download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

huishoudens, werk en consumptieveranderingen 121
Tabel 6 Verdeling van Leidse droge koffie-, thee- en chocoladevergunninghouders over diverse
economische sectoren in 1749
Beroepen Beroepen mannelijke Beroepen echtgenoten
vergunninghouders vergunninghouders vergunninghouders
zelf (n=135) (n=73) (n=165)
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Kleinhandel 46% 36% 12%
Diensten overig 8% 15% 11%
Geproletariseerd textiel 26% 23% 30%
Gildenmeesters
(incl. droogscheerders en ververs) 15% 18% 29%
Gildenknechten 4% 7% 17%
Overig 1% 1% 0%
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Het is interessant dat veel echtgenoten van koffie- en theeverkoopsters een beroep hadden
dat ze buitenshuis, en waarschijnlijk ook zonder de hulp van andere gezinsleden, uitvoerden.
We mogen aannemen dat de 29 ambachtsknechten en de 3 noodhulpen werkten
bij een meester en in principe zonder ondersteuning van hun vrouw. Voor de stratenmaker
en timmerman, maar ook de brugophaler, soldaat en de twee koetsiers, zal dit eveneens gegolden
hebben. We kunnen hiermee natuurlijk niet vaststellen of de echtgenotes van deze
mannen voordat ze de vergunning voor de verkoop van koffie of thee aanvroegen alleen
huishoudelijk werk verrichtten of dat ze al op een andere manier geld binnen brachten, zoals
bijvoorbeeld als loonarbeidster in de textielnijverheid. Het laat echter in ieder geval zien
dat een substantieel deel (minimaal 23%) van de gehuwde vergunninghoudsters zich met de
aanvraag van een vergunning niet ineens onttrok aan een ideaaltypische gezinseconomie,
waarin man, vrouw en kinderen samen werkten binnen een bedrijf of bedrijfstak. 56
Voor veel andere beroepen van de echtgenoten van vergunninghoudsters, vooral die in de
nijverheid, is het lastiger te bepalen of ze al dan niet in gezinsverband werden uitgevoerd.
Op basis van eerder onderzoek naar het functioneren van de gezinseconomie in Tilburg in
1810 kunnen we wel het volgende concluderen. De Tilburgse gegevens lijken erop te wijzen
dat vooral de vrouwen van gehuwde mannen in laaggeschoolde beroepen, zoals weven en
spinnen, maar ook landarbeid en kleermaken, een eigen beroep uitoefenden. Gehuwde
werkende vrouwen waren hier meestal proto-industriële textielarbeiders, van wie ook hun
mannen meestal (in 75% van de gevallen) in de textiel werkte. Ook in deze gevallen waarin
alle gezinsleden in de textiel werkten, werkten zij meestal niet samen als een gezinseenheid,
maar brachten man en vrouw (en kinderen) in de meeste gevallen een eigen loon binnen. 57
De vrouwen van Tilburgse mannen in hoger geschoolde en beter betaalde beroepen in de
tussen de hoogte van het bedrag van de vergunning voor de verkoop van koffie, thee en chocolade en het aandeel vrouwen
dat een dergelijke vergunning kocht. In 1691 kostte de vergunning nog 12 gulden, waar de prijs in de eerste helft van
de 18de eeuw meer dan gehalveerd was (5 gulden). Zoals we eerder lazen was het percentage vrouwen in 1691 slechts 24%
(5 van de in totaal 21 vergunninghouders) en nam het in het eerste decennium van de 18de eeuw sterk toe tot meer dan
60% na 1710. RAL, SA II, inv. nr. 160.
56 In totaal kunnen we van 38 echtgenoten van vrouwelijke vergunninghouders aannemen dat ze het werk buitenshuis én
alleen (d.w.z. niet samen met de echtgenote) uitvoerden.
57 E. van Nederveen Meerkerk, ‘Couples cooperating? Dutch textile workers, family labour and the “industrious revolu -
tion”, c. 1600-1800’, Continuity and Change 23 (2008) 237-266, aldaar 247-249.