download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Afb. 1 Machteld Muilman
(1718-1773), de echtgenote
van de schatrijke koopman
Jan Pranger, geschilderd
door Frans van der Mijn in
1745. De porseleinen kop en
schotel waaruit ze koffie of
thee drinkt, lietyen zien dat
zij een modieuze vrouw was.
Afbeelding: Rijksmuseum
Amsterdam.
huishoudens, werk en consumptieveranderingen 103
de theorie van de industrious revolution (‘revolutie van de vlijt’), die Jan de Vries sinds het begin
van de jaren 1990 ontwikkelde, was er meer aan de hand. 3 Volgens De Vries gingen huishoudens
in deze periode namelijk bewust meer en langer werken om hun consumptiemogelijkheden
te vergroten. Vooral vrouwen en kinderen, die voorheen voornamelijk voor
eigen gebruik produceerden binnen de gezinseconomie, zouden hun arbeid beschikbaar
hebben gesteld voor de markt. Deze toegenomen vlijtigheid zou kunnen verklaren waarom
in een periode van economische terugval en stagnerende reële lonen toch een toegenomen
consumptie valt waar te nemen.
De industrious revolution zou zijn begonnen in de Republiek, en dan met name in de provincie
Holland waar al vanaf ongeveer 1650 tekenen van een verregaande vercommercialisering
van de economie zijn waar te nemen. 4 Recent onderzoek naar de ontwikkeling van de
kleinhandel in de Republiek bevestigt dit vermoeden: in de Hollandse steden nam het aan-
trouwd bezit. Materiële cultuur in Doesburg en Maassluis 1650-1800 (Nijmegen 2001).
3 De meest recente versie van Jan de Vries’ theorie is te vinden in: J. de Vries, The Industrious Revolution. Consumer behaviour and
the household economy, 1650 to the present (Cambridge 2008).
4 De Vries, Industrious Revolution, 52-58.