download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

114 danielle van den heuvel en elise van nederveen meerkerk
roepen, en regelmatig tweede beroepen, van alle hoofden van huishoudens die indertijd in
Leiden woonden. Het was natuurlijk niet mogelijk alle vergunninghouders te achterhalen.
Velen die ruim voor het jaar 1749 een vergunning kochten zullen tegen de tijd dat het kohier
werd opgemaakt geëmigreerd of gestorven zijn. Anderen, die na 1749 een vergunning aanvroegen,
woonden wellicht nog niet in de stad, of waren bijvoorbeeld in 1749 nog geen
hoofd van een huishouden. Bovendien waren getrouwde vrouwen per definitie geen gezinshoofd,
dus voor de getrouwde vergunninghoudsters geldt dat wij gezocht hebben naar het
beroep van hun man. 37
Ondanks deze moeilijkheden leverde de koppeling van informatie een rijke oogst op. Wij
konden een beroep achterhalen van 346 (42%) van de 831 nieuwe vergunninghouders uit de
periode 1719-1764 of van hun echtgenoten. Deze exercitie heeft geleid tot een goed zicht op
de achtergronden van de Leidse koffie- en theeverkopers. Appendix 1 geeft ter verduidelijking
een overzicht van het ingewikkelde complex van mogelijke relaties van onze vergunninghoud(st)ers
tot de gevonden beroepstitels in het kohier van 1749. We hebben 134 vergunninghouders
(72 mannen en 62 vrouwen) als hoofd van een huishouden met een beroep
teruggevonden in het belastingkohier. Dit betreft dus gehuwde mannen, ongehuwde mannen
en weduwnaren, en vrouwen die in 1749 weduwe of alleenstaand waren. 38 Belangrijk is
wel om op te merken dat vrouwelijke hoofden van huishoudens uit het kohier in de vergunningenboeken
als ‘gehuwd’ te boek kunnen hebben gestaan, maar ofwel voor 1749 weduwe
zijn geworden ofwel na 1749 pas getrouwd zijn. In het eerste geval staat de weduwe dikwijls
zelf in het kohier, in het laatste geval vonden wij haar soms als ongehuwde vrouw terug. 39
Omdat in de vergunningenboeken de namen van de echtgenoten van gehuwde vrouwelijke
vergunninghouders gegeven worden, konden wij in het kohier tevens de beroepen van 231
van de partners van vergunninghouders traceren. In 165 van deze gevallen waren de vrouwen
volgens het belastingkohier van 1749 nog steeds (of al) met deze man getrouwd. In het
kader van ideeën over de gezinseconomie en de industrious revolution is het interessant om te
bekijken in hoeverre de beroepen van echtgenoten in de lijn lagen van de koffie- en theeverkoop.
Wel blijft het natuurlijk gissen of een beroep van een echtgenoot in 1749 ook eerder
of later door hem werd uitgevoerd.
Bovenstaande aanpak levert zicht op de beroepen van vergunninghouders en/of hun echtgenoten
maar dit beeld is verre van compleet. Ten eerste hebben wij van 58% van onze vergunninghouders
niet het beroep van henzelf of hun partner kunnen achterhalen. Ten tweede
blijkt dat, voor diegenen die we wel konden traceren, slechts ongeveer eenderde van al
onze mannelijke en vrouwelijke vergunninghouders als koffie- en theeverkoper in het kohier
te boek stond, zelfs als we tweede beroepsvermeldingen meetellen. In maar liefst 54 van
de teruggevonden beroepen van vergunninghouders en/of hun echtgenoten stond de koffieen
theewinkel namelijk als ‘tweede beroep’ vermeld in het kohier, wat erop wijst dat de koffie-
en theeverkoop vaak gecombineerd werd met een ander beroep.
Het terugvinden van beroepen van ‘slechts’ ruim 42% van alle vergunninghouders kan
wijzen op een gebrekkige administratie in het kohier, maar deels hangt deze discrepantie
37 Uiteraard tenzij zij in 1749 nog ongetrouwd waren of weduwe waren geworden, in die gevallen hebben wij namelijk wel
vaak de vrouwen zelf als hoofd van een huishouden kunnen traceren in het kohier.
38 Gehuwde vrouwen gingen schuil achter de naam van hun echtgenoot die hoofd van het huishouden was.
39 Dit komt minder vaak voor omdat nog niet gehuwde vrouwen vaak bij hun ouders woonden en daarmee niet onder hun
eigen naam in het kohier zijn opgenomen.