download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

110 danielle van den heuvel en elise van nederveen meerkerk
Tabel 1 Nieuwe mannelijke en vrouwelijke houders van een vergunning voor de verkoop van
droge koffie, thee en chocolade in Leiden 1700-1794
Periode Mannen Vrouwen Totaal
n % n %
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1700-1709 62 43,4 81 56,6 143
1710-1719 61 31,9 130 68,1 191
1720-1729 46 34,6 87 65,4 133
1730-1739 12 27,3 32 72,7 44
1740-1749 3 33,3 6 66,7 9
1750 32 20,3 126 79,7 158
1751-1759 56 19,0 239 81,0 295
1760-1764 34 18,5 150 81,5 184
1789-1794 51 20,1 203 79,9 254
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Totaal 357 25,3 1.054 74,7 1.411
vergunningen verstrekt en in de tien jaar daarna maar één per jaar. Het jaar 1750 was uitzonderlijk.
In dat jaar werden er maar liefst 158 nieuwe koffie-, thee- en chocoladehandelaren
genoteerd. Na dat jaar, tussen 1751 en 1769, nam het aantal verstrekte vergunningen
weer af, maar stabiliseerde het op een hoger niveau dan in de periode voor 1750, met gemiddeld
34 verstrekte vergunningen per jaar. 21 Aan het eind van de 18de eeuw (1789-1794)
steeg het aantal nieuwe handelaren in koffie, thee en chocolade nog verder naar gemiddeld
42 inschrijvingen per jaar. 22
Het uitzonderlijk hoge aantal vergunningen dat verstrekt werd in 1750 is zeer waarschijnlijk
terug te voeren op een beleidsmatige verandering. Op 12 april 1749 kondigden de
Staten van Holland en West-Friesland in een plakkaat de accijnzen op zowel natte als droge
koffie, thee en chocolade af en ruim een half jaar later, op 31 januari 1750, werd hier een stedelijke
ordonnantie betreffende de consumptie van koffie en thee aan toegevoegd. 23 Het is
waarschijnlijk niet toevallig dat ook in Den Haag in 1750 het aantal geregistreerde koffie- en
theeverkopers sterk steeg. Uit gegevens van het Haagse gilde van winkeliers (het Sint Nicolaasgilde)
blijkt dat in 1750 145 winkeliers die koffie en thee verkochten zich lieten inschrijven
in het gilde. In voorgaande decennia was het maximum aantal nieuwkomers in deze
branche veel lager met gemiddelden van slechts 10 (1730-1739) of 11 (1740-1749) per jaar. 24
Waarschijnlijk lieten diverse ondernemers die voor 1750 al thee of koffie verkochten zich
pas registreren na de aanscherping van de regels in 1749. Dit zou ook verklaren waarom tussen
1740 en 1749 in Leiden slechts 9 personen een vergunning aanvroegen voor de verkoop
van koffie, thee en chocolade. 25
21 Dit is vergelijkbaar met het hoge aantal vergunningen dat in 1749 in Leiden aan kleinhandelaren in zout en zeep werd verstrekt.
In 1749 kregen 189 winkeliers een vergunning om zout en zeep te verkopen terwijl in de jaren daarna de aantallen
veel lager lagen en schommelden tussen 4 en 16. ral, saii, inv.nr. 174.
22 ral, saii, inv.nrs. 161-185.
23 ral, saii, inv.nr. 175. Vergelijk Yong, Tea trade with China, 133-139.
24 Gemeentearchief Den Haag (GadH), Ambachtsgilden en bussen, inv. nrs. 133-136.
25 Wanneer we het gemiddeld aantal verstrekte vergunningen over de periode 1700-1729 vergelijken met de periode 1730-
1759 blijkt dat deze opmerkelijk gelijk zijn: 16 in de eerste periode, 17 in de tweede periode. Het is onduidelijk welke handelaren
zich pas lieten registreren na de verscherping van de regels. Het is aannemelijk dat dit de kleinere handelaren wa-