download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Adri P. van Vliet
De visserij van ‘het arme seedorp van der Heij’ *
De teloorgang van een bedrijfstak in de 17de eeuw
De zee was eeuwenlang de bestaansbron voor de inwoners van het kustdorp Ter Heijde. Landbouw was
er onmogelijk. Vanwege het kwetsbare duinengebied verbood het hoogheemraadschap Delfland de aanleg
van akkers. Loslopend vee dat de vegetatie in de duinen beschadigde was eveneens verboden. Dankzij
de toenemende vraag naar zeevis in steden zoals Delft, Den Haag en Rotterdam, kende Ter Heijde
vanaf de 15de eeuw wel een bloeiende visserijbranche. In de 17de eeuw kwam de Heijdse visserij in een
neerwaartse spiraal terecht. Door het optreden van Duinkerker kapers en Engelse oorlogsschepen nam de
onveiligheid op zee toe. Opvarenden raakten in gevangenschap. Schepen gingen verloren. Jaarlijkse najaarsstormen
ondermijnden de duinvoet en veroorzaakten een enorme kustafslag. Talloze huizen stortten
in zee of moesten worden verplaatst. Zandverstuivingen tastten het leefmilieu aan. Uiteindelijk
zorgden deze factoren ervoor dat de visserij en de welvaart uit Ter Heijde verdwenen.
Inleiding
Over de kustvisserij vanuit de vissersdorpen Ter Heijde, Scheveningen, Katwijk, Noordwijk,
Zandvoort, Wijk aan Zee, Egmond, Bergen, Schoorl, Callantsoog en Huisduinen, was tot
voor kort weinig bekend. Pas in de laatste decennia verschenen enkele publicaties waarin de
visserij van de Zijde, zoals de Hollandse kustvisserij vaak wordt genoemd, globaal wordt besproken.
De nadruk ligt daarbij op de Noord-Hollandse kustdorpen en op de ontwikkeling
van de bomschuiten in de 18de en 19de eeuw. De visserij van Ter Heijde bleef veelal buiten
beschouwing. 1 Een uitzondering vormt de recentelijk verschenen dissertatie van Annette de
Wit over Leven, werken en geloven in zeevarende gemeenschappen. In haar proefschrift staat echter
niet de visserij maar de sociale verhoudingen in de vissersgemeenschappen van Ter Heijde,
Maassluis en Schiedam centraal. 2
Dit artikel geeft allereerst een beschrijving van de Heijdse visserij. Het betreft de omvang
van de vissersvloot, de gebruikte scheepstypen, de diverse visserijtakken, de regelgeving
rond het visserijgebeuren, het reilen en zeilen op de visafslag, de aanvoer en verkoop en de
investeerders. Daarna wordt de vraag beantwoord waarom de eens zo bloeiende visserij van
Ter Heijde juist in de ‘Gouden Eeuw’ van de Republiek grotendeels verdween. De 17de eeuw
was voor dit kustdorp namelijk een keerpunt. Onveiligheid op zee, kustafslag en zandverstuivingen
en de daarmee gepaard gaande economische malaise en vermindering van de bevolking
bepaalden uiteindelijk de teloorgang van deze voor Ter Heijde sterk dominerende
bedrijfstak.
* Nederlands Hervormde Kerk (hierna nhk) Ter Heijde, Diaconie, inv.nr. 17 (Voogdenrekening uit 1668).
1 R. Kramer, ‘De visserij van de Zijde in de eerste helft van de 19de eeuw’, Holland 16 (1984) 174-188, aldaar 175-177; A.M.
van der Woude, Het Noorderkwartier. Een regionaal historisch onderzoek in de demografische en economische geschiedenis van westelijk
Nederland van de late Middeleeuwen tot het begin van de 19e eeuw (Utrecht 1983) 409-413; J. de Vries en A. van der Woude, Nederland
1500-1815. De eerste ronde van moderne economische groei (Amsterdam 1995) 292-293. Een recente Zuid-Hollandse uitzondering
vormt W. Baalbergen (red.), Zilver in de netten. Noordwijk als vissersplaats (Noordwijk 2004). Meer algemeen is de
bijdrage van L. Sicking over de kustvisserij in diens ‘Van aal tot zeewier. De Hollandse zeevisserij en walvisvaart tot 1857’
in: E. Beukers (red.), Hollanders en het water. 20 eeuwen strijd en profijt (Hilversum 2007), deel ii, 322-353, aldaar 325-329.
2 Annette de Wit, Leven, werken en geloven in zeevarende gemeenschappen. Schiedam, Maassluis en Ter Heijde in de 17de eeuw (Amsterdam
2008).