk dat Reinders die getallen niet noemt. Volgens mij rechtvaardigt de vervanging
van 130 regenten niet de opmerking dat ‘Dutch governments were widely and se