download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

huishoudens, werk en consumptieveranderingen 115
samen met het tijdsverschil tussen de afgifte van de vergunning en de registratie van het beroep
in 1749. Wij proberen dit probleem te ondervangen door de algemene gegevens over
beroepen van (partners van) vergunninghouders steeds te vergelijken met dezelfde informatie
over een deelpopulatie uit onze dataset, namelijk de koffie- en theeverkopers die een
vergunning kregen in 1750 en 1751, dus kort na het opmaken van de belastingregisters.
Deze vergunninghouders zijn relatief vaak in het belastingkohier te vinden, omdat de kans
groot was dat zij ook al in 1749 in de stad woonden. Aangezien juist in 1750 en 1751 opmerkelijk
veel vergunningen werden verleend (in totaal 194) levert dit een aanzienlijk bestand op
van 156 vergunninghouders (80% van het totaal) die tevens in het belastingkohier zijn terug
te vinden. 40
Winkeliers, ambachtslieden of loonarbeiders?
In de inleiding stelden wij als hypothese dat nieuwe koffie- en theeverkopers grofweg uit
drie verschillende beroepsgroepen afkomstig zouden kunnen zijn. Ofwel zij waren al actief
in de kleinhandel en bekend met het reilen en zeilen van de commerciële sector, ofwel zij
waren (geproletariseerde) ambachtslieden, ofwel zij waren afkomstig uit beroepen in loondienst
binnen de Leidse textielnijverheid. Een analyse van de 135 teruggevonden beroepen
van de vergunninghouders geeft het volgende beeld. Bijna 60 procent van de vrouwelijke
vergunninghouders die in 1749 hoofd van een huishouden waren werkte in de dienstensector
en ruim 40 procent van deze vergunninghouders werkte volgens het kohier in de nijverheid.
Hoewel de meerderheid van hen dus in de dienstensector werkte, was de nijverheid
ook een belangrijke sector voor onze vergunninghoudsters. Van de mannelijke vergunninghouders
werkte in 1749 zelfs een nog groter aandeel (48%) in de nijverheid. Ruim de helft
van hen werkte in de dienstensector en één van hen was in 1749 rentenier. 41 Gezien het belang
van de nijverheid voor de lokale economie – 68% van alle vrouwelijke hoofden van huishoudens
en 75% van alle mannelijke hoofden van huishoudens was werkzaam in deze sector
– is het wellicht niet verwonderlijk dat een substantieel deel van de vergunninghouders
(tevens) werkte in de secundaire sector. In verhouding tot de gehele populatie die is opgenomen
in het belastingkohier was het aandeel vergunninghouders dat werkzaam was in de
nijverheid echter laag. 42
Een vergelijking van de distributie van vergunninghouders uit de periode 1719-1764 over
de verschillende economische sectoren met de vergunninghouders uit de jaren 1750-1751
(zie tabel 3) laat zien dat zowel bij de vrouwen als bij de mannen een hoger percentage in de
dienstensector te boek stond. Dit is niet geheel onverwacht, want hoe dichter de vergun -
ning aanvraag bij het jaar 1749 komt, des te groter de kans is dat in het kohier het hebben van
een koffiewinkel vermeld stond. Desondanks werkte nog steeds ruim dertig procent van alle
mannen en vrouwen die in 1750-1751 een vergunning aanvroegen in 1749 in de nijverheid.
Dit betekent ofwel dat men vrij gemakkelijk overstapte tussen deze verschillende sectoren,
ofwel dat men een beroep in de nijverheid vaak combineerde met een winkel in koffie en
thee. Uit het gegeven dat vier van de dertien vergunninghouders die in de nijverheid werk-
40 Het was ook mogelijk de beroepen van de partners van twee gehuwde mannelijke vergunninghouders in het kohier te vinden.
41 Wanneer wij echter corrigeren voor tweede beroepsvermeldingen in het kohier, was ook onder de mannelijke vergunninghouders
ongeveer 60 procent in de dienstensector werkzaam.
42 Van Nederveen Meerkerk, De draad, 328.