download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

84 m. gubbels
doorslaggevend bleken. Toekomstig onderzoek zal echter ook aandacht moeten besteden
aan de verdere transitie. De (machts)relaties tussen overheid, stad en platteland zullen verder
in kaart moeten worden gebracht voor de periode waarin de sociale bezitsrelaties en -
structuren veranderden. 93 Inzichten vanuit neo-marxistische hoek, zoals geschetst in de
derde paragraaf, kunnen hierbij van pas komen. Daarnaast kan de rol van investeringen ook
niet opzij worden geschoven: het is duidelijk dat stedelingen in de 16de eeuw op grote schaal
geld staken in de landbouw. Het Hollandse model van Brenner is minder bruikbaar, zowel
om de 16de-eeuwse transitie te bestuderen als voor de middeleeuwse situatie. Het is tekenend
dat Van Bavel en Van Zanden in hun kernartikel niet eenmaal naar hem verwijzen. Des -
ondanks heeft hij als inspirator voor nieuwe wegen van onderzoek een grote invloed gehad.
Brenner schoot gaten in het neo-malthusiaanse verklaringsmodel, schoof de late middeleeuwen
naar de voorgrond, gaf bezitsrelaties een belangrijke rol en toonde aan dat de comparatieve
methode interessante mogelijkheden biedt.
Het vergelijken van regio’s levert, zoals Van Bavel heeft aangetoond, nieuwe inzichten in
de bepalende factoren voor economische transitie op streekniveau op. Deze regionaliserende
methode is – voor zover mij bekend – nog niet binnen Holland toegepast. Als het westelijk
rivierengebied al uiteenlopende structuren laat zien, dan kan een nauwgezette bestudering
van verschillende Hollandse regio’s wellicht ook tot nieuwe inzichten leiden. Het
gewest was immers niet alleen een groot veenmoeras: achter de zeeduinen lagen zandgronden
waar mensen zich al relatief vroeg gevestigd hadden en het Noorderkwartier bestond
deels uit kleigrond. 94 Hier liggen mogelijkheden voor vervolgonderzoek. Grote syntheses en
regionaliserende studies steunen namelijk grotendeels op bruikbaar lokaal en (sub-)regionaal
vooronderzoek: ‘progress in “macro” studies will make all the clearer how great the
need is for “micro” studies.’ 95 Economische ontwikkelingen vonden veelal plaats op regionaal
niveau, dus daar moet het onderzoek starten. Economische modellen kunnen immers
niet zonder gedegen regionale geschiedschrijving.
93 Hoppenbrouwers, ‘Dutch rural economy’, 268-270.
94 De Vries en Van der Woude, First modern economy, 12 (kaart 2.Ia), 16-17.
95 Bieleman, ‘Dutch agricultural history’, 291.