download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
M. Gubbels<br />
Boeren, bezit en bo<strong>de</strong>mproblemen<br />
Verklaringsmo<strong>de</strong>llen voor <strong>de</strong> transitie van <strong>de</strong> <strong>Holland</strong>se economie in <strong>de</strong> late<br />
mid<strong>de</strong>leeuwen *<br />
In dit artikel wordt een analyse gegeven van belangrijke interpretaties aangaan<strong>de</strong> <strong>de</strong> economische transitie<br />
van <strong>Holland</strong> geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> late mid<strong>de</strong>leeuwen, circa 1350-1600, <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> dat <strong>de</strong> basis voor <strong>de</strong><br />
gou<strong>de</strong>n eeuw werd gelegd, in het licht van het Brenner-<strong>de</strong>bat. Dit <strong>de</strong>bat over economische transformatie<br />
in mid<strong>de</strong>leeuws en vroegmo<strong>de</strong>rn Europa inspireer<strong>de</strong> een aantal Ne<strong>de</strong>rlandse historici om <strong>de</strong>ze voor<br />
<strong>Holland</strong> cruciale perio<strong>de</strong> opnieuw te bestu<strong>de</strong>ren vanuit verschillen<strong>de</strong> theoretische invalshoeken. Hier<br />
wor<strong>de</strong>n uiteenlopen<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>llen besproken en kritisch geëvalueerd. Uitein<strong>de</strong>lijk zal blijken dat het economisch-historische<br />
on<strong>de</strong>rzoekswerk voor <strong>Holland</strong> – en an<strong>de</strong>re Ne<strong>de</strong>rlandse gewesten – nog lang niet<br />
voltooid is, maar dat er belangrijke en inspireren<strong>de</strong> bena<strong>de</strong>ringen voor vervolgon<strong>de</strong>rzoek zijn ontwikkeld.<br />
Inleiding<br />
De economische geschie<strong>de</strong>nis van <strong>Holland</strong>, volgens Karl Marx ‘<strong>de</strong> kapitalistische mo<strong>de</strong>lnatie<br />
van <strong>de</strong> 17<strong>de</strong> eeuw’, 1 heeft in het verle<strong>de</strong>n op aanzienlijke historiografische interesse kunnen<br />
rekenen. Het gewest was binnen <strong>de</strong> Republiek <strong>de</strong>r Verenig<strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n immers dominant<br />
op allerlei gebie<strong>de</strong>n; politiek, maar toch zeker ook economisch. Niet geheel<br />
verrassend heeft een aanzienlijk <strong>de</strong>el van het on<strong>de</strong>rzoek zich gericht op <strong>de</strong> gou<strong>de</strong>n eeuw en<br />
dan veelal op ste<strong>de</strong>n en han<strong>de</strong>l, <strong>de</strong> pijlers waar <strong>de</strong> Republiek op rustte. Deze preoccupatie<br />
met <strong>de</strong> para<strong>de</strong>paardjes van <strong>de</strong> gou<strong>de</strong>n eeuw leid<strong>de</strong> ertoe dat <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>leeuwse perio<strong>de</strong>, zeker<br />
op economisch gebied, een on<strong>de</strong>rgeschoven kindje is gebleven. 2 Daarnaast heeft <strong>de</strong> landbouw<br />
als economische sector ook niet <strong>de</strong> aandacht gekregen die hij verdient. 3 De <strong>Holland</strong>se<br />
mid<strong>de</strong>leeuwen, zeker voor circa 1350, zijn op het eerste gezicht ook niet het meest interessante<br />
on<strong>de</strong>rwerp van studie. Van <strong>de</strong> gebie<strong>de</strong>n die later <strong>de</strong> Republiek zou<strong>de</strong>n vormen, was<br />
Gelre in <strong>de</strong> 13<strong>de</strong> en 14<strong>de</strong> eeuw <strong>de</strong> meest toonaangeven<strong>de</strong> landsheerlijkheid, ook op economisch<br />
gebied. Er is wel eens provocerend opgemerkt dat dit gewest al participeer<strong>de</strong> in <strong>de</strong> internationale<br />
politiek ‘toen men in het westen nog moest trachten <strong>de</strong> voeten droog te hou<strong>de</strong>n<br />
op een dam in <strong>de</strong> Amstel’. 4 Toch is het <strong>de</strong> moeite waard <strong>de</strong> economische geschie<strong>de</strong>nis van<br />
<strong>Holland</strong> te bestu<strong>de</strong>ren.<br />
Het unieke karakter van <strong>Holland</strong>s economische ontwikkeling is al vaak benadrukt. In <strong>de</strong><br />
inmid<strong>de</strong>ls klassieke visie van Jan <strong>de</strong> Vries speel<strong>de</strong> <strong>de</strong> transformatie van <strong>de</strong> <strong>Holland</strong>se – al<br />
spreekt hij over ‘the northern Netherlands’, i.e. <strong>de</strong> zeegewesten – landbouw tussen 1580 en<br />
* De auteur bedankt prof. dr. B.J.P. van Bavel en V. Wissink MA voor hun hulp bij <strong>de</strong> totstandkoming van dit artikel.<br />
1 K. Marx, Het kapitaal. Een kritische beschouwing over <strong>de</strong> economie. I. Het productieproces van het kapitaal, I. Lipschits (ed.) (9<strong>de</strong><br />
druk; Haarlem 1977) 586.<br />
2 P. Hoppenbrouwers, ‘Dutch rural economy and society in the later medieval period (c. 1000-1500): an historiographical<br />
survey’ in: E. Thoen en L. van Molle (red.), Rural history in the North Sea area. An overview of recent research, Middle Ages-twentieth<br />
century corn publication series i (Turnhout 2006) 249-283, aldaar 287.<br />
3 J. <strong>de</strong> Vries en A.M. van <strong>de</strong>r Wou<strong>de</strong>, The first mo<strong>de</strong>rn economy: success, failure and perseverance of the Dutch economy 1500-1815<br />
(Cambridge etc. 1997) 195.<br />
4 Mr. H.W. Bloemers, geciteerd in: O. Moorman van Kappen, ‘Enige over<strong>de</strong>nkingen bij “<strong>de</strong> Gou<strong>de</strong>n Eeuw van Gelre”’,<br />
Numaga 50 (2003) 96-113, aldaar 108-109.