Vijf voor twaalf voor buurthuizen De sociale cohesie voorbij? - WMO ...

Samenlevingsopbouw
Lente 2010
Thema Burgerinitiatieven
29e jaargang, nummer 224 MO/
Vijf voor twaalf voor buurthuizen
Uitbestede democratie
Toenders en Van Stokkom:
De sociale cohesie voorbij?

4.
8.
18.
21.
22.
27.
30.
32.
INHOUD
Het buurthuis voor de buurt, Sacha Schoonhoven
Voor welzijnsvastgoed als de buurthuizen staat de klok op
vijf voor twaalf. Hoog tijd om het buurthuis weer in te zetten
waarvoor het ooit was bedoeld: als ontmoetingsplaats voor
de buurt.
Opbouwwerk kan rijk aanbod ontwikkelen bij armoedebestrijding,
Catrinus Egas
Europa heeft 2010 uitgeroepen tot het jaar van de armoede.
Het opbouwwerk kan zichzelf op de kaart zetten met een
‘sociale agenda’ op dit gebied, of daar op z’n minst een actieve
bijdrage aan leveren.
Monika Jaeckel, een leven in het teken van maatschappelijk
moederen, Marieke van Geldermalsen-Jaeckel
Vorig jaar november overleed Monika Jaeckel, de vrouw die
het moedercentrumconcept ontwikkelde. Een terugblik op
dertig jaar moedercentra, succesfactoren en onvoldoende
benut potentieel.
Thema: Burgerinitiatieven
Interview
Geen brug te ver: actieve burgers in achterstandswijken,
Frans van der Heijden en Henk Krijnen
Gesprek met Nelleke Toenders en Bas van Stokkom, over
buurtburgerschap. institutionele ondersteuning door sterke
professionals, en bewoners die zich thuis voelen in hun buurt.
Rol sociale professional: Bescheiden maar alert, Marco van
der Land en Mariska van der Sluis-van Meijeren.
Als het gaat om de ondersteuning van hun initiatieven zien
actieve burgers de sociale professional het liefst in een flexibele
en bescheiden, en alleen waar nodig in een assertieve
rol.
Adviesraden verdienen opbouwwerkondersteuning,
Catrinus Egas
Te vaak blijven de Wmo-adviesraden steken in formele
beleidsondersteuning. Beter is het als ze ‘back to basic’, gaan,
met een meer ‘participerende’ rol vanuit het perspectief van
de burger.
Interview
Beroep: Participatiemakelaar – met liefde en geduld,
Frans van der Heijden en Chris Veldhuysen
Rob van Veelen participatiemakelaar in de Indische Buurt in
Amsterdam: “Als participatiemakelaar sta je midden in de
wijk, en schakelt tussen mensen, organisaties en overheid.”
36.
40.
p.7. Welzijn en zorg tegen depressie
p.22. Geen brug te ver
p.27. Rol sociale professional: Bescheiden maar alert
Essay
Democratie is uitbesteed, Hein Albeda
Hoe we als burger de alledaagse democratie, met
zeggenschap over de eigen omgeving, weer kunnen
terugveroveren is voor zowel overheid als burger een
uitdaging.
Beschouwing
Help een burgerinitiatief!, Robert Blom, Gerda Bosdriesz,
Jurgen van der Heijden en Jornt van Zuylen
Het barst van de nieuwe vormen van actief burgerschap.
Dat heeft ook zijn weerslag op de rol van de overheid.
De auteurs beschrijven vijf stappen voor het handelen
van ambtenaren bij burgerinitiatieven.
2 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr. 224 lente 2010

7.
11.
12.
14.
17.
20.
Vijf jaar geleden presenteerde de Wetenschappelijke Raad voor het
Regeringsbeleid zijn invloedrijke rapport ‘Vertrouwen in de buurt’. Anonimiteit,
vervreemding, onveiligheid, criminaliteit en afnemend welzijn worden gezien
als de symptomen van het verval van sociale cohesie in een groot aantal
probleemwijken. Gevolg: een van de burgers ‘losgezongen’ bestuur. Remedie
is ‘een versterking van kleinschalige verbanden waarin mensen dagelijks
met elkaar omgaan en waar ook hun wisselwerking met overheid en politiek
inhoud krijgt’. De WRR pleitte voor een ‘kansgedreven beleid’, geworteld
in harde afspraken met alle belangrijke sociale spelers. De wooncorporaties
worden in het middelpunt geplaatst. ‘Bij de sociale herovering moeten zij als
hoofdaannemer fungeren, met het welzijnswerk als onderaannemer.’
De hoofdauteur van het rapport, Pieter Winsemius, is circa anderhalf jaar na
verschijning van het rapport korte tijd minister van VROM. Bij zijn aantreden
luidde hij onmiddellijk de noodklok. In circa veertig Nederlandse naoorlogse
wijken - met veel galerijflats en portiekwoningen - is sprake van een ontvlambare
situatie. ‘We hebben het probleem absoluut niet onder controle’, zegt hij.
Een stevig investeringsprogramma in het tweede decennium van deze eeuw
moet voor een omslag zorgen.
Winsemius legde in het kleine half jaar dat hij bewindsman was de basis voor
de zogeheten wijkaanpak. Vogelaar, de eerste minister van Wonen, Welzijn
en Integratie, tilde dit beleid van de grond. De inmiddels afgetreden minister
Van der Laan is gematigd positief. De leefbaarheid van de wijken verbetert
geleidelijk. Maar we moeten de tijd nemen: de uitvoering is nog maar net
gestart en de tijdshorizon is tien jaar. Winsemius, in zekere zin de geestelijk
vader van de wijkaanpak, is zeer kritisch. In een recent interview in de
Volkskrant toont hij zich niet erg onder de indruk van het tot nu toe gevoerde
beleid. ‘Het kabinet was te hitsig, wilde te snel scoren en het heeft ook forse
steken laten vallen in de wisselwerking met de corporaties.’
Nu – met een nieuwe coalitie in het verschiet – wordt links en rechts al de
balans opgemaakt. Misschien is het raadzaam dat de sector dit ook gaat
doen. Als het kan frontlijnwerkers, managers en bestuurders gezamenlijk.
De tijd lijkt rijp voor een strategische toekomstagenda, gebaseerd op een
grondige en weloverwogen evaluatie, met oog voor de weerbarstigheid van
de uitvoeringspraktijk en voor de cruciale rol van de professional.
(HK)
COMMENTAAR
Verder in dit nummer:
Zorg en welzijn tegen depressie en Ouderen dupe van crisis
Aantal huishoudens met kans op armoede in 2008 toegenomen
Agenda
FSU investeert in jongeren
Arbeid en participatie verdienen aandacht opbouwwerk
Boeken
29e jrg. nr. 224 lente 2010
COLOFON
Redactie:
Henk Krijnen (hoofdredactie a.i), Kitty van
den Hoek, Chris Veldhuysen
Eindredactie: Coby van Geffen
Medewerkers aan dit nummer:
Sacha Schoonhoven, Catrinus Egas,
Frans van der Heijden, Marco van der
Land, Mariska van der Sluis-van Meijeren,
Marieke van Geldermalsen-Jaeckel, Hein
Albeda, Robert Blom, Gerda Bosdriesz,
Jurgen van der Heijden, Jornt van Zuylen.
Foto omslag:
Rogier Veldman
Vormgeving/DTP:
John Struiken
Druk:
Stimio, Tiel
Administratieve
ondersteuning:
Thieme Print4U Den Haag bv
Postbus 3028
2280 GA Rijswijk
email: info@denhaag.thiemeprint4u.nl
ISSN:0920-2187
De jaarabonnementsprijs bedraagt
€49,- voor het eerste en €39,- voor het
tweede en verdere abonnementen. Losse
nummers kosten €12,50 (prijzen exclusief
portokosten). Opzegging van abonnementen
dient schriftelijk vóór 1 december te
geschieden.
Redactie MO/Samenlevingsopbouw
Catharijnesingel 47
3511 GC Utrecht
Telefoon: 030 789 2015
Fax: 030 -789 2111
E-mail: opbouwwerk@movisie.nl
MO/Samenlevingsopbouw verschijnt viermaal
per jaar.
Kopijsluitingsdatum volgende nummer:
17 mei 2010.
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
3

Tekst: Sacha Schoonhoven Foto's: Wendela Vernooij
Het buurthuis voor
Op veel plekken in Nederland zitten
gemeenten omhoog met hun maatschappelijk
vastgoed, zoals schoolgebouwen,
buurthuizen en sportaccommodaties. Niet
zelden valt de exploitatierekening van dit
soort vastgoed hoger uit dan verwacht. Het
gebruik en het rendement van de voorzieningen
is vaak verre van optimaal. Ruimtes
worden nauwelijks tegen marktconforme
prijzen verhuurd of staan zelfs regelmatig
leeg. Er is geen schaarste, dus de noodzaak
van efficiëntie in het gebruik en het beheer
ontbreekt. Het beheer kost onevenredig
veel tijd van beheerders of maatschappelijke
medewerkers. Tijd die zij veel beter kunnen
inzetten voor andere dingen. Vooral
voor het welzijnsvastgoed - de buurthuizen
– staat de klok op vijf voor twaalf. Door
bovengenoemde redenen vormen de
buurthuizen zo langzamerhand een financieel
en beheersmatig blok aan het been
van welzijnsinstellingen en daarmee voor
gemeenten. In een tijd dat er toch al bezuinigd
moet worden is deze situatie niet lang
houdbaar.
Nietsdoen, opdoeken of verbeteren
Nietsdoen is geen optie. Het buurthuis
heeft dan haar langste tijd gehad.
Gemeenten zullen, ingegeven door bezuinigingsrondes,
steeds verder met de kaasschaaf
over de voorzieningen gaan, totdat
de buurthuizen en daarmee de sociale
programmering voor de buurt verdwenen
Het klinkt zo vanzelfsprekend: ‘het buurthuis is er
voor de buurt’. Maar als gevolg van oplossingen die
worden gekozen om op het vastgoed te bezuinigen,
kalft de functie van het buurthuis langzaam af. Het
wordt niet meer doelbewust en doelmatig ingezet
waarvoor het bedoeld was: ontmoetingsplaats voor
de buurt, met als bijkomende doelstellingen participatie
en talentontwikkeling van buurtbewoners.
zijn. Opdoeken in de vorm van verkoop van
het vastgoed aan marktpartijen biedt wel
kansen. Door hen de vrije hand te geven bij
de herontwikkeling van het vastgoed, is de
kans het grootst dat de voorziening tegemoet
zal komen aan de vraag die er vanuit
de markt is en dus in commerciële zin zal
renderen. De verkoop van het vastgoed is
bovendien een manier om het geld ‘uit de
stenen’ te krijgen, om dit geld vervolgens
weer op een andere manier in de wijk te
kunnen herinvesteren. Welzijnsorganisaties
en gemeenten worden hiermee wel
gedwongen de sociale programmering
los te koppelen van de voorziening en op
zoek te gaan naar andere plekken om dit te
organiseren.
Verkoop aan corporaties
Mondjesmaat worden ook experimenten
uitgevoerd met de verkoop van maatschappelijk
vastgoed aan corporaties. Deze
experimenten vinden vooral plaats in wijken
met bewoners die wel een extra steuntje
in de rug kunnen gebruiken en waarin
de corporatie ook haar bezit heeft. Behalve
de financiële winst uit verkoop, is de corporatie
een kei in het beheer, zodat die last
van de schouders van de welzijnsinstelling
valt. Bovendien blijft de functie van het
buurthuis in dit geval behouden. De corporatie
wordt dan gevraagd te beloven dat de
gebruikers uit de buurt de accommodatie
tegen dezelfde, ‘kunstmatig’ laag gehouden
tarieven kunnen huren en in het buurthuis
in de toekomst kunnen blijven gebruiken.
En dat is jammer. Want hiermee laten de
partijen kansen liggen om de functionele
en kwalitatieve verbetering te realiseren
die voor de buurthuizen zo hard nodig is.
Onderscheidende kwaliteiten
In de huidige situatie komt een groot deel
van de doelgroepen namelijk niet ‘vanzelf’
naar het buurthuis. Allerlei clubs en verenigingen
prefereren een eigen plek in de
buurt boven een ruimte in het buurthuis.
Vraagt iemand zich wel eens af welke
aspecten van gebouw en programmering
nu precies maken dat buurtbewoners en
andere groepen graag naar het buurthuis
willen komen om hun activiteiten
te ontplooien? Wat de onderscheidende
kwaliteiten van het buurthuis zijn in de
concurrentie met andere ontmoetingsplekken
in de buurt? De moskee, de school, de
sportvereniging, de huiswerkbegeleiding,
de vrouwenstudio, het theehuis, het café,
de muziekschool, de oefenruimte, de speeltuin,
het Wmo-loket, het infopunt van de
corporatie, de groentewinkel, de hangplek;
allemaal hebben ze een duidelijke signatuur
en zijn goed afgestemd op de activiteit
die er plaatsvindt.
Deze voorbeelden maken duidelijk dat het
verkopen van het gebouw alleen op korte
termijn winst oplevert. Er komt weliswaar
4 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

de buurt
Suikerfeest in buurthuis De Bram in Utrecht
wat geld vrij en het gebruik dan wel het
beheer zijn efficiënter geregeld, maar er
wordt voorbij gegaan aan de waarde die
het buurthuis (weer) voor de buurt zou
kunnen hebben op de langere termijn.
Het buurthuis kan namelijk wel degelijk
een essentiële rol vervullen in de ontwikkeling
van de buurt en haar bewoners,
mits er substantiële stappen worden gezet
in de verbetering van het gebouw en de
programmering. Zodat het buurthuis weer
ingezet wordt waar het voor bedoeld was:
een plek voor ontmoeting en talentontwikkeling,
met als doel een betere participatie
van buurtbewoners in de maatschappij.
Het goede nieuws is dat de gemeente
en de welzijnsinstelling hierin niet alleen
hoeven op te trekken; de woningcorporatie
kan hen hierbij helpen. Gezamenlijk
kunnen deze partijen veel bereiken. Als ze
tenminste bereid zijn hun eigen rol kritisch
te bezien en inhoudelijk een andere weg in
te slaan.
29e jrg. nr.224, lente 2010
Van afspraken over geld
naar afspraken over inhoud
In plaats van de afspraken die de gemeente
met de corporatie wil maken over de huur,
kunnen zij elkaar veel beter op inhoudelijke
gronden proberen te vinden. Het is in
het belang van beider organisaties om het
buurthuis optimaal in te zetten voor de
buurt, en dus om (veel en verschillende)
bewoners naar het buurthuis te krijgen en
elkaar te laten ontmoeten. Zoals gezegd
hebben allerlei clubs, bewonersorganisaties
en individuen in de wijk de neiging zich
een ‘eigen‘ ruimte toe te willen eigenen,
wat niet bevorderlijk is voor die ontmoeting,
en al helemaal niet voor de participatie
van die groepen.
Om deze doelstelling te realiseren kan de
corporatie bijvoorbeeld een constructie
bedenken waarbij zij als eigenaar van het
buurthuis de welzijnsorganisatie een lagere
huur berekent, maar de opgave meegeeft
om het buurthuis voor bijvoorbeeld 75
procent bezet te krijgen. De welzijnsorganisatie
neemt het op zich de behoeftes in de
buurt te inventariseren en op basis daarvan
in gesprek te gaan met alle maatschappelijke
organisaties en clubs die mogelijk
ruimte nodig hebben. De opbouwwerkers
committeren zich eraan actiever dan nu
op zoek naar bewoners met wensen voor
het gebruik van het buurthuis. Zij weten op
straatniveau wat er speelt in de buurten,
wat de talenten/kwaliteiten van de bewoners
zijn, wie welke ontwikkelingswensen
heeft. Zij stimuleren een realistische programmering.
Vanuit haar kennis over de
wensen van hun bewoners kan de corporatie
haar huurders direct naar het buurthuis
toeleiden en neemt daarmee haar deel van
de maatschappelijke verantwoordelijkheid
voor de wijk op zich. Bovendien hebben
de gemeente en de corporatie de taak om
mensen verder te betrekken bij de ontwikkeling
van hun buurt, door hen praktisch,
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
5

kleinschalig en gericht op onderwerpen die
hen direct aangaan vooraf te informeren
en zo hun buurtbetrokkenheid verder te
mobiliseren.
Deze maatschappelijke doelstelling sluit
overigens niet uit dat er in financieel
opzicht vooruitgang geboekt wordt.
Efficiënt beheer maakt een intensiever
gebruik van de voorziening mogelijk
zonder extra kosten. Bovendien worden
door de optimale bezetting extra middelen
gegenereerd om de kwaliteit (functionaliteit,
uitstraling, openingstijden, et
cetera) te verbeteren. De corporatie kan
haar maatschappelijk doelen, zoals een
leefbare en gezellige buurt, realiseren door
in het buurthuis te investeren. De winst
van de gemeente zit ‘m in de overname
van de exploitatiekosten door de corporatie
die, wanneer ze zelf de vierkante
meters in bezit hebben, een stuk hoger
zouden zijn. Daar komt bij een besparing
die de gemeente kan realiseren door deze
accommodaties beter te gebruiken en zo
andere (kleine) locaties af te kunnen stoten.
Overigens is er de noodzaak om hierin ook
pragmatisch te zijn: andere locaties – zoals
brede scholen - kunnen ook onderdak
bieden aan bewonersactiviteiten, als ze
daardoor bijvoorbeeld dichter bij de woonomgeving
van de doelgroep plaatsvinden.
Sociaaleconomische stijging
Behalve als thuishaven voor veel meer
organisaties en clubs in de wijk, kan het
buurthuis ook functioneren als plek om
de sociale en/of economische stijging
van buurtbewoners mogelijk te maken.
De partners in het buurthuis maken dan
verdergaande afspraken om op zoek te
gaan naar de talenten van wijkbewoners,
om ze vervolgens naar het buurthuis toe
te leiden door een op de vraag gerichte
programmering aan te bieden. Een videoclub,
DJ cursussen, ondernemerschap, maar
ook kooklessen, Italiaanse les of Arabisch
behoren tot de mogelijkheden. Vervolgens
kunnen kansen geboden worden door
werkervaringsplaatsen voor horeca, facilitair
beheer en licht administratieve werkzaamheden
te realiseren, bijvoorbeeld door
de koppeling te maken met ruimten in het
buurthuis voor startende ondernemers.
Sms-pilot in buurthuis De Leeuw in Utrecht waar
vmbo-scholieren ouderen leren sms-en
Er moet ruimte zijn om de programmering
per seizoen op de vraag(behoefte) van de
bewoner of maatschappelijk organisatie
aan te passen. Het is dan de opgave het
buurthuis zo in te richten dat er ook in
fysiek opzicht flexibiliteit mogelijk is. Het
zou zonde zijn wanneer dit van tevoren
onmogelijk gemaakt wordt door randvoorwaarden
die de gemeente aan de verkoop
heeft gekoppeld.
Kortom: laat de maatschappelijke organisaties
elkaar vinden op inhoud, op hun
gezamenlijke maatschappelijke opgave
voor de buurt! En zet dan het buurthuis in
als middel daarbij, en niet als doel op zich.
Zo wordt het buurthuis weer vóór en met
de buurt.
Dit artikel kwam tot stand in samenspraak
tussen Sacha Schoonhoven, adviseur bij
Vannimwegen, en Kees Krouwel, directeur van
Stichting Welzijn Rijswijk
<
6 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

Welzijn en zorg tegen
depressie
Gemeenten moeten meer plekken faciliteren waar burgers
elkaar ontmoeten, een praatje met elkaar maken of samen dingen
ondernemen, vindt Jan Walburg, directeur van het Trimbosinstituut
1.“Geen plek met nadruk op zorg en welzijn, maar
eentje waar het leeft.”
Door huisartsen en welzijnswerk bij elkaar te brengen kunnen
problemen van mensen met een depressie eerder en makkelijker
worden geconstateerd en opgelost. “Depressiepreventie is een taak
waar veel gemeenten mee worstelen”, aldus Walburg “Ze hebben
de groep met zware psychische problematiek, zoals verslaafden
en daklozen, wel in beeld en daar zijn voorzieningen voor. Maar er
is een veel grotere groep mensen die met fikse problemen kampt.
Iemand met een milde depressie zal nu naar de huisarts stappen,
waar vaak pillen worden voorgeschreven. Op lange termijn lost dat
niks op, iemand moet ook weerbaar gemaakt worden om volgende
tegenslagen te kunnen opvangen. Welzijnsorganisaties kunnen
dat heel goed, bijvoorbeeld door in kleine clubjes te gaan sporten.
Door de huisarts, het welzijnswerk en nog veel meer voorzieningen
bij elkaar te brengen ontstaan een levendig centrum. Je zou er
bijvoorbeeld na het werk voor weinig geld moeten kunnen eten
en bij anderen aan tafel aanschuiven voor een praatje. De nadruk
moet niet liggen op gezondheidszorg, het moet er leven.”
Het opbouwen van dergelijke ontmoetingscentra zal een belangrijk
gat in onze samenleving kunnen opvullen, denkt hij: “Wat is
er nog voor leven in een nieuwbouwwijk? Alle voorzieningen zijn
naar de periferie gedreven, er is nog maar weinig dat mensen uitnodigt
zich met elkaar te verbinden. Onderzoek laat zien dat het
aantal psychische stoornissen niet toeneemt, en toch groeit het
aantal mensen dat zegt last te hebben van depressies en angsten.
Bovendien melden steeds meer mensen zich om die redenen ziek.
Dat is een groot maatschappelijk probleem.”
1) Het Trimbos-instituut is een landelijk kennisinstituut voor geestelijke
gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke zorg.
29e jrg. nr.224, lente 2010
Ouderen
dupe
van crisis
Oudere bijstandsgerechtigden lopen
het grootste risico langdurig werkloos
te blijven, stellen de Sociale Diensten
in de Divosa-monitor 2009. Toch staan zij maar zelden
bovenaan de to-do lijst van bestuurders.
Ouderen zijn oververtegenwoordigd in de bijstand en hebben
meer begeleiding nodig om aan het werk te komen.
Door het verhogen van de AOW-leeftijd zal dit probleem in
de toekomst alleen maar nijpender worden. Alle aandacht
in deze crisis is gefocust op jongeren en mensen van werk
naar werk helpen. “Als over een paar jaar de arbeidsmarkt
weer aantrekt, zijn schoolverlaters en mensen met recente
arbeidservaring het snelst weer onder de pannen”, zegt
Divosa-voorzitter René Paas. “Ik vrees dat we dan worden
geconfronteerd met achterstallig onderhoud bij de meer
kwetsbare groepen. De kater komt later.”
De Divosa-monitor roept gemeenten op oog te houden
voor ouderen en andere kwetsbare groepen. Elk gemeentebestuur
moet zich achter de oren krabben, de lokale
arbeidsmarktsituatie inventariseren en bedenken hoe zij in
tijden van bezuinigingen de groeiende groep bijstandsgerechtigden
het beste kan bedienen. Die keuze zal voor elke
gemeente anders liggen, want Groningen is Heerlen niet en
andersom. “Maak scherpe keuzes en hol niet klakkeloos achter
landelijke maatregelen aan”, zegt Paas daarover.
De Divosa-monitor brengt jaarlijks het werkveld van sociale
diensten in kaart en beantwoordt vragen als: Hoe bevorderen
sociale diensten participatie? Wat zijn hun resultaten?
En welke invloed heeft de crisis op hun werk? Vanuit deze
monitor heeft Divosa een ParticipatieWijzer laten ontwikkelen
die gemeenten inzicht biedt in de factoren die de lokale
participatiegraad beïnvloeden.
Voor de monitor: www.divosa.nl
<
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
7

Tekst: Catrinus Egas Foto: Catharina van der Veeken
2010 jaar van de armoede
Opbouwwerk kan rijk
Het opbouwwerk kan niet verstek laten gaan als het gaat
om armoedebestrijding en preventie van schulden. De
invoering van de wet op de integrale schuldhulpverlening
biedt daarvoor extra kansen, zeker ook omdat een interdisciplinaire
benadering moet worden ontwikkeld. Het
opbouwwerk kan daarin (mede) initiatiefnemer zijn, deelnemen
aan lokale netwerken van samenwerkingspartners,
en bovenal ervoor zorgen dat bewoners hierin een rol hebben
en hen daarbij ondersteunen.
Europa heeft 2010 tot het jaar van de
armoede uitgeroepen. Overheden en
maatschappelijke organisaties besteden dit
jaar veel aandacht aan dat onderwerp. De
toenemende schuldenproblematiek laat
zien dat voor een groeiende groep mensen
welvaart niet meer zo vanzelfsprekend is
en dat de kwetsbaarheid toeneemt.
Uit het recent onderzoek Huishoudens in
de rode cijfers 1 blijkt dat minimaal 840.000
huishoudens in Nederland kampen met
problematische schulden of een risico
daarop. Dat is een flinke stijging vergeleken
met enkele jaren terug, toen nog
gesproken werd van 200.000 huishoudens
met problematische schulden. Een van
de oorzaken van deze stijging is de verslechtering
van het stelsel van de sociale
zekerheid. Bij terugval in het inkomen
vanwege ziekte, arbeidsongeschiktheid of
werkloosheid is er minder, en minder lang,
compensatie mogelijk en vallen mensen
sneller terug op het sociaal minimum of
daaronder.
Wanneer huishoudens net voldoende
inkomen hebben om iedere maand rond
te komen, kan één onvoorziene rekening
het begin van een schuldsituatie inluiden.
Deze huishoudens zijn niet in staat om
tegenvallers op te vangen. Zo’n situatie
van precaire welvaart doet zich niet langer
alleen voor aan de randen van de samenleving;
ook huishoudens in het centrum
ervan krijgen te maken met onzekerheid
en sociale kwetsbaarheid. Bij deze huishoudens
is nog geen sprake van armoede,
marginalisering en sociale uitsluiting, maar
hun leven lijkt op een fragiel kaartenhuis
dat bij de geringste schok of tegenslag in
elkaar stort.
Werkende armen
Betaalde arbeid is de beste weg uit de
armoede. Dat is een leus die niet in alle
gevallen strookt met de werkelijkheid. De
armoede onder werkenden is de laatste
jaren flink gestegen: van 97.000 in 1990
tot 182.000 in 2005 2. Bijna een verdubbeling.
Het aantal zelfstandigen dat in een
situatie van armoede verkeert, steeg naar
verhouding nog veel meer: van 50.000 in
1990 tot 128.000 in 2005. Je hoeft geen
helderziende te zijn om te voorspellen dat
deze cijfers de laatste jaren nog verder zijn
gestegen.
Een studie 3 over laagbetaalde arbeid in
Nederland toont aan dat het minimumloon
tussen 1980 en 2005 25 - 30 procent achtergebleven
is bij de prijsstijging en 28 - 34
procent bij de gemiddelde loonontwikkeling.
Anders dan vaak verondersteld wordt,
toont deze studie aan dat het percentage
laagbetaalde banen in diezelfde periode
niet is gedaald, maar is verdubbeld: van 5,9
procent in 1979 tot 11,5 procent in 2005.
Nederlanders werken in 2005 minder uren
in goed betaalde banen dan in 1979 en
meer uren in laag betaalde banen. Deze
cijfers vormen de achtergrond en de verklaring
voor de toename van het aantal
werkende armen in Nederland.
Deze sombere ontwikkelingen dwingen
ook (groepen) mensen die zich tot nu ver
weg waanden van armoede tot nadenken
over sociale kwetsbaarheid en onzekerheid.
Deze verschijnselen hebben zich namelijk
uitgebreid naar het midden van de samenleving.
De buffer tussen baan en bijstand is
dunner geworden. Voor veel flexwerkers en
zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) is
deze buffer helemaal weggevallen.
Sluipende afbraak verzorgingsstaat
Omwille van een herstel van de arbeidsmarkt
en uit bezuinigingsoverwegingen
wordt al decennialang hetzelfde lied
gezongen over de noodzakelijk geworden
verlaging van de uitkeringen. Mensen die
noodgedwongen zijn aangewezen op een
uitkering komen daarmee in de knel en de
zekerheidsgarantie van de huidige verzorgingsstaat
verliest aan geloofwaardigheid.
In 1963 werd de Algemene Bijstandswet
ingevoerd. Met een gegarandeerd inkomen
op basis van deze wet zijn jarenlang
veel mensen gevrijwaard gebleven van
armoede. Die situatie is intussen in haar
tegendeel veranderd. Gaandeweg merkten
mensen dat de minimumgarantie
van de sociale zekerheid hen niet langer
beschermde tegen armoede, maar juist
steeds meer een zekere weg naar armoede
is geworden. Sinds 1979 is de armoede in
Nederland toegenomen van 4 tot meer
8 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

aanbod ontwikkelen
dan 10 procent. Voor een niet onbelangrijk
deel is die toename het gevolg van een
overheidsbeleid dat is afgestemd op herstel
van de economie en het behoud van de
sociale zekerheid.
Daarmee wordt de vinger gelegd op een
merkwaardige tegenspraak in het sociaal
beleid dat vanaf de jaren tachtig van de
vorige eeuw is gevoerd: om de verzorgingsstaat
te behouden wordt deze stap
voor stap afgebroken. Het besef begint nu
door te breken dat deze afbreken-om-tebehouden-strategie
niet werkt: er blijft op
de duur niets over! De voorzieningen zijn
verminderd en de uitkeringspercentages
zijn verlaagd. Als percentage van het bruto
binnenlands product zijn de uitgaven voor
de sociale zekerheid in 25 jaar meer dan
gehalveerd: van 19 naar 9 procent. Toch
wordt nog steeds de boodschap verkondigd
dat er nieuwe maatregelen nodig zijn
29e jrg. nr.224, lente 2010
om de kosten van de sociale zekerheid te
beperken. Die boodschap komt steeds minder
aan. Mensen geloven het niet meer. Ze
zien een uit de hand gelopen verrijking aan
de ‘bovenkant’ van de samenleving en een
versterkte toename van de inkomensongelijkheid.
Toeslag of tegenslag?
Vanaf 2006 functioneert de Algemene
wet inkomensafhankelijke regelingen
(Awir). Op basis van deze wet verstrekt de
Belastingdienst aan miljoenen huishoudens
één of meerdere toeslagen: maar liefst 5,1
miljoen huishoudens ontvangen de zorgtoeslag,
waaronder 1,1 miljoen huishoudens
die tevens huurtoeslag en het kindgebonden
budget ontvangen.
Kern van de Awir is dat op basis van een
geschat actueel inkomen, bij wijze van
voorschot, een toeslag wordt uitbetaald. Na
het kalenderjaar vindt aan de hand van het
daadwerkelijk genoten inkomen een definitieve
toekenning plaats. In 50 procent van
de gevallen is de toekenning niet conform
het voorschot met een nabetaling of terugvordering
tot gevolg.
Burgers die het hele jaar een minimuminkomen
ontvangen, mogen verwachten dat
zij voor maximale toeslagen in aanmerking
komen. Dit blijkt echter niet altijd het geval:
ze gaan trouwen, samenwonen, scheiden
en krijgen kinderen. En dan gaat het mis.
Met name als die burger rondkomt van een
minimumuitkering als de WWB, de IOAW
of de IOAZ of een toeslag op de uitkering
ontvangt op basis van de Toeslagenwet.
Kenmerkend voor deze uitkeringen is dat
ze complementair zijn, dus dat ze aanvullen
tot het bestaansminimum. De hoogte
van de uitkering is afhankelijk van de huis-
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
Voedselbanken maken de
problematiek van de 'stille
armoede' zichtbaar
9

Toeslagencaroussel
Inkomensbestanddelen voor een
alleenstaande ouder met een uitkering
in de Wet Werk en Bijstand
(WWB)een huurwoning en kinderen
van 8 jaar en 15 jaar.
WWB-uitkering
Voorlopige teruggave belastingen,
alleenstaande ouderkorting en
kindgebonden budget
Huur- en zorgtoeslag en kinderbijslag
Belasting teruggave door middel
van het aangiftebiljet
Tegemoetkoming in de studiekosten
Eventuele Kinderopvang toeslag
Eventuele bijdrage van de
gemeente in de kosten van de
kinderopvang
Eventuele langdurigheidstoeslag
Eventuele bijzondere bijstand
voor bijzonder kosten
Vergoeding voor sociaal culturele
activiteiten
Vergoeding CAK (algemene tegemoetkoming)
Kwijtschelding van gemeente- en
waterschapsbelastingen.
De buffer
tussen baan
en bijstand
is dunner
geworden
houdsamenstelling. Terwijl men een heel
jaar een minimuminkomen ontvangt, heeft
een wijziging in huishoudsituatie tot gevolg
dat men recht heeft op minder toeslagen
dan in een ongewijzigde huishoudsituatie.
Dit onbedoelde effect heeft tot gevolg dat
samenwonen, een kind krijgen en uit elkaar
gaan door de Belastingdienst/Toeslagen
wordt ‘bestraft’ met een verminderd recht
of terugvordering achteraf, die kan oplopen
tot wel duizend euro.
Woud van inkomensregelingen
Niet alleen de ‘toeslagencaroussel’ maakt
het voor minima bijzonder moeilijk om zicht
te krijgen op het eigen inkomen en dus
de eigen bestedingsruimte. Ook de talloze
lokale regelingen zijn uiterst complex en in
de meeste gevallen verscholen achter een
bureaucratische muur van aanvraagprocedures.
Het is dan ook niet verwonderlijk
dat het niet-gebruik welig tiert. Het is de
keerzijde van het veel te ver doorgeschoten
individueel maatwerk (zie kader).
Sociale agenda van het opbouwwerk
Het is duidelijk dat armoede individuele,
maar zeker ook collectieve elementen herbergt.
Armoede beperkt zich ook allang niet
meer tot een gemarginaliseerde, kwetsbare
onderlaag in onze samenleving. De kwetsbaarheid
betreft ook een groeiende groep
van de middenklasse. Bovendien gaat het
niet alleen maar om financiële maar ook om
sociale kwetsbaarheid.
Het samenleven in wijk of dorpskern wordt
niet alleen bepaald door de woonsituatie en
het gedrag in de publieke ruimte. Veel burgers
hebben meer te delen dan alleen deze
aspecten. Armoede en schulden maken daar
ook deel van uit. Het opbouwwerk kan in dit
domein niet verstek laten gaan. Armoede en
schuldenproblematiek zijn verbonden met
schaamte en ideeën van persoonlijk falen.
Het opbouwwerk kan bijdragen in het doorbreken
daarvan. Bovendien kan het feit dat
de schulden- en armoedeproblematiek zich
in alle lagen van de bevolking en onder alle
leeftijden voordoet, het groepsstigma helpen
doorbreken. Mensen die zich met lotgenoten
verbonden weten hebben elkaar veel
te bieden, wellicht ook op andere terreinen.
De op handen zijnde invoering van de
nieuwe wet op de schuldsanering biedt
extra kansen. Op grond van die wet krijgt
de gemeente een zorgplicht op dit terrein.
Bovendien moet beleid met betrekking tot
een interdisciplinaire benadering worden
ontwikkeld en zal extra worden geïnvesteerd
in preventie en schuldenhantering (in
plaats van alleen sanering).
Daarin ligt niet alleen een aanleiding
maar ook een kans voor het opbouwwerk.
Mogelijk als (mede)initiatiefnemer om
partijen bij elkaar te brengen, mogelijk als
(mede)uitvoerder van preventieactiviteiten,
maar zeker als deelnemer in een lokaal
netwerk van samenwerkingspartners.
Belangrijk is dat bewoners, de betrokkenen,
daarin een belangrijke rol vervullen.
Het opbouwwerk kan juist dat initiëren
en ondersteunen. Een voorbeeld van een
brede lokale alliantie op dit terrein is de
‘Armoedecoalitie van Utrecht’ 4. In deze
coalitie zijn veel lokale actoren verenigd,
waaronder de welzijnsorganisaties Cumulus,
Doenja en Portes. De Armoedecoalitie heeft
de ambitie om:
gesprekspartner te zijn voor de gemeente;
gevraagd en ongevraagd advies te leveren
aan de gemeente en de lokale politiek;
trends te signaleren en praktijksignalen af
te geven;
zelf beleid te ontwikkelen, voorlichting te
geven en mee te denken in het creëren
van oplossingen.
In voorgaande nummers van MO
Samenlevingsopbouw heb ik diverse goede
praktijkvoorbeelden beschreven van initiatieven
waarbij het opbouwwerk betrokken
is op het terrein van armoedebestrijding,
terugdringing niet-gebruik en preventie van
schulden.
Het opbouwwerk kan zichzelf op de kaart
zetten met een ‘sociale agenda’ of daar op
zijn minst een actieve bijdrage aan te leveren.
Catrinus Egas, bureau AanZ, is zelfstandig
gevestigd adviseur van ondermeer cliëntenorganisaties,
cliëntenraden, overheden en
welzijnsorganisaties (www.aanz.org)
1. Onderzoek naar de omvang en achtergronden
van huishoudens met (een risico op) problematische
schulden, uitgevoerd door onderzoeksbureau
Panteia in opdracht van het ministerie van SZW,
Zoetermeer, juli 2009
2. SCP/CBS-publicatie 2007/30, Armoedemonitor
2007, redactie: Cok Vrooman (SCP), Stella Hoff
(SCP), Ferdy Otten (CBS) en Wim Bos (CBS), Den
Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau, december
2007.
3. Wiemer Salverda e.a. Low-Wage Work in the
Netherlands, New York, 2008.
4. Meer informatie: g.van.es@utrecht.nl
<
10 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

Kans op armoede
Het aantal huishoudens met kans op armoede is toegenomen,
zo blijkt uit een nieuwe publicatie van het CBS.
Eenoudergezinnen en niet-westerse allochtonen lopen de
meeste kans op armoede. Andere opvallende conclusies
zijn dat lagere inkomens relatief hogere vaste lasten hebben
en vaker schulden moeten maken. Ook zijn er relatief
veel minderjarige kinderen met kans op armoede.
De publicatie ‘Lage inkomens, kans op
armoede en uitsluiting 2009’ van het
Centraal Bureau voor de Statistiek beschrijft
recente ontwikkelingen op het gebied van
armoede en beperkingen, en op het sociale
en financiële vlak.
Het aantal huishoudens dat leefde onder de
lage inkomensgrens (zie kader) is in 2008
toegenomen met 0,3 procent. Ook het aantal
huishoudens met een inkomen onder de
beleidsmatige inkomensgrens (zie kader)
steeg vorig jaar, en wel van 447 duizend
naar 460 duizend (0,2 procent).
Toch is over de langere termijn het risico op
armoede afgenomen. Zo is het aantal huishoudens
met een laag inkomen bijna gehalveerd
ten opzichte van het midden van de
jaren negentig. Het aantal huishoudens dat
ten minste vier jaar achtereen kans liep op
armoede is in 2008 gelijk gebleven
Vaste lasten
De meeste kans op armoede liepen in 2008
eenoudergezinnen met uitsluitend minderjarige
kinderen.
Bijna een derde van hen had een inkomen
onder de lage inkomensgrens. Ook waren
ze het meest langdurig afhankelijk van een
laag inkomen. Een sterk verhoogde kans
op armoede was er ook voor niet-westerse
huishoudens en alleenstaanden tot 65 jaar.
Opvallend is dat vaste lasten voor huur,
water, energie, verzekeringen en consumptieve
belastingen bij huishoudens met kans
op armoede zwaarder op het huishoudbudget
drukten dan bij hogere inkomens.
Ook gaven huishoudens in de laagste
inkomensklasse aan vaker schulden te moeten
maken. Bovendien verschilt met een
29e jrg. nr.224, lente 2010
vermogen van gemiddeld duizend euro de
waargenomen vermogenspositie van huishoudens
met kans op armoede nogal fors
van de 53 duizend voor alle huishoudens.
Uitsluiting
Mensen boven de 18 jaar uit een huishouden
met een laag inkomen namen in 2008
ook minder deel aan het maatschappelijk
leven. Ze hadden een beperkter sociaal netwerk,
waren minder actief in verenigingen,
verrichtten minder vaak vrijwilligerswerk en
sportten minder vaak. Daarnaast hadden ze
vaak betalingsachterstanden en moesten
ze het vaak doen zonder eerste levensbehoeften
als je huis goed verwarmen, om de
dag een warme maaltijd met vlees of vis
eten, een keer per jaar op vakantie gaan en
onverwachte uitgaven het hoofd kunnen
bieden.
Ondanks een duidelijke daling ten opzichte
van de eeuwwisseling groeiden in 2008
nog steeds relatief veel kinderen op in een
huishouden met kans op armoede. Zo hoort
één op de tien minderjarige kinderen tot
een huishouden met een inkomen onder
de lage inkomensgrens. Mensen met een
inkomen onder die grens hebben bovendien
gemiddeld vijf jaar korter te leven dan
mensen met een inkomen daarboven. Het
verschil in levensjaren waarin mensen de
gezondheid als goed ervaren is zelfs veertien
jaar!
Het rapport is te downloaden via:
www.cbs.nl
Bron: CBS, 3 december 2009
<
Technische toelichting
Armoede is niet eenduidig en met
brede publieke en wetenschappelijk
instemming te definiëren.
Huishoudens met lage inkomens zijn
in de publicatie onderscheiden op
basis van de lage inkomensgrens en de
beleidsmatige inkomensgrens.
De lage inkomensgrens weerspiegelt
een vast koopkrachtgedrag in de tijd.
De beleidsmatige inkomensgrens is
het wettelijk bestaansminimum zoals
dat in de politieke besluitvorming is
vastgesteld.
De op die manier afgebakende
groepen zijn niet noodzakelijkerwijs
‘werkelijk’ arm, maar de afbakeningen
garanderen wel dat de ‘werkelijk’
armen in grote lijnen in beeld worden
gebracht. Ook is gekeken naar twee
andere aspecten die van belang zijn
bij de beoordeling van armoede,
namelijk de tijdsduur dat mensen van
weinig inkomen moeten rondkomen
en de omvang van het vermogen. De
kans op langdurige armoede is hierbij
gedefinieerd als het ten minste vier
jaar achtereen leven van een inkomen
onder voornoemde inkomensgrenzen.
De afbakening van de inkomenspositie
is gebaseerd op inkomensgegevens
die lopen tot en met 2008.
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
11

Welzijn nieuwe
stijl
Hoe effectief, betaalbaar en cliëntgericht
is de Wmo? En hoe goed presenteren
gemeenten en instellingen werkelijk in
2010? Deze en andere vragen komen aan
bod tijdens het congres ‘Wmo en Welzijn
Nieuwe Stijl 2010’ op donderdag 27 mei in
de Blokhoeve in Nieuwegein.
De Wet maatschappelijke ondersteuning,
opvolger van de Welzijnswet, bestaat nu
drie jaar. Uitgangspunten als actief burgerschap,
ketensamenwerking en de nieuwe
welzijnswerker kunnen inmiddels op brede
erkenning rekenen. Onder leiding van
dagvoorzitter Pieter Hilhorst komen deze
dag onder meer het meerjarenprogramma
Welzijn Nieuwe Stijl, de actuele trends binnen
gemeenten en effectieve methoden
van cliëntparticipatie aan bod. Ook zal worden
gesproken over de vraag hoe de Wmo
en het werkveld de crisis
overleven, over goede aan-
besteding, goede samenwerking
en effectieve
regievoering en het ideale
profiel van de nieuwe welzijnswerker.
Meer informatie: www.elseviercongressen.nl.
of 070-625
37 77
Aanmelden via het inschrijfformulier
op de website of
via aanmeldingen.congressen@reedbusiness.nl
Kosten: €299,-/ Abonnees
Zorg en Welzijn €149,-/
Proefabonnement Z+W plus
toegang €199,-
Agenda
Vitale Stad
Wat zijn de eisen die aan de stad worden gesteld, wat zijn de succesfactoren voor een vitale
stad, en hoe kunnen publieke en private spelers de stad gezamenlijk (meer)waarde geven.
Deze en andere vragen zijn onderwerp van gesprek op woensdag 19 mei tijdens het
Nationaal Congres Vitale Stad in Ede.
Iedere stad wil aantrekkelijk en vitaal zijn. De nieuwe gemeentebesturen staan voor de
opgave dat de komende jaren waar te maken. Dat is niet gemakkelijk, want de stad is
complex en dynamisch. Door de enorme bezuinigingen die de steden de komende jaren
te wachten staan is de financieringsvraag daarbij actueler dan ooit. Het is de uitdaging om
met beperkte middelen de stad tot een duurzaam succes te maken en te bouwen aan een
stad die zo wordt ingericht dat zij flexibel kan omgaan met toekomstige nieuwe wensen.
Zoeken naar integraliteit is daarbij volgens velen een succesfactor. De sociale, economische,
fysieke en duurzame werelden moeten elkaar vinden om samen nieuwe waarden voor de
stad te creëren. Hoe dat moet, en hoe dat te organiseren en te financieren zal onder voorzitterschap
van Frenk van der Linden zal op 19 mei uitgebreid besproken worden.
Aanmelden en informatie:
www.nationaalcongresvitalestad.nl
De verborgen
stad II
Afgelopen januari ging de tweede reeks van
De Verborgen Stad van start in de Utrechtse
wijken Ondiep en Zuilen. Het doel van de
bijeenkomsten is wijkbewoners met elkaar in
gesprek te brengen. Hoe trots zijn bewoners
op hun wijk en wat betekent dat voor de burgerparticipatie?
Op maandag 10 mei kunnen
bewoners van Noordoost met elkaar in gesprek
over het wij(k) gevoel in hun wijk. De reeks
wordt afgesloten op 2 juni 2010. Op deze dag
is het 888 jaar geleden dat Utrecht haar stadsrechten
kreeg en dat leek de organisatoren een
mooi moment om de balans op te maken van
de Verborgen Stad II.
Locatie in Utrecht Noordoost wordt later
bekend gemaakt.
Toegang vrij.
Voor actuele informatie: www.tumultdebat.nl
Een schone en
veilige wijk
Dinsdagavond 11 mei organiseert Stade
Advies een themabijeenkomst voor bewoners
of bewonersgroepen die aan de slag willen om
hun buurt schoon, heel en veilig te maken.
Iedereen heeft recht op een goed onderhouden
woonomgeving. Maar hoe zorg je daarvoor.
En wat heb je daarbij van anderen nodig?
Welke rol heb je als bewoner of bewonerscommissie?
Aan bod komen voorbeelden van
acties die bijdragen aan een schone en veilige
wijk. Ook is er aandacht voor zowel de harde
(inbraak, verkeer, overlast, zwerfvuil) als zachte
(elkaar aanspreken, ontmoeten en samenwerken)
aspecten van een schone en veilige wijk.
Daarnaast wordt gesproken over de samenwerking
met anderen: bewoners, gemeente,
woningcorporaties, politie en welzijn.
Kosten: €10,- voor bewoners van de stad Utrecht
en €40,- voor mensen van buiten de stad.
Meer informatie en aanmelden:
www.stadeadvies.nl
12 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

Bewoners in gebiedsontwikkeling
Steeds meer professionals onderkennen het belang van bewoners
als ervaringsdeskundigen voor een goede gebiedsontwikkeling.
Bewoners kennen als geen ander de kracht van hun eigen gebied.
Tijdens de Nirov-studiedag ‘Bewoners in gebiedsontwikkeling’ op
donderdag 10 juni in Amersfoort, leren deelnemers hoe deze ervaringsdeskundigen
tot volwaardige partners in het proces te maken.
Dat kan met behulp van ‘traditionele’ participatiemethoden, maar
ook door nieuwe instrumenten als simulatieprogramma’s, social
media, of door met bewoners aan een Wiki-wijk te bouwen.
Deze dag komen de voordelen van het goed en op tijd betrekken
van bewoners uitgebreid aan bod. Deelnemers leren om te gaan
met verschillen in behoeften, belangen en beleving en hoe hierop
aan te sluiten. Ook is er ruimte voor reflectie op ervaringen en
succesfactoren bij bewonersparticipatie. Uitgebreid aandacht zal
worden besteed aan de mogelijkheden van nieuwe middelen en
technieken als hyves, facebook en twitter. Ook wordt ingegaan op
hoe het de gemeente Smallingerland verging die bewonersbijdragen
verzamelde met behulp van de Wiki-methode.
Meer informatie; www.nirov.nl of 070 – 302 84 84
Aanmelden via het inschrijfformulier op de website of via
niemans@nirov.nl
Kosten: €550,- (leden)/ €850,- (niet-leden)
De duurzame stad
Vijf architectenbureaus maakten een stedenbouwkundig
ontwerp voor een duurzame wijk 2040. Ze
deden dat op grond van vooraf bepaalde criteria
waaraan een duurzame leefomgeving moet voldoen.
De ontwerpen zijn te zien op een tentoonstelling die
een tour maakt langs Nederlandse gemeentehuizen.
De tentoonstelling ‘De duurzame stad anno
2004’ is een initiatief van het Planbureau
voor de Leefomgeving, VROM en het Atelier
Rijksbouwmeester. De ontwerpen laten een aantal
innovatieve toepassingen zien van duurzame energievoorziening
in de leefomgeving. Zo leveren de
woongebieden in de voorstellen de lokaal opgewekte
energie. Daarnaast zijn de lokale voedselproductie
en –economie weer terug in de wijk. Ook de combinatie
van wonen en werken krijgt meer ruimte.
De vijf gekozen wijken hebben elk hun eigen
problemen en uitdagingen: een stationslocatie in
Groningen, twee villawijken in Apeldoorn, een Vinexlocatie
met bedrijventerrein in Tilburg, een voormalig
havengebied in Rotterdam en een aandachtswijk in
Heerlen die te maken heeft met krimp.
Voor actuele informatie www.pbl.nl/nl/overpbl/nieuws
29e jrg. nr.224, lente 2010
Wijkanalyses maken
Op dinsdag 22 juni organiseert Stade Advies in Utrecht de
cursus ‘Het maken van wijkanalyses; een praktische handreiking
voor opbouwwerkers’. In deze cursus leren cursisten
op een systematische wijze een wijkanalyse uit te voeren,
de focus te bepalen, bronnen te raadplegen, informatie te
structureren, gegevens te interpreteren en de uitkomsten
doelgericht te rapporteren en te presenteren.
Gebiedsgericht werken is in. Steeds meer professionals
kiezen de wijk als uitvalsbasis voor hun handelen en lokale
overheden richten hun beleid steeds vaker op wijkniveau.
Opbouwwerkers werken van oudsher in de wijken en hebben
de nodige netwerken en lokale kennis. Met een goede
wijk wijkanalyse kunnen zij zowel nieuwe samenwerkingsverbanden
als lokale overheden van dienst zijn. Een goede
wijkanalyse vormt de basis van onderhandelingen voor de
te leveren prestaties en geeft bovendien richting aan het
eigen handelen van de opbouwwerker, wat zijn of haar positie
in de wijk versterkt.
Meer informatie en aanmelden: www.stadeadvies.nl of
030 – 23 61 841
Kosten: €495,- pp, 10 procent korting voor de tweede deelnemer
van dezelfde organisatie.
Innovatieve professional
Ambitieuze doelstellingen en een veranderende omgeving vragen om
slagkracht en innovatie. Hoe daarmee om te gaan in de eigen organisatie,
slimmer gebruik te maken van kennis en ideeën en gebruikelijke denk- en
werkpatronen te doorbreken is onderwerp van de NICIS Masterclass ‘De
innovatieve professional’ op 27 en 28 mei in Den Haag.
De masterclass helpt deelnemers innovatiever te werken zodat ambitieuze
doelstellingen van gemeenten gehaald kunnen worden. Hierbij kan
worden gedacht aan doelen als het benutten van economische kansen of
het vergroten van de participatie van burgers. Erik Gerritsen, kennisambasadeur
namens de gemeente Amsterdam, gaat in deze masterclass in op
de vraag hoe hij als innovatieve professional in staat is geweest een verbeterings-
en vernieuwingsgerichte beweging in de gemeente op gang
te brengen.
De masterclass is bedoeld voor professionals, al dan niet leidinggevend,
die hun innovatieve vermogen willen versterken en realiseren en die
behoefte hebben om vanuit hun eigen innovatiekracht een bijdrage te
leveren aan het succes van hun gemeente.
Meer informatie www.nicis.nl Kosten €1.850,-
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
13

Tekst: Catrinus Egas Foto: Doede van der Werf
FSU investeert i
Het Fries Samenwerkingsverband Uitkeringsgerechtigden,
FSU, gaat de komende jaren investeren in jongeren. Met
deze inzet beoogt het FSU de zelfredzaamheid van werkloze
jongeren te helpen vergroten, zodat ze in staat zijn zelf
stappen te ondernemen en regie te voeren over hun eigen
toekomst. Het project kan worden uitgevoerd dankzij een
provinciale subsidie.
De aanleiding voor deze inzet wordt in het
projectplan als volgt omschreven: ‘Het overheidsbeleid
is steeds meer gericht op het
vergroten van de arbeidsparticipatie. Dat
geldt ook voor jongeren. Jongeren moeten
niet opgesloten raken in een uitkeringssituatie,
maar volop gesteund worden bij
het verkrijgen van een betaalde baan. Er
zullen vroegtijdig voorwaarden geschapen
moeten worden om jongeren perspectief
te bieden op de arbeidsmarkt. Twee uitkeringsregelingen
willen dat stimuleren: de
Wet Investering Jongeren (WIJ) en de vernieuwde
Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening
jonggehandicapten (Wajong).’ (Zie
kader op pag. 16).
Carla Wierenga, als opbouwwerkster verbonden
aan het FSU, zal het project coördineren.
“Naast het hoofddoel hebben we ook
nevendoelen voor ons zelf gesteld. Zo moet
de aanpak leiden tot een beter bereik van
jongeren en grotere deelname van jongeren
aan de vrijwilligersactiviteiten van het
FSU. Op die manier hopen we op verjonging
van de organisatie. En effectievere samenwerking
van het FSU met organisaties van
en voor jongeren en het jongerenwerk is
ook een nevendoel.”
Het FSU beschikt over een netwerk van
twintig lokale en regionale spreekuren in
de provincie en werkt eraan dat de lokale
spreekuurpunten meer aansluiting krijgen
met jongeren. Dat gebeurt via scholing/
training, het werven van jongere vrijwilligers
voor het spreekuurwerk en concrete
samenwerking met jongerenorganisaties
en lokaal jongerenwerk. Deze activiteiten
kunnen ook leiden tot lokale adviespunten
voor jongeren, aanvullend op de bestaande
spreekuurpunten van het FSU. Daarbij
wordt afstemming gezocht met de zorgloketten
voor jongeren, zo staat te lezen in
het projectplan.
Jongeren aan de slag
Bij het FSU realiseert men zich dat de
bestaande organisatie niet erg aantrekkelijk
is voor jongeren. De vergrijzing heeft er
flink toegeslagen. Maar ook de werkwijze
en het aanbod sluit niet erg aan bij jongeren.
Daarnaast zal er het nodige gedaan
moeten worden om jongeren te bereiken.
Samenwerking op dat terrein is dan ook
nadrukkelijk de bedoeling. Een eerste begin
is het binnenhalen van jongeren via de
maatschappelijke stage. Een groep van zes
leerlingen werd via de vrijwilligerscentrale
bemiddeld naar het FSU. Pas in september
2011 wordt de maatschappelijke stage
verplicht. Tot die tijd is er ruimte om te
experimenteren. Met de school van deze
leerlingen viel dan ook te praten over een
compacte stage van een week in plaats van
een gespreid aantal uren over een langere
periode. Zo kon een intensief programma
worden samengesteld met kennisover-
dracht, oriëntatie, werkbezoeken, interviews
en doe-opdrachten.
“Zo hebben we ze een spoedcursus sociale
zekerheid gegeven, zodat ze enig idee hebben
hoe die in Nederland is georganiseerd.
We hebben ze een ganzenbordspel laten
spelen, dat we zelf hebben ontwikkeld en
waarmee vrijwilligers van ons samen met de
deelnemers praktijksituaties uitspelen. Dat
werkt meestal erg goed. Het gaat dan leven
voor de mensen en je kunt laten zien waar
cliënten bijvoorbeeld tegenaan lopen bij
instanties. Dat spel sprak ook deze jongeren
erg aan. Verder hebben we met een bus
door Friesland gereden om werkbezoeken
af te leggen bij drie spreekuurpunten. Daar
werden ze geconfronteerd met diverse
praktijkcasussen. Dat gaf meteen inzicht in
het spreekuurwerk en wat dat te bieden
heeft aan cliënten en natuurlijk ook aan vrijwilligers.
Tijdens die reis hebben we met ze
geluncht in de Iterij, een eetgelegenheid dat
als werkproject en als inburgeringsproject
functioneert.”
Presentaties en advies
De week werd op vrijdag afgesloten met de
opdracht: maak met z’n tweeën een presentatie
over het FSU en wat het FSU te bieden
heeft aan cliënten en aan vrijwilligers.
“Voor de jongeren is dat een mooie en
leuke afronding van hun maatschappelijke
stage; voor ons is het een manier om via de
ogen van jongeren naar ons zelf te kijken en
kennis te maken met vormen van presentatie
die jongeren wellicht meer aanspreken
dan de manier waarop we nu vaak werken.
Natuurlijk zijn we als FSU nu ook actief op
Hyves en het aantal vrienden groeit, maar
daarmee ben je nog niet echt doorgedrongen
tot de wereld van jongeren. De drie
presentaties die werden gehouden waren
heel verschillend van aard. Ze gebruikten
allemaal powerpoint en filmpjes die ze zelf
hadden opgenomen. Maar ook een mondelinge
presentatie was vast onderdeel. Het
14 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

n jongeren
Jongeren spelen een door henzelf ontwikkeld ganzenbordspel
is opmerkelijk hoeveel informatie deze jongeren
in een week tijd hebben verstouwd
en verwerkt. Natuurlijk was niet alles wat ze
over de sociale zekerheid naar voren brachten
steeds even correct en diepgaand, maar
dat mag je ook niet verwachten. Het gaat
om een heel complexe materie die niemand
zomaar in zijn vingers heeft. Indrukwekkend
was de presentatie van de twee meiden
van de groep. Een onderdeel daarvan was
een filmpje waarin ze samen twee hulpverleningsgesprekken
uitspeelden: een slecht
en een goed gesprek. Met bijzonder veel
acteertalent wisten ze de essentie precies
weer te geven. We hebben dan ook onmiddellijk
besloten om dat filmpje op YouTube
te zetten, tot grote hilariteit van de meiden.
29e jrg. nr.224, lente 2010
Opmerkelijk was ook dat ze ons adviezen
konden geven over het bereiken van jongeren.
Zo kunnen we, naar hun mening,
het ganzenbordspel heel goed inzetten op
scholen en in jongerencentra. Daarnaast
moeten we in het algemeen meer doen aan
onze bekendheid, en bij jongeren in het
bijzonder. Daar zullen we vooral veel multimediale
middelen bij moeten inzetten. De
jongeren hebben ons wat dat betreft wel de
weg gewezen.”
Inspiratie
Met deze maatschappelijke stage is de
eerste stap gezet. Het heeft inzichten en
adviezen opgeleverd, maar het werkt ook
inspirerend. ”Zo zit ik er ook al aan te den-
ken om met het ganzenbordspel op stap
te gaan naar mbo-opleidingen en een aanbod
te doen bij re-integratiebedrijven die
groepstrajecten gaan uitvoeren in het kader
van de WIJ. Verschillende onderdelen van de
presentaties, zoals de filmpjes, kunnen we
ook zeker gebruiken voor ons informatie-
en promotiemateriaal. Verder hebben we
hier al steeds stagiaires van mbo- en hboopleidingen,
maar ik zit ook te denken aan
stagiaires van multimediale opleidingen die
samen met ons materiaal kunnen ontwikkelen.”
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
15

Jongeren en de
wet WIJ
Op 1 oktober 2009 is de Wet investeren in jongeren (WIJ)
van kracht geworden. Deze wet heeft grote gevolgen voor
de positie van jongeren die van school komen en niet snel
een baan vinden of werkloos worden. Zij kunnen niet meer
‘vanzelfsprekend’ aanspraak maken op een bijstandsuitkering
als ze jonger zijn dan 27 jaar. Voortaan kunnen ze
kiezen uit drie opties: werken, leren of leer-werken.
Voor wie is de WIJ?
De WIJ is bedoeld voor jongeren van 16 tot 27 jaar.
Jongeren met onvoldoende eigen inkomen kunnen een
werkleeraanbod aanvragen. De gemeente is verplicht dit
aanbod te doen en houdt daarbij rekening met de wensen,
mogelijkheden en beperkingen van de jongere. De
jongere van 18-27 jaar die het werkleeraanbod aanvaardt,
krijgt (ambtshalve) een inkomensvoorziening. Daar is wel
een inkomens- en vermogenstoets op het gezinsinkomen
aan voorafgegaan. De WIJ werkt dus anders dan de WWB.
In de WWB wordt eerst het recht op uitkering vastgesteld
en ontstaat daarna aanspraak op een re-integratievoorziening.
In de WIJ is de inkomensvoorziening een afgeleid
recht van het werkleeraanbod.
De nieuwe Wajong
De Wajong is een uitkeringsvoorziening voor zogenaamde jonggehandicapten,
jongeren die niet wegens een dienstverband verzekerd
zijn of waren voor de werknemersverzekering bij arbeidsongeschiktheid,
de WAO of tegenwoordig de WIA. In beginsel kan iemand
recht op een Wajong-uitkering behouden tot de leeftijd van 65 jaar.
Omdat er weinig sprake is van uitstroom en de instroom groot is, is
het aantal mensen met een Wajong-uitkering de laatste jaren geweldig
toegenomen. Om die reden gaat de Wajongregeling dan ook op
de schop.
De nieuwe Wajong
De nieuwe Wajong gaat geldt vanaf 1 januari 2010. Jongeren met
een handicap kunnen zich vanaf 17-jarige leeftijd melden voor de
nieuwe regeling. Er verandert nogal wat voor de nieuwe Wajongers.
Jongeren worden niet vanaf 18 jaar definitief bestempeld als
Wajonger, maar pas als ze 27 zijn. Er is een recht op ondersteuning
bij het vinden van werk. Daarvoor wordt een participatieplan opgesteld
waarin scholing en werkervaringsmogelijkheden kunnen zijn
opgenomen. Dat alles om jongeren een zo groot mogelijke kans op
werk te geven. Op hun 27ste moet duidelijk zijn wat hun verdiencapaciteit
is.
Dat lijkt een grote verandering, maar is het in feite niet. Het UWV
heeft altijd als taak gehad om jongeren te begeleiden naar werk. Het
grote knelpunt ligt in de overgang van opleiding naar werk en bij
het aanbod van geschikt werk. Dat is er vaak niet. Je kunt die begeleiding
nog eens extra benadrukken, maar daarmee ontstaan er niet
méér banen. Met de nieuwe Wajong is wel de oriëntatie veranderd
en wordt er naar gestreefd om jongeren niet vroegtijdig en onnodig
in de Wajong-uitkering te vangen en daarmee te stigmatiseren, maar
om ze meer aan het werk te krijgen.
Inkomen
Wat wel gaat veranderen is het inkomen van de jongeren. Daarin
wordt een aantal stevige ingrepen gedaan. Alleen jongeren die volledig
en duurzaam arbeidsongeschikt zijn krijgen net als nu een uitkering
van 75 procent van het Wettelijk Minimumloon (WML). Voor
hen verandert er feitelijk niets. De anderen kunnen een beroep doen
op inkomensondersteuning. Voor hen is er sprake van een werkregeling.
Weigeren van een aanbod betekent geen inkomensondersteuning.
Jongeren die studeren krijgen nu nog een Wajong-uitkering
én een studiebeurs. Straks krijgen ze een aanvulling op hun studiefinanciering.
Nu kan een Wajonger nog 20 procent ‘bijverdienen’
zonder dat dit gevolgen heeft voor de hoogte van de uitkering. In de
werkregeling geldt dat straks niet meer. Tot 27 jaar is het inkomen
van de jongere die in de werkregeling valt minder dan het minimumloon.
Na hun 27ste jaar kunnen jongeren in de werkregeling
hun loon aangevuld krijgen tot het minimumloon. Zij die met een
jobcoach aan de slag zijn, kunnen hun loon aangevuld krijgen tot
maximaal 120 procent van het wettelijk minimumloon.
<
16 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

Tekst en Foto: Catrinus Egas
‘Arbeid en
participatie
verdienen aandacht
opbouwwerk‘
Opbouwwerkster Carla Wierenga over haar werk bij het
Fries Samenwerkingsverband van Uitkeringsgerechtigden,
en de relatie tussen arbeid en participatie, en opbouwwerk.
“Mensen steun bieden in het verwezenlijken van hun
ambitie draagt niet alleen bij aan de kansen van die bewoner,
maar ook aan de sociale verbanden in een wijk."
Het is niet voor het eerst dat een opbouwwerker
actief wordt in de wereld van uitkeringsgerechtigden.
Het FSU, en haar rechtsvoorganger
het Fries WAO Beraad, heeft al
sinds 1982 opbouwwerkers in dienst. De
huidige coördinator, Nanne de Jong, hielp
het vanaf het eerste begin mee opbouwen.
Maar ook elders in het land zijn al decennia
opbouwwerkers actief bij uitkeringsgerechtigdenorganisaties.
“Vanuit een uitkeringsgerechtigdenorganisatie
heb je natuurlijk maar beperkte mogelijkheden.
Dat is ook de reden dat we vanuit
het FSU in ons jongerenproject een beroep
doen op onder meer het jongerenwerk en
het lokale (wijk)opbouwwerk. De samenwerking
op dit terrein is niet vanzelfsprekend.
Vanuit de wereld van uitkeringsgerechtigden
wordt die samenwerking niet snel
gezocht, maar het is spijtig dat ook vanuit
het opbouwwerk die lijn nauwelijks wordt
gelegd. Het opbouwwerk doet bijvoorbeeld
ook niets met cliëntenraden. Toch ligt daar
een belangrijke vraag om ondersteuning.
Vanuit het FSU hebben we op het terrein
van armoede en het terugdringen van nietgebruik
van inkomensregelingen al eerder
de samenwerking opgepakt met het wijkopbouwwerk
in Leeuwarden. Er liggen dus
wel samenwerkingsmogelijkheden. Maar
ook los daarvan is er alle aanleiding voor
29e jrg. nr.224, lente 2010
het opbouwwerk om arbeid en participatie
tot aandachtsterrein te kiezen.”
De aandacht voor werk en participatie is
volgens Carla Wierenga niet voorbehouden
aan het categoriale opbouwwerk. “Bij de
brede welzijnsinstelling waar ik destijds in
dienst was bestond het aandachtsterrein
uit wonen, welzijn en werk. Maar werk is
altijd een aparte wereld gebleven. En dat
is raar, want werken hoort bij het leven en
dus is dat voor het opbouwwerk ook een
aandachtsterrein. Werk zie ik dan wel heel
breed, niet alleen reguliere arbeid op de
arbeidsmarkt. Bovendien heeft het een
directe relatie met andere aspecten van
het leven. Met meest voor de hand liggend
zijn natuurlijk ontplooiingskansen en
zelfstandigheid. Maar ik heb bijvoorbeeld
ook een jongen begeleid die nadrukkelijk
vroeg om zwaar lichamelijk werk omdat hij
daarin zijn agressie kwijt kon. ‘Zet mij maar
aan het geultjes graven’, zei hij letterlijk. Nu
liep hij de hele dag opgefokt door de wijk
met alle gevolgen van dien. Zo zie je dat
mensen vaak een duidelijk beeld hebben
van zichzelf. Je moet dus niet alleen kijken
naar wat iemand kan, maar ook wat iemand
wil en waarom. Is dat beeld irreëel dan kun
je dat nog helpen bijsturen. Maar in alle
gevallen kun je mensen steun bieden in het
verwezenlijken van hun ambitie. Die inzet
draagt niet alleen bij aan de kansen van de
individuele bewoner maar ook aan de sociale
verbanden in de wijk.”
Wierenga stapte na jarenlang werkzaam te
zijn geweest als opbouwwerker over naar
de wereld van de re-integratie. “Aanvankelijk
als consulent van de banenpool, daarna
werkte ik bij re-integratiebedrijven, zowel
gesubsidieerde als commerciële. Na 25 jaar
ben ik als ‘zij-instromer’ weer het opbouwwerk
ingerold. Nu is die stap inhoudelijk
niet zo groot. Ook bij uitkeringsgerechtigdenorganisaties
als het FSU gaat het heel
veel over re-integratie en participatie. In het
bijzonder natuurlijk van die mensen die niet
zo gemakkelijk op de arbeidsmarkt terecht
kunnen. Bij re-integratiebedrijven moest je
altijd rekening houden met diverse belangen,
niet alleen die van de opdrachtgever
maar ook de commerciële belangen van
het bedrijf. Het belang van cliënten staat
dan niet altijd voorop. Bij het FSU kan ik
ongenuanceerd kiezen voor één categorie:
de cliënten. Natuurlijk niet op een slaafse
en kritiekloze wijze, maar je kiest voor hun
perspectief. “
<
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
17

Tekst: Marieke van Geldermalsen -Jaeckel
Monika Jaeckel
een leven in het teken van m
Op de begrafenis van Monika Jaeckel, 11 november
2009, waren vrouwen van de Nederlandse en Duitse
moedercentra nadrukkelijk aanwezig. Zij bewezen de
laatste eer aan een vrouw die van grote betekenis is
geweest voor de moedercentrumbeweging.
Hoewel ze zelf geen kinderen had, was het
Monika Jaeckel die ruim dertig jaar geleden
het moedercentrumconcept ontwikkelde.
Uit haar wetenschappelijk onderzoek naar
het geringe gebruik van opvoedingsondersteuning
in (West) Duitsland bleek dat
vrouwen niet direct behoefte hadden aan
professionele hulp. Wel wilden ze meer zijn
dan ‘de moeder van’, zich kunnen ontwikkelen
en waar mogelijk geld verdienen, dat
alles op een manier die past in het familieritme
en zonder hun kinderen te hoeven
‘wegstoppen’. Vanuit dit onderzoek ontwikkelde
Monika de volgende vier, feitelijk zo
eenvoudige conceptpunten:
Openbare huiskamer; vrije toegang en
ruimte voor iedereen;
Zelfhulp en zelfmanagement; expertise
van het dagelijks leven staat centraal;
Kinderen worden erbij betrokken (maar
moeders staan centraal);
Werk wordt gewaardeerd en gehonoreerd.
Met haar onderzoeksrapport overtuigde
Monika het ministerie ervan dat er geld
beschikbaar moest komen om haar idee te
testen. Dat was niet eenvoudig, want men
kon zich niet voorstellen dat een groep
vrouwen, zonder begeleiding van een
vakkracht, zoiets zou kunnen. Uiteindelijk
gingen drie pilot centra van start. Monika
begeleidde de vrouwen van die centra om
hun ervaringen in eigen woorden op te
schrijven. Deze verhalen werden gebundeld
en als goedkope pocket gepubliceerd. Hier
hadden jonge ouders op zitten wachten;
het boekje werd een bestseller! In Duitsland,
maar ook in Oostenrijk, Zwitserland en het
Duitssprekende noorden van Italië herkenden
vrouwen zich in het boek en sloegen
de handen ineen. De reactie was overal hetzelfde:
‘dit is precies wat ik nodig heb’, maar
ook ‘dat kunnen wij ook!’
De pilot ontwikkelde zich van een topdown
georganiseerd project tot een beweging
van onderop. Er kwam geen coördinatie of
programma aan te pas. Het was het werk
van een heleboel verschillende vrouwen die
zich allemaal herkenden in de conceptpunten
en er hun levenswerk van maakten om
zo’n levendige ruimte in de eigen omgeving
neer te zetten.
Succesfactoren
Vrouwen zetten daarbij hun eigen belangen
en interesses voorop, terwijl zorgverantwoordelijkheden
worden gedeeld als groep.
Het moedercentrumconcept appelleert
daarmee aan een fundamentele behoefte
van een zorgzame samenleving. De centra
vullen het steeds groter wordende gat
tussen gezin en maatschappij, er is ruimte
voor wat je ‘maatschappelijk moederen’ zou
kunnen noemen. Daarmee zijn de centra
een hedendaags alternatief voor allerlei
taken die in traditionele maatschappijen
door moeders worden gedaan. Alleen zijn
deze in de centra georganiseerd op een
manier die werkt in de maatschappij van
nu. Zo is er zichtbaarheid en erkenning voor
zorgtaken die vroeger weggestopt waren in
het privé-domein. En dat spreekt aan. Veel
beter dan andere initiatieven van de tweede
feministische golf blijken de moedercentra
ook na decennia nog nieuwe generaties te
boeien. Ook in niet westerse landen herkennen
vrouwen zich in het concept. Roma
vrouwen in Albanië, vluchtelingen in Nepal,
krottenwijkbewoners in Kenya of tienermoeders
in Argentinië, allemaal zien ze in
het moedercentra een oplossing voor hun
situatie. Anders dan de meeste succesvolle
zelfhulpinitiatieven hebben moedercentra
geen protestkarakter, maar sluiten ze aan
bij iets wat iedereen aan het hart gaat: het
collectief organiseren van dagelijkse (zorg)
taken.
Succesfactoren van het moedercentrumconcept
zijn het integrale en huislijke
karakter, het ruime aanbod en de ontplooiingskansen
die geboden worden. Het moedercentrumconcept
is een resource based
approach met als motto dat iedereen wel
ergens goed in is, en waarin iedereen wordt
aangemoedigd met datgene waarin zij
goed zijn, bij te dragen aan het centrum.
Archetype
De organisatievorm, ooit voor Duitse huisvrouwen
bedacht, blijkt overal te passen en
een antwoord te zijn op zeer verschillende
vragen. De zelfhulp, het uitwisselen van
ervaringen in ‘openbare huiskamers’, weer
onder de mensen zijn, je eigen competenties
in kunnen zetten; het spreekt vrouwen
in de meest uiteenlopende culturen en
situaties aan. En niet alleen vrouwen, ook
mannen zijn in veel centra in beperkte mate
actief.
Om de ervaringen van de ‘spontane’ groei
naar verschillende culturen en settings vast
te houden, is het internationale netwerk
mine opgericht. Monika was de eerste voorzitter
en ze was tot haar dood erg actief in
dit netwerk. Hoewel er nooit enige vaste
steun of subsidie was, heeft dit onafhankelijke
netwerk een aantal indrukwekkende
projecten en campagnes gevoerd. Volgens
het principe ‘denk globaal en handel lokaal’
zijn vrouwen zeer lokaal actief en weten
zich tegelijkertijd wereldwijd verbonden
met andere moedercentrumactivisten.
18 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

aatschappelijk moederen
Nederland
De autonome verspreiding door mond op
mond reclame heeft natuurlijk zijn beperkingen.
In veel landen begon het met mensen
die op internationale conferenties in
contact kwamen met Monika en de moedercentra.
In Nederland waren het welzijnswerkers
die hoorden van het succes ervan. Anita
Schwaab was één van de pioniers die het
gedachtegoed toegankelijk heeft gemaakt.
Later is ze op basis van dezelfde beginselen
de vadercentra begonnen.
Omdat de moedercentra in Nederland op
een andere manier zijn ontstaan, had dat
gevolgen voor de manier waarop ze functioneren.
Vrijwel altijd is een welzijnsinstelling
of gemeente van het begin af betrokken.
Dat heeft zijn voordelen, nergens is zoveel
geld beschikbaar voor moedercentra als in
Nederland. In andere landen kunnen slechts
enkele van de grootste centra na verloop
van vele jaren een betaalde coördinator
aanstellen. Maar in die sterke begeleiding
zit hem ook het gevaar. Een zekere gemakzucht
of gedrag als klant, afhankelijkheid
van beroepskrachten, of zelfs onteigening,
liggen op de loer.
Zo verbaasde Monika zich over het onderscheid
tussen medewerkers, deelneemster
en vrijwilligsters dat bij sommige
Nederlandse moedercentra leek te bestaan.
Ook had ze er moeite mee dat het conceptpunt
van de ‘open ruimte’ in de Nederlandse
situatie vervangen is door ‘open aanbod’.
Standaard vroeg ze wie de sleutel van het
centrum had. Hoe meer sleutels in omloop
29e jrg. nr.224, lente 2010
hoe beter, maar als een professionele coördinator
de openingstijden bepaalde, maakte
ze zich zorgen over de onafhankelijkheid en
vitaliteit van het centrum. Het is een klein
verschil, maar het maakt de Nederlandse
variant minder robuust als de begeleiding
van professionals in een bezuinigingsronde
wegvalt.
Slachtoffer eigen succes
Moedercentra in Nederland hebben nooit
moeite gehad om zogenaamde ‘doelgroepen
van beleid’ te bereiken, ze worden
immers door deze vrouwen opgezet en
draaiende gehouden. Je zou verwachten
dat de centra en hun netwerken veel steun
krijgen, maar dat is niet zo. De steun neemt
juist zienderogen af. Het lijkt wel of altijd
nieuwe projecten bedacht moeten worden
en dat ideeën die zich bewezen hebben,
niet gesteund mogen worden. Op papier is
er veel steun voor het versterken van initiatieven
van onderop, in de praktijk blijkt dat
moeizaam. Als gemeenten participatie willen
stimuleren, impliceert dat het faciliteren
van vrouwen die zich als groep organiseren,
zoals dat in moedercentra gebeurt. Dat is
lastig, want het vergt terughoudendheid van
professionals, leiden door volgen, en andere
prioriteiten in geldstromen.
Er is nog een paradox. Ondanks het grote
succes van moedercentra in de praktijk, hoor
je er weinig over. Media-aandacht heeft
de neiging richting problemen te gaan.
Moedercentra zijn geen problemen, ze voorkomen
ze. Op een onspectaculair dagelijkse
manier. Daardoor blijft het enorme potentieel
van de moedercentra om een brede
sociale beweging te vormen en productieve,
positieve verandering teweeg te brengen,
onvoldoende benut. Dat is vreselijk jammer.
De beweging heeft een grote potentie voor
het stimuleren van sociale cohesie en het
activeren van vrouwen. Het is een aanmoedigende
setting om competenties in te zetten,
een cruciaal opstapje tussen gebrek aan
zelfvertrouwen en benutting van de eigen
mogelijkheden.
Monika heeft niet meer de kans gehad dat
potentieel verder te helpen ontsluiten. Ze
is gestorven aan kanker in haar baarmoeder
die eind 2008 werd ontdekt. Ondanks
een succesvolle operatie bleek rond haar
zestigste verjaardag, in mei 2009, dat er uitzaaiingen
waren in longen en lymfe. Sinds
die tijd hebben vele vriendinnen met grote
toewijding voor haar gezorgd. Zo had ze zelf
de zorgzaamheid om zich heen die ze altijd
zo heeft gepropageerd. Juist de laatste week
stond een vrouw uit een moedercentrum in
Munchen haar bij. Zo kon ze rustig thuis in
een liefdevolle omgeving sterven, en waren
de moedercentra tot het eind een deel van
haar leven.
Meer info: www.MonikaJaeckel.com.
‘Movements’ ‘Mother Center Movement’
<
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
19

Burgerinitiatieven
29e jrg. nr.224, lente 2010
Burgerschap is meer en meer een zaak van burgers zelf. In plaats
van een abstract begrip en een moreel appel wordt het langzamerhand
levende maatschappelijke realiteit. Burgers beantwoorden
de roep om eigen verantwoordelijkheid door – soms
aarzelend, soms vastberaden - het voortouw te nemen. Het organiserend
vermogen in de samenleving wint ontegenzeggelijk aan
kracht en kwaliteit.
Het burgerinitiatief is bezig aan een opmerkelijke
opmars. Sinds enige tijd is er het formele burgerinitiatief:
het recht van burgers om maatschappelijke
onderwerpen politiek te agenderen. Van
dit recht wordt in steeds ruimere mate gebruik
gemaakt. Maar er bestaan nog vele andere soorten
initiatieven van burgers, gestructureerd en
op lossere basis – veelal op lokaal niveau. Er is
een grote variëteit in thema’s en maatschappelijke
sferen waarop men zich richt – van ruimtelijke
ordening en buurtleven tot vrijetijdsbesteding
en – pakweg - zorgarrangementen. Soms wordt
overheidssubsidie ervaren als nuttig, soms is er
de wens om (financiële) onafhankelijkheid te
bewaren. Het komt zelfs al voor dat de overheid
bestuurlijke taken overdraagt aan burgers.
In de zelfopvatting van de overheid is onmiskenbaar
een kentering gaande. ‘Interactieve
beleidsvorming’ en ‘coproductie van beleid’ zijn
veelgebruikte mantra’s. Enige reserve is op zijn
plaats, maar cynisme is ongepast. Politici en ambtenaren
spreken steeds vaker de ambitie uit om
burgers op betekenisvolle wijze bij de vorming
en uitvoering van het beleid te betrekken. Er
lopen interessante experimenten, en er wordt
belangwekkende expertise opgedaan.
Sociale professionals vervullen steeds nadrukkelijker
een stimulerende rol bij het aanjagen en
vormgeven van burgerinitiatieven. Tegelijkertijd
voelen zij, en de instellingen waarin zij werkzaam
zijn, zich onwennig bij de uitoefening van deze
nieuwe taak. Wat wordt van hen verwacht: een
terughoudende en meebewegende of juist een
sturende en proactieve opstelling? Waar ligt hun
loyaliteit: bij de bewoners of ook bij andere actoren?
Wat voor vakmanschap is benodigd: faciliterende
en verbindende vaardigheden of juist ook
regisserende en analytische kwaliteiten?
In dit themagedeelte van MO/Samenlevingsopbouw
draait het om burgerinitiatieven. Welke
nieuwe ontwikkelingen tekenen zich af? Wat
zijn de kansen en bedreigingen? Wat voor soort
impulsen zijn geboden? Op de keper beschouwd
is dit thema ook een zoektocht naar nieuwe
vormen van professionaliteit. Het wordt almaar
duidelijker dat burgerschap en participatie enerzijds
en overheidstimulering en professionele
ondersteuning anderzijds niet tegenover elkaar
staan. Sterker nog: ze kunnen elkaar versterken.
Kernvraag is: hoe kunnen we het beste van deze
- tot nu toe voornamelijk gescheiden – werelden
met elkaar verbinden? <
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
21

Tekst: Frans van der Heijden en Henk Krijnen Foto: Rogier Veldman:
Interview
Geen brug te ver:
actieve burgers in
Burgerparticipatie is geen sterk punt in de ‘krachtwijken’.
Terwijl juist dáár de huizenhoge problemen om samenwerking
schreeuwen met politie en andere professionals. Hoe
krijg je bewoners van achterstandswijken actief? Energie
steken in meer onderling contact heeft weinig zin, concluderen
Nelleke Toenders en Bas van Stokkom in hun boek
'De sociale cohesie voorbij'. Wat wél werkt, is buurtidentificatie
en stimulerende steun van instituties. Een gesprek
over bridging vs bonding en burgerschap. Maar ook: wat is
de rol van het opbouwwerk?
Meteen maar de vraag die de titel van
het boek onmiddellijk oproept: hoezo
is sociale cohesie ‘passé’? Wat is er mis
met het versterken van de samenhang
in een buurt? Bas van Stokkom, socioloog
en onderzoeker: “Sociale cohesie
is en blijft natuurlijk van belang in deze
geïndividualiseerde samenleving, dat
vooropgesteld. Dus wij zijn er ook absoluut
niet tegen. Maar zoals het begrip
gebruikt wordt in stedelijk beleid, vaak
in verband met de ‘krachtwijken’ en het
optuigen ervan, dat is niet zinvol. Sociale
cohesie geeft al gauw de associatie met
het draperen van een warme deken over
zo’n wijk. Dat heeft iets van nostalgie, het
terugverlangen naar een knusse dorpsgemeenschap.
Maar zo’n warme deken is
er allang niet meer, en die schijn moet je
ook niet willen wekken.”
Bovendien is sociale cohesie een heel
onhandig begrip, stelt Van Stokkom:
“Het betekent alles en niks, iedereen
kan ermee jongleren en erin leggen wat
hij zelf goed acht. Dat leidt alleen maar
tot onduidelijkheid, werkbaar is het
niet. Dat geldt ook in de wetenschap. Er
zitten talloze aspecten onder, en elke
wetenschapper doet er weer iets anders
mee. De een meet via sociale cohesie
het vertrouwen, de ander identiteit, een
derde vooral het onderlinge contact, de
vierde leest er de sociale controle aan af,
en een vijfde de mate van burgerschap.
Enzovoort. Ga er maar aan staan.”
Zoeken naar bindmiddel
Niet adequaat, uit de tijd, verkeerde
suggesties wekkend… Waardoor heeft
het begrip sociale cohesie dan toch nog
zoveel aantrekkingskracht op beleidsmakers
en politici? Nelleke Toenders,
adviseur veiligheid en leefbaarheid: “Ik
kan me voorstellen dat wethouders en
raadsleden het graag in de mond nemen
omdat het eensgezindheid suggereert,
verwachtingen wekt van ‘allemaal
samen’. Want er ís nu eenmaal weinig
samenhang in veel achterstandswijken.
Uit angst voor voortgaande fragmentatie
is er de neiging om daar heel hard aan
sociale cohesie te werken, vermoed ik.”
Die angst is wijdverbreid, merkte Bas
van Stokkom toen hij laatst in het bijzijn
van minister Hirsch Ballin een verhaal
moest houden. De aanleiding: justitie wil
via een breed project de sociale cohesie
bevorderen. “Kun je nagaan: het zijn juristen
die zich daartoe geroepen voelen!
Blijkbaar bespeuren zij een tekort aan
samenhang in de samenleving en zijn
ze naarstig op zoek naar bindmiddelen.
Het recht kan hier kennelijk niet meer in
voorzien, dus slaat justitie haar vleugels
uit om de solidariteit te bevorderen…
Hirsch Ballin was zwaar teleurgesteld
door mijn verhaal, waarin ik het socialecohesiedenken
juist afkraakte. Van sociologen
had hij verwacht dat zij juist sterk
vóór zouden zijn.”
Het klinkt toch ook wel logisch? Je hebt
een probleem: verbrokkeling, en dat los
je op met het tegenovergestelde: meer
samenhang. Jazeker, beamen beide
auteurs. “Het zijn ook allemaal ‘bindende’
begrippen die beleidsmakers gebruiken:
lijmen, cohesie, samenvoegen, sociaal
cement aanbrengen… Hun bedoeling
is dat er tussen de diverse bevolkingsgroepen
meer samenhang ontstaat.
Maar dat blijkt − in termen van Putnam
− met bonding niet te werken, want dan
blijven mensen juist binnen de eigen
groep. Als je verdere etnische concentratie
wil tegengaan, zul je aan bridging
moeten werken. Dat wordt ook van links
tot rechts onderschreven. Desondanks
blíjven bestuurders en politici maar zeggen
dat contactleggen van groot belang
is, dat we ontmoetingsruimten moeten
creëren om dat te stimuleren.” Op zich is
er niets tegen ontmoetingen, benadrukt
Nelleke Toenders, “maar het moet niet
óm het ontmoeten zijn. En dat is nu vaak
wel het geval. Als je mensen bij elkaar
brengt om ze vooruit te helpen, vind ik
dat iets heel anders. Het gaat er niet om
hoevéél contacten je creëert, maar dat je
contacten kleur geeft. Ze moeten in het
teken staan van actiever burgerschap,
sociale stijging en fatsoenlijke omgangsvormen.”
Een taboe op sturen
Mondig en verantwoordelijk burgerschap.
Welwillend en respectvol omgaan
22 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

29e jrg. nr.224, lente 2010
Burgerinitiatieven
achterstandswijken
Nelleke Toenders en Bas van Stokkom
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
23

‘Buurtburgerschap creëer je alleen met
sterke ondersteuning professional’
met elkaar. Zelfcontrole en maatschappelijk
vooruit willen komen. Dat zijn de
drie waarden waar het volgens Toenders
en Van Stokkom bij bridging om draait.
Via overbruggende sociale contacten
− binnen scholen, bedrijven, winkels en
buurtorganisaties, tijdens vrijwilligerswerk
en in overleg met professionals
− kunnen kansarme bewoners zich die
‘stille culturele codes’ eigen maken. Dat
gebeurt echter nog heel weinig, ziet
Van Stokkom. “Ook bij het SCP, dat altijd
op die interculturele ontmoetingen zit
te hameren. Uit vrees normatief vooringenomen
te zijn, verzuimt men aan te
geven om welke kwaliteit van ontmoeting
het moet gaan. Je kunt jongeren bij
elkaar zetten rond muziek of sport, of
een kermis, maar dat doet op zich nog
niks. Het gaat erom hun perspectief te
verbreden, zodat ze vérder komen.”
De vraag dringt zich op waarom bridging
− als effectiever alternatief voor
bonding − zo moeilijk van de grond
komt. Is er meer professionaliteit nodig?
Ontbreekt het aan doorzettingsmacht?
Volgens Toenders staan veel professionals
voor een dilemma. Het is soms
nodig om éérst etnisch gebonden en
doelgroepgerichte activiteiten te organiseren,
voordat de stap naar maatschappelijke
participatie mogelijk is. “Dat geldt
bijvoorbeeld voor allochtone vrouwen,
die eerst gesterkt moeten worden in
hun identiteit en eigenwaarde. Maar
daardoor verzandt het vaak wel in van
die gescheiden clubjes en verdwijnt de
focus uit zicht. Zo van: ‘We moeten blij
zijn dat we ze gezellig bij elkaar hebben’.
De energie van professionals is al
gauw gericht op de organisatorische
rompslomp, in plaats van op de vraag:
‘Waaróm hebben we nu precies die
groep bij elkaar? Ook heerst er een
taboe dat je niet teveel mag sturen, dat
er méér uit de mensen zelf moet komen.
Dat is ook zo, maar die eigen kracht kun
je wel degelijk beïnvloeden.”
Het grootste probleem is dat interculturele
ontmoetingen niet aarden, zich
niet institutionaliseren, vult Van Stokkom
aan. “Men kan er blijkbaar geen vervolg
aan geven. Vandaar dat wij in ons boek
sterk pleiten voor een institutioneel perspectief.
Alleen met krachtige steun en
stimulansen van professionals voorzie
je bewoners van het nodige culturele
kapitaal en krijgen burgerinitiatieven
een kans.”
Omslag in denken en doen
Het opbouw- en welzijnswerk is in de
jaren negentig zo ongeveer weggesaneerd,
schrijven de auteurs in hun boek.
Is juist niet dáármee het benodigde professionele
institutionele kader weggevallen?
“Nou, een deel is teruggekomen in
de vorm van frontlijnwerk, de opbouwwerker
loopt niet meer voorop”, constateert
Bas van Stokkom. “Het is ook veel
meer de veiligheidskwestie die de toon
zet, er is meer nadruk op repressie. Dat
is in het verleden ook een fout geweest
van het opbouw- en welzijnswerk,
dat ze zich helemaal afgesloten hebben
van de handhavende kant, dingen
gewoon lieten gebeuren. Nu zie je vaak
weer het omgekeerde: de roep om een
harde aanpak. Overigens is dat hardere
frontlijnwerk soms ook nodig, zoals in
Rotterdam.” Nelleke Toenders: “Waar al
heel lang dingen hebben kunnen gebeuren,
moet eerst flink aangepakt worden
op veiligheidsgebied om opbouwend
vérder te kunnen.”
Opbouwwerkers zouden een shift moeten
maken in denken en doen − qua
professionaliteit, institutionele verankering
én inhoudelijk, is beider boodschap.
Maar zitten ook de ‘klassieke’ opbouwwerkers
niet te zeer in het sociale cohesie
denken gevangen om die omslag te
kunnen maken? “Gevangen is wat zwaar
uitgedrukt, maar het is wel een basisintuïtie”,
meent Van Stokkom. “Professionals
die wij interviewden, konden maar weinig
met onze bevinding dat contacten
er niet toe doen. Het is volgens hen juist
wél belangrijk dat buren bij elkaar binnenlopen
en overleggen. Trouwens, ook
wijkagenten denken dat die contacten
goed zijn, voor de sociale controle. Maar
wij zeggen: dat staat helemaal los van
goed burgerschap. Het kan zelfs averechtse
gevolgen hebben: dat buren
elkaar aanpraten dat de angst de pan
uitrijst in de wijk, dat de gemeente niet
deugt, dat je alleen echt wijzer wordt
van illegale straathandel, enzovoort.”
Overigens ziet de socioloog genoemde
omslag in het opbouwwerk er nog wel
komen, ‘maar niet vanzelf’.
Vliegende brigade?
Alleen met een sterke ondersteuning
door professionals creëer je echte buurtsamenhang,
luidt de boodschap in De
sociale cohesie voorbij. Al spreekt Van
Stokkom zelf liever van het bevorderen
van ‘buurtburgerschap’: “Dat mensen
oog krijgen voor de publieke zaak, voor
problemen die voor de héle buurt spelen.
Professionals kunnen daarin een
grote rol spelen.” Daarvoor moeten zij
echter eerst allerlei elementaire zaken
op orde brengen, benadrukt hij. “Om die
negatieve spiraal, dat wantrouwen, het
ongeloof dat de wijk toekomst heeft, om
die omslag te bewerken heb je in eerste
instantie professionals nodig die mensen
aanspreken.” Een voorwaarde is wel dat
ze bekend zijn en zélf ook aanspreekbaar
voor de bewoners, vult Toenders aan.
“Dus dat ze structureel aanwezig zijn.
Niet zo’n vliegende brigade die ineens
de wijk binnenstormt en even later weer
wegfladdert, want dan keren bewoners
zich juist af.”
Volgens haar is het de omgekeerde
wereld: burgers mogen nu meedoen
met de instituties, in plaats van dat de
instituties juist de burgers ondersteunen
in wat ze nodig hebben in hun buurt.
Geen goede manier om het participerend
burgerschap in achterstandswijken
te versterken, menen Van Stokkom en
Toenders. Zij staan een vast buurtoverleg
voor − zoals sinds 1993 in Chicago
bestaat − waar duurzaam aan een wijkagenda
gewerkt wordt. Waar burgers
bijvoorbeeld samen met de politie prioriteiten
stellen: wat wordt met voorrang
aangepakt in de wijk? “Bij zo’n structureel
overleg is iedereen welkom. Uiteraard
krijg je dan de teleurgestelde wijkbewoners
langs die vol onvrede zitten. Die
komen een paar keer hun gal spuien,
maar zijn niet te porren voor een constructieve
aanpak. Maar zo’n overleg trekt
ook mensen aan met een andere visie:
24 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

die gelóven in de buurt, zich actief voor
verbetering inzetten, problemen willen
oplossen. En díe mensen ga je als professionals
ondersteunen.”
Ofwel: richt de aandacht op een kleine
groep actieve buurtbewoners. Deze aanbeveling
blijkt, voorgelegd aan opbouwwerkers,
een eye-opener voor hen te
zijn… Nelleke Toenders: “Op zich gaat
het om grote open bijeenkomsten waar
iedereen uitgenodigd wordt om z’n zegje
te doen. Maar men is niet verplicht om
elke maand mee te doen in dat vergadercircuit.
Dan blijven veel mensen weg.
Terwijl ze best bereid zijn om geregeld te
komen vertellen hoe ze de wijk beleven,
te horen wat die professionals en actieve
bewoners nu gedaan hebben en hoe ze
vorderen − zeker als het om een vaste
groep professionals gaat. Dan zul je zien
dat zo’n groep gaat groeien.”
Onpartijdige professional
In dit model hebben professionals de
eindverantwoordelijkheid, en brengen
burgers hun ervaringsdeskundigheid en
ideeën in om gezamenlijk de problemen
op te lossen. Maar naast deze gereguleerde
burgerparticipatie moet er ook ruimte
zijn voor meer informele werkwijzen,
vindt Toenders: “Ga als opbouwwerker
eens bij een groepje bewoners staan
en praat over wat er leeft in de buurt,
haal daar de dingen uit die belangrijk
zijn, neem dat mee en koppel het terug.
Nostalgie? Nee hoor, maar het wordt nu
allemaal zo ingewikkeld gemaakt, alles
moet in vergaderingen en overlegsituaties...
Ik kom zoveel opbouwwerkers
tegen die niet de straat op willen, of
durven.”
Kennelijk is er iets van de vanzelfsprekende
professionaliteit verdwenen, dat je
gewoon met mensen in gesprek gaat en
zelf aanspreekbaar bent? Van Stokkom:
“Als professional moet je je niet teveel
door de vraag laten sturen, maar je ook
niet als een bureaucratische beambte
gedragen. Een opbouwwerker behoort
een onafhankelijke publieke professional
te zijn die vooral op straat te vinden is
en vooral ook zijn eigen beroepsgroep
trouw blijft.” Maar dat is wel moeilijk
voor hen, werpt Toenders tegen. “Als je
ziet hoe opbouwwerkers gefinancierd
worden, op producten afgerekend...
Steeds vaker worden ze betaald door
de woningbouwvereniging, moeten
gewoon dat doen wat de corporaties
willen. Een zelfstandige positie is al helemaal
niet meer im Frage.” Maar ook de
beroepsgroep zelf heeft bijgedragen aan
dat ‘onteigeningsproces’, benadrukt Van
Stokkom. “Ze hebben de problemen rond
veiligheid en leefbaarheid onderschat,
het belang miskend van orde en rust in
de wijk. In die zogenaamde prachtwijken
is een enorme inhaalslag nodig, vooral
om continuïteit in het alledaagse leven te
krijgen. Zorgen dat kinderen naar school
gaan, verloedering op straat tegengaan,
voorzieningen proberen open te houden
− en te behouden. Daar ligt een gigantische
taak.”
Opbouwwerkers hebben te weinig een
onpartijdige publieke rol op zich genomen,
vindt ook Toenders. “Wat ik vaak
heb horen zeggen: ‘Als ik samenwerk met
de politie, verlies ik het vertrouwen van
de bewoners’. Of van jongeren. Hierdoor
gaan ze teveel mee in hun belang. Zie je
bijvoorbeeld gestolen spullen in een huis,
dan moet je daarover een stevig gesprek
durven beginnen.”
Moeite met de grens
Hebben opbouwwerkers eigenlijk nooit
echt een professioneel ethos ontwikkeld?
Bas van Stokkom: “In de beroepsgroep
is lang gedacht dat het slecht is
om mensen iets op te dringen. Terwijl
het publieke ambt nu juist vereist dat
jij mensen overtuigt van de waarde van
burgerschap, van gezond leven, van vooruitkijken
en vooruitkomen. Daar moet
je niet van afwijken maar juist, tegen de
stroom in, in achterstandswijken uitdragen.”
Nelleke Toenders: “Ik denk dat veel
opbouwwerkers het ook wel als hun
taak zien om mensen te ondersteunen
richting werk, scholing, kinderopvang,
enzovoort. Maar ze hebben moeite met
‘Het ontbreekt welzijnsinstellingen
aan visie en leiderschap’
29e jrg. nr.224, lente 2010
Burgerinitiatieven
de grens trekken: tot hier ga ik met u
mee, en niet verder. Er is onzekerheid:
wat zijn onze algemene normen? Men is
er niet van overtuigd dat men een eigen
beroepsethos heeft. Er is weinig behoefte
om je als opbouwwerker te laten gelden,
normen voor te staan die door de
beroepsgroep onderschreven worden.”
Zouden opbouwwerkers niet beter
ondersteund moeten worden door de
welzijnsinstellingen? Vereisen de van hen
verwachte taken en taakopvatting niet
ook dat ze daarvoor de ruimte, de vrijheid
en het vertrouwen krijgen? “Ja, het
besef moet doordringen dat de huidige
manier van werken strijdig is met wat
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
25

Het boek en de
auteurs
Aan de basis van De sociale cohesie
voorbij. Actieve burgers in achterstandswijken
ligt een onderzoek in
opdracht van de Politieacademie.
De centrale vraag waarop Bas
van Stokkom en Nelleke Toenders
een antwoord moesten vinden
was: hoe is de samenwerking tussen
politie en bewoners in probleemwijken
te bevorderen? Het
onderzoek bestond uit twee delen.
Een literatuurstudie over bewonersparticipatie
in achterstandsbuurten
en de rol van de politie
en andere professionals daarin. En
een aanvullend kwalitatief onderzoek:
interviews en gesprekken
met bewoners en professionals
over hun concrete ervaringen en
meningen.
Bas van Stokkom is socioloog en
onderzoeker aan het Centrum
voor Ethiek van de Radboud
Universiteit te Nijmegen en de
afdeling Bestuurskunde van de
Vrije Universiteit te Amsterdam.
Nelleke Toenders is coach en adviseur
op het gebied van veiligheid
en leefbaarheid bij het bureau
House of Balance in Utrecht en
werkt met multidisciplinaire teams
aan buurtontwikkeling.
Het boek is bedoeld voor alle partijen
die verantwoordelijk zijn voor
het reilen en zeilen in de publieke
ruimte, zowel lokaal als centraal.
Managers, professionals, en zeker
ook politici.
Pallas Publications − Amsterdam
University Press, 2010;
ISBN 978 90 8555 018 1
opbouwwerkers behóren te doen. De
welzijnsorganisatie koopt nu voor het
opbouwwerk uren in bij de gemeente.
Die wil vooráf horen wat ze willen gaan
doen in die wijk. Dat staat dus haaks op
wat wíj voorstaan: werken vanuit wat er
in de wijk gaande is.”
“Bij welzijnsinstellingen ontbreekt het
aan visie en leiderschap”, stelt Nelleke
Toenders onomwonden. “Op bestuurlijk
strategisch niveau zijn er nauwelijks
Aanbevelingen
in het kort
Ontwikkel ‘buurttrots’. Activisme
wordt bevorderd door binding
met de buurt en een gedeelde
perceptie van de kwaliteit ervan.
Appelleer daarom met regelmaat
aan een aantrekkelijke toekomstige
imagined community en
wérk hier ook aan.
Maak buurtinstituties sterker. De
overdracht van normen verloopt
soepeler in institutioneel verband.
Bewoners, vrijwilligers in
het bijzonder, krijgen er rugdekking
en afspraken over normen
kunnen er kracht worden bijgezet.
Selecteer daadkrachtige professionals.
Zij kunnen burgers stimuleren
om zelf bij te dragen aan
een leefbare buurt, maar hebben
wel een mandaat nodig: hun
organisaties verplichten zich tot
samenwerking en het nakomen
van afspraken.
Voer een vaste overlegstructuur
met bewoners in. Een kleine
groep actieve bewoners geeft
hier aan welke problemen een
aanpak verdienen, dragen waar
mogelijk zelf bij én fungeren als
‘brug’ voor minder bereikbare
buurtgenoten.
Richt je op een kleine groep van
activisten. Ondersteun de inzet
van bewoners die ongeacht
de ‘sociale cohesie’ van de wijk
willen participeren. Succesvolle
coproductie valt of staat met het
rekruteren van deze inspirerende
doeners.
mensen met een duidelijke kijk op het
geheel, behalve dan beheersmatig.
Alleen dat al werkt tegen. Vervolgens is er
het middenkader, dat de leefwereld van
professionals en bewoners zou moeten
vertalen naar de systeemwereld. Maar
dat kunnen ze helemaal niet. Ze worden
immers alleen maar op beheersmatige
dingen aangesproken, niet vanuit een
echte visie. Dus daar zit een bottleneck.”
Wat er moet gebeuren om dat te veranderen?
“De ministers gaan honderd
dagen de buurt in. Ik zou zeggen: waarom
gaat het welzijnswerk niet de buurt
in en legt het oor daar te luisteren? Het is
toch van de zotte dat ministers dat moeten
doen? Het is een taak voor het welzijn,
maar ook voor de politie: vertolken
wat ze tegenkomen in buurten en wat er
anders moet. En: ervoor zorgen dat dit op
strategisch niveau ook bekend is, geïllustreerd
met beeldende verhalen. Er moet
een visie op tafel komen: wat zíen we en
wat betekent dat voor onze organisatie?”
Aantrekkelijk toekomstbeeld
Nog even terug naar de vraag: hoe activeer
je burgers in achterstandswijken?
Minstens zo belangrijk als institutionele
ondersteuning is identificatie met
de buurt. Uit alle onderzoeken blijkt
dat binding, in de betekenis van zich
thuis voelen, ervoor zorgt dat mensen
in beweging komen, betoogt Bas van
Stokkom. “En je thuis voelen met een
positief toekomstbeeld is nóg doorslaggevender.
Het geloof dat problemen
overwonnen kunnen worden en de buurt
er wel degelijk aantrekkelijk kan uitzien
− dat hebben mensen nodig. Ik zeg niet
dat die imagined community het ei van
Columbus is, maar de eenduidige onderzoeksresultaten
wijzen er wel op dat het
heel wat meer zoden aan de dijk zet dan
terugkijken op hoe het was, en daar nostalgische
gevoelens aan ontlenen.”
Ligt hier ook een taak voor opbouwwerkers?
Professionals die een toekomstvisie
mee ontwikkelen op de inhoudelijke
vormgeving van de wijk, dat vindt Van
Stokkom te ver gaan. “Dat moet uit
mensen zelf komen. Professionals heb je
vooral nodig om de wijk schoon en heel
te houden, problemen te verhelpen, een
negatieve spiraal te doorbreken.” Maar
hij ziet wel, net als zijn collega-auteur,
opbouwwerkers meedenken over de
richting die bewoners uitwillen met de
buurt, wat belangrijk voor hen is om
zich er thuis te voelen. En dan gaat het
niet om een spontaan proces via allerlei
omweggetjes, benadrukt Toenders,
“maar om een continu gesprek: wat willen
we met onze wijk en hoe werken we
daaraan? En dát moet in die structurele
buurtbijeenkomsten gebeuren.”
<
26 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

Tekst: Marco van der Land en Mariska van der Sluis-van Meijeren Foto: Redmar Kruithof
Sinds de tweede helft van de jaren
negentig geniet de ‘actieve burger’ weer
een toenemende belangstelling uit
wetenschap en praktijk. Onderzoek richt
zich bijvoorbeeld op de speciale competenties
van actieve burgers 1 die zijn
vervat in termen als de ‘everyday maker’
-alledaagse doener- en ‘everyday fixer’.
(De ‘everyday maker‘, is een doener pur
sang. Iemand die bereid is ‘de kar te trek-
29e jrg. nr.224, lente 2010
ken’. Op deze ‘everyday maker’ introduceerden
Hendriks en Tops een variatie:
de ‘everyday fixer, burgers die belangen,
agenda’s en actoren weten te verbinden,
red.) Vreemd genoeg is er echter weinig
aandacht besteed aan de manier waarop
datgene wat die actieve burgers initiëren,
zich verder ontwikkelt. En hoe de burger
daarbij door sociale professionals kan
worden geholpen. Een meer recente
Rol sociale professional:
Bescheiden maar alert
Actieve burgers
hebben behoefte
aan flexibele en
sensitieve sociale
professionals die
zich als een kameleon
aanpassen
aan wat de burger
nodig heeft, maar
waar nodig ook
weten te handelen.
Dat blijkt uit het
onderzoek Inspelen
op initiatief:
actieve burgers en
sociale professionals
in de buurt.
Burgerinitiatieven
Said Archahboun, van Stichting Archabab in Den Haag, die activiteiten organiseert in de wijk Vrederust.
studie naar spontane burgerinitiatieven
van Hurenkamp et. al. richtte zich vooral
op motieven en ervaringen van burgers
met particuliere initiatieven. Een andere
relevante studie van Van Veenen concludeerde
dat de opbouwwerker voldoende
speelruimte moet krijgen om in de wijk
een bindende en verbindende rol te kunnen
spelen tussen bewoners, maar ging
niet in op de vraag hoe daarbij precies
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
27

ij bewonersinitiatieven zou moeten
worden aangehaakt. De aandacht gaat in
de praktijk van het opbouwwerk immers
primair uit naar samenlevingsopbouw en
minder naar het benutten van activiteiten
die burgers zelf ondernemen.
In het onderzoek ‘Inspelen op initiatief:
actieve burgers en sociale professionals
in de buurt’ is geprobeerd een beeld
te krijgen van succesvolle uitingen van
actief burgerschap. Daarbij is vooral
gekeken naar de manier waarop burgers
en sociale professionals op elkaar zijn
betrokken. Welke rol speelt het sociale
netwerk rondom initiatiefnemers en
welke rol vervullen sociale professionals?
Het ging in dit onderzoek om vormen
van actief burgerschap die in de media
niet veel aandacht krijgen, juist omdat de
burger geen (directe) aanspraak maakt
op sociale professionals. Het onderzoek
heeft geleid tot gegroeid inzicht in
werkzame en niet-werkzame factoren in
vormen van actief burgerschap, zowel bij
initiatiefnemers en sociale professionals
als in de lokale context waarin het initiatief
is bestudeerd.
Lokale verbindingen
In het onderzoek zijn zeven buurtinitiatieven
in de regio Den Haag bestudeerd,
waarvan zes in een Haagse stadswijk. De
initiatieven zijn onlosmakelijk verbonden
met de lokale context. Op wijkniveau
Buurtkrant Het Bruggetje
Christine Scheurkogel is een van de oprichters van buurtkrant Het
Bruggetje, bedoeld voor inwoners van Schilderswijk-West. Scheurkogel
woont sinds drie jaar in de Haagse Schilderswijk. Ze werkte in het verleden
als koster, landelijk coördinator van een vrouwenvereniging en docente
techniek en is op dit moment parttime actief als lerares godsdienst en
levensbeschouwing op verschillende openbare basisscholen in Den Haag.
Daarnaast is de 57-jarige docente actief in het vrijwilligerswerk. De krant
kreeg de naam ‘Het Bruggetje’, omdat de uitgave een brug wil slaan tussen
alle verschillende mensen, groepen en organisaties die de buurt bevolken.
De eerste uitgave van de krant zag in november 2007 het licht. De
krant verschijnt vier tot vijfmaal per jaar in een oplage van tweeduizend
stuks en beslaat acht pagina’s (twee dubbelgevouwen en geniet A3), in
full colour. Het idee om de buurtkrant op te richten is ontstaan omdat
de initiatiefnemers zich zorgen maakten over de bouw van een nieuwe
middelbare school in hun wijk. Er was echter geen medium dat in de informatie
voorzag die bewoners wensten. Met de buurtkrant informeren de
redactieleden buurtbewoners over de ontwikkelingen rondom de nieuwe
school en andere activiteiten en gebeurtenissen die in Schilderswijk West
plaatsvinden. Het Bruggetje bevat naast algemene artikelen en foto’s uit
Schilderswijk West ook informatie over scholen, een column over de wijk
en een lijst van belangrijke telefoonnummers. Vrijwilligers bezorgen de
krant huis aan huis. De redactie bestaat uit een wisselend aantal leden,
maar heeft een vaste kern van zes mensen.
spelen factoren als aanwezige verenigingen,
buurthuizen en welzijnsorganisaties,
en niet in het minst de bevolkingssamenstelling,
een rol in zowel het ontstaan als
het succes van een initiatief. Zo beschrijft
initiatiefnemer Christine Scheurkogel
van buurtkrant het Bruggetje uit de
Schilderswijk hoe moeilijk het is om een
redactie samen te stellen die recht doet
aan de diversiteit aan culturen die de
wijk rijk is. Zij omschrijft de Schilderswijk
als ‘los zand’ en ziet een taak weggelegd
voor sociale professionals om bruggen
te slaan tussen verschillende groepen
bewoners. Zij vindt de communicatie
tussen welzijnsorganisaties en bewoners
in de wijk van groot belang en
mist voldoende aanspreekpunten van
organisaties. Voor het succes van haar initiatief
zijn juist de formele en informele
sociale netwerken in buurt en stad van
groot belang. Vooral ad hoc verleende
steun vanuit het formele netwerk (politie,
welzijnsorganisaties, woningbouwcorporaties)
blijkt belangrijk. Buurtkrant
het Bruggetje kan door ondersteuning
van de Haagse gemeenteraad wellicht
uitgroeien tot een weekblad. Het voordeel
van verbindingen met een ad hoc
karakter is dat er niet met nieuwe verantwoordingsstructuren
hoeft te worden
gewerkt, zoals wanneer er financiële
steun van de gemeente wordt gevraagd.
De geselecteerde zeven casussen richten
zich vooral op wijken met een grote etnische
diversiteit. De initiatiefnemers hebben
vrijwel allemaal de wens om mensen
van verschillende etnische afkomst in
hun activiteiten te betrekken. Maar vaak
lukt dit hen niet goed. Het Bruggetje
heeft grote moeite om allochtonen in de
redactie van de krant te krijgen. De sociale
professional kan vooral op het vlak
van de contacten tussen allochtonen en
autochtonen een grotere rol spelen. Die
kwaliteit van activeren door te verbinden
vormde overigens ook de eerste aanbeveling
in het MOVISIE-rapport ‘Welzijn
versterkt burgerschap’ (Uyterlinde et al.
2007:53). Daar werd bij aangetekend dat
er ook oog diende te zijn voor de vrijblijvende
en ‘lichte’ burgerinitiatieven. De
initiatiefnemers uit dit onderzoek bevestigen
deze conclusie eens te meer.
Bescheiden, maar alert
Tegelijkertijd blijkt dat de sociale professional
zich een bescheiden rol moet aanmeten
in de ondersteuning van actieve
burgers. De actieve initiatiefnemers van
het Bruggetje hebben veel baat gehad
bij de rake, niet overvleugelende professionele
ondersteuning die is geboden.
Daarbij ging het om de werving van
nieuwe actieve bewoners, het leggen van
contacten met beleidsmakers en betrokken
organisaties uit de wijk en ondersteuning
bij het leggen van contacten
28 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

tussen verschillende allochtone groepen
uit de wijk. Het gaat hierbij dus deels om
steun bij het aanhaken van een initiatief
bij de formele sfeer, en om het leggen
van informele contacten. De opbouwwerker
kon haar netwerk van organisaties
aanspreken en regelde zo ondermeer
een garantstelling (voor als er te weinig
advertentiegelden binnen mochten
komen). Ook vond ze een drukker en
bracht ze de vrijwilligers samen in een
redactievergadering. Zij heeft dus voor
structuur gezorgd. Nu deze structuur
staat, laat ze het werk aan de vrijwilligers
over. Van Veenen (2004: 182) spreekt in
dit verband over de bindende en de verbindende
rol die de sociale professional
in combinatie moet vervullen.
De sociale professional moet daarnaast
pro-actief en flexibel zijn. Bij een proactieve
houding van de sociale professionals
-of, zoals Uytermark en Duyvendak
stellen, bij ‘assertief sociaal beleid’- kijkt
de sociale professional samen met de
burger welke interventie het initiatief
het best ondersteunt. Dit wil niet zeggen
dat een sociale professional zijn
kennis en kunde aan de actieve burger
oplegt of het project over moet nemen
- assertief sociaal beleid moet het paradoxaal
genoeg hebben van behoedzame
maatregelen. Buurtkrant het Bruggetje
heeft in het prille begin veel baat gehad
bij zo’n pro-actieve houding van de
betrokken sociale professional. Die had
als taak om activiteiten van bewoners
in een nieuwe ontmoetingsruimte in de
buurt (buurtkamer) te coördineren. Op
deze plek is het idee voor de buurtkrant
ontstaan. De sociale professional besloot
de bewoners te helpen en legde verdere
contacten. Deze taak behoorde niet tot
haar officiële taakomschrijving, maar zij
kreeg daarvoor wel tijd.
29e jrg. nr.224, lente 2010
Ondersteuning
Het onderzoek laat burgers zien die,
ondanks de complexiteit en onzekerheid
van het dagelijks leven in stadswijken, er
goed in slagen om succesvolle projecten
van de grond te tillen die op de een of
andere manier bijdragen aan de leefbaarheid
van hun dagelijkse woonomgeving.
Zij zijn sociaal vaardig, geven niet gemakkelijk
op en zijn flexibel in hun koers: zij
passen desnoods hun doelstellingen aan
als er barrières opduiken. Die bewoners
kenmerken zich bovendien door een
grote bevlogenheid en betrokkenheid. Zij
slagen er in hun initiatieven in te bedden
in formele en informele lokale sociale
netwerken, waardoor de kans van slagen
toeneemt. Zij weten bovendien uit de
greep van de bureaucratie te blijven en
zich verre te houden van de ingewikkelde
verantwoordingsstructuren die met
het ontvangen van subsidies gepaard
kunnen gaan. De initiatiefnemers lijken
een soort superburgers die door verschillende
instanties worden geprezen om
hun daadkracht.
De burgers zelf geven echter aan wel
degelijk behoefte te hebben aan ondersteuning
door een professional. Iemand
die zich als een kameleon kan aanpassen
aan wat de actieve burger drijft of nodig
heeft, die flexibel en sensitief is, maar ook
handelt als er niet reactief, maar actief en
assertief moet worden opgetreden. Die
assertiviteit is vaak nodig om initiatieven
los te trekken, maar bijvoorbeeld ook als
de voortgang van een initiatief in gevaar
komt omdat de inzet van een of meer
individuen wegvalt of omdat er andere
problemen opduiken. De flexibiliteit en
de assertieve houding van een sociale
professional kunnen worden bemoeilijkt
als de professional te sterk opereert
vanuit de strakke kaders van een sociaal
programma.
Burgerinitiatieven
Assertief sociaal beleid moet het paradoxaal genoeg
hebben van behoedzame maatregelen
‘Inspelen op initiatief. Actieve burgers
en sociale professionals in de buurt’ is te
verkrijgen bij MOVISIE. ISBN: 978-90-8869-
043-3
Het onderzoek maakte deel uit van het
MOVISIE-onderzoeksprogramma ‘Effectieve
interventies’ en is uitgevoerd door de
Technische Universiteit Delft.
De auteurs zijn verbonden aan het onderzoeksinstituut
OTB, Technische Universiteit
Delft
1) Onder andere Bang & Sørensen (1999), Bang
(2005) en Hendriks & Tops (2005)
Literatuur
Bang, H. (2005). Among everyday makers and expert
citizens. In J. Newman (red.) Remaking governance:
peoples, politics and the public sphere. Bristol: Policy
Press, pp. 159-179.
Bang, H.P. & E. Sørensen (2001). The Everyday Maker:
building political rather than social capital, In Dekker,
P. & E.M. Uslaner (red.) Social capital and participation
in Everyday life, London and New York: Routledge/
ECPR.
Hendriks, F. & P.W. Tops (2005). Everyday Fixers as
local heroes: a case study of vital interaction in urban
governance, Local government studies, 2005, 31, 4,
pp. 475-490.
Hurenkamp et. al. (2006) Wat burgers bezielt
Uitermark, J. & J. W. Duyvendak (2006). Ruimte maken
voor straatburgerschap. Mensen maken de stad als
assertief sociaal beleid. Rotterdam: Projectgroep
Sociale Integratie, Gemeente Rotterdam.
Uyterlinde, M., K. Neefjes & R. Engbersen (2007).
Welzijn versterkt burgerschap. Utrecht: MOVISIE.
Veenen, A. van (2004). Op het scherp van de snede.
Samenlevingsopbouw in buurten-in-verandering.
Den Haag: Dr Gradus Hendrik Stichting.
<
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
29

Tekst: Catrinus Egas Foto: Bart Versteeg
Adviesraden verdienen opbo
De Wmo-adviesraden zijn tevreden, maar het kan zoveel
beter. Te vaak nog blijven de raden steken in formele beleidsondersteuning.
Beter zou het zijn als ze teruggaan naar hun
kern en hun specifieke kwaliteit als ervaringsdeskundigen
inzetten. Ook het opbouwwerk kan een bijdrage leveren om
de raden weer ‘van burger en cliënt’ te maken.
Uit diverse onderzoeken blijkt dat Wmoadviesraden
tamelijk tevreden zijn.
Toch is enige argwaan op zijn plaats. De
waarde van tevredenheidsonderzoeken
is over het algemeen betrekkelijk gering
omdat onduidelijk is wat je precies meet.
Minimaal zal duidelijk de context van
de tevredenheid moeten worden weergegeven.
Bovendien zijn adviesraden
gepositioneerd in het gemeentelijke
besluitvormingsproces en hebben ze
een hoog formeel karakter. De agenda
wordt overwegend bepaald door de
ambtelijke dienst, er wordt geadviseerd
over beleidsvoornemens en – in mindere
mate – bestaande uitvoering. De context
wordt verder vooral bepaald door het
verwachtingspatroon. Veel adviesraden
zijn tevreden als hun adviezen worden
meegenomen bij de behandeling van de
beleidsvoorstellen en als de overleggen
tussen de adviesraad en de gemeente
serieus verlopen.
Een andere reden om argwanend te zijn,
is dat adviesraden en hun leden vaak
belang hechten aan de status die eraan
verbonden is. Als je serieus wordt genomen
door bestuurders en je adviezen bij
de raadsstukken worden gevoegd, ben
je kennelijk belangrijk. De vraag blijft of
een adviesraad daarmee ook potten kan
breken.
Ambtenaren en bestuurders zijn vaak
tevreden over de adviesraad omdat
zij met de adviezen voldoen aan de
verplichtingen en het op die manier
mogelijk maken dat beleidsvoorstellen
in behandeling worden genomen. Ik doe
al jaren onderzoek naar het functione-
ren van lokale advies- en cliëntenraden.
Meestal wordt geklaagd over de korte
termijn waarbinnen deze raden advies
moeten leveren, en dat men daarvoor
dikke en ingewikkelde ambtelijke stukken
moet doorworstelen. Je kunt je dus
afvragen wat dat betekent voor de kwaliteit
en daarmee de waarde van dergelijke
advisering. De kans dat het blijft steken
bij een formeel en ritueel dansje is groot.
Ervaringsdeskundigen
Dit betekent echter niet de dood van de
cliënten- en burgerinspraak. En laat duidelijk
zijn dat ik hiermee niet de adviesraden
en hun leden wil diskwalificeren,
en ook niet de goede intentie waarmee
alle betrokkenen zich inzetten. Natuurlijk
herbergen deze raden veel kwaliteit en
worden resultaten geboekt in de zin van
bijstelling van beleid en uitvoering. Ik
constateer echter dat deze burger- en
cliëntenbetrokkenheid vaak blijft steken
in een eendimensionale vorm, die van de
formele beleidsadvisering. En zelfs dat
kan een stuk beter. Nu worden adviesraden
en hun leden vooral ingezet als
onbezoldigde ambtenaren. Zij mogen
de ambtelijke beleidsstukken doorspitten
en becommentariëren. De eerder
genoemde kwaliteit van adviesraden en
hun leden kan effectiever worden ingezet
als zij worden aangesproken op hun
specifieke kwaliteit en op het perspectief
dat zij vertegenwoordigen. Hun specifieke
kwaliteit zit hem vooral in het feit
dat zij ‘ervaringsdeskundigen’ zijn. Het is
dus effectiever om ze te horen over hun
ervaringen, deinzichten die ze daarmee
hebben opgedaan en de wensen die zij
koesteren.
Hoewel in de meeste gevallen belangrijke
doelgroepen vertegenwoordigd zijn,
geldt dat toch niet voor alle denkbare
doelgroepen. De werkingssfeer van de
Wmo is immers zeer breed waardoor volledige
representatie van alle doelgroepen
een illusie is. Zelfs doelgroepen die wel
vertegenwoordigd zijn, worden beperkt
gerepresenteerd. Ouderen, bijvoorbeeld,
heb je in alle soorten en maten, in zeer
uiteenlopende omstandigheden en dus
met zeer uiteenlopende behoeften en
mogelijkheden. Datzelfde geldt voor
chronisch zieken en gehandicapten, mantelzorgers,
vrijwilligers, enzovoorts. De
representatie in de adviesraad moet dus
niet het doel zijn, wel goede communicatie
met zoveel mogelijk doelgroepen en
subdoelgroepen.
Het belang van een adviesraad is dat er
sprake is van een geformaliseerde consultatie-
en adviesfunctie waaraan rechten
en faciliteiten zijn opgehangen. Het
functioneren van een adviesraad ontslaat
de gemeente en de uitvoerende dienstverleners
niet van de plicht zich op een
goede manier te verstaan met burgers en
cliënten. Tegelijk echter zal ook de adviesraad
gefaciliteerd moeten worden om
praktijksignalen, wensen en ideeën op te
halen bij burgers en cliënten. Goed gefaciliteerd
is een adviesraad dan in staat
om deze ‘input’ te wegen en om te zetten
in inzichten en adviezen voor beleidsvorming
en beleidsuitvoering. De grootste
valkuil van en voor cliënten- en adviesraden
is wel dat de aandacht vooral uitgaat
naar advisering in het besluitvormingstraject.
Met een goede verzorging van
inhoudelijke input zal een adviesraad
beter in staat zijn het accent vooral te
leggen bij het proces van beleidsontwikkeling
en beleidsevaluatie. Dat is niet
alleen een veel natuurlijker positie, het
is ook veel effectiever. Een adviesraad
kan zo een brug helpen slaan tussen
beleidsmakers en burgers/cliënten. En
voor alle duidelijkheid, de invloed op het
30 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

uwwerkondersteuning
beleid zal daarmee ook toenemen. Een
adviesraad die in veel te korte tijd mag
adviseren over een ambtelijk beleidsstuk
in de eindfase van de besluitvorming, is
per definitie veroordeeld tot marginale
invloed. Een adviesraad die aan de voorkant
van het proces betrokken wordt is
‘partner’ in de beleidsvorming!
Perspectief
Wezenlijk voor de rol van deze adviesraden
is het perspectief van waaruit ze
adviseren. Een grote valkuil voor cliënten-
en adviesraden is echter dat zij ‘bij
de bestuurder op schoot gaan zitten’. Dat
wil zeggen dat door de vragen van de
bestuurder en de ambtelijke dienst als
vertrekpunt te nemen, de adviesraad al
heel snel het perspectief van de bestuurder
gaat kiezen. Ik heb al vaak meegemaakt
dat leden van zo’n raad het beleid
en de beleidsmakers gaan verdedigen
tegenover cliënten/burgers. Maar de
opdracht van deze raden is nu juist dat zij
het perspectief van cliënten en burgers
vertegenwoordigen. En dat raakt aan een
wezenskenmerk van de Wmo als participatiewet.
Waar overheden en dienstverleners
geneigd zijn burgers te beschouwen
en te behandelen als vragende partij, zou
de adviesraad het vertrekpunt moeten
kiezen in het feit dat burgers niet alleen
maar vragers zijn, maar minstens zozeer
‘participanten’ en ‘producenten’ van zorg
29e jrg. nr.224, lente 2010
en andere dienstverlening. Iemand die
thuiszorg aanvraagt doet dat om een
tekort in de eigen huishouding aan te
vullen. De rest doet men immers zelf en
wordt men ook geacht te doen vanuit de
Wmo. Thuiszorgverleners behoren zich
daarom bescheiden en dienstverlenend
op te stellen in plaats van de boel over te
nemen. Hetzelfde geldt voor een gehandicapte
die een voorziening aanvraagt.
Het gaat dan om een suppletie op de
mogelijkheden om het eigen leven vorm
te geven. Als zo iemand het best is geholpen
met een elektrische fiets moet men
hem of haar geen rolstoel opdringen
omdat die nu eenmaal in het voorzieningenpakket
zit. Als dat in de praktijk toch
gebeurt, zal de adviesraad daar middels
signalering en onderzoek de vinger op
moeten leggen en moeten adviseren
burgers en cliënten anders te bejegenen,
het voorzieningenpakket uit te breiden
en/of te flexibiliseren en de uitvoerders
van de regeling op te dragen dit soort
mismatch te signaleren en voorstellen te
doen om die op te heffen.
Opbouwwerk in beeld
Ik wil Wmo-adviesraden daarom meegeven:
wees vooral een ‘participerende raad’
vanuit het perspectief van de burger en
de cliënt. Het kan immers zoveel beter!
Hoe kan dat worden bevorderd en vormgegeven?
In dit artikel kan ik niet uit-
Burgerinitiatieven
Informatiegesprek over de Wmo
voerig ingaan op de talloze middelen en
methoden die daarvoor kunnen worden
ingezet. Ondermeer bij MOVISIE (www.
movisie.nl) kan daarvan een overzicht
worden verkregen. Ik wil er echter wel
voor waarschuwen dat het aanreiken
van methoden en technische middelen
niet volstaat. Het gaat uiteindelijk om
de vormgeving en de ontwikkeling van
de praktijk in de desbetreffende lokale
omstandigheden. In veel gevallen is
dan deskundige begeleiding ter plaatse
noodzakelijk. ‘Leren in de praktijk’ zal
daarbij het voornaamste focuspunt
moeten zijn. Daar komt het opbouwwerk
in beeld. Ik wil het opbouwwerk
dan ook oproepen om zich actief te
bemoeien met de vele vormen van
burgerinspraak en beleidsadvisering.
Als geen andere actor is het opbouwwerk
in staat te makelen tussen diverse
partijen en belangen. Het opbouwwerk
is zelf diep geworteld in de samenleving
en is tegelijk in staat veel andere ‘sociale
antennes’ te mobiliseren en te bundelen.
Het opbouwwerk kan daarmee een grote
bijdrage leveren in het ophalen van signalen
van burgers en cliënten. Tot slot
is het opbouwwerk in staat om sociale
processen te begeleiden en burgers te
trainen, en dat is precies wat adviesraden
nodig hebben.
<
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
31

Tekst: Frans van der Heijden en Chris Veldhuysen Foto: Mellouki Cadat
Het idee van de wijnaanpak van de
laatste jaren is afkomstig van de toenmalige
minister voor Wonen, Wijken en
Integratie: Ella Vogelaar. “Zij vond dat het
verbeteren van achterstandswijken niet
alleen een kwestie is van investeringen
door overheid en corporaties, maar dat
juist het sociale kapitaal van bewoners
en ondernemers de doorslag zou kunnen
geven. Ook de stadsvernieuwing
leunde veel te sterk op de fysieke pijler:
eind jaren negentig was de Indische
Buurt ondanks die inspanningen een
probleemwijk geworden, met een eenzijdig
samengestelde bevolking, grote
sociaal-economische problemen en een
zieltogende buurteconomie. Een écht
goede wijkaanpak is voor mij: fysieke vernieuwing
met sociale programma’s.”
Het verhaal van Vogelaar viel goed?
“Niet alleen bij mij. Kijk, de mensen zien
dat er in deze gezellige, hippe en creatieve
stad wel degelijk grote sociale
problemen spelen. De dreigende tweedeling
tussen hoog- en laagopgeleiden,
de spanningen rond de immigratie…
Voorheen is daar wat van weggekeken,
maar nu wordt het onderkend. En: mensen
zijn ook bereid iets in de aanpak te
betekenen, ze houden van hun stad. Het
bezoek van Vogelaar hier aan het stadsdeel,
vlak voordat ze moest aftreden,
heeft bij velen een vonk doen overslaan:
dat de overheid partnerschap zoekt. Dus
dat ze niet alles zelf bedenkt en beter
weet, maar echt wil samenwerken met
bewoners en ondernemers om de wijk te
verbeteren.”
Interview
Beroep: participa
met liefde en geduld
Bij vrienden en familie zal hij zichzelf niet gauw zo aanduiden,
maar het is wel zijn officiële functie:
participatiemakelaar. Wat houdt het eigenlijk in,
participatiemakelaar? En welke eigenschappen moet je
ervoor hebben? Een vraaggesprek met Rob van Veelen over
het ‘lezen’ van de Indische Buurt, andersoortige bewonersnetwerken
en overspeligheid als ambtenaar: “Waarom per
se de overheid? Misschien is er wel een vruchtbaarder
coalitie mogelijk met een corporatie, of met die ondernemers
in de Balistraat.”
‘Ik wil in elke wijk een
Rob van Veelen’, liet
ex-minister Vogelaar
zich ooit ontvallen
Sloeg die vonk over naar ambtenaren?
“Vooral bij hen die graag op een andere
manier wilden werken en nu eindelijk de
steun in de rug kregen die ze nodig hadden.
Nee, lang niet iedereen in de ambtelijke
organisatie heeft hosanna geroepen.
Er waren ook mensen die sceptisch of
regelrecht cynisch reageerden, die dat
partneridee wegzetten als een hype:
‘Het waait wel weer over’. En sommigen
zagen het als een bedreiging, omdat ze
vanuit hun beleidsmatige visie en kennis
greep op de zaak willen houden. Als
je partners hebt en die ook de ruimte
laat, kun je natuurlijk niet alles meer
controleren en bepalen. Maar voor ambtenaren
die extern georiënteerd zijn, die
het juist zoeken in vitale coalities met de
samenleving, die inzien dat ook burgers
veel te bieden hebben: voor hén was het
een enorme morele opkikker. Plus dat er
een mooi budget bij hoorde, waardoor
je makkelijker dingen kan opstarten. Je
kunt meteen vanuit het gespreksstadium
aan de slag. Bij de burgers − bewoners
én ondernemers − zit zoveel kennis en
kunde, vitaliteit en energie, interessante
netwerken… Als je dat allemaal ongebruikt
laat ben je heel dom, want dan laat
je een enorme kans liggen. Het is al vaak
genoeg gebleken dat als de overheid het
alléén wil doen, de boel vast gaat lopen.
Het concept van ‘de overheid zorgt er wel
voor’ is zwaar gedateerd, daar gaat ook
geen energie van uit.”
Moeten we het woord beleid dan maar
schrappen?
“Nou nee. Maar er moet wel meer balans
komen tussen overheidsactiviteit en initiatieven
vanuit de samenleving. Natuurlijk
zijn er grote maatschappelijke vraagstukken
waar veel verschillende belangen in
het geding zijn, die beleidsmatig denken
en de gangbare democratische besluitvorming
vergen. Maar er zijn ook véél
dingen die burgers zelf kunnen beden-
32 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

tiemakelaar
ken en voor elkaar kunnen krijgen. Dat
moet elkaar niet uitsluiten, daar moet je
juist productieve verbindingen zien te
maken. En dat is dan mijn taak.”
Daar duikt ineens de participatiemakelaar
op. Waar komt die eigenlijk vandaan?
“Wie de term bedacht heeft, weet ik niet.
In het bijzijn van vrienden en familie
noem ik mezelf in elk geval níet zo. Maar
de functie is vanuit de wijkaanpak gecreeerd.
Ik herinner me dat Vogelaar zei: “Ik
wil dat er in elke wijk een Rob van Veelen
is.” Daarmee bedoelde ze: iemand die
midden in de wijk staat en daar makelt
tussen mensen, organisaties en overheid.
Toen ik in 2008 in het stadsdeel Zeeburg
kwam, ben ik begonnen met het maken
van een netwerkanalyse van de Indische
Buurt. Ik heb relaties opgebouwd, krachten
en kwaliteiten leren kennen, en
ben vervolgens vanuit de wijkaanpak
gevraagd als participatiemakelaar in
dienst te komen.”
29e jrg. nr.224, lente 2010
Hoe maak je zo’n netwerkanalyse?
“Ik ben erg geïnspireerd door Jane
Jacobs, een Amerikaanse activiste die
vond dat de menselijke schaal de maat
moet zijn in stedelijke ontwikkeling. Ik ga
gewoon de wijk in, kijk op alle mogelijke
plekken wat er gebeurt, wie iets met
wie heeft of wie juist wie vermijdt, leg
mijn oor te luisteren bij de kapper, in de
bibliotheek, in het studentencafé. Dat is
echt een ontdekkingsreis. Jane Jacobs
noemde dat: ‘de wijk lezen’. Ook fiets ik
’s avonds of ’s nachts bijvoorbeeld wel
eens door de Javastraat: wat gebeurt hier
nu eigenlijk? Wordt die en die ruimte
gebruikt, en door wie dan? Maar ik kom
ook bij organisaties: wat drijft hen, wat
zitten daar voor kwaliteiten of beperkingen,
met wie hebben ze contact, hoe
zit het intern, wie zijn de leiders of wie
wíllen dat worden? Wat ik opsteek aan
signalen en trends, geef ik ook door aan
mijn collega’s van beleid bij het stadsdeel.
Want die zijn evengoed coalitiepart-
Burgerinitiatieven
ners, met hun vakkennis en ervaring in
beleidsprogramma’s. Niet dat ik de wijsheid
in pacht heb, maar in de regel zijn
ze wel blij met mijn informatie. Daardoor
krijgen ze meer zicht op wat er over de
volle breedte in de wijk gebeurt. Eerst
hadden beleidsambtenaren slechts met
een beperkt deel van de samenleving
contact − vooral met instituties, en dan
nog alleen de directies.”
Welke eigenschappen hoort een participatiemakelaar
te hebben?
“Ik zeg wel eens: vooral liefde en geduld.
Je moet authentieke belangstelling hebben
voor verschillende soorten mensen.
Je moet openstaan voor de diversiteit
aan meningen en gedragingen, niet
meteen afwijzen wat niet in jouw eigen
leefstijl past. En: je behoort over een
interculturele antenne beschikken. Een
voorbeeld. Ik probeer een islamitische
basisschool hier warm te krijgen voor
een muziekproject. Zegt de schooldirec-
Samen Indische buurt Festival 2009
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 33

teur tegen mij: trommels zijn prima, maar
géén snaarinstrumenten. Ik puzzled…
Blijkt bij navraag dat voor behoudende
moslims snaarinstrumenten haram zijn:
ze wekken romantische gevoelens op, zo
niet lúst. Dan moet je niet zeggen: dat is
islamitisch Urk en dat slaan we over, maar
je afvragen: hoe denken die mensen, wat
is nog meer taboe, hoe gaan ze daarmee
om? En met welke stapjes zou je meer
kunnen bereiken? Met interculturele
antenne bedoel ik dus vooral: belangstelling
tonen voor andermans denkwijze, en
niet weglopen voor gevoeligheden. Dat
geldt niet alleen tegenover conservatieve
moslims, maar bijvoorbeeld ook jegens
zure bewoners, of autochtonen die een
rothekel hebben aan buitenlanders. Dat
je iemand die zegt: ‘die kutmarokkanen’,
niet meteen wegzet als een hopeloze
racist maar dóórvraagt, geduldig probeert
de beweegredenen van mensen
te doorgronden. En geduld heb je ook
nodig voor de emancipatieprocessen in
een wijk , die vergen een lange adem.
Verder moet je als participatiemakelaar
avontuurlijk zijn, durven freewheelen,
niet bang zijn dat er van de tien ideeën
drie van tafel donderen. En: je moet snel
handelen, snel iets van je laten horen.”
En de andere kant, je werkrelatie met overheid
en ambtenarij?
“Bij de beleidsafdeling ben ik veel aan
het netwerken, met het management
minder. Ik ben niet heel close met de
wethouders, maar weet ze wel te vinden.
Ik houd ze regelmatig op de hoogte,
doe af en toe ook een beroep op hun
bestuurlijke verantwoordelijkheid: als iets
vastloopt in de ambtelijke organisatie.
Dus echt als het nodig is, niet om de
relaties goed te houden. Je vraag zet me
trouwens wel aan het denken. Misschien
zou ik effectiever kunnen zijn in het
bespelen van het overheidsmanagement.
Maar ik heb het altijd zo gezien dat mijn
kracht in de wijk ligt: wat ik ervan weet,
en de relaties die ik er heb. Ik vind zelf,
ook als burger, zelfs als ambtenaar, dat
je niet altijd de overheid nodig hebt. Als
de overheid geen meewerkende partner
is, alleen maar energie kost in plaats van
geeft, doe het dan met een ander. Dan
ben je dus wel overspelig als ambtenaar…
Maar waarom per se de overheid?
Misschien is er wel een vruchtbaarder
coalitie mogelijk met een corporatie, of
Albert Heijn, of met die ondernemers in
de Balistraat.”
Doe je zo niet een deel van het werk van
het opbouwwerk? Wat is de rol van het
opbouwwerk dan nog in Zeeburg?
“Een opbouwwerker heeft een noodzakelijke
positie in het empoweren van groepen.
Daarmee bedoel ik dingen als zakelijke
ondersteuning, organisatieadvies en coaching
van vaardigheden. Juist het samenspel
tussen opbouwwerker en participatiemakelaar
is belangrijk in de empowerment
van organisaties.”
Over naar de burgerinitiatieven. De
Indische Buurt kent diverse bewonersnetwerken,
die min of meer gepresenteerd
worden als een nieuw fenomeen. Wát is er
nieuw aan?
“Het gemeenschapsleven in de wijk
werd tot 2005 gedomineerd door sterk
hiërarchische organisaties en verenigingen.
De voorzitter had meestal de
lijnen met bestuur en politiek in het
stadsdeel, en was omgekeerd het doorgeefluik
naar de achterban. Daarna heb
je hier zien gebeuren dat verschillende
groepen − kunstenaars, ondernemers,
studenten en jongeren − zich op een
andere manier gingen organiseren. Er
zijn wel informele leiders, maar iedereen
heeft zo zijn eigen contacten en relaties
met politiek en bestuur, dat gaat niet
meer via een centraal punt. Een verschil
met de ‘oude’ clubs is ook dat ze minder
overheidsafhankelijk zijn, minder van
de overheid eisen dat zij bepaalde producten
en diensten levert maar die zélf
leveren en van daaruit een relatie met
welzijn of overheid of corporatie zoeken.
Die netwerken zijn dus meer producent
dan consument. Ook bedienen ze zich
van andere, minder rituele methoden
van informatie-uitwisseling en besluitvorming.
Er worden ook geen besluiten
meer genomen in traditionele zin. Er zijn
mensen die iets ondernemen en daar
partners of bondgenoten bij zoeken, of
fondsen.”
Dat klinkt, oneerbiedig gezegd, wat diffuus
en hapsnap. Desondanks werkt het?
“Ja. Het is wel kwetsbaar, kan snel
omwaaien. In die klassieke organisaties
heb je mensen die vaak langere tijd meedraaien.
Dit is veel losser, kan plotselinge
periodes van groei doormaken, maar ook
ineens wegvallen. Het is dynamischer en
vluchtiger. Ik denk dat je hier ook steeds
wisselend leiderschap zult krijgen.”
Hoe ga je daar als participatiemakelaar
mee om?Ben jij voor die losse netwerken nú
nog de verbinder maar wellicht op langere
termijn ook de continue factor?
“Nu die netwerken enorm bloeien, is mijn
rol en die van de welzijnsinstelling vrij
bescheiden. Maar wanneer de activiteit
minder wordt of dingen wegvallen, dan
heb je nog altijd het welzijn en ook de
participatiemakelaar: die worden dan wat
dominanter en kunnen voor continuïteit
zorgen. Als een soort communicerende
vaten fungeren.”
Wat merkt de buurt van de overgang van
traditionele organisaties naar netwerken?
“Om te beginnen: dat er veel meer plekken
zijn waar je talent kunt ontdekken
en ontwikkelen. We hebben nu een
theaterschool en een schaakschool, en
we krijgen een muziekschool − dit alles
niet institutioneel maar als activiteiten.
Merkbaar is ook dat de buurteconomie
sterker wordt. Kleine ondernemers
zoeken hun eigen kracht op, gaan zich
verbinden − onderling én met de buurt
− en ontdekken nieuwe klantgroepen.
Ook willen ondernemers aan de slag met
werkgelegenheid voor jongeren, ondernemingslust
bij hen stimuleren. Verder
merkt de buurt dat dingen op gang
komen bij de Turkse en Marokkaanse
gemeenschappen, dat méér mensen
elkaar kennen, er meer ontmoetingen
zijn die zelfs mooie tradities worden.
Zoals Jalan Jalan, een grote optocht
van kinderen en muzikanten in de wijk,
de Midwinterdroomtocht, het Samen
Indische Buurt Festival. En, heel belangrijk,
de buurt merkt ook dat het dénken
over de buurt verandert: de Indische
Buurt wordt ‘in’. Tien jaar geleden was het
nog zo: als je het beter kreeg, ging je weg.
Volgens Het Parool van toen was het een
wijk waar je niks te zoeken had, een treurige
rafelrand van de stad. Terwijl mensen
er nu graag komen, en ook blíjven.”
Hoe belangrijk is hierin de andere manier
van omgaan met bewonersinitiatieven?
“Het is een essentiële factor, maar zeker
niet de enige. Heel belangrijk is ook dat
er een ander soort stadsvernieuwing
opkwam: geen sloop en nieuwbouw,
maar renovatie. Woningcorporatie De
Alliantie is het negentiende-eeuwse
34 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

De Indische buurt:
achterstanden én sociaal kapitaal
deel van de wijk gaan renoveren, maakt
er interessante starterswoningen van,
en geeft beginnende ondernemers de
kans er een bedrijfje op te zetten. Er zijn
Marokkanen die zeggen: gelukkig komen
er weer Nederlanders in de wijk. De kinderbakfiets
is terug! Zonder deze ontwikkelingen
zouden de bewonersinitiatieven
over algemeen niet van de grond gekomen
zijn. Maar dát ze er zijn, en zo pregnant,
zorgt vervolgens óók weer voor een
nieuwe dynamiek.
De netwerken geven een enorme impuls
aan de buurteconomie. Zo worden
voedselondernemers in de Javastraat
geprikkeld om het beste van hun spullen
beter zichtbaar te maken. En er
durven zich hier nu bijvoorbeeld een
designwinkel en een goede boekwinkel
te vestigen. Dat er sterke netwerken zijn,
ook onder migranten, maakt ook dat het
Concertgebouworkest zich nu verbindt
aan de Indische Buurt. Het zoekt verbreding,
maar heeft zelf geen netwerk onder
migranten. Ze hadden wel de hele wijk
kunnen onderflyeren, maar daarmee krijg
je die Marokkaanse bewoners echt niet
naar de concertzaal. Vanuit het netwerk
lukt dat wél: daar worden mensen nu
geïnteresseerd om naar familieconcerten
te komen.
De bewonersnetwerken in de Indische
Buurt zijn niet allemaal ‘van hetzelfde
laken een pak’. Het ene netwerk is er wat
meer voor zichzelf, terwijl het andere
nadrukkelijk kiest voor wijkontwikkeling.
De Timor Plein Community heeft
zelfs een bijna politiek programma van
emancipatie en integratie. Maar bij alle
verschillen is er wel een overkoepelende
visie: wil je echt iets creëren in een wijk,
dan zul je andersoortige verbindingen
tot stand moeten brengen. Geen vanzelfsprekende
verbindingen die vanzelf ontstaan,
maar waar je iets voor moet doen.
Zowel een netwerk zelf als de buurt heeft
daar baat bij.”
Zijn er ook mensen die bij alle ontwikkelingen
de boot dreigen te missen?
“De autochtone bewoners die in de wijk
gebleven zijn, daar is veel teleurstelling
Burgerinitiatieven
De Indische buurt in het oosten van Amsterdam telt zo’n 22000 inwoners en diverse bevolkingsgroepen: 43 procent is van westerse
afkomst. De wijk is ontstaan rond 1900 en kent veel sociale woningbouw. De werkloosheid is met 14 procent relatief hoog
en één op de zes bewoners woont niet langer dan een jaar op dezelfde plek.
Dankzij stedelijke vernieuwing neemt het aantal woningen in het hogere segment toe en zijn er in de laatste jaren nieuwe culturele
voorzieningen bijgekomen die bezoekers uit heel Amsterdam-Oost trekken.
De Indische Buurt kent mede dankzij de Amsterdamse wijkaanpak (Vogelaargelden) relatief veel bewonersinitiatieven en -netwerken,
ontstaan naast de al bestaande buurtorganisaties en professionele organisaties. Vier voorbeelden:
Timorplein Community (TPC), een netwerk van (sociale) ondernemers, vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties
en creatieve zelfstandigen uit de buurt die zich willen inzetten voor het verbinden van de verschillende initiatieven in die
de buurt.
Karrewiel Community (KC), een netwerk van buurtbewoners en maatschappelijke organisaties die actief willen meedenken
en meewerken aan (sociale, culturele, maatschappelijke) buurtactiviteiten.
Stichting Indische Buurt In Bloei (IBIB), een netwerk van kunstenaars en buurtbewoners uit de Indische Buurt die samen
Community Art projecten bedenken en uitvoeren.
Zakelijk Ondersteuningsnetwerk Indische Buurt (ZON IB), een netwerk van freelance professionals uit de buurt die langdurige
initiatieven adviseren en begeleiden bij verzelfstandiging, door middel van organisatiemanagement en agogische procesbegeleiding.
Bronnen: Dienst Onderzoek & Statistiek, gemeente Amsterdam; ‘Het geheim van de Indische buurt. Het bod van de bewonersnetwerken en initiatieven
in de Indische Buurt aan de Wijkaanpakpartners van Amsterdam Oost’, Amsterdam januari 2010.
29e jrg. nr.224, lente 2010
en verbittering. Ze zijn voor een deel
hun thuisgevoel kwijt, missen de vaste
contactpunten van vroeger. Zo is er nog
maar een enkele autochtone winkel in de
Javastraat. Er zijn mensen die daardoor
vereenzamen. Je raakt de mensen kwijt,
de omgeving, de winkels, daar word je
eenzaam van. De kunst is om ook díe
mensen een thuisgevoel te geven. Niet
alleen de kunst, maar ook onze plicht.”
Werk je nog samen met MOVISIE?
“Jazeker, met Mellouki Cadat. En dat is
één groot feest. Hij komt steeds met
nieuwe verrassende ideeën, is een goede
sparringpartner en weet mij steeds te
verbinden met nieuwe mensen.”
<
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
35

Essay
Democratie is uitbe
Tekst: Hein Albeda
De overheid kan niet alle problemen in de samenleving
oplossen, vooral als er tegenstrijdige analyses in
het geding zijn en mensen zelf een rol hebben. Om
burgers weer meer zelf te laten participeren, kan het
opbouwwerk een rol spelen. Al vereist dat een meer
aanpassende, adaptieve aanpak: kijken naar wat
mensen zelf kunnen. Over ‘schering en inslag’ bij
burgerparticipatie en ‘evidence based medicine’.
Laatst was er commotie op de school
van mijn kinderen. De basisschool is te
groot geworden. De school heeft nu al
twee verschillende locaties en er moest
een derde locatie bij komen. Ouders
waren woedend: ‘we gaan de kinderen
toch niet op drie verschillende locaties
wegbrengen?’ Er werden handtekeningen
verzameld en er kwam een spoedberaad.
Ik kom niet op zulke vergaderingen. Ik
voel mij niet thuis tussen de woedende
ouders. Allochtonen komen er ook niet,
op een zeer goed geïntegreerde vader
na. Ik las in de notulen van het spoedberaad
dat de aanwezige ouders niet
zoals het bestuur geneigd waren om te
kijken naar oplossingen. Uit de notulen:
‘Wij hebben als werkgroep er ook over
nagedacht (over oplossingen HA) en
voelen de behoefte om dingen eerst uit
te spreken.’ De rest van de notulen lezen
als een prachtig verslag van een poging
van de gemeente en het schoolbestuur
om in gesprek te komen over oplossingen
voor de huisvestingsproblemen, terwijl de
ouders hun ongenoegen willen uiten.
Draagvlak
Ik ben blij dat ouders hun beklag doen. Zij
kunnen beter dan anderen de bezwaren
tegen drie locaties aangeven. De gemeente
heeft dit serieus opgepakt en momenteel
studeren ambtenaren met een werkgroep
van ouders en medewerkers van de
school op oplossingen. Participatie en het
luisteren naar belanghebbenden hoort bij
het beleid. De gemeente maakt gebruik
van kennis uit de samenleving. Door
de samenleving serieus te nemen en te
betrekken wordt er tegelijk gewerkt aan
draagvlak. Dit leidt tot beleid dat beter is
dan zonder participatie. Het bedrijfsleven
– vaak ten voorbeeld gesteld aan de overheid
– kan veel leren van de wijze waarop
de overheid belanghebbenden betrekt.
Verantwoordelijk burgerschap
Echter, gemeenten zijn gewend geraakt
aan het naar zich toe halen van beleidsproblemen.
Burgers gedragen zich als
klagers die geen verantwoordelijkheid
hebben omdat zij zo worden aangesproken.
Het werkt en voor klagende
ouders is het wel zo prettig. ‘U heeft een
probleem? Wij lossen het op!’ Het beleid
wordt er beter door, de samenleving als
geheel echter niet krachtiger. Ons (als
burgers) is immers verantwoordelijkheid
ontnomen. We zijn klanten geworden
van de gemeentelijke beleidsproductie.
Hoewel de politiek oproept tot burgerzin
en vertrouwen, blijkt nergens dat ze zelf
vertrouwen heeft in burgers. Men spreekt
over verantwoordelijk burgerschap,
maar wat is hedendaags verantwoordelijk
bestuur? Burgers en bestuur: beide
hebben geaccepteerd dat de vertegenwoordigende
democratie is veranderd.
Democratie is uitbesteed aan de politici
en de overheid regisseert oplossingen
voor problemen. Dat heeft burgerinitiatieven
in de verdrukking gebracht.
Door de (vrijblijvende) uitbesteding is er
geen automatische verbinding tussen
groepen in de samenleving en de vertegenwoordigers
in de gemeenteraad, het
bestuur van de school of de zorginstelling
of het overleg tussen werkgevers en
werknemers. Politieke partijen kunnen
niet meer afspreken om bij oplossingen
de eigen verantwoordelijkheid van de
samenleving mee te nemen. Niet alleen
de politieke partijen kunnen dat niet.
In de SER kunnen werkgevers en werknemers
geen toezeggingen doen over
wat hun achterban zelf zal aanpakken.
Daardoor stellen mensen zich op als klant
van dergelijke fora. ‘Zorg ervoor dat ik
met mijn 65ste met pensioen kan gaan’;
‘zorg ervoor dat ik geen last heb van die
opgroeiende jongens’; ‘verlos mij van het
zwerfvuil’. De democratie is uitbesteed
aan politici en het publiek vraagt resultaten.
Overheid
Deze uitbesteding verzwakt de geneigdheid
van burgers om eigen initiatieven te
nemen. En ze werkt lang niet altijd goed.
Natuurlijk, soms moet de politiek belangen
afwegen en een doorslag geven.
Waar komt dat opvangcentrum voor verslaafden?
Komt er een metrolijn en waar
leggen we het spoor? Hoe verdelen we de
kosten? Maar dat is slechts een deel van
de oplossing. Neem iemand die te hard
door onze buurt rijdt. Dan bellen we de
gemeente om een verkeersdrempel aan
te leggen. Maar misschien woont degene
die te hard rijdt zelf in de buurt en zou die
het niet doen als wij elkaar beter kennen.
Een andere infrastructuur of de politie is
een dure oplossing.
Op zijn mooist weet een gemeente dergelijke
vragen nog om te buigen naar
coproductie: de gemeente doet wat en
de buurt doet wat. In de praktijk blijkt dan
een oververtegenwoordiging van witte,
hoger opgeleide mensen aan de slag te
gaan. Veel vaker lukt het niet. Coproductie
is erg lastig voor het ambtelijk apparaat
en de duurzaamheid van de samenwerking
is niet goed gewaarborgd. De overheid
is dus de partij waarnaar gekeken
wordt. Als verschillende belanghebbenden
elkaar niet vertrouwen en geen
initiatief nemen, dan trekt de overheid
het probleem naar zich toe en wordt
regisseur. Vaak is dat nodig, onze eigen
36 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

steed
tijd is immers beperkt. We zijn als het
er op aankomt dol op de vuilnisophaal,
straatverlichting, het openbaar groen, de
brandweer, maar ook onderwijs, diverse
maatschappelijke voorzieningen en
inrichting van de openbare ruimte. Maar
wij zijn veel meer dan acteurs in het spel
van de overheid. Wij zijn burgers, citoyens:
wij zijn zelfstandig en hebben een eigen
verantwoordelijkheid rond ons leven en
onze leefomgeving.
Tegenstrijdige analyses
Vooral bij wat tegenwoordig ‘wicked
problems’ worden genoemd, hebben
mensen zelf een rol. ‘Wicked problem’ is
een uitdrukking voor een probleem dat
moeilijk of onmogelijk is op te lossen als
gevolg van onvolledige, tegenstrijdige
en veranderende eisen. Inspanningen
om het probleem op te lossen kunnen
andere problemen veroorzaken. Alle
betrokkenen hebben hun eigen realiteit,
er is wel bekend dat er een probleem is,
maar onduidelijk is wat precies het probleem
is. Neem onrust door discriminatie,
cultuurverschillen, overlast, gebrekkige
Nederlandse talenkennis, individualisering
en verbrokkelende gemeenschap 1.
Dat is niet op te lossen door de gemeente.
Dan moet je bij uitstek samen naar
een uitweg zoeken. De overheid kan niet
zonder ons. Maar wij kunnen het ook niet
alleen omdat er verschillende analyses
zijn van het probleem en verschillende
eisen. Er worden verschillende uitdrukkingen
gebruikt en tegenstrijdige eisen
gesteld. Neem het aanbieden van een
talencursus en verplichten dat vrouwen
niet apart mogen. Dan daalt de deelname
en leren de vrouwen geen Nederlands,
maar wordt wel een duidelijk beeld gegeven
van hoe het in Nederland gaat.
Bovendien: zoek op internet een top tien
van ergernissen, dan blijkt dat de mensen
zich vooral ergeren aan elkaar: hondenpoep,
foutparkeren, criminaliteit, brutaal
gedrag, geluidsoverlast; het gaat over
hoe we met elkaar samenleven. Dat kan
de gemeente niet alleen oplossen. Geen
wonder dat er ontevredenheid is in een
29e jrg. nr.224, lente 2010
samenleving waarin de democratie is uitbesteed
en verantwoordelijkheid uit handen
is gegeven. ‘Met ons gaat het goed,
met de samenleving gaat het niet goed’.
Er is bij veel mensen daarom behoefte
aan een andere visie op de overheid. Die
sluit meer aan bij de klassieke uitspraak
van Abraham Lincoln. “The legitimate
object of government is to do for a community
of people whatever they need to
have done, but cannot do at all, or cannot
do so well for themselves in their separate
and individual capacities. In all that the
people can individually do as well for
themselves, government ought not to
interfere.”
Opbouwwerk
Zo komen we op opbouwwerk om zelf
weer te participeren. Opbouwwerk is
immers het vakgebied dat methodieken
inzet opdat maatschappelijke problemen
met deelname van de doelgroep zelf
worden aangepakt. Zij kunnen groepen
die elk hun eigen analyse hebben van een
probleem verbinden met elkaar en hen
helpen zelf aan de slag te gaan. Er zijn ook
andere beroepen gekomen die moeten
bijdragen aan een integrale aanpak van
problemen waarbij mensen zelf ook initiatieven
nemen. Denk aan buurtcoaches of
wijkmanagers. Ook de brede school en de
woningcorporatie moeten tegenwoordig
een bijdrage leveren aan de omgeving.
Deze werkwijze, zo denken veel mensen,
zorgt door het scheppen van omstandigheden,
structuren en relaties voor grotere
participatie en integratie.
Burgerinitiatieven
Participatie en het behalen van inhoudelijke resultaten
lijken met elkaar vervlecht als in een weefgetouw
Maar komt dat ruimte geven aan eigen
initiatieven niet in de knel? Het werk
waarbij de participatie van mensen
zelf centraal stond is wat uit het zicht
geraakt. De opbouwwerker moet
SMART-geformuleerde doelen behalen.
Resultaten tellen. De brede school betrekt
ouders en biedt hun hulp, maar dat moet
leiden tot betere schoolresultaten van de
kinderen. Opbouwwerk maakt deel uit
van de welzijnssector, net zoals sociaalcultureel
werk, maatschappelijk werk,
sportbuurtwerk, jongerenwerk en ouderenwerk.
En anders dan de woningcorporatie
is het welzijnswerk opdrachtnemer
van de overheid. De sturing is ingericht
als de uitbesteedde democratie met een
regisserende overheid, SMART doelen,
rapportages en cijfers. Dat zit burgerinitiatieven
in de weg.
Schering en inslag
Participatie is niet zo gericht op snel
inhoudelijk resultaat. Participatie en het
behalen van inhoudelijke resultaten lijken
met elkaar vervlecht als in een weefgetouw.
De inhoudelijke richting wordt
uitgezet door politieke keuzen. De inhoud
staat daarbij voorop en de organisatie
gaat aan de slag om resultaten te behalen
bijvoorbeeld op het gebied van sport of
verkeer. Er wordt bedrijfsmatig gewerkt.
De gemeenteraad geeft richting en stelt
inhoudelijke en financiële kaders. In termen
van het weefgetouw: de schering.
Participatie van burgers gaat dwars
daar doorheen. Burgers willen serieus
genomen worden: zij willen hun kennis
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
37

gebruikt en hun argumenten overgenomen
of weersproken zien. En voor werkelijke
oplossingen moeten mensen ook zelf
verantwoordelijkheid nemen. Het is dan
belangrijk om te kijken wat de persoonlijke
kwaliteiten zijn van mensen. Niet
alleen wie doet wat, maar ook wie kàn
wat? Bij de kwaliteit van participatie staat
niet een door de politiek bepaalde richting
centraal. Rekenen op participatie is
riskant, omdat de mensen zelf misschien
een andere kant op willen of omdat om
welke reden dan ook iets niet van de
grond komt. Participatie vormt de inslag.
Verschil maken
Eerste vereiste voor het bevorderen van
participatie is om verschil te maken. Dat
is niet ambtelijk (gericht op regels, voorkomen
van ongewenste precedenten,
gelijke gevallen gelijk behandelen). De
professional regisseert niet, maar past
zich aan. Niet alle mensen gelijk behandelen,
maar aansluiten bij de unieke kwaliteiten
van individuen. Steeds vaker blijkt
het heel moeilijk om aansluiting te vinden
bij buurtbewoners zeker als mensen uit
een andere cultuur komen. Dat past niet
bij ambtenaren die zijn opgevoed met de
gedachte dat zonder aanziens des persoons
gewerkt moet worden.
Een voorbeeld van een aanpassende,
adaptieve aanpak treffen we natuurlijk
niet alleen aan bij opbouwwerk.
Neem de re-integratie waar bijzonder
maatwerk nodig is. De gemeente Hoorn
heeft beschreven hoe zij moeilijk plaatsbare
allochtonen benaderde om aan het
werk te gaan. De gemeente stelde een
Turkse re-integratiecoach aan. Zij bezocht
de mensen die aan het werk zouden kunnen.
De coach vertelde dat ze met iemand
een brommer uitzocht zodat deze op het
werk kon komen. Of dat ze meeging naar
sollicitatiegesprekken. Een andere coach
koppelde twee vrouwen aan elkaar om
samen werk te zoeken, omdat ze ervan
overtuigd was dat de twee samen meer
durfden dan elk voor zich. Dat lukte.
De re-integratiecoaches gaven mensen
vertrouwen, wonnen hun vertrouwen en
vonden oplossingen die aansloten bij de
situatie en persoonlijkheid van de mensen
die meer zouden willen participeren.
(‘Alsnog op weg naar werk, de kracht van
allochtone coaches’, 2008). De essentie is
steeds dat gekeken wordt naar wat mensen
zelf kunnen, hoe hun unieke situatie
is en hoe zij in zichzelf vertrouwen kunnen
hebben. Het initiatief Eigen kracht
centrales (www.eigen-kracht.nl) draait
hier bijvoorbeeld op. Het stelt ouders en
kinderen in staat om zelf verantwoordelijk
te blijven voor het in hun gezin ontstane
probleem en om samen met mensen die
zij vertrouwen en belangrijk vinden in
hun (familie)netwerk de richting te bepalen
waarin de oplossing gezocht moet
Aansluiten bij de unieke
kwaliteiten van individuen
worden. Zij maken hun eigen plan voor
hun eigen probleem. Zij kunnen informatie
die zij daarbij willen gebruiken krijgen
van professionals, zowel hulpverleners die
bij het gezin betrokken zijn, als anderen.
Andere sturing en verantwoording
Bij het naar zich toe halen van beleidsproblemen
door de overheid horen SMART
geformuleerde doelen. Er moet natuurlijk
wel een inhoudelijk resultaat zichtbaar
worden. De overheid regisseert en controleert.
Maar bij het in de samenleving
terugleggen van verantwoordelijkheid
passen de SMART doelen veel minder.
Wellicht past hier beter de term ‘evidence
based medicine’: als een bepaalde werkwijze
in het verleden vruchten heeft
afgeworpen, kan die werkwijze opnieuw
geprobeerd worden.
De gemeente Hoorn heeft een poging
gedaan een evidence based medicine te
beschrijven. Zo zijn er ook ervaringen te
vinden rond participatie in andere steden
en in andere organisaties. Veel is terug te
vinden in MO/Samenlevingsopbouw. Het
Sociaal en Cultureel Planbureau zou werk
moeten maken van dat soort evidence
based medicine. Dat deed het bureau al
eens met de publicatie ‘Overlast en verloedering
ontsleuteld’(2009) over maatregelen
die werken om overlast tegen te
gaan. Ook daarin blijkt overigens dat individueel
kijken naar de kracht en zwakte
van mensen nodig is.
Het werken met paraprofessionals is ook
een manier om succes te behalen en
aan te sluiten bij wat mensen kunnen.
Zo meldt het SCP dat buurtcoaching
internationaal als veelbelovend wordt
aangemerkt. “Jongeren vertonen minder
delinquent of anti-sociaal gedrag
wanneer niet-professionele vrijwilligers
als positieve rolmodellen tijd met hen
doorbrengen en constructieve, nietveroordelende
feedback geven”. Een
adaptieve aanpak die niet toetsbaar is in
beoordelingsgesprekken en rapportages
met cijfers. Paraprofessionals en vrijwilligers
kunnen ook in het klein veel betekenen.
Ouderen die ouderen helpen met
de computer of het kopen van kaartjes in
de kaartjesautomaat: het kan veel beter
aanslaan dan professionele voorlichtingscampagnes.
Of Marokkaanse moeders
die helpen om ouders bij de school te
betrekken en de school bij de ouders. Dat
heeft inhoudelijke voordelen met betere
38 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

schoolresultaten, maar het zorgt er ook
voor dat mensen zich meer betrokken
voelen bij de samenleving, dat mensen
serieus genomen worden en dat mensen
zelf hun verantwoordelijkheid nemen.
Zo is het professionele opbouwwerk en
het werk van para-professionals die aansluiten
bij wat mensen zelf kunnen weer
belangrijker geworden. Maar toetsing
van deze professionals is nog wat onduidelijk.
‘Vertrouw de professional’ lijkt het
adagium. Het kabinet van CDA, PvdA
en CU sprak in het coalitieakkoord over
“Toezicht vanuit de overheid moet zoveel
mogelijk gebeuren vanuit vertrouwen.
Leraren, artsen, agenten, hulpverleners en
andere professionals zijn van onschatbare
waarde en verdienen onze volle steun
en ons volle vertrouwen”. Vertrouwen lijkt
mij te weinig, maar rapportages rond
SMART-doelen is ook niet passend.
De adaptieve werkwijze is niet hiërarchisch
en het toezichtsinstrumentarium
in de ambtelijke omgeving is dat wel.
De uitspraak uit het regeerakkoord
was vooral verzet tegen meer verticaal
gericht toezicht, zoals onder de eindverantwoordelijkheid
van de wethouder.
Hij heeft, als het er op aan komt, de
verantwoordelijkheid voor het handelen
en niet-handelen van de ondergeschikte
ambtenaren. De sturingsfilosofie van de
schering moet anders zijn dan die van de
inslag. Bij het naar zich toetrekken van
beleidsproblemen past de term ‘regisserende
overheid’ en verticaal toezicht,
29e jrg. nr.224, lente 2010
bij het terugleggen in de samenleving
past de term ‘aanpassende, adaptieve,
overheid’ en horizontaal toezicht, waarbij
collega’s en betrokkenen kijken hoe het
gaat. De regisserende overheid is bekend,
de adaptieve overheid is veel minder
bekend en ondergesneeuwd geraakt.
De herontdekking is gaande. In de tabel
enkele bouwstenen van de twee sturingsfilosofieën.
Organisaties van professionals zouden
Regisserende overheid Adaptieve overheid
er goed aan doen met de overheid de
sturingsfilosofie van de adaptieve overheid
verder uit te werken. Hoe gaat
men toetsen, op welke wijze wordt de
verantwoording ingericht? Besturen van
de welzijnsorganisaties moeten hierin leiderschap
tonen samen met de politieke
bestuurders. Gebeurt dat niet, dan is de
kans groot dat de sturing en toetsing
volgens het schema van de regisserende
overheid verloopt. Dat is fnuikend voor
eigen initiatieven van burgers.
Uitdaging
De grootste uitdaging is hoe we als
burgers de alledaagse democratie met
zeggenschap over de eigen omgeving
weer terug veroveren. Voor de overheid
betekent dat vaker loslaten en aanpassen:
werk zo inzetten dat belanghebbenden
kunnen doen waar zij goed in zijn
en hun verantwoordelijkheid nemen. Bij
het simpele voorbeeld uit het begin, de
huisvesting van de school, bleek dat overigens
net zo goed nodig. Bij de school
bleek het niet genoeg om een bijgebouw
neer te zetten. Omdat veel ouders met de
auto hun kinderen wegbrengen, trekt het
gebouw veel verkeer aan. Zouden meer
ouders hun kinderen te voet of op de
fiets wegbrengen, dan zou dat bijdragen
aan een oplossing. Zo zien we dat zelfs
een eenvoudig probleem als een schoolgebouw
niet alleen wat vraagt van de
school zelf en de overheid, maar ook van
de burgers.
Gericht op Inhoud Proces
Verbonden met Regels en wetgeving Samenleving en maatschappij
Oriëntatie Legalistisch en rationeel Moreel en emotioneel
Verantwoordelijkheid Verticaal, hiërarchisch Horizontaal, nevengeschikt
Aanpak Vraaggericht Vraaggestuurd
Start Heldere definities Fuzzy probleembeschrijving, beeldvorming
Rol burgers Klant, adviseur Citoyen
Werkwijze Zonder aanziens des persoon Verbonden met de persoon
Taakbeschrijving Specifiek Globaal
Resultaatsturing SMART Evidence based medicine
Rapportage Voortgangsrapport met cijfers Overzicht van interventies, bundelen
van ervaringskennis
Toetsing en Beoordelingsgesprekken, Intervisie, buurtbespreking,
verantwoording controle, eindrapportages visitatie
Burgerinitiatieven
Het moet mogelijk zijn om de bijdrage
die vrijwilligers, paraprofessionals en professionals
kunnen leveren hard te maken.
Het moet voor burgers mogelijk zijn
om weer eigen verantwoordelijkheid te
nemen. Lukt dat niet, dan overheerst het
klant-denken. Mensen positioneren zich
als klant van de overheid en koelen rond
de verkiezingen hun woede omdat het
niet gelukt is om de samenleving te verbeteren.
Zolang de burger klant is geldt
het adagium: met ons gaat het goed, met
de samenleving gaat het slecht.
1) Ook de aanpak van drugs is een wicked
problem: is het een gezondheidsprobleem dat
criminaliteit veroorzaakt of een criminaliteitsprobleem
dat gezondheidsproblemen veroorzaakt?
Wat is de verbinding met armoede?
<
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
39

Tekst: Robert Blom, Gerda Bosdriesz, Jurgen van der Heijden en Jornt van Zuylen
Help een burge
Dit voorjaar verschijnt, als vervolg op de publicatie ‘Help!
Een burgerinitiatief’ uit 2007, een werkboek bedoeld om
ambtenaren verder op weg te helpen bij de ondersteuning
en facilitering van burgerinitiatieven. Niet meer ‘Help! Een
burgerinitiatief’, maar ‘Help een burgerinitiatief!’
Het barst van de mooie initiatieven van
burgers! Burgers nemen steeds vaker
zelf het initiatief om iets te doen voor
de samenleving. Soms beginnen ze
kleinschalige acties zoals het inrichten
van een burenhulpcentrale of een boodschappenbus.
Een andere keer bedenken
ze grotere projecten, zoals het ontwikkelen
van een restaurantketen voor mensen
in een isolement.
Bewoners nemen het heft in eigen hand
en proberen met een burgerinitiatief hun
ideeën en plannen te verwezenlijken. In
het ene geval doen mensen dit omdat
ze tegen een gemis aanlopen, of stuk
zijn gelopen op een niet-meedenkende
overheid; in een ander geval worden burgerinitiatieven
juist door een gemeente
gestimuleerd en ondersteund. Daarnaast
bestaat er nog het formele burgerinitiatief:
het recht van burgers om onderwerpen
op de agenda van de gemeenteraad,
Provinciale Staten, Tweede Kamer of
Europees parlement te plaatsen.
In dit artikel beschrijven we de vijf stappen
voor het handelen van ambtenaren
bij burgerinitiatieven, die we ook in het
werkboek volgen.
Stap 1. Waarom als gemeente wat
doen met burgerinitiatieven?
Sociaal Restaurant de Vette Reiger is een
initiatief van een aantal wijkbewoners uit
de Haagse wijk Transvaal. Het wordt met
veel enthousiasme en met succes gerund
door vrijwilligers. Het restaurant biedt voor
vier euro een gezonde driegangen maaltijd
aan mensen die, om wat voor reden dan
ook, niet meer voor zichzelf kunnen of
willen koken. Het restaurant is vijf dagen
per week open. Ook kunnen er maaltijden
afgehaald worden.
Duurzaam Soesterkwartier is een initiatief
van en voor betrokken bewoners uit deze
wijk in Amersfoort. De vereniging zet zich in
voor energiebesparing, duurzame energie
en duurzaam bouwen. Samen met iedereen
die daarbij kan helpen, samen met bewoners
die er baat bij hebben, zie:
www.duurzaamsoesterkwartier.nl.
Deze (nieuwe) vormen van actief burgerschap
hebben grote betekenis voor
de grenzen tussen publiek en privaat
en voor de rol van de overheid. Na een
periode van verzorgingsstaat en verzakelijking
is het tijd voor een verbindende
overheid. Een overheid die samen met
burgers, bedrijven en maatschappelijke
organisaties het publieke domein inricht.
Samen voor een veilige wijk, samen voor
een goed milieu, samen … Een overheid
ook die verantwoordelijkheden
naar burgers durft af te staan, omdat zo
betere resultaten tot stand komen dan
de overheid alleen voor elkaar krijgt. Dat
is het antwoord op de vraag waarom een
ambtenaar iets wil met burgerinitiatief.
Dit antwoord komt niet uit de lucht vallen,
maar komt voort uit een maatschappelijke
ontwikkeling waarin de rol van de
overheid verandert.
Rol overheid en
drie generaties burgerparticipatie
De afgelopen halve eeuw heeft de rol
van de overheid zich ontwikkeld van een
voorschrijvende en verzorgende naar een
verbindende en faciliterende. Daarmee
Beschouwing
veranderen ook houding en gedrag van
bestuur, ambtenaren en burgers.
Tot begin jaren zeventig was de rol van
overheid die van regelgever en probleemoplosser,
iemand die anderen zorg
uit handen neemt. Inspraak was er niet.
Het was de periode van de opbouw van
de verzorgingsstaat waarin brede voorzieningen
werden georganiseerd met
solidariteit als uitgangspunt.
Door de democratiseringsbeweging
in de jaren zestig en zeventig kwam
inspraak van de grond. Deze eerste generatie
burgerparticipatie behelsde het
wettelijke recht van burgers op inspraak,
bijvoorbeeld bij RO-procedures.
In de laatste twee decennia van de
twintigste eeuw kwam er onder druk
van bezuinigingen en het no-nonsense
beleid verandering in de overheidsrol.
De overheid trok zich terug en koos voor
een zakelijke opstelling. Als vangnet
bleven er voorzieningen, maar zelfredzaamheid
en eigen verantwoordelijkheid
namen in belang toe. In deze periode
kwam de interactieve beleidsvorming op,
de tweede generatie burgerparticipatie.
Burgers mochten meepraten en meedenken
in de voorstellen van de overheid,
en dat past bij meer zelfredzaamheid en
verantwoordelijkheid.
Deze terugtrekkende overheid bleek tot
ongewenste ongelijkheid in de samenleving
te leiden. Dat was aanleiding om
in het nieuwe millennium te zoeken
naar een rolverdeling met een gedeelde
verantwoordelijkheid. Van zowel overheid
als burgers wordt aanpak en inzet
verwacht. Het gaat hier om een actieve
overheid die burgers, bedrijven en organisaties
betrekt bij het formuleren en
bereiken van maatschappelijke doelstellingen.
Maar het initiatief kan nadrukkelijk
ook uit de samenleving komen. Het
primaat ligt niet altijd bij de politiek. De
overheid nodigt uit, stimuleert, verbindt
en vult hiaten op. Bij deze periode en rol
past de derde generatie burgerparticipatie:
het burgerinitiatief. En in de uit-
40 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

initiatief! initiatief!
werking van sommige burgerinitiatieven
worden de eerste contouren van een
vierde generatie zichtbaar: vormen van
burgerbestuur…
De drie generaties burgerparticipatie
sluiten elkaar niet uit, maar bestaan nu
naast elkaar: gemeentes hanteren zowel
de wettelijke inspraak, als vele vormen
van interactieve beleidsontwikkeling én
burgerinitiatieven. Bij elke participatievorm
passen andere methoden, middelen
en activiteiten. Wij beperken ons nu
verder tot het burgerinitiatief.
Stap 2. Negen mogelijkheden om burgerinitiatieven
te ondersteunen.
Veel gemeenten hebben de kracht van
bewoners met initiatieven ontdekt.
Vervolgens zoeken gemeenten naar
manieren om deze kracht van initiatieven
te gebruiken. Hiervoor hebben gemeenten
een scala van activiteiten tot hun
beschikking.
Een overzicht van de mogelijkheden voor
ambtenaren:
Signaleren van initiatieven
Kennis van waar burgers mee bezig zijn
is belangrijk voor overheden, ook als zij
niet direct de mogelijkheid hebben om
mee te doen. Het eenvoudig signaleren
van burgerinitiatieven is een eerste vereiste
voor een open houding bij de overheid.
Dit kan bijvoorbeeld door middel
29e jrg. nr.224, lente 2010
van ideeënbussen (bijvoorbeeld: Rotterdam
Idee) of een loket voor initiatieven.
In de gemeente Purmerend pakken ze het
integraal aan: elk burgerinitiatief, formeel
en informeel, komt binnen bij de griffie. De
raadsgriffie vervult de rol van initiatievenmakelaar:
burgerinitiatieven worden door
de raadsgriffie begeleid en doorverwezen
zodat ze altijd op de goede plek belanden.
Opsporen van initiatieven
Opsporen is actiever dan signaleren. In
plaats van af te wachten, gaan ambtenaren
actief op zoek naar initiatieven.
Zij zorgen ervoor dat ze veel in gesprek
zijn met buurtbewoners en met werkers
in wijken, zodat zij weten wat er speelt
en leeft, daarop kunnen inspelen en niet
verrast worden.
De inwoners van de geherstructureerde
Bloemenbuurt in Doetinchem kunnen
iedere dag in voormalig basisschool Het
Woonatelier terecht om een initiatief in te
dienen.
Iedereen met een goed plan voor meer
woonplezier in de wijk kan zijn of haar initiatief
op papier zetten of het aanmeldingsformulier
invullen. Het Wijkteam verzamelt
en beoordeelt elke maand alle suggesties.
Het Bewoners Initiatieven Loket (B.I.L.) gaat
er vervolgens mee aan de slag en zorgt
voor coördinatie. Groot voordeel van het
B.I.L. is dat alle partijen (gemeente, woningcorporatie,
wijkagent et cetera) erin verte-
Burgerinitiatieven
genwoordigd zijn. Eerst wordt samen met
de initiatiefnemer gekeken of er samenwerkingsverbanden
met andere projecten
mogelijk zijn. De activiteit moet worden
gerealiseerd binnen de eigen (vrijwilligers)
organisatie en moet ‘buurtoverstijgend’
zijn. (www.debloemenbuurtbloeit.nl)
Legitimeren: wel of niet toestaan van initiatieven
Een gemeente maakt afwegingen in
het algemeen belang. Daarom kan niet
alles. Ambtenaren moeten een eerlijke
en open deskundige zijn die burgers
zo goed mogelijk vertelt over wat wel
en niet kan. Laat burgers direct weten
of hun initiatief past in het beleid. Of
waar het beter kan worden aangepast.
Zo worden burgers serieus genomen en
krijgen ze erkenning voor waar ze mee
bezig zijn.
Doorverwijzen
De gemeente hoeft niet zelf alle ondersteuningsactiviteiten
uit te voeren.
Sterker nog, soms zijn andere organisaties
veel beter in staat om specifieke
ondersteuning te geven. De ambtenaar
geeft in dat geval de beste ondersteuning
door door te verwijzen en mensen
met elkaar in contact te brengen.
De ideeënmakelaar van de gemeente
Zwolle helpt inwoners van de gemeente
hun idee vorm te geven. Door praktisch
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
41

mee te denken en bijvoorbeeld de initiatiefnemer
in contact te brengen met andere
organisaties.
Stappen waarbij de ideeënmakelaar kan
helpen:
Meedenken om het idee vorm te geven.
Initiatiefnemers in contact brengen met
mensen die over de benodigde kennis
beschikken of met potentiële samenwerkingspartners.
Meedenken over de benodigde middelen
of doorverwijzen naar fondsen- en subsidieverstrekkers.
Inpassen in bestaand beleid
Als een bestaand of ontluikend burgerinitiatief
mooi past in voorgenomen
beleid, kunnen ambtenaren daar gebruik
van maken. Door het initiatief in te passen
in beleid, komt mogelijk de deur
open te staan naar meer ondersteuning,
zoals een duurzame financiering.
Door bewoners op hun initiatief zeggenschap
te geven over de inrichting en het
beheer van het gebied waar zij wonen,
legt de gemeente een overheidstaak in
particuliere handen. Hiermee ontstaan
kansen, die veel verder reiken dan alleen
het beheren van openbaar gebied. Denk
aan de sociale cohesie, de diversiteit
in de inrichting door eigen ideeën van
bewoners, maar ook dat de betrokkenheid
leidt tot een afwezigheid van vandalisme
en zwerfvuil.
Faciliteren
Er zijn diverse mogelijkheden voor ambtenaren
om initiatieven te faciliteren.
Ze kunnen praktische ondersteuning
bieden zoals het gebruik van ruimtes
of publicatiekanalen. Maar ze kunnen
ook expertise en contacten inbrengen
of procesondersteuning bieden. En
natuurlijk kunnen ze helpen zoeken naar
financiering en vergunningen verzorgen,
iets wat veel gemeente nu al doen.
Bewonersbudgetten zijn een vorm van
het beschikbaar stellen van geld door de
gemeente voor initiatieven van bewoners.
Sinds 2005 zetten bewoners in Hoogeveen
zich samen met gemeente, politie, welzijn
en woningbouwcorporatie in voor een
aanpak van wijk- en dorpsgericht werken.
Bewoners bedenken én realiseren samen
met betrokken organisaties manieren om
de leefbaarheid te vergroten.
In negen dorpen, vijf wijken en vier buurten
inventariseren bewoners onder begeleiding
van een gebiedsregisseur de aanwezige
ideeën. Elke ‘smederij’ krijgt een eigen
budget, waarmee de bewoners de beste
plannen kiezen en betalen op een verkiezingsavond.
Zo wordt een toekomstagenda opgesteld,
waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen
‘korteklap’ (bijvoorbeeld de aanleg van een
speeltuin) en ‘lange klap’ projecten (bijvoorbeeld
de bouw van een buurtcentrum).
Vooraf is voor alle posten op de gemeentebegroting
onderzocht of ze ‘overgeheveld’
kunnen worden naar de smederijen.
Stimuleren
Soms hebben initiatieven een extra
impuls nodig. Via een prijsvraag of stimuleringsbudget
kan de gemeente voor die
impuls zorgen en bewoners stimuleren
met initiatieven te komen.
Ieder jaar stelt de gemeenteraad van
Leidschendam-Voorburg € 10.000 beschikbaar
voor een project van inwoners of
plaatselijke instellingen. De jongerengemeenteraad
kiest het winnende project, dat
dezelfde dag wordt bekrachtigd door de
gemeenteraad.
Initiatiefnemers kunnen het project indienen
via een aanmeldingsformulier op de
website van de gemeente. Het formulier
moet voorzien zijn van een begroting en
een toelichting. Ongeveer vijf kanshebbers
mogen zich uiteindelijk presenteren aan de
Jongerengemeenteraad. Voor de presentatie
worden ze begeleidt door een raadslid.
Uiteindelijk kiezen de leden van de jongerengemeenteraad
de winnaar. Tijdens de
reguliere gemeenteraadsvergadering wordt
gevraagd het gekozen project diezelfde
avond nog te bekrachtigen.
Koppelen
De overheid is een netwerk en heeft een
netwerk. Dit netwerk kan zeer handig
zijn om burgers met anderen in contact
te brengen over hun initiatieven. Door
zoveel mogelijk kennis en competenties
tussen burgers en andere betrokkenen
te koppelen vindt afstemming plaats en
wordt dubbel werk voorkomen. Hiermee
worden verantwoordelijkheden gelegd
bij waar ze horen en wordt synergie
bereikt voor het initiatief en de wijk.
De Maatschappelijke Beursvloer wordt in
verschillende plaatsen door de gemeente
georganiseerd en brengt partijen met
elkaar in contact, waardoor nieuwe samen-
werkingsverbanden ontstaan. Er worden
matches gemaakt tussen initiatiefnemers,
vrijwilligers(organisaties), MVO-bedrijven,
overheden, fondsen en anderen.
De Maatschappelijke Beursvloer is een
lokaal evenement waar plaatselijke bedrijven,
scholen, maatschappelijke organisaties
en overheden elkaar ontmoeten. Vraag en
aanbod worden uitgewisseld. Na de gong
kunnen de aanwezigen zich met hun vraag
melden bij in gele hesjes geklede ‘hoekmannen’
die vervolgens op zoek gaan naar een
match. Iedere hoekman kent de mensen in
de stad of streek goed, zodat hij/zij snel de
juiste partijen bij elkaar brengt.
Samenwerken
De meest vergaande vorm van ondersteunen
van burgerinitiatieven is een
gelijkwaardige samenwerking waarbij
initiatiefnemers de vrijheid krijgen om
zelf een deel van het gemeentelijk beleid
te bepalen en uit te voeren. Dit kunt u
vormgeven door bewoners op bepaalde
onderwerpen zelfbestuur te geven of
door welzijnstaken of dorpsbudgetten
aan te besteden aan burgerinitiatieven.
Bij het burgerinitiatief De Broekpolder in
Vlaardingen worden eerste ervaringen
opgedaan met bewoners zelfbestuur.
Stap 3: Hoe kan de gemeente deze
activiteiten organiseren?
De nieuwe overheidsrol vereist een
andere houding van ambtenaren. Ze
moeten de regels kennen en toepassen,
maar ze moeten ook flexibel zijn, van
strakke procedures willen afwijken, kunnen
netwerken en weten wat er leeft. Een
goede ambtenaar maakt gebruik van de
capaciteit uit de samenleving, stimuleert
initiatieven en is een aanjager, maar knuffelt
initiatieven niet dood. Dat is vaak
lastig, want hoe geef je initiatieven uit de
buitenwereld een structurele plaats in
projecten als je ook eigen doelstellingen
moet zien te realiseren? En hoe ga je om
met de dubbele taak: flexibel zijn versus
regels handhaven? Het is een voortdurend
schipperen tussen ruimte geven en
nemen.
Daarnaast heeft een ambtenaar te maken
met samenwerking met collega’s van
andere afdelingen en met de politiek.
Goede afstemming en samenwerking zijn
van belang. Maar, hoe doe je dat?
De wijkambtenaar ontvangt van bewoners
42 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.224, lente 2010

Doen Op weg helpen Om zeep helpen
het voorstel om een plantsoentje in hun
buurt te verbeteren met andere beplanting,
minder bomen en wat meer verlichting. De
wijkambtenaar bespreekt dit met de afdeling
Groen. Die willen het meteen breed
oppakken met andere bestrating erbij en
het zo opnemen in hun lopende programma’s.
De bewoners zijn hier niet blij mee,
omdat ze daar niet om hebben gevraagd
en omdat het zo veel langer gaat duren
voor er iets wordt gedaan.
Analyse van deze case levert de volgende
do’s en don’ts voor de wijkambtenaar op:
* Wel doen:
verbinding leggen tussen bewoners en
afdeling Groen
sectorambtenaren meenemen naar de
locatie
eigen dilemma delen met de ander en
hen vragen mee te denken voor oplossing
overeenkomsten zoeken en van daaruit
stapje bij stapje verder werken
blijven communiceren
goede omstandigheden creëren
en: maak het leuk en vier successen!
* Niet doen:
niet zelf de rol van de sectorambtenaar
overnemen (schetsjes maken)
het maar laten liggen als je er onderling
niet uit komt
het initiatief overnemen.
Stap 4: Contact met en begeleiding
van initiatiefnemers
Een activiteit wordt afhankelijk van de
situatie ingezet. Vooraf is er bedacht
welke activiteit in welke situatie het
meest geschikt is. Of die activiteit slaagt
29e jrg. nr.224, lente 2010
of goed overkomt, hangt vaak af van de
houding van betrokkenen, voornamelijk
ambtenaren. Houding is gedrag, de
manier waarop burgers worden bejegend.
Een juiste houding is nodig, terwijl
de acties kunnen verschillen.
Wat zijn belangrijke onderdelen van de
juiste houding in het contact met initiatiefnemers?
We noemen er een aantal,
met aanbevelingen en valkuilen (zie
schema hierboven)
Stap 5. Evaluatie en doorwerking
Of het initiatief nu uiteindelijk een succes
wordt of niet, zowel de initiatiefnemer als
de ambtenaar kan er veel van leren. Als
gemeenten burgerinitiatieven faciliteren,
doen ze er goed aan om het leereffect in
de gaten te houden. Gaat een initiatief
goed, dan zal het leereffect waarschijnlijk
groot zijn. Gaat het initiatief slecht, dan
kan er tenminste voor gezorgd worden
dat iedereen ervan leert, zodat betrokken
er een volgende keer beter mee kunnen
omgaan. Ambtenaren kunnen burgers
helpen bij het leren van ervaringen met
burgerinitiatieven.
TIPS voor burgers en ambtenaren om te
leren van burgerinitiatieven:
Start het initiatief als een leertraject;
Stimuleer betrokkenen om tussendoor
leermomenten in te bouwen;
Gebruik de lessen van anderen;
Laat de burger zelf zijn lessen voor
anderen opstellen;
Bespreek de leerervaringen ook in het
ambtelijk apparaat.
Burgerinitiatieven
Betrekken Haal buiten naar binnen; en ga ook zelf naar buiten Achter je bureau blijven zitten; afwachten
Reageren Zorg voor een snelle reactie:: ga praten met de initiatiefnemers Op de lange baan schuiven; handen vanaf trekken; doorschuiven naar collega’s
Luisteren De tijd nemen om te luisteren; doorvragen, op zoek naar de Desinteresse; Initiatieven behande-len als klacht die je netjes moet af-hande-
vraag achter de vraag.
len, daarbij niet luisteren naar de initiatiefnemer en zijn wensen
Duidelijk zijn Wees duidelijk over wat wel en wat niet kan en waarom Geen duidelijkheid geven over procedures; valse verwachtingen scheppen; ja
zeggen – nee doen
Meedenken Denk buiten bestaande kaders. Denk in mogelijkheden (er is Afkraken en geen alternatieven bieden; verschuilen achter regels en proce-
altijd wel een reden te vinden waarom iets niet zou kunnen) dures
Verbinden Breng initiatiefnemers in contact met anderen, zoals collega’s,
on-dersteuningsorganisaties, fondsen
Initiatieven lekker bij jezelf houden en het op je eentje wel even ‘oplossen’
Vertrouwen Denk in mogelijkheden en zie de capacitei-ten van burgers Geen vertrouwen hebben in burgers; het initiatief niet serieus nemen
Afstand bewaren Burgers de ruimte geven om naar eigen inzicht het initiatief Het initiatief overnemen van de initi-atiefnemer; doodknuffelen; initiatie-ven
vorm te geven
opschalen terwijl dat niet altijd in het belang is van de initiatiefnemer
Waarderen Zet initiatiefnemers in het zonnetje; vier successen! Eerst positief reageren, daarna afhaken
Meer weten?
Hoe lok je initiatieven uit? Hoe selecteer
je goede initiatieven? Hoe krijg je de rest
van de gemeentelijke organisatie mee?
‘Faciliteren’, hoe doe je dat eigenlijk?
Naast het werkboek over omgaan met
burgerinitiatieven (verschijnt voorjaar
2010) zijn ook een aantal andere producten
ontwikkeld:
de site www.helpeenburgerinitiatief.nl
(met praktische tips en downloads)
een waaier vol met projecten van
gemeenten die de kracht van burgerinitiatieven
zien en willen ondersteunen
(ook te vinden op bovengenoemde
website)
de training Help een burgerinitiatief
(open inschrijving of in-company; meer
informatie bij IPP: www.publiek-politiek.nl
en GreenWish: www.greenwish.
nl)
de Expertkring Burgerinitiatieven (ook
van IPP).
Robert Blom (ZET-Brabant)
Gerda Bosdriesz (IPP Instituut voor Publiek
en Politiek)
Jurgen van der Heijden (AT Osborne en
UvA)
Jornt van Zuylen (Ministerie Binnenlandse
Zaken)
<
MO/SAMENLEVINGSOPBOUW
43

De schakel in uw
communicatieketen
Een ideaal communicatie-concept
De communicatie-keten telt vele schakels. U heeft ideeën nodig en teksten,
vormgeving, drukwerk, een congres, een videofilm of een Internet-site om
die ideeën werkelijkheid te laten worden. Daarbij schakelt u specialisten in,
zoals vormgevers, tekstschrijvers, drukkers, communicatie-adviseurs enz.
Maak daarbij gebruik van een beproefd concept. Bij u om de hoek, bij wijze
van spreken. Eén adres, waar u met al uw wensen en vragen rond communicatie
terecht kunt. Of het nu gaat om advisering of uitvoering, om kleine of
grote projecten, om één dienst of product of een combinatie van meerdere
diensten en producten. Aan u de keuze:
teksten/interviews voor folders, brochures, tijdschriften en videoproducties
advisering & uitvoering interne en externe communicatie
coaching van pr-medewerkers
beleidsadvisering & -implementatie, informatievoorziening & monitoring
organisatie van conferenties & congressen
samenstelling & productie van videofilms
vormgeving, dtp & drukwerk
Flexibiliteit, kwaliteit, snelheid en creativiteit
Stimio bewijst al 15 jaar een uitstekende partner te zijn als het gaat om flexibiliteit, kwaliteit,
snelheid en creativiteit. Bovendien beschikken wij door onze duurzame relaties met
opdrachtgevers in de non profit-sector over de nodige ervaring en deskundigheid op beleidsterreinen
als welzijn, gezondheidszorg, arbeidsmarktbeleid, minderhedenbeleid en onderwijs.
Wij werk(t)en voor o.a.: de ministeries van VWS, Binnenlandse Zaken en Onderwijs &
Wetenschappen, Arbeidsvoorziening Nederland, het Landelijk Centrum Opbouwwerk, JMW,
de FIOM, de NP/CF, de NOT, Nederlands Politiemuseum, Compaq Nederland, SAP enz.
Geïnteresseerd in een vrijblijvende kennismaking?
Bel ons voor toezending van onze bureau-brochure
of voor het maken van een afspraak.
CONSULTANTS DRUKWERK & DESIGN BV
communicatie- & beleidsadvisering
informatievoorziening & monitoring
tekstschrijven & journalistieke produkties
management conferenties & symposia
audio-visuele produkties
vormgeving & dtp
drukwerk
Stephensonstraat 7
4004 JA Tiel
Tel 0344 - 673485
Fax 0344 - 673486
www.stimio-tiel.nl