download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

104 danielle van den heuvel en elise van nederveen meerkerk tal winkels in nieuwe en goedkopere producten vanaf ongeveer 1670 sterk toe. 5 In de handel in stoffen groeide bijvoorbeeld het aantal verkopers van katoen en accessoires. Waar we in 1674 nog slechts een handvol katoenwinkels vinden in steden als Rotterdam en Leiden, was rond 1750 de katoenstoffenwinkel in veel steden binnen en buiten de provincie Holland niet meer weg te denken uit het straatbeeld. Ook het aantal koffie- en theewinkels nam sterk toe tussen circa 1670 en 1750. In 1749 waren er in Leiden meer koffie- en theewinkeliers dan kruideniers: de handelaren in koffie en thee vormden zelfs de grootste groep gespecialiseerde handelaren (afb. 2). 6 Deze ontwikkeling bleef overigens niet beperkt tot de steden. In Winkel, een plaatsje op het Noord-Hollandse platteland met slechts 660 inwoners, vinden we bijvoorbeeld rond 1750 wel vijftien handelaren in koffie en thee. 7 Interessant is dat met de toename van het aantal winkels in goedkopere producten ook het aantal vrouwelijke handelaren sterk steeg. 8 Een eerder verkennend onderzoek naar koffie- en theewinkels laat verder zien dat voornamelijk gehuwde vrouwen actief waren in deze nieuwe branche. 9 Dit lijkt het vermoeden van Jan de Vries dat in deze periode veel gehuwde vrouwen voor de markt zouden zijn gaan werken te bevestigen. De vraag is echter waarom grote aantallen gehuwde vrouwen zich ineens in de handel in koffie en thee begaven. Werkten deze vrouwen voorheen inderdaad in het bedrijf van hun man en zo ja, was het openen van een eigen winkel voornamelijk gemotiveerd door een drang om meer te consumeren? De motivaties van mensen uit het verleden zijn vaak moeilijk te achterhalen, zeker wanneer alternatieve beweegredenen een rol kunnen hebben gespeeld. Op het moment dat de zogenoemde industrious revolution zich zou afspelen in de Hollandse steden, werden deze ook getroffen door economische achteruitgang. Dit zou kunnen betekenen dat het niet alleen de wens tot meer consumeren was die mensen aanzette tot het ontplooien van nieuwe economische kansen, maar ook als strategie om de risico’s van instabiele inkomens te spreiden door verschillende gezinsleden ander werk te laten doen, of misschien zelfs een manier om te overleven, door het afnemen van andere arbeidsmogelijkheden (zoals loonarbeid in de textiel). 10 Het doel van dit artikel is een eerste indruk te krijgen van deze motieven, door te onderzoeken wie de mensen die een koffie- en theewinkel openden nu precies waren. In hoeverre waren deze personen al (echtgenotes van) winkeliers, die zich gingen richten op nieuwe producten en zo de consumptiemogelijkheden van hun gezin uitbreidden? Waren het (vrouwen van) geproletariseerde ambachtslieden die niet langer aan de slag kwamen in de nijverheid? Of waren zij voormalige loonarbeiders in de textielnijverheid, waarmee het na 1650 bergafwaarts ging in de Hollandse steden? De stad Leiden, een belangrijke stad in het gewest Holland, lijkt een uitgelezen casus voor deze onderzoeksvragen. Tussen het laatste 5 D. van den Heuvel, Women and entrepreneurship. Female traders in the Northern Netherlands c. 1580-1815 (Amsterdam 2007) 177- 211. 6 Van den Heuvel, Women and entrepreneurship, 188-189, 202. Vergelijk De Vries, Industrious Revolution, 157. 7 Van den Heuvel, Women and entrepreneurship, 193. 8 Ibidem, 220-222; L. Van Aert en D. van den Heuvel, ‘Sekse als sleutel tot succes? Vrouwen en de verkoop van textiel in de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden 1650-1800’, Textielhistorische Bijdragen 47 (2007) 7-32. 9 Van den Heuvel, Women and entrepreneurship, 195. 10 E. van Nederveen Meerkerk, De draad in eigen handen. Vrouwen en loonarbeid in de Nederlandse textielnijverheid, 1581-1810 (Amsterdam 2007) 136; E. van Nederveen Meerkerk en A. Schmidt, ‘Women’s and children’s work in an industrious society: The Netherlands, 17th-19th centuries’ (Ongepubliceerd paper voor het World Economic History Congress, Utrecht, 3-7 augustus 2009) 10.
Afb. 2 Koffie- en theewinkel Het Klaverblad op Hogewoerd 15 in Leiden. Deze winkel werd in 1769 geopend door de pruikenmaker Jacobus van der Kreek en bestaat nog steeds. Foto: A. Nobel. huishoudens, werk en consumptieveranderingen 105 kwart van de 17de en de eerste helft van de 18de eeuw vond in Leiden namelijk een enorme economische achteruitgang plaats. Het aantal inwoners daalde van 55.000 in 1675 naar 37.000 rond 1750. 11 De zeer belangrijke Leidse textielnijverheid die sinds het begin van de 17de eeuw tot grote bloei was gekomen, zakte na 1670 in door toenemende concurrentie uit binnen- en buitenland. Tegelijkertijd laten belastingregisters zien dat de kleinhandel in deze periode juist belangrijker werd voor de lokale economie. Leiden is daarom zeer geschikt om te onderzoeken wat het effect was van grote verschuivingen in de lokale economische structuur op de arbeidsdeling binnen huishoudens en vice versa. Omdat in Leiden registers van nieuwe vergunningen voor de verkoop van koffie en thee voor de hele 18de eeuw bewaard zijn gebleven, is het mogelijk inzicht te krijgen in de 11 D.J. Noordam, ‘Demografische ontwikkelingen’ in: S. Groenveld (red.), Leiden. De geschiedenis van een Hollandse stad. Deel 2: 1574-1795 (Leiden 2003) 42-53.
Page 1 and 2: nummer 2 42ste jaargang * 2010
Page 3 and 4: M. Gubbels Boeren, bezit en bodempr
Page 5 and 6: oeren, bezit en bodemproblemen 67 t
Page 7 and 8: oeren, bezit en bodemproblemen 69 A
Page 9 and 10: oeren, bezit en bodemproblemen 71 l
Page 11 and 12: oeren, bezit en bodemproblemen 73 p
Page 13 and 14: oeren, bezit en bodemproblemen 75 S
Page 15 and 16: oeren, bezit en bodemproblemen 77 g
Page 17 and 18: oeren, bezit en bodemproblemen 79 c
Page 19 and 20: oeren, bezit en bodemproblemen 81 v
Page 21 and 22: oeren, bezit en bodemproblemen 83 a
Page 23 and 24: Adri P. van Vliet De visserij van
Page 25 and 26: de visserij van ‘het arme seedorp
Page 41: Afb. 1 Machteld Muilman (1718-1773)
Page 45 and 46: huishoudens, werk en consumptievera
Page 47 and 48: Afb. 6 Een aanslagbiljet voor het g
Page 63 and 64: Reviewartikel Nieuwe vergezichten o
Page 65 and 66: nieuwe vergezichten op het rampjaar
Page 67 and 68: nieuwe vergezichten op het rampjaar
Page 69 and 70: Metamorfose Holland in Arhem In de
Page 71 and 72: metamorfose 133 Symbool Aan de hand
Page 73 and 74: metamorfose 135 innert aan het rijk
Page 75 and 76: Afb. 2 Matthijs Maris (Den Haag 183
Page 77 and 78: Afb. 5 Jan Buijs (Soerakarta 1889-D
Page 79 and 80: schilderde hij vaak een ideaal para
Page 81 and 82: J.C.H. Blom, R.C.J. van Maanen, C.B
Page 83 and 84: zeer summiere poging te achterhalen
Page 85 and 86: Joke Korteweg e.a. (red.), Maritiem
Page 87 and 88: Rechtspleging een onderzoek heeft i
Page 89 and 90: In het bovenstaande heb ik slechts
Page 91 and 92: De eerste belangrijke ‘Rotterdams
Page 93 and 94:
S. Groenveld, Het Twaalfjarig Besta
Page 95 and 96:
Historisch Tijdschrift Holland zoek
Page 97 and 98:
Speciale aanbieding Word nu lid van
Page 99 and 100:
Holland, Historisch Tijdschrift Hol
show all

download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?