download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

98 adri p. van vliet
breukelin gen werden in de vissersgemeenschappen gast vrij onthaald en met een goed verhaal
kwam een kaper ver. 42
Tijdens de Engelse zeeoorlogen werd het vangstseizoen geregeld vroegtijdig beëindigd of
werden zelfs alle visserijactiviteiten van overheidswege verboden, met als gevolg dat de hele
visaanvoer en -verkoop stil kwam te liggen. Dit had niet alleen in een kustdorp als Ter Heijde,
maar ook in plaatsen waar de haringvaart de hoofdnering was, desastreuze gevolgen. 43
Ook vielen er slachtoffers. Na afloop van de Eerste Engelse Zeeoorlog vroegen vertegenwoordigers
van de Heijdse diaconie aan de Staten van Holland om maatregelen voor de verarmde
bevolking: ‘omdat sij gansch onvermogende ende tot extremiteyt gekomen sijn, oock
meest bestaen in arme weduwen en wesen die haer mans en vaders in den Engelsen Oorlogh
veel verlooren hebben.’ 44 Anderen werden door Engelse oorlogsschepen onderschept en opgebracht
naar Engeland, waardoor reders en thuisfront in financiële moeilijkheden raakten.
45
Door de vaarverboden gingen in de Derde Engelse Zeeoorlog en Negenjarige Oorlog geen
vissersschepen verloren. Wel hadden de inwoners sterk te lijden onder de inkwartiering van
soldaten en de heffing van allerlei oorlogsbelastingen. Een verzoek van dominee Nicolaas
van Bremen, de diakenen en de gasthuismeesters van Ter Heijde aan de Staten van Holland
om, vanwege de inkomstenderving door de oorlog, verschoond te blijven van een nieuwe
belastingheffing op uitstaand kapitaal werd door de Staten afgewezen. 46 Alleen in 1694 ontstond
enige paniek toen het leek dat Franse kapers bij Ter Heijde een landing wilden uitvoeren.
In overleg met de Monsterse schout kondigden de Heijdse voogden allerlei bewakingsmaatregelen
af. 47
Als gevolg van de vele oorlogen hielden werkloosheid en armoede steeds meer inwoners
van Ter Heijde in hun greep. De economisch draagkrachtigen verhuisden naar Monster,
Scheveningen, Delfshaven of Maassluis. Anderen hielden de lokale kustvisserij voor gezien
en gingen op de haringschepen van Maassluis, Vlaardingen, Schiedam en Rotterdam werken.
In deze situatie lieten ook investeerders uit de omringende plaatsen het afweten. De
neerwaartse spiraal werd bovendien versterkt door de onveilige woonsituatie in Ter Heijde.
Door de voortdurend terugkerende stormvloeden liep het dorp gevaar te worden verzwolgen.
48
Stormvloeden en zandverstuivingen
Net als de andere dorpen aan de Hollandse kust kreeg Ter Heijde (afb. 3) vanaf het begin van
de 17de eeuw in toenemende mate te maken met de gevolgen van een hogere stormvloedfrequentie.
De kuststrook brokkelde honderden meters af en het dorp en de omgeving werden
door overstuivend zand geregeld bedolven. Voortdurend liepen de vissersschepen op
42 Van Vliet en Duijvesteijn, ‘De kustverdediging’, 54-72.
43 L. Sicking en A.P. van Vliet, ‘“Our Triumph of Holland”. War, Violence, and the Herring Fishery of the Low Countries, c.
1400-1650’ in: L. Sicking en D. Abreu-Ferreira (red.), Beyond the Catch. Fisheries of the North Atlantic, the North Sea and the Baltic,
900-1850 (Leiden 2009) 337-364, aldaar 360-361.
44 nhk Ter Heijde, Diaconie, inv.nr. 29 (8 oktober 1658); A.P. van Vliet, ‘De Nederlandse zeevisserij en de Eerste Engelse
zeeoorlog (1652-1654)’, netwerk Jaarboek Visserijmuseum 16 (2005) 7-19, aldaar 9-10, 13, 17-19.
45 ha Westland, ona Monster, inv.nr. 6100 (11 oktober 1665, 12 januari, 6 oktober 1666).
46 nhk Ter Heijde, Diaconie, inv.nr. 29 (20 maart 1673).
47 ha Westland, oa Monster, inv.nrs. 81, 84-85, 87, 657, 661, 663; nhk Ter Heijde, Kerkvoogdij, inv.nr. 1.
48 De Wit, Leven, werken en geloven, 53-54, 226.