download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Reviewartikel
Nieuwe vergezichten op het Rampjaar 1672
Het Rampjaar 1672 staat de laatste jaren volop in de belangstelling. De drie hier te recenseren boeken
vormen samen een drieluik van de verschillende benaderingen van het Rampjaar. De invloedrijke these
die Daan Roorda in zijn proefschrift Partij en Factie. De oproeren van 1672 in de steden van Holland
en Zeeland, een krachtmeting tussen partijen en facties (1961) formuleerde, vormt in deze
studies nog steeds het uitgangspunt. Roorda stelde dat de burgerij geen zelfstandige rol had in de oproeren
van 1672, maar beschouwde haar vooral als het werktuig van de onderliggende regentenfactie. In
Redeloos, radeloos, reddeloos (1998) toont Petra Dreiskämper zich een medestander van Roorda.
Michel Reinders bestrijdt in zijn proefschrift Printed Pandemonium echter deze these. Dat doet hij aan
de hand van 1600 in 1672 verschenen pamfletten. Luc Panhuysen kiest in zijn Rampjaar 1672 voor
weer een andere, internationale benadering: hij bekijkt de gebeurtenissen in 1672 door de ogen van drie
leden van de familie van Amerongen. Het is de stelling van de auteur dat de prins van Oranje weliswaar
dapper was en niet aan capituleren dacht, maar dat zonder de indirecte steun van Brandenburg en de
keizer van Duitsland de Republiek niet aan de ondergang zou zijn ontsnapt. Door WOUT TROOST
In het alweer uit 1998 daterende Redeloos, radeloos, reddeloos geeft Petra Dreiskämper een heldere
en beknopte beschrijving van de gebeurtenissen uit 1672. Hoewel de omvang van de monografie
wat beperkt is, is het het meest moderne overzichtswerk van het Rampjaar sinds
Roorda’s Rampjaar uit 1972. De schrijfster start met de moord op de gebroeders de Witt op
20 augustus 1672 en legt vervolgens uit hoe die moord heeft kunnen plaatsvinden. Ontwikkelingen
in de binnen- en buitenlandse politiek houden elkaar in deze studie goed in evenwicht.
In de binnenlandse politiek stond de strijd centraal tussen raadpensionaris Johan de
Witt en de jonge prins van Oranje, die voor 1672 nog niet beslecht was. Ook de relatie met
Karel ii en Louis xiv, die in het geheime Verdrag van Dover van juni 1670 besloten de Republiek
aan te vallen, stelt Dreiskämper aan de orde.
Dreiskämper volgt Daan Roorda die in zijn Partij en Factie (Utrecht 1961) de idee dat de politieke
strijd in de Republiek gevoerd werd door Prinsgezinden en Staatsgezinden, grotendeels
overboord zette. Roorda ging ervan uit dat de politieke strijd vooral plaatsvond tussen
lokale regentenfacties die meestal geen duidelijk ideologisch stempel droegen. Ook uit mijn
eigen onderzoek [Stadhouder- koning Willem iii. Een politieke biografie (Hilversum 2001)] blijkt
dat facties bijzonder gemakkelijk van politieke kleur konden verschieten. Toen de Fransen
in 1672 de Republiek onder de voet dreigden te lopen, dwong de burgerij de zittende regenten,
die ervan beschuldigd werden samen te heulen met de vijand, de prins van Oranje te herstellen
in het ambt van stadhouder.
Dreiskämper steunt echter niet de andere stelling van Roorda dat de onderliggende factie
na de moord op de gebroeders De Witt de burgerij opzweepte tegen de zittende regenten om
zelf aan de macht te komen. Volgens haar was het oproer niet alleen het werk van het grauw
(de laagste sociale laag in de maatschappij), maar ook van de welgestelde burgers, de schutters
en de Oranjegezinde regenten. Zij vermeldt dat de ontevreden minderheid in de vroedschap
opeens Oranjegezinde leuzen aanhief om in de gunst van de nieuwe stadhouder te ko-