juli 2010 - Rijksgebouwendienst

onherkenbaar in hun oorsprong te
maken en krijgt het fragment het
silhouet van een nieuwe, op zichzelf
staande sculptuur. Die grillige
breuklijnen - die in zekere zin de kern
van Bergers installatie vormen - kennen
een opmerkelijke oorsprong. De
kunstenaar verkreeg ze door de
gipsen beelden die hij van zijn
modellen maakte, van vijfhoog uit
het raam van zijn atelier naar
beneden te gooien.
Het werkproces dat aan Bergers
werk vooraf ging is van een complexe
intensiteit. Voor de installatie
in Utrecht maakte Berger als eerste
van elk model met siliconen een
letterlijke afdruk van de huid, in die
siliconenmal werd een wasmodel
gemodelleerd, daar maakte de
kunstenaar vervolgens een nieuwe,
stevige siliconenmal van waarin gips
werd gegoten. Deze gipsen beelden
werden uit het atelierraam gegooid.
Op basis van de breukvlakken en
nieuw ontstane vormen maakte de
kunstenaar vervolgens een selectie
van de meest interessante fragmenten.
Van deze geselecteerde
fragmenten werd vervolgens wéér
een nieuwe siliconenmal gemaakt,
dáár een wasmodel van, en dát
model bracht Berger uiteindelijk
naar de bronsgieter. Een intensief
proces; samen met twee assistenten
werkte de kunstenaar driekwart jaar
full time aan de installatie.
Tussen de bedrijven door ging Berger
op audiëntie bij de paus in Rome.
Een groep van 260 kunstenaars
kwam afgelopen november op
uitnodiging van Benedictus XVI in de
Sixtijnse kapel bijeen om de band
tussen kerk en kunst aan te halen.
Drie Nederlanders mochten
aanwezig zijn bij het smeden van
deze ‘vruchtbare alliantie’: Cees
Nooteboom, Kader Abdolah en
Caspar Berger. Andere genodigden
waren onder meer cineast Peter
Greenaway, componist Ennio
Morricone, architect Mario Botta en
kunstenaar Bill Viola. Berger, niet
religieus, was diep onder de indruk.
Om de Sixtijnse kapel eens niet als
toerist ervaren maar in zijn oorspronkelijke
context was een
‘verpletterende’ ervaring. Berger is
bezeten van de Italiaanse Hoog-
Renaissance, de korte periode van
1495 tot 1520 die als hoogtepunt van
de rennaissance geldt en waarin
Michelangelo zijn fresco’s voor de
Sixtijnse kapel schilderde.
Ooit, in de jaren negentig, maakte
Caspar Berger - zijn held is onder
meer Bill Viola - video-installaties.
Het werden steeds omvangrijkere
producties met een steeds groter
productieteam. Berger raakte voor
zijn gevoel de controle over het
resultaat kwijt en gooide het roer
rücksichtslos om: voortaan maakt hij
niets meer dat groter is dan zijn
atelier. Geïnspireerd door zijn oude
liefde voor de Italiaanse Hoog-
Renaissance kiest hij voor de
beeldhouwkunst. De eerste jaren
werkt Berger uitsluitend in was,
vanaf 2004 besluit hij zijn beelden
– waaronder een doorlopende serie
van zelfportretten - in brons te
gieten. In de levensgrote sculpturen,
(door het gebruik van siliconen
levensechte) afgietsels van het
menselijk lichaam, laat Berger het
gietproces een bijzondere, zichtbare
rol spelen. Zogeheten flenzen -
brons dat door openingen uit de mal
is gestroomd - en gietkanalen
worden bewust niet, zoals traditioneel
gebruikelijk is, weggewerkt en
gepolijst maar vormen een integraal
onderdeel van het werk. Voor Berger
ook geen tot goudgeel gepolijst
brons. Hij werkt zijn beelden na het
gieten nauwelijks af. Het doffe, maar
originele bronsoppervlak met zijn
onrechtmatigheden en kleurschakeringen
is dan ook een karakteristiek
kenmerk van zijn werk.
OncOnventiOneeL
De eigenwijze draai die Berger aan
het ‘traditionele’ brons geeft behelst
niet alleen de techniek maar geldt
ook voor de inhoud van zijn werk. De
kunstenaar refereert op onconventionele
wijze veelvuldig aan belangrijke
werken in de kunstgeschiedenis.
Zo maakte Berger een bronzen beeld
van paus Innocentius X, wiens
portret uit 1650 door Diego
Velásquez - die hem meesterlijk
neerzette als een onzekere man - in
de twintigste eeuw een schilderkunstige
obsessie werd voor Francis
Bacon. Berger borduurt in zijn
Innocenzo X voort op de onderhuidse
psyche die centraal staat in de
portretten door Velasquez en Bacon
van deze paus. In zijn bronzen
sculptuur vertaalt dit zich in de paus
op zijn troon, die zonder kaken en
benen letterlijk gestalte geeft aan
een man – onder de plak van zijn
machtige schoonzuster - zonder
ruggengraat.
De Torso van Bélvedère – de
marmeren romp van een uit de
eerste eeuw voor Christus stammend
beeld - vormt wellicht de belangrijkste
kunsthistorische referentie in
Bergers bronzen oeuvre. Het
fragment uit de Oudheid is sinds de
zestiende eeuw een fenomeen op
zich geworden en een inspiratiebron
voor talloze kunstenaars. ‘Maar ik
ben zelfs geneigd dit overblijfsel te
beschouwen als het mooiste wat ik
ooit heb gezien’, zo stelde Goethe.
Hetzelfde geldt waarschijnlijk voor
Caspar Berger. Zijn bronzen overblijf-
selen in Utrecht zijn weliswaar
onderdeel van een groter imaginair
geheel, maar meer nog zijn het
individuele objecten, die door
Bergers worp uit het atelierraam tot
een atonoom kunstwerk zijn
verworden.
57