download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

huishoudens, werk en consumptieveranderingen 111
Ongeacht de vertekening van de aantallen nieuwkomers in de koffie- en theehandel die
de aanscherping van de regels ongetwijfeld veroorzaakte, mogen we aannemen dat vanaf
het begin van de 18de eeuw de detailhandel in koffie en thee begon te groeien, om in de
tweede helft van de 18de eeuw een enorme vlucht te nemen. Dit sluit aan bij gegevens uit andere
delen van het land, zoals de steden Maastricht, Leeuwarden, Doesburg en Maassluis,
en ook bij resultaten uit onderzoek naar boedelinventarissen waarin de toenemende aanwezigheid
van theeserviezen en bijvoorbeeld koffiepotten laten zien dat koffie en thee steeds
vaker thuis werden geconsumeerd. 26
De enorme groei van het aantal koffie- en theehandelaren roept vragen op over de omvang
van de handel en de carrièreduur van de nieuwe handelaars. Het vaststellen van de omvang
en opbrengst van een ‘gemiddelde’ winkel in de vroegmoderne tijd is echter een lastige taak,
niet alleen vanwege de beperkte hoeveelheid bronnen, maar ook omdat er simpelweg veel
variatie bestond in de omvang van winkels. 27 Het onderzoek naar loopbanen van winkeliers
staat ook nog in de kinderschoenen, maar op basis van de Leidse gegevens kunnen we stellen
dat het niet ongewoon was dat mensen tientallen jaren actief waren in de koffie- en theeverkoop.
28 Catrina Timmermans, vrouw van dekendrapier Cornelis de Wit had al 9 jaar een
vergunning toen haar koffie- en theewinkel in 1749 in het kohier opgenomen werden, en de
winkels van Anna van Eeden en van Anna Brederoo bestonden op dat moment zelfs al meer
dan 20 jaar! 29
Gehuwde vrouwen in opmars
Met de toename van het aantal koffie-, thee- en chocoladeverkopers nam ook het aantal
vrouwen in deze branche toe. Vrouwen vormden vanaf de vroege 18de eeuw de meerderheid
van de winkeliers die een vergunning aanvroegen om de koloniale dranken te verkopen. 30
Tabel 1 laat zien dat tussen 1700 en 1709 meer dan de helft van de nieuwe Leidse vergunninghouders
vrouw was en dat hun aandeel verder opliep naarmate de handel in koffie, thee
en chocolade expandeerde. Vanaf 1710 steeg het aandeel vrouwen naar tweederde van alle
vergunninghouders, en vanaf het midden van de 18de eeuw stabiliseerde het percentage
vrouwen zich op een niveau van 80%. Waar de stijging van het percentage vrouwen onder de
nieuwe winkeliers in koffie en thee een redelijk rechte lijn laat zien, schommelde het absolute
aantal vrouwen sterk, voornamelijk in de eerste helft van de 18de eeuw.
ren, of handelaren die naast een geringe hoeveelheid koffie en thee ook andere produkten verkochten. Maar omdat er
geen gegevens over de omvang van hun handel zijn kunnen we dit niet met zekerheid zeggen.
26 Dibbits en Nijboer, ‘Detaillisten’, 12, 17; Steegen, Kleinhandel en stedelijke ontwikkeling, 282; Kamermans, Materiële cultuur,
117-121; Dibbits, Vertrouwd bezit, 321-326, A. McCants, ‘Poor consumers as global consumers. The diffusion of tea and
coffee drinking in the eighteenth century’, Economic History Review. Feeding the masses. Plenty, want and the distribution of food
and drink in historical perspective 61 (2008) 172-200.
27 Het beroep ‘winkelier’ wordt vaak gezien als een typisch middenstandsberoep. Hoewel een groot deel van de winkeliers
tot de middengroepen behoorde, verbloemt deze aanname de grote variëteit aan winkels die in het vroegmoderne Holland
te vinden was. A. Th. van Deursen, Een dorp in de polder. Graft in de zeventiende eeuw (Amsterdam 1994) 119, 127; Th.
Wijsen beek, ‘Van priseersters tot prostituees. Beroepen van vrouwen in Delft en Dan Haag tijdens de achttiende eeuw’,
Vrouwenlevens 1500-1800. Achtste Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis (1987) 186.
28 Vergelijk de carrièreduur van visverkopers op sommige Hollandse markten. Van den Heuvel, Women and entrepreneurship,
122-123.
29 Anna van Eeden was getrouwd met de vrachtschipper Jan Hogenboom en haar winkel bestond in 1749 al zeker 22 jaar.
Anna Brederoo was de vrouw van de greinwever Aarnout de Vroeger; haar vergunning dateerde van maar liefst 28 jaar
voor de registratie in het kohier.
30 In 1691 was het percentage vrouwen slechts 24% (5 van de in totaal 21 vergunninghouders). ral, saii, inv. nr. 160.