download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

oeren, bezit en bodemproblemen 73
pitalisme trachtten te verklaren, namelijk in toenemende mate onder vuur komen te liggen,
vooral van neo-malthusianen. Desalniettemin beleeft de neo-smithiaanse interpretatie de
laatste decennia een renaissance. In het algemeen zijn neoklassieke economisch historici
tegenwoordig wat gematigder in hun opvattingen; zij benadrukken meer dan vroeger de
complexiteit van historische situaties, lokale variatie en imperfecte ontwikkelingen op commercieel
gebied. Het uitgangspunt blijft echter de menselijke natuur; volgens Smith: ‘to
truck, barter, and exchange one thing for another.’ 31 Een optimistische, mensgerichte benadering
dus.
Vanuit deze invalshoek valt er een zaak te maken voor de transitie van de Hollandse economie
door de inwoners zelf, een herziening van het klassieke beeld dat in de inleiding geschetst
werd. De overgang naar een kapitalistische landbouwsector zou zijn gemaakt in de
16de eeuw. Dit betekent echter niet dat Holland voordien een subsistence economy was. 32 De
ontginning en kolonisatie van de Hollandse turfgronden onder leiding van de graven van
Holland, die zogenaamde locatores inhuurden om de basisvoorwaarden voor vestiging te realiseren,
maar de adel hiervoor niet inzette, trokken mensen onder de belofte dat ze als vrije
boeren hun land konden bewerken. 33 Het feodale domeinsysteem kon zich nauwelijks ontwikkelen.
34 Een ander effect van de ontginningen van de turfgebieden was echter nadelig op
de lange termijn: inklinking van de bodem waardoor akkerbouw – en met name de teelt van
harde wintergranen – in veel streken lastig werd. Dit probleem werd zeer acuut in de 15de
eeuw toen de zeespiegel steeg en stormvloeden complete gebieden wegvaagden. De ecologische
ellende en het verdwijnen van mogelijkheden voor zelfvoorzienende landbouw zorgden
voor een trek naar de steden, terwijl de achterblijvers zich voornamelijk op veeteelt en
de productie van zuivelproducten gingen richten. Om in leven te blijven, zochten ze hun heil
op de (stedelijke) markt die hen van de noodzakelijke complementaire voedingsmiddelen
kon voorzien. Zo kon de graanimport, zowel uit het Baltisch gebied als andere Europese regio’s,
zich sterk ontwikkelen. 35 Tegelijkertijd waren de boerenfamilies actief in andere nietagrarische
economische sectoren om hun inkomen aan te vullen. Hun arbeidsproductiviteit
was relatief laag, omdat de beschikbare productiemiddelen – met name land – van matige
kwaliteit waren. 36 Al maakten de boeren dus deel uit van een relatief gemonetariseerde
markteconomie, de landbouw was nog niet kapitalistisch.
De 16de-eeuwse transitie had haar basis in specialisatie van de landbouwsector – en van
niet-agrarische plattelandsnijverheid. 37 Dit is ouderwetse neoklassieke kost: ‘the greatest
gains in pre-mechanized agriculture were likely to come (…) from specialization by a farm
or a region in the production of particular commodities.’ 38 Voor Holland was dit extra voordelig,
omdat de afstanden tot de markten relatief klein en transportmogelijkheden – denk
31 Geciteerd door: De Vries, ‘Transition to capitalism’, 68.
32 De Vries en Van der Woude, First modern economy, 197-198.
33 B.J.P. van Bavel en J.L. van Zanden, ‘The jump-start of the Holland economy during the late-medieval crisis, c. 1350-c.
1500’, Economic History Review 57 (2004) 503-532, aldaar 512-513.
34 De Vries en Van der Woude, First modern economy, 16-20.
35 M. van Tielhof, ‘Grain provision in Holland ca. 1490-1570’ in: P. Hoppenbrouwers en J.L. van Zanden (red.), Peasants into
farmers? The transformation of rural economy and society in the low Countries (Middle Ages-19 th century) in light of the Brenner debate
corn publication series iv (Turnhout 2001) 202-219, aldaar 215-216 en passim.
36 De Vries, ‘Transition to capitalism’, 75-76.
37 Ibidem, 78-80.
38 Hatcher en Baily, Modelling the Middle Ages, 130.