download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

74 m. gubbels
aan waterwegen – goed waren. Specialisatie kwam echter niet uit de lucht vallen. Volgens dit
model werd het geprikkeld door investeringen: de prime mover. Zowel de stedelingen als de
overheid staken geld in de landbouw, maar het belangrijkste deel kwam van de boerenbevolking
zelf. Lokale instituties, bijvoorbeeld de waterschappen, boden de plattelandsbevolking
mogelijkheden tot samenwerking en het doen van investeringen ter verbetering van
hun eigen productiemiddelen. Hier dient te worden benadrukt dat in deze theorie instituties
geen vormende rol in de transitie speelden; zij zijn slechts variabelen. 39 Uiteindelijk waren
het dus vooral de boeren zelf die de productiviteit van de landbouw verhoogden in de periode
tussen 1500 en 1650.
Dit optimistische en aantrekkelijke model roept echter drie belangrijke vragen op. Allereerst
is het maar de vraag in hoeverre specialisatie wijdverbreid was. Pure specialisatie, zoals
economen het toepassen op de moderne samenleving, was waarschijnlijk slechts voorbehouden
aan weinigen. Zeker in de niet-agrarische plattelandsberoepen zal enige
landbouwactiviteit naast het werk veel zijn voorgekomen. 40 We moeten ons de historische
situatie niet te schematisch voorstellen en oppassen voor het anachronistisch gebruik van
hedendaagse terminologie. Daarnaast, en dit is een kernprobleem, verklaart deze theorie
niet waarom men ging investeren in de 16de eeuw. Als een deus ex machina komt dit naar voren,
maar waarom toen en waarom met name door de boeren? Het model verklaart de transitie
niet, het beschrijft ‘de resultaten van het functioneren van de markteconomie’. 41 Tenslotte
komt de rol van de overheid en de in Holland talrijke steden niet goed uit de verf.
Enerzijds zouden beiden hebben geïnvesteerd in de landbouw, maar dit wordt niet uitgewerkt,
anderzijds zouden zij het platteland niet hebben uitgeknepen: er was eerder sprake
van een symbiose. 42 Weliswaar wordt niet ontkend dat de steden een zekere institutionele
greep op hun omgeving hadden – bijvoorbeeld op basis van privileges – maar hun onderlinge
competitie zou dit hebben afgeremd. 43 De situatie wordt hier wel erg simplistisch
voorgesteld. Overdrijft dit model de goede relatie als antwoord op Brenner en de conflictrelaties
die neo-marxistische theorieën sturen? Hetzelfde geldt voor de rol van de staat. Terwijl
nog kan worden gesteld dat de Habsburgers in hun behoefte aan geld door de onderdanen,
verenigd in de Staten van Holland, werden afgeremd, lijkt het toch wat simpel – en
anachronistisch – om de hoge belastingheffing onder de Republiek aldus te benaderen: ‘it
seems more fruitful to approach the fiscal policies of the Republic as one would a modern
capitalist government.’ 44 Nu zullen we een alternatieve benadering behandelen die een anders
gekleurd beeld schetst.
39 Cf. Ibidem, 193; De Vries, ‘Transition to capitalism’, 78.
40 Cf. Hatcher en Baily, Modelling the Middle Ages, 151.
41 P. Hoppenbrouwers en J.L. van Zanden, ‘Restyling the transition from feudalism to capitalism. Some critical reflections
on the Brenner thesis’ in: idem (red.), Peasants into farmers? The transformation of rural economy and society in the Low Countries
(Middle Ages-19 th century) in light of the Brenner debate corn publication series iv (Turnhout 2001) 19-40, aldaar 28. Vertaling
door de auteur.
42 De Vries, ‘Transition to capitalism’, 78, 80-82.
43 Op deze materie gaat J. Dijkman gedetailleerder en genuanceerder in voor de middeleeuwse situatie: ‘Markets and power.
Medieval market institutions in charters of urban liberties in Holland, c. 1200 – c. 1350’ Virtual Knowledge Center of the research
group Social Economic History (conferentiepaper; s.l. 2006) http://vkc.library.uu.nl/vkc/seh/research/Lists/Working%20Papers/Attachments/9/Dijkman_
Marketspower_%202006.pdf (29 oktober 2009) 26-27.
44 De Vries, ‘Transition to capitalism’, 82.