download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

82 m. gubbels
bezitsrelaties, maar eerder vanuit ontwikkelingen van markten en handel. 82 De rol van investeringen
en die van de overheid en steden zullen aan de orde moeten worden gesteld als
we een vierde fase in de transitie van de Hollandse economie willen verklaren. Verder onderzoek,
vanuit het concept padafhankelijkheid, is gewenst. Desondanks hebben Van Bavel
en van Zanden de missing link op overtuigende wijze ingevuld met een model dat ook stevig
gegrondvest is op kwantitatief, ‘hard’ bewijs – bijvoorbeeld demografische en loonsontwikkelingen
en tiendenopbrengsten als maatstaf voor agrarische output.
Een comparatief alternatief: de regio
De meeste kwantitatieve bewijslast wordt geboden door regionale studies. 83 Hierboven is al
vermeld dat er in het Brenner-debat sterk gefocust werd op met name Engeland en Frankrijk.
Daardoor kwamen andere gebieden niet fatsoenlijk aan bod – denk aan Brenners summiere
en vertekenende typering van de ontwikkelingen in de Nederlanden. Daarnaast werden
de grote regionale verschillen die er binnen de verschillende landen te bespeuren zijn
door middel van generalisaties gemarginaliseerd. 84 Dit is eigenlijk een a-historische benadering,
omdat juist op regionaal gebied de meeste economische ontwikkelingen plaatsvonden:
ontwikkelingen op nationaal niveau kunnen gezien worden als een interactie van regionale
transformaties. Daarnaast konden bezitsrelaties sterk verschillen van streek tot
streek. 85 Er is dus veel te zeggen voor een regionale benadering van de transitiekwestie. Twee
benaderingen, beide gebaseerd op nauwkeurig bronnenonderzoek, kunnen daarin worden
onderscheiden: de regionale en de regionaliserende. 86 In het eerste geval wordt door de onderzoeker
het speciale karakter van de bestudeerde regio blootgelegd en worden er bredere
conclusies getrokken, meestal ter nuancering van de bestaande literatuur. Regionaliserende
geschiedschrijving heeft echter tot doel een theorie te testen op een bepaalde streek of
streken. De onderzoeker tracht met een zogenaamde case study deel te nemen aan een breder
debat. Deze invalshoek gaat vaak gepaard met een comparatieve benadering, terwijl ook bijgedragen
wordt aan het vermeerderen van de kennis over een bepaalde regio.
Geïnspireerd door het transitiedebat heeft Van Bavel zich een sterk beijveraar betoond
van de laatste methode. Juist op regionaal niveau bleek het mogelijk de bepalende variabelen
eruit te lichten. 87 Door verschillende regio’s te vergelijken kan duidelijk worden welke
factoren van cruciaal belang waren voor de economische transitie; eenzelfde methode als
Brenner op nationaal niveau toepaste dus. Een korte demonstratie zal dit verduidelijken.
Een vergelijking tussen het Gelderse rivierengebied, de binnenlanden van Vlaanderen en
de Hollandse turfgronden toont aan dat bezitsstructuren bepalend waren voor de bevolkingsdichtheid
op het platteland. 88 In het rivierengebied werd het meeste land verpacht door
82 Van Bavel, ‘Land, lease and agriculture’, 17.
83 Zie de aangehaalde literatuur in: Van Bavel en Van Zanden, ‘Jump-start’, met name op pagina’s 512, 514-515, 517, 519-
520, 529-530.
84 B.J.P. van Bavel, ‘Elements in the transition of the rural economy. Factors contributing the emergence of large farms in
the Dutch river area (15 th -16 th centuries)’ in: P. Hoppenbrouwers en J.L. van Zanden (red.), Peasants into farmers? The transformation
of rural economy and society in the low Countries (Middle Ages-19 th century) in light of the Brenner debate CORN publication
series IV (Turnhout 2001) 179-201, aldaar 179-180, 198.
85 Van Bavel, ‘Land, lease and agriculture’, 12.
86 P. Brusse, Overleven door ondernemen. De agrarische geschiedenis van de Over-Betuwe A.A.G. Bijdragen XXXVIII (Wageningen
1999) 8.
87 Van Bavel, ‘Elements in the transition’, 198.
88 Van Bavel, ‘People and land’, passim.