Energie en verandering - Christelike Biblioteek

Hoofstuk 5
Energie en verandering
Soorte energie
Ons het reeds in Gr 4 geleer van verskillende vorms of soorte energie.
Chemiese energie
Bewegingsenergie (‘n ander naam daarvoor is kinetiese energie)
• Elektrisiese energie
• Hitte-energie
• Lig-energie
• Klank-energie
Nog ‘n soort energie waarvan ons meer sal leer in die hoër grade, is potensiële energie.
Potensiële energie is energie wat in iets “gestoor” is, en wat wag om gebruik te word.
As ‘n stouterd in die klas ‘n rekkie terugtrek en vashou, besit daardie rekkie potensiële
energie. As hy die rekkie loslaat en iemand daarmee skiet, word die potensiële energie
omgesit of verander in bewegingsenergie.
Bronne van energie
Ons het ook geleer dat die plekke waar ons energie vandaan kry, bronne van energie
genoem word. In MSW het ons ook reeds geleer dat brandstowwe soos steenkool en
olie vir ons belangrike energiebronne is, maar dat hierdie energiebronne ongelukkig
ook nadele het: Dit besoedel die omgewing, en boonop kan dit uitgeput raak. Dit het
tyd geword dat die mens alternatiewe energiebronne soek. Van hierdie energiebronne
is die volgende:
Son-energie
Sonpanele word al hoe meer gereeld gebruik om warm water vir huise en fabrieke te
verskaf. ‘n Sonpaneel word swart geverf, want swart absobeer hitte die beste.
Daar bestaan ook “sonbatterye” wat in staat is om sonlig direk in elektrisiteit te verander.
24

In Kalifornië is daar al etlike sonkragstasies. Hierdie stasies bestaan uit ‘n klomp spieëls
wat so gerangskik is dat die sonstrale op ‘n pyp in die middel gekonsentreer word. Olie
wat deur hierdie pyp vloei, word baie warm. Hierdie hitte laat stoom ontstaan, wat weer
gebruik word om turbines aan te dryf wat elektrisiteit opwek.
Wind-energie
Wind-energie is reeds in die vroegste tye gebruik om seilbote aan te dryf.
Die energie van die wind kan ons op nog maniere help, bv.:
• om water te pomp en
• om elektrisiteit op te wek.
Baie navorsing word deesdae gedoen oor die opwekking van elektrisiteit met behulp
van die wind. Van die wind-kragstasies kan genoeg krag opwek vir 15 000 huise!
Water-energie
Water word op verskillende maniere as energiebron gebruik.
Die energie van vallende water is al van die vroegste tye af gebruik in waterwiele. Vandag
word vallende water gebruik om elektrisiteit op te wek. Die energie van die vallende
water word gebruik om ‘n turbine te laat draai, wat elektrisiteit opwek. Elektrisiteit wat
op hierdie manier opgewek word, word hidroëlektrisiteit genoem.
Stoomenergie is vroeër in baie masjiene en voertuie gebruik. Die eerste stoomenjin is
deur Thomas Newcomen uitgevind, maar James Watt van Skotland het die stoomenjin
baie verbeter. Die uitvinding van die stoomenjin het veroorsaak dat fabrieke nie meer
van waterwiele afhanklik was nie. Baie sterker en beter masjiene kon nou in fabrieke
gebruik word. In 1804 is die eerste stoomlokomotief reeds uitgevind. Vandag nog word
stoomturbines gebruik om elektrisiteit op te wek.
25

Die energie van branders kan ook gebruik word om elektrisiteit op te wek. Vallende
branders forseer lug op in ‘n toestel waar ‘n turbine begin draai en elektrisiteit opwek.
Lug in
Lug uit
Energie van plante
Die energie van die son is in groen plante gestoor. Plante kan ook vir die mens se
energiebehoeftes gebruik word. In Brasilië word alkohol van suikerriet gemaak en in
plaas van petrol gebruik. Daar is ook al geëksperimenteer met sonneblomolie as ‘n
plaasvervanger vir petrol.
Geotermiese energie
In sommige lande is daar gebiede waar die hitte uit die kern van die aarde taamlik
maklik bereikbaar is. Hierdie hitte kan gebruik word om huise of fabrieke te verhit of
om elektrisiteit op te wek. Amerika se eerste geotermiese kragstasie is reeds in 1960
gebou.
26
Turbine
Lug vloei
Brander
stuig Golf
rigting
Brander
sak
Golf
rigting

Metaan
Metaan is ‘n gas wat geproduseer word uit dieremis of menslike afval. Metaan is al in
die vorige eeu gebruik vir straatlampe, en is dus niks nuuts nie. Ongelukkig is metaan
ook een van die soorte gas wat die osoonlaag kan beskadig.
Kernkragstasies
Kernkrag word uit uraan geproduseer. Net EEN kilogram uraan bevat dieselfde hoeveelheid
energie as drie miljoen kilogram steenkool. Ongelukkig is die afvalmateriaal wat
ontstaan wanneer kernkrag geproduseer word, baie gevaarlik, want dit is radio-aktief.
Dit moet vir baie lang tye baie versigtig weggebêre word sodat daar nie radio-aktiewe
strale daaruit ontsnap nie. Iemand wat aan te veel radio-aktiewe bestraling blootgestel
word, kan kanker kry en doodgaan. Swanger vroue kan gestremde babatjies kry as
gevolg van bestraling.
Die gebruik van energie-omsetting om die mens te help
Ons het reeds geleer dat een soort energie omgesit of verander kan word in ‘n ander
soort energie.
Reeds in die vroegste tye het die mens maniere uitgevind om werk makliker te maak
deur energie-omsetting. As hulle ‘n swaar voorwerp moes beweeg, het hulle rollers of
rolstokke gebruik. Hefbome het ook gehelp om die voorwerpe te stoot.
Op bote het matrose ook die roeispane as hefbome gebruik om die skip te trek. Die seile
is opgetrek met katrolle, wat dit makliker gemaak het om die toue te trek.
Ons gebruik vandag nog hefbome en katrolle.
Hefbome en katrolle maak ons werk makliker!
Hoofstuk 6
27

28
stuur
katrol
rollers of rolstokke
anker