download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

126 reviewartikel
men. Het tweede oproer had volgens haar tot gevolg dat de prins bij de politieke zuivering,
die hem door de Staten van Holland werd toegestaan, in de achttien stemhebbende Hollandse
steden 130 van de 460 meest uitgesproken staatsgezinde regenten verving door hem
beter gezinde regenten. Die getallen had Roorda nog niet in Partij en Factie genoemd, maar
wel in zijn Rampjaar dat hij in 1972 schreef ter gelegenheid van de grote crisis in haar bestaan
driehonderd jaar eerder.
In haar interessante laatste hoofdstuk, ‘Het Rampjaar en de Verbeelding’, beschrijft de
auteur hoe bijna drie eeuwen lang de historici in Nederland de twee-partijenvisie Orangisten
versus Staatsgezinden hanteerden. Roorda probeerde zich in zijn Partij en Factie aan die
partijtegenstelling te onttrekken, wat er wel toe heeft geleid dat Roorda’s vakbroeders hem
verweten te weinig aandacht aan de ideologische kant van de zaak te schenken.
In het in november 2008 aan de Erasmus Universiteit verdedigde proefschrift Printed Pandemonium
bekritiseert Michel Reinders Roorda niet vanwege diens ontkenning van het bestaan
van politieke partijen in de Republiek. Op pagina 116 van zijn boek – in 2010 verschijnt
een Nederlandstalige handelseditie van zijn dissertatie – stelt de auteur: ‘The Dutch Republic
lacked political parties.’ Wel bestond er volgens hem een ideologische tegenstelling tussen
twee visies over de vraag hoe een land bestuurd moest worden, namelijk het Orangisme
en de ideologie van de Ware Vrijheid.
Over de rol van de burgerbeweging in het Rampjaar staat Reinders wel lijnrecht tegenover
de auteur van Partij en Factie. Op basis van het raadplegen van 1600 pamfletten die in het
Rampjaar verschenen, is schrijver van mening dat de burgerij in de twee oproeren van dat
jaar een eigen, doorslaggevende rol speelde en niet gemanipuleerd werd door de onderliggende
factie. Roorda ging ervan uit dat de burgerij gebonden was aan de facties en tijdens
de crisis geen werkelijk alternatief bood. De burgerij was volgens hem een werktuig van de
onderliggende factie. Bleef volgens Roorda de politieke discussie voorbehouden aan de regenten,
Reinders daarentegen beschrijft hoe een politieke cultuur ontstond waarin de burgerij
een belangrijke rol speelde. Ze maakte gebruik van pamfletten om haar eisen op politiek
gebied duidelijk te maken. Omdat Roorda te weinig naar pamfletten heeft gekeken, heeft
hij volgens Reinders de kracht van de burgerbeweging onderschat. Aan de hand van de pamfletten,
die meestal geschreven werden door goed opgeleide leden van de middengroepen,
toont Reinders aan dat er in 1672 een populaire beweging is geweest om de prins tot graaf
van Holland te maken.
Na een aantal inleidende hoofdstukken beschrijft de auteur aan de hand van de pamfletten
‘The First Revolt’ van eind juni/begin juli 1672 (hoofdstuk 5). Dankzij de acties van de
burgerij, en niet alleen van het gepeupel zoals Roorda beweerde, werd Willem III stadhouder.
Na een beschrijving van de moord op de gebroeders De Witt en de zuiveringen van de
regenten, analyseert de auteur in hoofdstuk 9 de resultaten van de zuiveringen. Daarin stelt
hij dat de burgerij een grote rol speelde in die zuiveringen en noemt daarbij de steden Den
Haag, Dordrecht, Leiden en Haarlem. In zijn conclusie stelt Reinders dat ‘Dutch governments
were widely and severely purged’. Honderden magistraten werden volgens Reinders
vervangen.
Het proefschrift van Reinders is een waardevolle bijdrage aan de geschiedschrijving over
het Rampjaar. Een diepgaande analyse van de pamfletten heeft nog niet eerder plaatsgevonden
en de conclusie van de auteur dat de burgerbeweging meer betekenis had dan tot nu toe
werd aangenomen, is pure winst. Naast de bekende dagboeken van Bontemantel en Vroe-