juli 2010 - Rijksgebouwendienst

uRgeRS
Vanuit de gemeenteraad kwamen in
de beginfase drie nadrukkelijke
eisen: burgerparticipatie was er één
van. De bevolking moest bij het
proces en de keuzes worden
betrokken. Daarnaast moest jong
architectonisch talent zo veel
mogelijk een kans krijgen voor deze
prestigieuze megaklus en last but
not least: er moest daadwerkelijk
wat te kiezen vallen, in de breedte.
Hoe geef je die burgerparticipatie
vorm, wie bepaalt wat? Gekozen
werd voor een adviserende rol.
Tentoonstellingen en enquêtes op
verschillende momenten in de
procedure waardoor de betrokken
burger een stem kon laten horen.
Vooraf werd de Haagse bevolking via
een internetpeiling al geconsulteerd
over de wensen die er leefden voor
het plein en de bebouwing. De
resultaten daarvan (termen als
‘huiskamer van de stad’, ‘vriendelijker’,
‘toegankelijker’) werden
opgestuurd naar de geïnteresseerde
architectenbureaus, zodat zij er
rekening mee konden houden bij
hun ontwerpvisie. De wens om jonge
architecten een kans te geven op
deze droomopdracht lag wat
moeilijker: selecteren op leeftijd
betekent discriminatie en is dus
verboden. Het werd ten stadhuize
ook als een risico gezien: het gaat
om stichtingskosten van naar
schatting bijna 250 miljoen euro.
Om dat binnen het budget, op tijd en
van kwalitatief hoog niveau voor
elkaar te krijgen, was enige ervaring
met vergelijkbare projecten gewenst.
In overleg met de raadscommissie
besloot de selectiecommissie om
die wens te vertalen in ‘bureaus die
aanstormend talent een kans geven’,
want tegelijkertijd lag er –natuurlijk-
de wens om een architect van naam
en faam binnen te halen. Door
combinaties te vormen zou jong
talent toch voldoende kans maken
om een substantiële bijdrage te
kunnen leveren, is de gedachte.
Door ook omzeteisen te betrekken
in de voorwaarden hoopt Den Haag
zich bovendien te verzekeren van
een financieel solide bureau.
De keuze om –nadat 54 bureaus
hadden ingeschreven– maar liefst
twintig bureaus te vragen een
ontwerpvisie uit te werken heeft
natuurlijk te maken met de vanuit
de politiek geuite wens dat er ‘in de
breedte’ daadwerkelijk iets te kiezen
zou moeten zijn. Doorgaan met
–bijvoorbeeld– vijf bureaus is
gebruikelijker, want goedkoper en
sneller. Van de 20 geselecteerden
stuurden er overigens uiteindelijk
zestien een maquette en ontwerpvisie
in, die allemaal bijna twee
maanden in het stadhuis werden
tentoongesteld.
OnevenRedige inzet
De gemeente benadrukt de
procedure te hebben ingericht in
overleg met de BNA en het Steunpunt
Architectuur Lokaal, toch
kwam er vanuit die hoek ook nog
wel kritiek op de gang van zaken,
vooral op de hoeveelheid gedetailleerde
beoordelingscriteria die een
‘onevenredige inzet’ zouden
verlangen van de ontwerpers. De
gemeente benadrukt dat Europees
aanbesteden nu eenmaal verplichtingen
met zich mee brengt en bijna
onvermijdelijk leidt tot een juridisch
vormgegeven procedure. Waarbij de
risico’s wel afgedekt moeten zijn
zonder de hoofdzaak –de beste
kiezen– uit het oog te verliezen.
Ook de breed samengestelde
selectiecommissie moet ervoor
zorgen dat er straks een groot
draagvlak en een goede onderbouwing
is voor de uiteindelijke keuze:
voorzitter is vicepresident van de
Raad van State Herman Tjeenk
Willink, Rijksbouwmeester Liesbeth
van der Pol is vicevoorzitter, de
voorzitter van de Haagse welstandscommissie
zit in de commissie, net
zoals vertegenwoordigers van de
deelnemende instellingen, de
directeur Stedelijke Onderwijs en
Vastgoed en het hoofd stedenbouw
van de gemeente Den Haag en bijvoorbeeld
ook een vertegenwoordiger
van de ondernemersvereniging
binnenstad. Dat betekent een bundeling
van kennis, verschillende visies
uit uiteenlopende hoeken en daarmee
een keuze waarbij met veel
relevante zaken rekening is gehouden.
Tot half juni was er een tentoonstel-
ling van de zestien ingestuurde
maquettes te zien in het atrium van
het Haagse stadhuis. Met ontwerpen
van gerenommeerde internationale
bureaus als Zaha Hadid en Cruz y
Ortiz, en veel bekende Nederlandse
namen: Mecanoo, Benthem
Crouwel, OMA, Neutelings Riedijk,
Wiel Arets, Jo Coenen. Via een
uitgebreide enquête konden burgers
ook in dit stadium hun stem weer
laten horen. Dat betrof geen simpele
poll, maar een lijst met gedetailleerde
vragen op duidelijk omschreven
aspecten van de ontwerpen,
zodat burgers inhoudelijk konden
aangeven wat ze van elk van de 16
ontwerpvisies vonden. De resultaten
daarvan gingen naar de selectiecommissie,
zodat die een goed beeld
heeft van de voorkeuren van de
bevolking. Erg veel mensen deden
daar trouwens niet aan mee: je
moest wel tot het type ‘zeer
geinteresseerde doorzetter’ behoren
om de digitale lijst met 16 keer 14
vragen tot het einde toe in te vullen.
Uit de statistieken blijkt dat veel
mensen voortijdig zijn afgehaakt:
uiteindelijk zijn er 180 enquêtes
volledig ingevuld. Het verwerken van
die gegevens kost veel tijd, maar
geeft de commissie wel handvatten
om de opinie van de Haagse burgerij
te betrekken in de uiteindelijke
selectie van drie.
De keuze voor het zo gedetailleerd
opzetten van de beoordelingscriteria
komt voort uit de juridische
procedures die de laatste jaren nogal
eens volgen op aanbestedingen:
architecten stappen naar de rechter
als ze vinden dat hen onrecht is
aangedaan tijdens een procedure.
Vandaar dat de gemeente Den Haag
van tevoren haar licht opstak bij
Rotterdam, Delft en Utrecht, waar de
afgelopen jaren juridische gevechten
volgden op Europese aanbestedingsprocedures
voor respectievelijk een
stadskantoor, station en bibliotheek.
Die fouten konden in elk geval
worden vermeden. Dit is een
lang durige procedure, met meer
risico’s, want wie 13 architecten af
laat vallen loopt statistisch gezien
natuurlijk meer risico op een
juridische procedure dan wie er maar
drie de deur wijst. De motivering
moet steeds heel zorgvuldig worden
opgesteld en er gaat ruim vier keer
zoveel tijd in zitten. Door de fasering
–van 54 naar 16 naar 3 naar 1– is er
ook meermalen sprake van een
Alcatel-termijn waarin afgewezen
architecten bezwaar kunnen maken.
Het kost allemaal tijd, maar totnogtoe
verloopt de procedure
zonder juridisch gehakketak, en dat
is de gemeente natuurlijk veel
waard.
Raad
De keuze voor een zo uitgebreid
scala aan beoordelingscriteria lijkt
bedoeld om om de keuze voor een
architect of een ontwerp zoveel
mogelijk te objectiveren, maar dit
type overheidsopdracht leent zich
daar vanzelfsprekend maar matig
voor. Architectuur is geen wetenschap,
zowel bij selectiecommissie
als bij het publiek gaat het voor een
groot deel om subjectieve beleving:
wat is prettig, wat voelt goed, wat
vind je mooi.
De tijdwinst komt wellicht nu: de
drie uitverkoren bureaus maken
straks allemaal een structuurontwerp
waardoor er na afronding van
de aanbestedingsfase al een vrij
gedetailleerd schetsontwerp zal
liggen. Maar of het plan echt
doorgang vindt, is aan de raad. Die is
inmiddels heftig van samenstelling
veranderd en beslist eind 2010 of er
ook echt gesloopt en nieuw gebouwd
gaat worden.
De échte betrokkenheid van de
burger zal waarschijnlijk pas
loskomen als er een definitief
ontwerp ligt.
Als het Cultuurforum daarin slaagt,
dan zal er –op kleinere schaal
natuurlijk– aan het Spui een Haagse
equivalent van Covent Garden in
Londen ontstaan. Een plek waar
altijd reuring is. Waar mensen op
terrasjes hangen, waar spontaan
muziek wordt gemaakt en altijd wel
iets gebeurt. Een plek waar mensen
naar toe willen.
63 63