download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

106 danielle van den heuvel en elise van nederveen meerkerk Afb. 3 Voorbeeld (in dit geval uit 1715) van een lijst van vergunninghouders voor koffie-, thee en chocolade-verkoop, zoals bijgehouden in de burgemeestersdagboeken in het Leids Archief. Regionaal Archief Leiden, saii, Burgemeestersdagboeken, inv. nr. 165. Foto: Elise van Nederveen Meerkerk.
huishoudens, werk en consumptieveranderingen 107 sociaal-economische achtergrond van de nieuwe verkopers van koffie en thee (afb. 3). De vergunningregisters vermelden vaak niet alleen een naam van een verkoper, maar ook de huwelijkse status – althans voor vrouwen – en soms het woonadres van een individu. Op basis hiervan kunnen we niet alleen iets zeggen over aantallen verkopers, maar ook over het geslacht en hun huwelijkse status. 12 De Leidse casus biedt daarmee een unieke kans om inzicht te krijgen in de mensen achter de nieuwe koffie- en theewinkels omdat, voor zover bekend, dergelijke uitgebreide informatie niet beschikbaar is voor andere steden in de Republiek. 13 Om nog beter zicht te krijgen op de mensen die een vergunning aanvroegen om koffie en thee te verkopen in 18de-eeuws Leiden hebben wij, waar mogelijk, de individuen uit de vergunningenregisters gekoppeld aan individuen uit het belastingkohier van 1749. 14 Hierin staan alle hoofden van huishoudens vermeld met beroep, gezinssamenstelling en in een enkel geval de naam van de echtgenote. Maar voor we ons over deze kwesties buigen kijken we eerst naar de ontwikkeling in het aantal winkels in koffie en thee in 18de-eeuws Leiden. Verkooppunten van droge koffie en thee De verkoop en consumptie van koffie en thee namen in de Republiek vanaf het eind van de 17de eeuw zoals gezegd een enorme vlucht (afb. 4 en 5). Zo ook in Leiden, waar tussen 1674 en 1749 het aantal handelaren in droge koffie en thee flink steeg. In het belastingkohier van het Klein Familiegeld uit 1674 stond geen enkele koffie- en theehandelaar. Weliswaar kende dit register een inkomensgrens, waardoor hierin slechts een klein en welvarend deel van de Leidse bevolking is opgenomen, maar omdat de handel in koffie en thee in deze periode nog veelal het domein was van gespecialiseerde en welvarende groothandelaren is de kans klein dat we mogelijke koffie- en theespecialisten over het hoofd zien. 15 Nu konden Leidse consumenten die graag thuis een kopje koffie of thee dronken waarschijnlijk wel bij één van de 24 kruideniers of 18 kommenijwinkels terecht voor droge koffie en thee, maar het ontbreken van echte koffie- en theespeciaalzaken lijkt te wijzen op een relatief gering aanbod van deze koloniale dranken rond 1674. 16 In het midden van de 18de eeuw was dat anders. Het kohier van de personele omslag uit 1749 laat zien dat er op dat moment zeker 196 koffie- en theewinkels in de sleutelstad waren: 5 voor iedere 1000 inwoners. Daarmee was het aantal koffie- en theehandelaren dat actief was in de stad veel hoger dan dat van de winkeliers die gespecialiseerd waren in de ver- 12 Regionaal Archief Leiden (ral), Stadsarchief ii (saii), inv. nrs. 161-184. Uiteraard zegt het aantal nieuwe vergunningen niet alles over het precieze aantal aanwezige verkopers, maar het is wel zeer aannemelijk dat een stijging in het aantal nieuwkomers ook een stijging in de consumptie en in het aantal winkels betekende. Het bewijs hiervoor is de toename in het aantal winkels tussen 1674 en 1749 (zie hieronder). 13 Voor de stad Maassluis is een vergelijkbare lijst beschikbaar, maar die beslaat slechts de periode 1750-1778. H. Dibbits en H. Nijboer, ‘Detaillisten en de marketing van koffie en thee in Nederland, 1650-1810. Doesburg, Leeuwarden en Maasluis’ (Ongepubliceerd paper). Op basis van belastingbronnen is er voor de stad Maastricht wel al een beeld geschetst van de omvang en het karakter van de koffie- en theehandel. Bij gebrek aan informatie blijft de handelaar zélf daarbij nog wat onderbelicht. E. Steegen, Kleinhandel en stedelijke ontwikkeling. Het kramersambacht te Maastricht in de vroegmoderne tijd (Hilversum 2006) 263-290. 14 We hebben een door onszelf bewerkte versie van de database van het Nederlands Historisch Data Archief gebruikt, maar zijn tevens teruggegaan naar de originelen: ral, saii inv. nrs. 4090-4117. 15 H. Dibbits en H. Nijboer, ‘Detaillisten en de marketing van koffie en thee in Nederland, 1650-1810. Doesburg, Leeuwarden en Maasluis’ (Ongepubliceerd paper) 11. 16 Er kon in 1674 in Leiden ook koffie gedronken worden in de koffiehuizen van Isaac Dey en Benedictus Breton. G.J. Pelt - jens, Leidse Lasten. Twee belastingkohieren uit 1674 (Leiden 1995).
Page 1 and 2: nummer 2 42ste jaargang * 2010
Page 3 and 4: M. Gubbels Boeren, bezit en bodempr
Page 5 and 6: oeren, bezit en bodemproblemen 67 t
Page 7 and 8: oeren, bezit en bodemproblemen 69 A
Page 9 and 10: oeren, bezit en bodemproblemen 71 l
Page 11 and 12: oeren, bezit en bodemproblemen 73 p
Page 13 and 14: oeren, bezit en bodemproblemen 75 S
Page 15 and 16: oeren, bezit en bodemproblemen 77 g
Page 17 and 18: oeren, bezit en bodemproblemen 79 c
Page 19 and 20: oeren, bezit en bodemproblemen 81 v
Page 21 and 22: oeren, bezit en bodemproblemen 83 a
Page 23 and 24: Adri P. van Vliet De visserij van
Page 25 and 26: de visserij van ‘het arme seedorp
Page 41 and 42: Afb. 1 Machteld Muilman (1718-1773)
Page 43: Afb. 2 Koffie- en theewinkel Het Kl
Page 47 and 48: Afb. 6 Een aanslagbiljet voor het g
Page 49 and 50: huishoudens, werk en consumptievera
Page 63 and 64: Reviewartikel Nieuwe vergezichten o
Page 65 and 66: nieuwe vergezichten op het rampjaar
Page 67 and 68: nieuwe vergezichten op het rampjaar
Page 69 and 70: Metamorfose Holland in Arhem In de
Page 71 and 72: metamorfose 133 Symbool Aan de hand
Page 73 and 74: metamorfose 135 innert aan het rijk
Page 75 and 76: Afb. 2 Matthijs Maris (Den Haag 183
Page 77 and 78: Afb. 5 Jan Buijs (Soerakarta 1889-D
Page 79 and 80: schilderde hij vaak een ideaal para
Page 81 and 82: J.C.H. Blom, R.C.J. van Maanen, C.B
Page 83 and 84: zeer summiere poging te achterhalen
Page 85 and 86: Joke Korteweg e.a. (red.), Maritiem
Page 87 and 88: Rechtspleging een onderzoek heeft i
Page 89 and 90: In het bovenstaande heb ik slechts
Page 91 and 92: De eerste belangrijke ‘Rotterdams
Page 93 and 94: S. Groenveld, Het Twaalfjarig Besta
Page 95 and 96:
Historisch Tijdschrift Holland zoek
Page 97 and 98:
Speciale aanbieding Word nu lid van
Page 99 and 100:
Holland, Historisch Tijdschrift Hol
show all

download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?