Beleidsplan 2009-2014 - Erfgoedcel Antwerpen

BELEIDSPLAN ERFGOEDCONVENANT
STAD ANTWERPEN – VLAAMSE GEMEENSCHAP
2009-2014
Zin in erfgoed = Zin in
DEEL 1: BELEIDSPLAN 2009-2014

Missie
De stad Antwerpen stimuleert een zinvolle en duurzame omgang met het cultureel erfgoed 1
in Antwerpen.
De Erfgoedcel Antwerpen 2 laat de mensen de rijkdom van het culturele erfgoed in Antwerpen
ontdekken en beleven. Zij doet dat door middel van projecten, communicatiemiddelen en
beleid(sondersteuning) om participatie van het publiek en de erfgoedsector te bevorderen.
De Erfgoedcel Antwerpen – als een cel binnen het Museum aan de Stroom (MAS) | Erfgoedforum –
neemt de ruimere extra-muros werking van het MAS | Erfgoedforum op zich en werkt mee aan het
verhaal van de stad Antwerpen. De Erfgoedcel Antwerpen richt zich daarom onder meer op de
extra-museale en collecties aanwezig in alle districten van Antwerpen.
De Erfgoedcel Antwerpen onderhoudt en bevordert de netwerking, in en vanuit Antwerpen, van wijk
tot district, van district tot stad, van stad tot Vlaanderen, waarbij de werking zich integreert in en
complementair is aan deze van het MAS | Erfgoedforum, deze van de erfgoedconvenants in
Vlaanderen en Brussel en deze van de Vlaamse Gemeenschap. Zij doet dat met het oog op een
brede en kwaliteitsvolle erfgoedzorg en ter versterking van de uitwisseling van expertise en ideeën
en van praktische samenwerkingsverbanden in en vanuit het erfgoedveld.
De Erfgoedcel Antwerpen heeft de specifieke rol het culturele erfgoed in al zijn verscheidenheid in
kaart te brengen en in haar maatschappelijke context te situeren om er zo waardering voor op te
wekken bij de vele gemeenschappen in de stad en daarbuiten.
1
Wat is erfgoed? Er bestaat geen pasklare definitie. Erfgoed is een vlag die een rijke lading dekt. Het is een verzamelbegrip.
Het staat voor alles wat we overerven van vorige generaties én wat we het bewaren waard vinden: gebouwen en
monumenten, maar ook archeologica, kunstwerken, historische voorwerpen zoals eeuwenoude manuscripten,
gebruiksvoorwerpen, foto's, ...
Erfgoed omvat ook minder tastbare dingen, zoals verhalen, tradities, feesten, liederen, dialecten, ... Of erfgoed de moeite
waard is om te bewaren, te verzorgen, te documenteren en te laten zien, bepalen mensen zelf. Als een hele groep mensen
dit doet, spreken we van cultureel erfgoed.
Erfgoed kan een nieuw leven leiden als mensen het een plaats geven in hun eigen wereld. We staan er niet bij stil, maar ook
vandaag maken we heel wat toekomstig erfgoed aan. Erfgoed evolueert voortdurend.
2
De Erfgoedcel Antwerpen beheert zelf geen erfgoed. Ze is op verschillende fronten tegelijk actief. Gebouwen- en
monumentenzorg behoren NIET tot haar bevoegdheden.
1

Inhoudsopgave
1 INLEIDING ....................................................................................................................................4
1.1 SITUERING EN OPBOUW BELEIDSPLAN ERFGOEDCONVENANT 2009-2014 ....................................4
2 NAAR EEN NIEUW ERFGOEDCONVENANT TUSSEN DE STAD ANTWERPEN EN DE
VLAAMSE GEMEENSCHAP...............................................................................................................5
2.1 TRAJECT EN (PARTICIPATIE)PROCES..........................................................................................5
2.1.1 De veranderende omgeving en de Erfgoedcel Antwerpen.......................................5
2.1.2 Naar een nieuw Erfgoeddecreet ..................................................................................6
2.1.3 Naar een nieuw cultuurbeleidsplan ............................................................................7
2.1.4 Naar een nieuw erfgoedbeleidsplan ...........................................................................8
2.2 DE ERFGOEDCEL ANTWERPEN ALS KNOOPPUNT ......................................................................11
2.2.1 … in de districten........................................................................................................11
2.2.2 … in het verruimde MAS (Museum aan de Stroom) ................................................11
3 ANTWERPEN, EEN RIJKE ERFGOEDSTAD ...........................................................................17
3.1 INLEIDING...............................................................................................................................17
3.2 TRENDS .................................................................................................................................18
3.2.1 Maatschappelijke trends ............................................................................................18
3.2.2 Demografische trends................................................................................................19
3.2.3 Technologische trends...............................................................................................19
3.3 DE PLEK: ANTWERPEN EN DE DISTRICTEN ................................................................................20
3.4 DE MENSEN: DEMOGRAFIE ......................................................................................................21
3.5 DE DINGEN EN DE VERHALEN: ZORG VOOR ERFGOED ................................................................23
3.5.1 Het roerende erfgoed..................................................................................................23
3.5.2 Het onroerende erfgoed .............................................................................................24
3.5.3 Het immateriële erfgoed.............................................................................................25
3.6 HET ERFGOEDBELEID IN ANTWERPEN ......................................................................................26
3.6.1 Ondersteuningsbeleid door de stad .........................................................................26
3.6.2 Ondersteuningsbeleid door de districten ................................................................27
3.7 DE ERFGOEDACTOREN............................................................................................................30
3.7.1 (Erfgoed)netwerken ....................................................................................................32
3.7.2 Musea...........................................................................................................................32
3.7.3 Archieven, bibliotheken en documentatiecentra.....................................................33
3.7.3.1 Archieven ..................................................................................................................33
3.7.3.2 Bibliotheken...............................................................................................................34
3.7.3.3 Documentatiecentra ..................................................................................................34
3.7.4 Erfgoedverenigingen..................................................................................................35
3.7.5 Andere (erfgoed)actoren............................................................................................35
3.7.6 Religieus erfgoed........................................................................................................37
3.7.7 Diversiteit.....................................................................................................................38
3.7.8 Onderwijsinstellingen.................................................................................................38
3.8 STERKTE-ZWAKTEANALYSE CULTUREEL ERFGOED ANTWERPEN................................................38
3.8.1 SWOT-analyse.............................................................................................................39
3.8.2 SWOT-matrix ...............................................................................................................41
3.8.2.1 Sterkten, gekoppeld aan kansen en bedreigingen....................................................41
3.8.2.2 Zwakten, gekoppeld aan kansen en bedreigingen ...................................................42
3.8.3 Aanbevelingen en conclusies ...................................................................................43
4 ZIN IN ERFGOED: DE ERFGOEDCEL ANTWERPEN..............................................................47
4.1 INLEIDING: KERNGEDACHTEN ERFGOEDCONVENANT 2009-2014 ...............................................47
4.1.1 Basiskenmerken Erfgoedcel Antwerpen..................................................................47
4.1.2 Korte historiek.............................................................................................................47
4.1.3 Toekomstperspectief..................................................................................................48
2

4.1.4 Organisatie, personeel en middelen.........................................................................48
4.1.5 Infrastructuur ..............................................................................................................49
4.2 MOTTO, MISSIE EN VISIE..........................................................................................................49
4.2.1 Motto ............................................................................................................................49
4.2.2 Missie ...........................................................................................................................50
4.2.3 Visie..............................................................................................................................51
4.3 POSITIE BINNEN DE STAD ........................................................................................................52
4.4 ADVIESRAAD ERFGOEDCEL ANTWERPEN .................................................................................54
4.5 STAKEHOLDERSANALYSE ........................................................................................................54
4.6 STERKTE-ZWAKTE-ANALYSE ERFGOEDCEL ANTWERPEN...........................................................55
4.6.1 SWOT-analyse.............................................................................................................55
4.6.2 SWOT-matrix ...............................................................................................................56
5
4.6.2.1 Sterkten, gekoppeld aan kansen en bedreigingen....................................................56
4.6.2.2 Zwakten, gekoppeld aan kansen en bedreigingen ...................................................60
DE DOELSTELLINGEN VAN DE ERFGOEDCEL ANTWERPEN ............................................64
5.1 INLEIDING...............................................................................................................................64
5.2 ALLE DOELSTELLINGEN OP EEN RIJ ..........................................................................................65
5.3 DOELSTELLING PER DOELSTELLING..........................................................................................66
6 MEERJARENPLANNING ...........................................................................................................81
7 BEGROTING ERFGOEDCEL ANTWERPEN 2009-2014..........................................................88
7.1 BEGROTING 2009...................................................................................................................88
7.2 RAMING 2010-2014 ...............................................................................................................89
7.3 PERSONEEL EN MIDDELEN.......................................................................................................90
7.4 INFRASTRUCTUUR ..................................................................................................................90
8 EVALUATIE ERFGOEDCONVENANT ANTWERPEN 2005-2008............................................91
8.1 INLEIDING...............................................................................................................................91
8.2 EVALUATIE .............................................................................................................................92
8.2.1 Personeel.....................................................................................................................92
8.2.2 Projecten......................................................................................................................93
8.3 CONCLUSIES ........................................................................................................................101
9 OPVOLGING BELEIDSPLAN ERFGOEDCONVENANT ANTWERPEN 2009-2014..............102
9.1 IMPLEMENTATIE....................................................................................................................102
9.2 EVALUATIE EN EVENTUELE BIJSTURING ..................................................................................102
9.3 CONCLUSIES ........................................................................................................................103
10 COLOFON.............................................................................................................................105
3

1 Inleiding
1.1 Situering en opbouw beleidsplan erfgoedconvenant 2009-2014
Naar aanleiding van het aflopen van de beleidsperiode 2005-2008 van het erfgoedconvenant tussen
de stad Antwerpen 3 en de Vlaamse Gemeenschap en de voorbereiding van een nieuw
erfgoedconvenant 2009-2014 dient het beleidsplan erfgoedconvenant 2009-2014 (ebpA 09-14) te
worden geschreven. Er wordt voortgebouwd op het vorige beleidsplan erfgoedconvenant 2005-2008
(ebpA 05-08) en het geactualiseerde beleidsplan erfgoedconvenant 2007-2008 (gebpA 07-08),
waarbij er ten gevolge van veranderende evoluties in de stad en de interne organisatie van Musea,
Bewaarbibliotheken en Erfgoed (MBE) – wat ook op de Erfgoedcel Antwerpen (egcA) haar weerslag
heeft – andere accenten worden gelegd ten opzichte van het vorige beleidsplan en het
geactualiseerde beleidsplan. Bovendien bevat het cultuurbeleidsplan 2008-2013 (cbpA 08-13) voor
het eerst een luik erfgoed – zowel roerend als onroerend – wat uiteraard op het ebpA 09-14 een
grote invloed heeft.
Het ebpA 09-14 bestaat uit de volgende onderdelen:
- de inleiding
- het traject
- de analyse (inclusief SWOT en SWOT-matrix):
o omgeving
o stakeholders en egcA
- de missie en visie
- het strategische gedeelte: prioriteiten/beleidskeuzes, de strategische en operationele
doelstellingen, de verwachte effecten en de resultaatsindicatoren
- de meerjarenplanning: doelstellingen, timing, middelen
- de opvolging
- het colofon
- de literatuurlijst
- enkele bijlagen
3
Wanneer er in het beleidsplan erfgoedconvenant 2009-2014 de term Antwerpen wordt vermeld, omhelst dit het grondgebied
van groot Antwerpen, m.a.w. de stad die gevormd wordt door de 9 districten (Antwerpen, Berchem, Berendrecht-Zandvliet-
Lillo, Borgerhout, Deurne, Ekeren, Hoboken, Merksem, en Wilrijk).
4

2 Naar een nieuw erfgoedconvenant tussen de stad Antwerpen en de Vlaamse
Gemeenschap
2.1 Traject en (participatie)proces
2.1.1 De veranderende omgeving en de Erfgoedcel Antwerpen
De Erfgoedcel Antwerpen (egcA) werkt in de zone waar mensen, dingen, verhalen en de plek elkaar
vinden. In dat ontmoetingsgebied wil de egcA een zinvolle en duurzame omgang met het culturele
erfgoed stimuleren. Dat houdt in dat er verder wordt gekeken dan vandaag. Vanuit het hier en nu
wordt er zowel gereflecteerd op het verleden als naar de toekomst gekeken. Omgang is geen
statisch gegeven maar een proces, continu onderhevig aan veranderingen in de samenleving. Een
beleidsplan dat op die omgang inspeelt, mag daarom niet statisch zijn. Ook beleidsvoering is een
proces. De jaarlijkse actieplannen zullen daarom telkens als een (gedeeltelijk) herziene en verder
uitgediepte versie van het ebpA 09-14 worden beschouwd, die zijn aangepast aan de evolutie in de
samenleving en in de omgang met het erfgoed.
Omwille van de steeds veranderende (werk)omgeving, het dynamische culturele erfgoedveld van
Antwerpen waarin de egcA zich beweegt, niet op elkaar afgestemde timingen en de hierna volgende
vaststellingen moest het traject en het (participatie)proces om tot een nieuw erfgoedbeleidsplan te
komen een groot aantal hindernissen nemen:
- de veranderde egcA positie binnen Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed (MBE) van
Publieksbeleid (PB) naar het Museum aan de Stroom (MAS). Hierdoor ontstonden er een
aantal onduidelijkheden en was/is het wat aftasten op vlak van o.a.:
o positie en rol egcA
o taakverdeling egcA – MAS
o inhoudelijke inbreng egcA – MAS en MAS – egcA
o organisatiestructuur egcA – MAS
- het verruimde MAS: de collectie van het Etnografisch Museum vergezelde de andere collecties
waardoor het MAS programma diende te worden herdacht.
- het MAS | Kenniscentrum: momenteel nog projectmatig en vooral op het MAS zelf toegespitst.
- het parallel lopen van het ebpA 09-14 en de andere (beleids)planning waardoor afstemming
moeizaam verliep:
o de bestuursakkoorden en de strategische cyclus van de stad Antwerpen
o cultuurbeleidsplan Antwerpen 2008-2013: met voor het eerst ook een erfgoedluik
o beleidsplan Musea Antwerpen en MBE
o blauwdruk voor het MAS | Erfgoedforum: o.a. inhoudelijke en organisatorische structuur
(incl. Kenniscentrum en egcA)
5

- de egcA medewerking aan andere planningsprocessen zoals de strategische cyclus van de
stad en het cultuurbeleidsplan Antwerpen 2008-2013.
- het ontwerp van een nieuw Erfgoeddecreet met volgende voorstellen:
o Het MAS wordt een forum voor geïntegreerde erfgoedpraktijk (Erfgoedforum).
o Het instrument erfgoedconvenant wordt uitgebreid: naast de egcA worden nu ook het
Erfgoedforum en het ondersteuningsbeleid van stad en districten aan het convenant
toegevoegd. Hierdoor wordt de egcA teruggeschroefd.
- opheffing stuurgroep Erfgoedcel Antwerpen en uitblijven oprichting adviesgroep Erfgoedcel
Antwerpen waardoor er geen ondersteuning door externe experten kon gebeuren.
- personeelsveranderingen binnen de egcA:
o op 3 september 2007 verliet de erfgoedcoördinator beleid de egcA om een nieuwe uitdaging
aan te gaan. De erfgoedconsulent werd de nieuwe erfgoedcoördinator en moest zich
(gedeeltelijk) inwerken, zowel wat de interne werking als het beleidsplanningstraject betreft.
o de egcA werkt sinds 3 september 2007 met 1 personeelslid minder. Voor de functie van
erfgoedconsulent werd er op 26 september 2007 een vacature uitgeschreven. Vanaf 21
januari 2008 vangt de nieuwe erfgoedconsulent haar taken aan.
o naar aanleiding van de personele wijzigingen binnen de egcA worden de taken herbekeken
en herverdeeld in samenspraak met het MAS en de directie van MBE.
2.1.2 Naar een nieuw Erfgoeddecreet
(http://www.wvc.vlaanderen.be/erfgoed/Naar_een_nieuw_erfgoeddecreet/index.htm)
Momenteel wordt een nieuw Erfgoeddecreet voorbereid. In het nieuwe Erfgoeddecreet zal het
Archiefdecreet, het Decreet op de Volkscultuur en het Erfgoeddecreet worden geïntegreerd.
In een nieuw en verruimd Erfgoeddecreet zullen enerzijds nieuwe ontwikkelingen in het cultureel
erfgoedveld meegenomen worden en anderzijds zullen de beleidsinstrumenten en procedures beter
op elkaar worden afgestemd. Tegelijk zal er werk worden gemaakt van een transparant,
complementair cultureel-erfgoedbeleid met de steden, de gemeenten en de provincies.
Het nieuwe Erfgoeddecreet zal rond vijf pijlers worden uitgebouwd:
1. De Vlaamse Gemeenschap zet in op een ééngemaakt en performant steunpunt.
2. De Vlaamse Gemeenschap neemt verantwoordelijkheid op voor erfgoedinstellingen en -
organisaties die op Vlaams en internationaal niveau zijn erkend.
3. De Vlaamse Gemeenschap ondersteunt het lokale cultureel-erfgoedbeleid door het sluiten van
erfgoedconvenants met steden en regio’s.
4. De Vlaamse Gemeenschap vraagt de provincies een depotbeleid uit te bouwen en de regionale
erkende musea te ondersteunen.
5. De Vlaamse Gemeenschap subsidieert ook projectmatig.
6

Op 11 juni 2007 organiseerde het agentschap Kunsten en Erfgoed, in samenwerking met de
minister, een hoorzitting voor het volledige cultureel-erfgoedveld.
In het nieuwe Erfgoeddecreet wordt het begrip erfgoedconvenant verruimd. Waar voorheen de
erfgoedcel de enige uitvoerder was van het convenant tussen de stad/regio en de Vlaamse
Gemeenschap, zal dit nu worden uitgebreid met naast de erfgoedcel het forum voor geïntegreerde
erfgoedpraktijk en het ondersteuningsbeleid van de stad/regio naar kleine(re) erfgoedactoren.
Voor Antwerpen betekent dit dat de egcA in een ruimer kader zal werken en slechts één van de drie
uitvoerders van het nieuwe erfgoedconvenant tussen de stad Antwerpen en de Vlaamse
Gemeenschap zal zijn, naast het MAS als forum voor geïntegreerde erfgoedpraktijk en het
ondersteuningsbeleid van stad en districten.
2.1.3 Naar een nieuw cultuurbeleidsplan
(Zie cbpA 08-13: Hoofdstuk 1. Het participatieproces)
Het cultuurbeleidsplan Antwerpen 2003-2007 (cbpA 03-07) bestond uit een verzameling van de
cultuurbeleidsplannen van de verschillende districten, namelijk Antwerpen, Berchem, Berendrecht-
Zandvliet-Lillo, Borgerhout, Deurne, Ekeren, Hoboken, Merksem, en Wilrijk. Ieder district maakte
haar eigen cultuurbeleidsplan op waarna dit in het globale cultuurbeleidsplan voor de stad
Antwerpen werd gebundeld.
Voor het nieuwe cultuurbeleidsplan Antwerpen 2008-2013 (cbpA 08-13) werkten de
Cultuurbeleidscel Antwerpen, Cultuurcentra Antwerpen, de Antwerpse Bibliotheken, Musea,
Bewaarbibliotheken en Erfgoed (MBE) inclusief egcA en de districten nauw samen om zo tot een
integraal en geïntegreerd cultuurbeleidsplan stad Antwerpen te komen. Dit cultuurbeleidsplan is
immers meer dan de som van negen beleidsplannen uit de districten. Het combineert de
beleidslijnen die betrekking hebben op de centrale, stadsbrede bevoegdheden in het kader van het
lokale cultuurbeleid met die van de districten.
Er werd rond zes globale doelstellingen gewerkt. Het betreft:
1. Participatie en competentie
2. Spreiding en creatie
3. Zorg voor erfgoed (zowel roerend en onroerend)
4. Stimuleren van diversiteit
5. Gemeenschapsvorming
6. Grootstedelijke context
Het luik “Zorg voor erfgoed” is volledig nieuw in het cultuurbeleidsplan.
7

Ook de afstemming op de bestuursakkoorden – 1 voor de gehele stad en 9 aparte voor ieder district
– werd in het cbpA 08-13 meegenomen. Zo werd het cbpA 08-13 aan de strategische cyclus van de
stad Antwerpen gekoppeld (Zie cbpA 08-13: 1.3. De strategische cyclus).
Naast een integraal en geïntegreerd cbpA 08-13 moest het ook een gedragen cbpA 08-13 worden.
Dit werd door een uitgebreid participatieproces bekomen. Hierbij werd er gebruik gemaakt van: een
SWOT-analyse, focusgesprekken, een participatietraject per district, een participatietraject voor de
verschillende culturele sectoren en een overleg binnen de stedelijke diensten in het kader van de
strategische cyclus.
De egcA was net als de rest van MBE nauw betrokken bij dit participatieproces. Zo was de egcA
een van de partners die zich engageerde voor o.a. het luik Zorg voor erfgoed van het traject
cultuurbeleidsplanning dat door de steunpunten Cultuur Lokaal, VCOB, CBV en een externe
procesbegeleider (Jim Baeten) werd opgestart. Het traject bestond uit twee op maat uitgewerkte
dagen. Een eerste dag werkte rond samenwerking, opmaak van een situatieanalyse en
visiebepaling. De tweede dag focuste op de situering binnen het ruimer stedelijk cultuurbeleidsplan,
het opmaken van doelstellingen, en het in kaart brengen van de stakeholders en het daaraan te
verbinden participatieproces dat elk district uitstippelde.
Daarnaast zetelden verschillende egcA-medewerkers en andere Musea, Bewaarbibliotheken en
Erfgoed (MBE)-medewerkers in de participatietrajecten per district. Voor een volledig overzicht van
alle deelnemers per district, zie cbpA 08-13: 1.2.4. Districtsstuurgroepen en begeleidingstraject
Cultuur Lokaal.
Op 5 oktober 2007 besliste het college van burgemeester en schepenen om het cbpA 08-13 ter
goedkeuring voor te leggen aan de gemeenteraad (CBS 13082).
2.1.4 Naar een nieuw erfgoedbeleidsplan
(Voor het afgelegde traject van het vorige beleidsplan en het geactualiseerde beleidsplan, zie ebpA
05-08: 1. Het traject: naar een decretaal erfgoedconvenant tussen de stad Antwerpen en de
Vlaamse Gemeenschap en gebpA 07-08: 1. Traject)
Het beleidsplan erfgoedconvenant 2009-2014 (ebpA 09-14) kwam tot stand binnen het kader van
het cultuurbeleidsplan Antwerpen 2008-2013 (cbpA 08-13).
Zowel het Decreet houdende het stimuleren van een kwalitatief en integraal lokaal cultuurbeleid
(Decreet Lokaal Cultuurbeleid) als het Decreet houdende de organisatie en subsidiëring van een
cultureel-erfgoedbeleid (Erfgoeddecreet) benadrukt de integrale en geïntegreerde benadering van
cultuur als een allesomvattend gegeven. Het cultureel erfgoed maakt in die benadering deel uit van
de algemene cultuur.
8

Beide decreten hebben enkele prominente krachtlijnen gemeen: kwaliteit in de activiteiten en de
professionalisering daarvan; het stimuleren van de samenwerking; participatie, integratie en
engagement van de bevolking; verantwoordelijkheid geven aan de gemeenten. Het Erfgoeddecreet
is bovendien volop in evolutie (zie 2.1.2 Naar een nieuw Erfgoeddecreet).
Tijdens de afgelopen beleidsperiode 2005-2008 van het erfgoedconvenant tussen de stad
Antwerpen en de Vlaamse Gemeenschap werd er een traject afgelegd om tot het nieuwe
beleidsplan erfgoedconvenant stad Antwerpen – Vlaamse Gemeenschap 2009-2014 te komen. De
belangrijkste mijlpalen van 2007 zijn:
- 8 januari 2007: het college van burgemeester en schepenen keurt het geactualiseerde
beleidsplan erfgoedconvenant 2007-2008 goed (CBS 216).
- 11 april 2007: de goedkeuring van het geactualiseerde beleidsplan erfgoedconvenant 2007-
2008 door minister Anciaux met volgende aandachtspunten:
- De erfgoedcel en de uitvoering van het erfgoedconvenant werden toegevoegd aan het MAS.
De beoordelingscommissie vindt het belangrijk dat er een duidelijk onderscheid wordt
gemaakt tussen de werking van het MAS en de uitvoering van het erfgoedconvenant. Het
erfgoedconvenant focust haar werking op de districten. Beide werken echter aan het verhaal
van de stad.
- De instrumenten die men hanteert om de doelstellingen rond culturele diversiteit te
realiseren zijn niet optimaal aangepast aan de problematiek. De doelgroep kan actiever
betrokken worden in de projecten.
- De indicatoren moeten meer de nadruk leggen op kwaliteit dan op kwantiteit.
- 13 juli 2007: omdat de egcA organisatorisch bij het MAS werd ingedeeld, was er een
aanpassing van artikel 9 van het erfgoedconvenant 2005-2008 nodig. Het college van
burgemeester en schepenen keurt het addendum van het erfgoedconvenant 2005-2008 goed
(CBS 9202).
- 28 augustus 2007: opheffing stuurgroep Erfgoedcel Antwerpen.
- 7 september 2007: het college van burgemeester en schepenen neemt kennis van de
presentatie van het uitgewerkt conceptvoorstel en van het voorstel voor verdere inhoudelijke
planning voor het MAS (CBS 11434).
- 17 september 2007: De gemeenteraad keurt het addendum van het erfgoedconvenant 2005-
2008 goed (GR 1887).
Met het voorliggende ebpA 09-14 voor een nieuwe erfgoedconvenant tussen de stad Antwerpen en
de Vlaamse Gemeenschap wil de stad Antwerpen deelnemen aan het nieuwe erfgoeddecreet. De
egcA wil haar ebpA 09-14 ook op andere bestaande of in de maak zijnde (beleids)plannen
afstemmen, zoals:
9

- de bestuursakkoorden en de strategische cyclus van de stad Antwerpen.
- het cbpA 08-13.
- de beleidsnota van MBE.
- de blauwdruk voor het MAS | Erfgoedforum (inclusief Kenniscentrum en egcA).
Omwille van het uitgebreid participatieproces naar aanleiding van het cbpA 08-13 waarvan erfgoed
(“Zorg voor erfgoed SD 3”) een onderdeel vormt en de strategische cyclus van de stad Antwerpen
waarin erfgoed (“Erfgoed in de stad én in en met de districten bereikbaar maken SD CS06/ND 5” en
“Zorg dragen voor erfgoed in de stad én in en met de districten SD CS07/ND 5”) ook is opgenomen,
leek het ons niet opportuun om voor het ebpA 09-14 een even uitgebreid, parallel en vaak
overlappend participatieproces op te zetten.
Een overleg met de Cultuurbeleidscel, Cultuurantennes (mensen die het cultuurbeleid coördineren
op districtsniveau) en MBE (inclusief MAS) werd voorzien, waarbij de voorlopige versie van het
ebpA 09-14 werd gepresenteerd zodat er feedback kon worden gegeven.
De brainstorm rond de SWOT-analyse voor de egcA gebeurde door de egcA-ploeg en enkele MBEmedewerkers
.
Uiteraard was er ook een interne afstemming van het ebpA 09-14 binnen de egcA ploeg. Tijdens de
maanden september en oktober 2007 werden delen van het beleidsplan op de wekelijkse interne
vergadering voorgelegd waarbij erover werd gediscussieerd. Indien nodig werden er nog aparte
overlegmomenten voorzien. Op basis van de interne feedback werd het beleidsplan telkens
bijgeschaafd.
Omwille van het opheffen van de stuurgroep Erfgoedcel Antwerpen eind augustus 2007 was het niet
mogelijk om feedback van deze interne experten te vragen. Aangezien de adviesraad Erfgoedcel
Antwerpen op het moment van schrijven van dit beleidsplan nog niet operationeel was, kon er ook
geen feedback door deze externe experten worden gegeven.
Op 25 september 2007 vond het zesmaandelijks Brusseloverleg plaats, waarop meer informatie
over het erfgoedbeleidsplan door het agentschap Kunsten en Erfgoed werd verschaft en de
samenwerking en uitwisseling tussen de erfgoedcellen werd besproken. Pas toen werd duidelijk dat
het huidige ebpA 09-14 diende in te spelen op het ontwerp van het nieuwe Erfgoeddecreet. Qua
timing is dit echter onmogelijk en er wordt bovendien vooruitgelopen op de feiten, want totdat het
nieuwe Erfgoeddecreet in voege treedt, blijft het huidige Erfgoeddecreet gelden.
Op 9 oktober 2007 werd vanuit de steunpunten-in-fusie CBV en VCV (het toekomstige steunpunt
Faro) feedback gegeven op de eerste versie van dit beleidsplan.
10

2.2 De Erfgoedcel Antwerpen als knooppunt
2.2.1 … in de districten
De egcA wil tijdens de beleidsperiode 2009-2014 nog meer dan in het verleden een actieve en
duidelijke rol in en vanuit de districten opnemen. Met de toekomstige oprichting van een
erfgoedplatform in elk district en een erfgoednetwerk tussen de districten, wil de egcA de
samenwerking en de expertise-uitwisseling tussen erfgoedactoren stimuleren en een coördinerende
rol opnemen om districtsoverschrijdende initiatieven op vlak van cultureel erfgoed te ondersteunen.
Ook de inventarisatie van het verspreid erfgoed in de districten die de egcA gedurende enkele jaren
op zich heeft genomen – een inhaalbeweging, namelijk de digitale registratie in DICE (Digitale
Inventarisatie Cultureel Erfgoed) inclusief fotografie – zal aan de districten worden overgedragen.
Hiervoor is het wel noodzakelijk dat er per district minimum één verantwoordelijke voor het cultureel
erfgoed is die de inventaris van het cultureel erfgoed up-to-date kan houden. Dit moet op een hoger
(politiek) niveau worden uitgeklaard.
Uiteraard zijn de Cultuurbeleidscel en de Cultuurantennes uitgelezen partners om het erfgoedluik in
de districten als onderdeel van het grotere cultuurgebeuren verder mee uit te werken en te
ondersteunen.
2.2.2 … in het verruimde MAS (Museum aan de Stroom)
Sinds oktober 2006 maakt de egcA officieus deel uit van het MAS | Erfgoedforum waarbij de extramuros
werking in de districten door de egcA zal worden opgenomen (zie Bijlage 1: MAS-Erfgoedcel
en/of Erfgoedcel-MAS: een startnota). Beide organisaties werken aan het verhaal van de stad.
Hiervoor was er een aanpassing van artikel 9 van het erfgoedconvenant 2005-2008 nodig. Dit werd
door middel van een addendum geregeld en officieel bekrachtigd tijdens de zitting van 13 juli 2007
van het college van burgemeester en schepenen (CBS 9202). In het addendum staan onder meer
volgende elementen vermeld:
- De Erfgoedcel Antwerpen is een onderscheiden en duidelijk aanwijsbare entiteit binnen het
MAS.
- De Erfgoedcel Antwerpen focust op het culturele erfgoed buiten museale collecties in alle
districten van Antwerpen. Waar mogelijk wordt dit afgestemd op de finaliteit van het MAS.
- de Erfgoedcel Antwerpen wordt begeleid door een in 2007 nieuw op te richten adviesraad
Erfgoedcel Antwerpen die als taken heeft:
- voorwaardenscheppend voor de werking van de erfgoedcel en voor een integraal en
geïntegreerd cultureel-erfgoedbeleid.
- reflectie over de werking van de erfgoedcel.
Voor de egcA zal het de komende beleidsperiode een hele uitdaging zijn om de extra-muros
werking van het MAS uit te bouwen en mee te werken aan de uitwerking van het MAS als een forum
11

voor geïntegreerde erfgoedpraktijk. Hierbij zal het Kenniscentrum een belangrijke rol spelen als
digitaal knooppunt of platform voor kennisdeling in Antwerpen. De egcA zal ook een rol spelen om
de aanwezige kennis en expertise in de districten in kaart te brengen zodat dit ook in het
Kenniscentrum kan worden opgenomen.
De verhouding MAS | Erfgoedforum – egcA dient de komende jaren te veranderen. Waar tot nu toe
het MAS net als de egcA in de districten werkte, dient het MAS zich op het museum toe te spitsen
zodat de egcA de extra-muros werking van het MAS | Erfgoedforum in de districten ten volle waar
kan maken. De samenwerking tussen het MAS | Erfgoedforum en de egcA zal intenser worden op
sommige vlakken en met bepaalde MAS entiteiten/onderdelen. Tegelijkertijd is er ruimte voor de
egcA om vooral inhoudelijk te werken en te sturen waarbij er administratieve ondersteuning door de
MAS-koepel wordt geboden.
Het agentschap Kunsten en Erfgoed vraagt bovendien om rekening te houden met volgende
punten:
- De egcA moet de mogelijkheid behouden om het brede erfgoedlandschap in de stad te blijven
dienen (zoals omschreven in het erfgoedconvenant).
- De nadruk voor de egcA ligt nu sterk op het stadsverhaal. Opmerking egcA: enerzijds wordt er
gezegd dat de egcA samen met het MAS aan het verhaal van de stad werkt. Anderzijds ligt de
nadruk te sterk op dit stadsverhaal. Wat met andere erfgoedconvenants met een forum voor
geïntegreerde erfgoedpraktijk zoals Brugge en Gent? Krijgen zij dezelfde opmerking?
- De nabijheid bij het MAS-verhaal mag er niet voor zorgen dat er afstand ontstaat van andere
zaken en van erfgoedbewaarders die niet binnen het verhaal passen.
- Initiatieven buiten het MAS-verhaal moeten mogelijk blijven, zoals vb. MKA. MKA wordt door
egcA ondersteund, dit hoeft niet noodzakelijk binnen het verhaal te passen, maar moet ook
onder het MAS kunnen blijven gebeuren.
- Het is niet belangrijk in welke structuur de egcA is ingebed, wel dat de egcA het convenant kan
uitvoeren. Opmerking egcA: maar in het ontwerp van een nieuw Erfgoeddecreet wordt de egcA
tot 1/3 de van het erfgoedconvenant gereduceerd.
Verhouding met het MAS | Kenniscentrum
Het kenniscentrum van het MAS is een transversale lijn door de museumstructuur heen. Het is een
van de kernprocessen, zoals publiekswerking en communicatie en het staat in wisselwerking met
alle andere aspecten van een museale werking zoals die omschreven zijn in de ICOM definitie.
De missie van het kenniscentrum zoals omschreven door Tonia Dhaese en Marie-Charlotte Le
Bailly: (is nog sneuveltekst!)
12

Het kenniscentrum van het MAS staat ten dienste van het museum [egcA: en de stad met haar
districten] en is actief betrokken bij het uitvoeren van de vier museumfuncties (verwerven, bewaren,
bestuderen en ontsluiten). Het vormt de ruggengraat van de kennis- en informatiestructuur van het
MAS. Het kenniscentrum staat in voor het kwalitatief beheren, integreren en ontsluiten van de
kennis over de collecties van het MAS (op welke drager dan ook) [egcA: en de kennis van en over
de stad en de districten]. Het is tevens de spil van strategisch kennismanagement ten behoeve van
de interne werking en de competitiviteit van het museum [egcA: en de extra-muros werking van het
MAS door de egcA].
Deze visie is geconcretiseerd in strategische doelstellingen. Deze hebben betrekking op data en
metadata, digitalisering, digitaal platform voor kennisdeling en –uitwisseling, publieksontsluiting,
virtuele erfgoedparticipatie, geïntegreerde toegang op de Antwerpse erfgoedcollecties,
wetenschappelijk
zichtbaarheid.
onderzoek, kennismanagement, kwaliteitsbewaking en positionering en
Kenniscentrum opentrekken extra-muros:
De positionering van het MAS is in volle gang. Het MAS werd onlangs verruimd met het
Etnografisch Museum; de gesprekken en het onderzoek naar een nieuwe blauwdruk zijn lopende.
Dat zal uiteraard gevolgen hebben voor de toekomstige samenwerking met andere
erfgoedinstellingen in Antwerpen en op bovenlokaal vlak. Er wordt gestreefd naar synergieën en
naar geïntegreerde ontsluiting van kennis en informatie. In die zin kunnen we het
kenniscentrum van het MAS opentrekken, en spreken van een kenniscentrum voor heel de stad:
een digitaal platform waar de kennis over het erfgoed in de stad en de districten ( met o.a. de
Stadsbibliotheek, het Stadsarchief en andere Antwerpse erfgoedinstellingen) wordt geïntegreerd.
Het project Erfgoed Online kan hierin – in samenwerking met het kenniscentrum van het MAS
[egcA: en de egcA] – een pioniersrol vervullen.
13

Blauwdruk van het MAS
Thema
Stad/Haven/Stroom
Tijdelijke tentoonstelling
Thema
Wereld
Centrum –
Periferie
DEPOT ALS BASIS
Verleden –
Heden –
Toekomst
Stad/Haven/Stroom
Wereld
Objecten –
Verhalen
Thema
Thema
Diversiteit
Het principe van inzoomen en uitzoomen staat centraal.
De mens staat centraal en gaat vanuit de wereld naar de stad via vier ankers: centrum–periferie,
verleden-heden-toekomst, objecten-verhalen-plekken en diversiteit.
14
Stad
DORA?
Wereld

Organisatiestructuur van het MAS
FRONT OFFICE
BACK OFFICE
PROGRAMMA
Tentoonstellingen
Publicaties
Lezingen
…
PROJECTWERKING
ERFGOEDFORUM
STAD
STROOM
HAVEN
MAS-MISSIE + VISIE
MAS-SCAN
INHOUDELIJKE
BLAUWDRUK
MAS-
OVERLEGSTRUCTUUR
Kenniscentrum
Erfgoedcel
Gebouw, ICT en zakelijke
aspecten
Publiekswerking
Marketing & communicatie
EXPERTISE-
CENTRUM
WERELD
Convenant Convenant Erkenning
15

MAS als museum, erfgoedconvenant en expertisecentrum
Een model dat de egcA vooropstelt, ziet er als volgt uit:
MAS | museum
- landelijk erkend
- museaal (intra-muros)
- gebouw + collecties
- stad, stroom, haven + wereld
MAS | erfgoedconvenant
- Erfgoedforum
o extra-museaal (intra-muros)
o gebouw + omgeving (maritiem lint, boeienweide, RSL, plein, …)
- Erfgoedcel Antwerpen
o extra-museaal (extra-muros)
o stad + districten
MAS | expertisecentrum = Kenniscentrum
- museaal en extra-museaal (intra- en extra-muros)
- gebouw, collecties, stad + districten
16

3 Antwerpen, een rijke erfgoedstad
3.1 Inleiding
Verscheidenheid, veranderlijkheid en dynamiek zijn typische kenmerken van grote steden.
Antwerpen als grootste stad van Vlaanderen – Brussel buiten beschouwing gelaten – vormt geen
uitzondering op die regel. Een stad als Antwerpen is voortdurend in beweging en verandering. Die
onafgebroken evolutie in de stad en de grote culturele diversiteit maken van Antwerpen een
heterogene, multiculturele stad.
Een grote uitdaging voor het beleidsplan erfgoedconvenant 2009-2014 (ebpA 09-14) is dan ook om
rekening te houden met dat heterogene karakter van de stad en met de boeiende diversiteit aan
cultuurbelevingen, -participatie, -vormen en -uitingen. Bovendien moet het ebpA 09-14 met de
diversiteit, flexibiliteit en veranderlijkheid van en in de stad rekening houden en zowel de stad als de
mensen (bewoners én bezoekers) met hun verschillende cultuuruitingen centraal stellen.
Naast de stad Antwerpen als plek, ‘territorium’ en werkterrein, en de mensen, de bewoners en
bezoekers die de stad bevolken, spelen nog andere elementen mee. Ook de dingen, de
voorwerpen beschouwd als uitingen van de menselijke cultuur, en de verhalen die ermee
verbonden zijn, zijn van wezenlijk belang. Die voorwerpen worden door vele en diverse
erfgoedactoren bewaard. Er is dan ook een grote, dynamische en gevarieerde groep aan
instellingen, organisaties en mensen die zich inzetten voor het cultureel erfgoed. Een stad als
Antwerpen kan het dan ook niet stellen zonder een structureel en bestuurlijk ingebed cultureelerfgoedbeleid.
De lokale beleidsmakers hebben met de Vlaamse overheid een
erfgoedconvenant afgesloten, waarmee ze zich engageren om een integraal en geïntegreerd
cultureel-erfgoedbeleid te voeren, dat wil zeggen: een cultureel-erfgoedbeleid waarin cultuur wordt
opgevat als een allesomvattend gegeven, waarvan cultureel erfgoed deel uitmaakt. De Erfgoedcel
Antwerpen (egcA) moet er als gedeeltelijke uitvoerder van het convenant – naast het forum voor
geïntegreerde erfgoedpraktijk (MAS) en de ondersteuning van de stad en de districten aan lokale
erfgoedactoren – voor zorgen dat die belofte wordt nagekomen.
In het geactualiseerde beleidsplan erfgoedconvenant 2007-2008 (gebpA 07-08) was de kwalitatieve
omgevingsanalyse op het lokaal-stedelijke niveau één van de drie uitgestippelde trajecten van het
erfgoedconvenant. Ze vormt de basis en aanvulling voor de omgevingsanalyse op stedelijk niveau
van het MAS | Erfgoedforum. Het toekomstige forum voor geïntegreerde erfgoedpraktijk zal zich
immers niet alleen dienen te positioneren binnen het algemene erfgoeddomein op stedelijk niveau,
maar ook binnen de specifieke (museale) omgeving van de stad, en haar landelijke en internationale
context.
17

In het bestek van dit beleidsplan werd echter gekozen voor een summiere, maar aangevulde en
verfijnde omgevingsanalyse. Voor een algemene culturele omgevingsanalyse wordt verwezen naar
het cbpA 08-13: Hoofdstuk 2. Situatieschets en SWOT. Daarin wordt de kern van het erfgoeddomein
in Antwerpen beschreven.
Vanuit het besef dat cultureel erfgoed
- in essentie een dynamische keten is van mensen, dingen en verhalen op een bepaalde plek,
en dus meer behelst dan musea, monumenten en archieven,
- en dat het immateriële aspect van het erfgoed op vele deeldomeinen van de cultuur betrekking
heeft,
is het wenselijk om de omgevingsanalyse te laten gebeuren vanuit een erfgoedperspectief en ze in
een later stadium nog verder aan te vullen, te verfijnen en uit te diepen. Dat is een opdracht die in
het kader van het nieuwe decretale erfgoedconvenant verder zal worden uitgevoerd. Hierbij zal de
kwalitatieve omgevingsanalyse zich in Antwerpen toespitsen op:
1. het erfgoedbeleid
2. de erfgoedcommunicatie
3. de erfgoedpubliekswerking
De bovenstaande puntjes staan telkens in het teken van de 3 strategische domeinen – de
zogenaamde 3 D’s (zie 4.1.3 Toekomstperspectief) – zonder echter de interconvenants en de
landelijke context van het convenant uit het oog te verliezen:
1. Districten
2. Diversiteit
3. Digitaal
3.2 Trends
(Zie cbpA 08-13: 2.1.3. cultureel profiel)
3.2.1 Maatschappelijke trends
De laatste jaren is er een toenemende interesse voor cultuur en erfgoed bij het grote publiek. Dit
blijkt ondermeer uit het feit dat cultuur, erfgoed en geschiedenis steeds meer in de media worden
belicht. Hiertoe hebben de erfgoedconvenants met de erfgoedcellen als uitvoerders een belangrijke
bijdrage toe geleverd, vooral door een jaarlijks terugkerend succesvol evenement als Erfgoeddag.
Oorspronkelijk in het leven geroepen als Museum- en Archievendag, later uitgegroeid tot
Erfgoedweekend en uiteindelijk gecondenseerd tot Erfgoeddag. Denken we eveneens aan een
programma zoals Monumentenstrijd e.d. Het oubollige en ietwat saaie imago van erfgoed gaat niet
meer op en kreeg een dynamische boost via dergelijke evenementen en mediaprogramma’s.
Daarnaast is er ook toegenomen aandacht voor producten en technieken van vroeger en voor
conservering. Het ecologisch bewustzijn neemt toe waardoor men al gauw naar eeuwenoude kennis
18

teruggrijpt om duurzaam te leven en ook tracht dingen van vroeger te bewaren en eraan vast te
houden. Er is als het ware een soort “cultuurecologie” aan het ontstaan waarbij duurzaamheid niet
enkel meer naar de milieuproblematiek verwijst, maar ook naar culturele duurzaamheid.
Er is dan ook een toenemende professionalisering in de sector aan de gang. Netwerking en
samenwerking wordt gestimuleerd, er zijn meer middelen voor cultuur en erfgoed ter beschikking,
de steunpunten in de sector vervullen een speerpuntfunctie, het instrument erfgoedconvenant biedt
een nieuwe dynamiek en werkt sectoroverschrijdend, …
Tenslotte wordt het regionale en lokale aspect steeds belangrijker. Verantwoordelijkheden worden
bij de regionale en lokale besturen gelegd en het beleid speelt meer in op de individuele behoeften
van organisaties en mensen. Cultuur en erfgoed krijgen een meer menselijk gezicht en een down to
earth of bottom up benadering wordt steeds meer toegepast.
3.2.2 Demografische trends
De Vlaamse samenleving wordt steeds multicultureler. De bevolking in grote steden zoals
Antwerpen bestaat uit een smeltkroes van nationaliteiten en etnische achtergronden. Elk van deze
bevolkingsgroepen brengt ook eigen tradities, verhalen en objecten mee waardoor ook het erfgoed
een multiculturele dimensie krijgt. Hierop dient het erfgoedbeleid in te spelen zodat ook dit beleid
een weerspiegeling van de diversiteit in de samenleving beoogt. Om van diversiteit in het
erfgoedbeleid een volwaardig luik te maken, wordt de komende jaren een uitdaging. Hierdoor kan
een dialoog tussen multicultureel diverse mensen, dingen en verhalen op een plek ontstaan.
Naast de multiculturele samenleving mag ook het fenomeen van de vergrijzing niet worden
onderkend. Mensen leven steeds langer waardoor het percentage ouderen toeneemt. Deze
senioren hebben heel wat vrije tijd waardoor die groep dan ook een potentieel publiek omvat. Ook
zijn ouderen vaak actief als vrijwilligers of in het verenigingsleven.
3.2.3 Technologische trends
De belangrijkste technologische trend is de digitale (r)evolutie. De laatste jaren zijn internet en
digitale (multimedia) toepassingen een deel van de leefwereld van heel wat mensen geworden.
Digitale bestanden en digitalisering is niet meer weg te denken uit de maatschappij en dus ook niet
uit de culturele- en erfgoedsector. Websites en andere digitale (communicatie)middelen zorgen voor
een meer directe en vaak ook interactievere aanpak om de bevolking ook met cultuur en erfgoed in
contact te laten komen. Hun interesse wordt gewekt waardoor interactie en participatie wordt
gestimuleerd. Waar het World Wide Web in het verleden eerder iets voor internet geeks was, wordt
het nu steeds meer een Social Web. Denken we maar aan de talrijke Web 2.0 toepassingen die de
afgelopen jaren als paddestoelen uit de grond schieten. Hierbij worden websites meer een meer
een platform voor interactieve toepassingen waarbij de gebruikers zelf informatie kunnen toevoegen
of de manier waarop ze hun surfsessie ervaren zelf kunnen aanpassen en naar hun hand zetten.
Technieken zoals weblogs (blogs), wiki’s, podcasts, RSS-feeds, … zijn tegenwoordig niet meer weg
19

te denken. Heel wat populaire websites zoals Flickr, MySpace, Wikipedia, YouTube, e.d. maken van
de Web 2.0 technologieën gebruik en stimuleren gebruikers om zelf informatie toe te voegen en te
delen. Wel is het opletten voor de digitale kloof. Vaak vallen ouderen en kansarmen uit de boot van
de digitale samenleving.
3.3 De plek: Antwerpen en de districten
(Zie cbpA 08-13: 1.1.2. Stadsbreed versus districtsgebonden)
Zoals bijna alle grote steden is ook Antwerpen geen homogeen geheel. Bovenop de verschillende
karakters van wijken en buurten – organisch gegroeid in het stedelijke weefsel – uit zich dat in
Antwerpen in de verschillen tussen de negen districten. De huidige districten komen overeen met de
vroegere gemeenten die in de fusie van 1983 zijn samengebracht tot de stad Antwerpen in haar
huidige omvang. Het betreft de districten Antwerpen, Berchem, Borgerhout, Deurne, Ekeren,
Hoboken, Merksem en Wilrijk. Berendrecht, Zandvliet en Lillo waren reeds sinds 1958 deel van
Antwerpen, maar werden bij de fusie ook één district. Die structuur komt overeen met een grote
diversiteit: sommige districten koesteren nog steeds hun landelijke karakter, andere zijn behoorlijk
welstellende woongebieden, nog andere zijn bijna schoolvoorbeelden van wat men zich doorgaans
voorstelt bij een stedelijke woonkern.
Geografie
Oppervlakte: 20.373 ha
Ligging: 88 km van de Scheldemonding
51°13'16" NB - 4°24' OL
7,5 m boven de zeespiegel (Grote Markt)
breedte N-Z : 26 km
breedte O-W : 11 km
District Oppervlakte in hectare Verhouding t.o.v. totaal
Antwerpen 10.466 51,4%
Berchem 581 2,9%
Berendrecht-Zandvliet-Lillo 3.449 16,9%
Borgerhout 393 1,9%
Deurne 1.306 6,4%
Ekeren 923 4,5%
Hoboken 1.060 5,2%
Merksem 828 4,1%
Wilrijk 1.367 6,7%
TOTAAL 20.373 100%
20

Antwerpen wordt sterk beïnvloed door haar ligging. Het is een grensstad waarbij de Schelde en de
Nederlandse grens een impact hebben op de bereikbaarheid van de stad, haar groei, de
veranderingen die ze ondergaat en de knooppuntfunctie die ze vervult. De stad dankt haar bestaan
aan de aanwezigheid van de zeearmen van de Ooster- en Westerschelde, waardoor ze tot een
wereldhavenstad kon uitgroeien. Ze evolueerde op een radiaal-concentrische manier van een kleine
havenstad bij het Steen tot een grote, nationale en internationale multiculturele stad. De stad ligt
grotendeels op de rechteroever van de Schelde en is bekend voor zijn uitgestrekt havengebied met
internationaal vrachtvervoer. Qua oppervlakte is Antwerpen de derde grootste gemeente van België,
na Doornik en Couvin.
3.4 De mensen: demografie
(Zie cbpA 08-13: 2.1. Antwerpen 2007: snapshot van een cultuurstad in volle beweging; Databank
Sociale Planning Antwerpen: www.dspa.be)
Bevolkingsaantallen
Op 1 januari 2007 telde Antwerpen 465.596 inwoners, waarvan 228.578 mannen (49%) en 237.018
vrouwen (51%). Antwerpen is qua inwonerstal dan ook de grootste gemeente van België. De
bevolkingsaantallen per district zijn als volgt:
District Aantal Verhouding t.o.v. totaal
Antwerpen 168.186 36%
Berchem 40.043 9%
Berendrecht-Zandvliet-Lillo 9.578 2%
Borgerhout 41.781 9%
Deurne 69.653 15%
Ekeren 22.296 5%
Hoboken 34.485 7%
Merksem 40.987 9%
Wilrijk 38.253 8%
TOTAAL 465.596 100%
Het district Antwerpen heeft het grootste aantal inwoners, gevolgd door Deurne en Borgerhout.
Berendrecht-Zandvliet-Lillo telt nog geen 10.000 inwoners en heeft zo het minste aantal inwoners.
Inwonersaantallen zeggen iets over de relatieve grootte van de districten; enkele ervan hebben de
demografische dichtheid van een forse middelgrote Vlaamse stad.
In 2006 had Antwerpen een bevolkingsdichtheid van 2.256 inwoners per km². In Borgerhout leven
de mensen het dichtst op elkaar (10.637 inwoners/km 2 ) en de bewoners van Berendrecht-Zandvliet-
Lillo hebben de meeste ruimte (187 inwoners/km 2 ).
21

Leeftijd
De leeftijdsgroepen zijn als volgt verdeeld:
Leeftijd Aantal Verhouding t.o.v. totaal
0 t.e.m. 17 jaar 94.202 20%
18 t.e.m. 64 jaar 283.255 61%
65+ 88.139 19%
TOTAAL 465.596 100%
De actieve leeftijdscategorie (18 t.e.m. 64 jaar) omvat 61 procent van de Antwerpse bevolking. 20
procent van de bevolking is jonger dan 18 jaar en 19 procent is ouder dan 65 jaar.
De verhouding tussen oudere en jongere stadsbewoners bevestigt het belang van jongerenculturen
en van seniorenculturen, en wijst op een mogelijke sociale breuklijn, waarop sommige culturele of
cultureel-erfgoedactoren kunnen inspelen.
Nationaliteiten
Net als enkele andere Vlaamse steden wordt Antwerpen geconfronteerd met de kansen, de
uitdagingen en de problemen van een multiculturele samenleving. In sommige wijken is een groot
percentage van de bevolking van allochtone herkomst. Het culturele veld staat voor de opgave een
goed evenwicht te vinden tussen het streven naar integratie en het respect voor de eigen
identiteiten en tradities van deze etnisch zeer diverse bevolkingsgroepen en daarbij
gemeenplaatsen en veralgemeningen te mijden.
De stad Antwerpen herbergt volgens de laatste telling (2007) 168 verschillende nationaliteiten. De
verhouding autochtoon – allochtoon 4 is:
Type Aantal Verhouding t.o.v. totaal
Autochtoon 342.116 73%
Allochtoon 123.480 27%
TOTAAL 465.596 100%
4
Voor de statistieken van Databank Sociale Planning Antwerpen wordt een ‘praktische’ definitie van het begrip ‘allochtonen’
gehanteerd. Hierdoor worden enkel zij als allochtoon geregistreerd die a) een vreemde nationaliteit hebben of b) een
vreemde nationaliteit bezaten maar zich intussen naturaliseerden. Dit betekent dat een Antwerpenaar die als Belg werd
geboren uit allochtone ouders, tot de autochtone bevolking wordt gerekend. Deze praktische definitie verschilt in belangrijke
mate van de definitie die door het minderhedendecreet wordt gebruikt, te weten: ‘allochtonen zijn personen die zich legaal in
België bevinden, ongeacht of zij de Belgische nationaliteit hebben, en die tegelijkertijd aan de volgende voorwaarden
voldoen: 1) minstens één van hun ouders of grootouders is geboren buiten België en 2) zij bevinden zich in een
achterstandspositie vanwege hun etnische afkomst of zwakke sociaal-economische situatie’. Hanteren we de definitie van
het minderhedendecreet, dan moeten we er van uitgaan dat het aantal allochtonen in Antwerpen substantieel groter is dan
aangegeven in de statistieken van Databank Sociale Planning Antwerpen. Een loutere opsplitsing naar nationaliteit levert dan
ook een steeds grotere onderschatting op van de omvang van de huidige allochtonenpopulatie.
22

De 465.596 inwoners – waaronder 168 nationaliteiten en dus vaak verschillende culturen – de
duizenden forenzen en miljoenen bezoekers in Antwerpen zijn evenzoveel potentiële
belangstellenden voor het cultureel erfgoed. Zij zijn onweerlegbaar een belangrijke factor in de
ontwikkeling van de stedelijkheid en het cultureel erfgoedleven.
3.5 De dingen en de verhalen: zorg voor erfgoed
(Zie cbpA 08-13: 2.1.4.2. Zorg voor erfgoed: Erfgoed in de lift?)
De stad Antwerpen heeft een uitgebreid patrimonium aan roerend, onroerend en immaterieel
erfgoed. Erfgoedzorg is voor haar niet nieuw.
3.5.1 Het roerende erfgoed
De 16 de - en 17 de -eeuwse renaissance en barok en de grote expansie van de havenstad in de 19 de
en 20 ste eeuw zijn de hoogtepunten uit de geschiedenis van de stad. De stad bezit dan ook een
grote rijkdom aan materieel cultureel erfgoed afkomstig uit die periodes. Door de geografische
ligging van Antwerpen in de Vlaamse Vallei en zijn geologische ondergrond heeft archeologisch
onderzoek er geen groot aantal belangwekkende vondsten opgeleverd. Archeologie is bijgevolg
voornamelijk een historische aangelegenheid, verbonden met de urbanistische ontwikkeling van de
stad.
Prehistorie:
- Paleolithicum: schaarse vondsten buiten context (niet in situ).
- Neolithicum: schaars, maar op een aantal plaatsen aanwezig.
- Vroeg Gallo-Romeinse periode (IJzertijd): verschillende opgravingen.
Historische tijden:
- Laat Gallo-Romeinse periode: zeer schaars.
- Vroege en midden Middeleeuwen: in de oude stadskern schaarse sporen, toenemend vanaf de
10 de eeuw.
- Late Middeleeuwen – 15 de eeuw: grote toename van materiële vondsten, de stadskern ligt vast.
- 16 de eeuw: economische en artistieke bloeiperiode: Antwerpen is een metropool en de
belangrijkste havenstad van West-Europa. Dit tijdperk wordt gekenmerkt door de bouw van een
aanzienlijk aantal monumenten en een grote productie van voorwerpen die wij nu, voor zover ze
bewaard zijn gebleven, als cultureel erfgoed beschouwen. De kern van de concentrische stad
wordt uitgebreid.
- 17 de eeuw: artistieke bloeiperiode: bloeiende kunsten en wetenschappen onder invloed van o.a.
Rubens, Jordaens, Teniers, … Er kwamen grootse kunst- en bouwwerken tot stand,
voornamelijk in barokke stijl.
23

- 18 de eeuw: goed gedocumenteerd.
- 19 de eeuw: grote expansie van de moderne stad: zeer veel roerend en onroerend erfgoed. De
stad breidt zich uit. Rond 1960 werd het gebied ten noorden van Antwerpen, met andere
woorden de voormalige gemeenten Oosterweel, Oorderen, Wilmarsdonk, Lillo, een deel van
Berendrecht en een deel van Zandvliet volledig afgebroken voor de aanleg van de
kanaaldokken. Enkele overgebleven delen zijn nog de kerk van Oosterweel, de kerktoren van
Wilmarsdonk, Lillo-fort en de dorpskernen van Berendrecht en Zandvliet.
- 20 ste eeuw: zeer veel materieel erfgoed en veel immateriële erfgoedbronnen. Op 1 januari 1983
fusie met een aantal randgemeenten waardoor de radius van de stad vergroot.
3.5.2 Het onroerende erfgoed
In de Middeleeuwen waren er veel open ruimten binnen de stadsmuren, die voor
gemeenschappelijke doeleinden werden gebruikt. De huizen waren voornamelijk van hout, met een
dakbedekking van riet of stro. Religieuze gebouwen werden uit steen opgetrokken.
Pas na 1500 doken er steeds meer stenen woningen op in het stadsgezicht. De stad was zo
georganiseerd dat mensen met een zelfde broodwinning in dezelfde wijken woonden.
In hun huizen was er geen scheiding tussen woon- en werkruimte. Recht evenredig met de
economische bloei die de 16 de eeuw kenmerkte, nam de luxe in de meeste woningen toe.
Antwerpen kende vanaf de 16 de en 17 de eeuw ook veel prachtige patriciërswoningen. Het zijn vooral
die huizen die het historische beeld van het hedendaagse Antwerpen bepalen, zoals het
Rubenshuis en het Osterriethhuis.
Met de val van Antwerpen en de sluiting van de Schelde in 1585 kwam er een einde aan de
Antwerpse Gouden Eeuw. De daaropvolgende eeuwen werden gekenmerkt door een algemene
daling van de levensstandaard. Pas met de heropening van de Schelde in 1794 kreeg het
economische leven van Antwerpen een nieuwe internationale impuls.
Vandaag is het relatief goed leven in deze stad, die is uitgegroeid tot de economische hoofdstad
van Vlaanderen.
Het volgende overzicht van beschermde monumenten geeft een goed idee van de rijkdom aan
onroerend erfgoed.
Internationale erkenning
1. Het Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet werd op 15 juli 2005 op de Unesco
werelderfgoedlijst ingeschreven.
2. De oudste stadskern van Antwerpen – van de Schelde tot de omwalling van circa 1250 – staat
op de voorlopige Unesco-lijst van werelderfgoed, dat wil zeggen dat ze in aanmerking komt voor
plaatsing op de werelderfgoedlijst.
Nationale erkenning
24

Het aantal beschermde monumenten, landschappen, dorpsgezichten, stadsgezichten en voorlopige
beschermde monumenten in Antwerpen bevindt zich hieronder. Het betreft cijfergegevens uit 2007
van de dienst Welstands- en Monumentenzorg. Voor een volledige lijst met een opsomming van alle
monumenten, landschappen, dorpsgezichten, stadsgezichten en voorlopige beschermde
monumenten in Antwerpen verwijzen we naar de dienst Welstands- en Monumentenzorg.
Bescherming Aantal Verhouding t.o.v. totaal
Monumenten 1130 94,6%
Landschappen 31 2,6%
Dorpsgezichten 5 0,4%
Stadsgezichten 26 2,2%
Voorlopig ontwerp lijst monument 3 0,2%
TOTAAL 1195 100%
Het overgrote deel van de beschermingen in Antwerpen betreft monumenten, gevolgd door een
aanzienlijk minder groot aandeel landschappen en stadsgezichten.
Antwerpen telt enkele waardevolle begraafplaatsen die omwille van hun “onroerende erfgoed
status” niet in de lijst in Bijlage 2: Omgevingsinventarisatie erfgoedactoren werden opgenomen.
3.5.3 Het immateriële erfgoed
Naast het roerende en onroerende erfgoed is er ook een toenemende belangstelling voor het
immateriële erfgoed. Wat is immaterieel cultureel erfgoed? Een volledige opsomming is onmogelijk;
er bestaat trouwens geen consensus over de definitie. De UNESCO omschrijving luidt:
“Mondelinge tradities en expressievormen met inbegrip van de taal als motor van het culturele
erfgoed, de uitvoerende kunsten, sociale gewoonten en gebruiken, rituelen en feestelijkheden,
kennis en expertise betreffende de natuur en de wereld en tenslotte de traditionele kunsten.” 5
Immaterieel cultureel erfgoed komt ongeveer overeen met volkscultuur of de alledaagse historische
cultuur.
Meestal onderscheidt men vijf domeinen van immaterieel cultureel erfgoed:
1. Orale tradities en uitingen, waaronder (gezongen of gesproken) taal als vehikel van immaterieel
cultureel erfgoed, bijvoorbeeld verhalen, sprookjes en legendes.
2. Uitvoerende kunsten, podiumkunsten, spektakelkunsten.
3. Sociale gebruiken, rituelen en feestelijke gebeurtenissen, die vaak gepaard gaan met dans en
muziek, zoals stoeten, processies, ceremonies, carnaval en overgangsrituelen.
4. Kennis en praktijken betreffende de natuur en het universum, gewoonten en gebruiken die
samenhangen met de natuurlijke omgeving, bijvoorbeeld traditionele geneeskunde.
5. Traditionele ambachtelijke vaardigheden zoals houtsnijkunst, …
5 Online beschikbaar op www.unesco-vlaanderen.be
25

Een inventaris van vertelprojecten, net als van de vele andere projecten rond immaterieel erfgoed
die de jongste jaren in Antwerpen plaatsvonden, is wenselijk, niet alleen om de opgebouwde
expertise samen te brengen, maar ook om het immateriële erfgoed dat erin werd verzameld, niet
verloren te laten gaan. Waar en hoe de eindresultaten van deze projecten na afloop worden
bewaard, is immers niet duidelijk. De egcA zou in deze als partner kunnen optreden.
Immaterieel erfgoed als hefboom binnen een vergrijzende en multiculturele samenleving is een piste
die de egcA via publieksgerichte projecten in de stad en de districten heeft geëxploreerd. Een
geïntegreerde werking rond immaterieel erfgoed is een uitdaging voor de toekomst.
3.6 Het erfgoedbeleid in Antwerpen
Vóór de fusie van de stad Antwerpen werd de stedelijke cultuur sterk geïdentificeerd met wat zich
binnen de contouren van de stad zelf afspeelde. Daarnaast voerden de autonome randgemeenten
een eigen beleid. Met de schaalvergroting bij de totstandkoming van de fusiestad Antwerpen op 1
januari 1983 ontstond tot op zekere hoogte het aanvoelen van een bestuurlijk en cultureel vacuüm.
De veel gehoorde vraag “Wie ondersteunt en stimuleert de districten?” geeft daaraan uitdrukking.
Door het afsluiten van een erfgoedconvenant tussen de stad Antwerpen en de Vlaamse
Gemeenschap in 2000 en de oprichting van de egcA, had de egcA veel aandacht voor de districten.
Sinds 1 januari 2001 bestaat een nieuwe bestuurlijke context, waarbinnen de districten
bevoegdheid hebben voor het eigen, lokale cultuurbeleid. Die nieuwe situatie is een uitdaging,
zowel voor het stadsbestuur als voor de districtsbesturen.
Sinds 1 januari 2001 zijn er, naast de gemeenteraad en het college van burgemeester en
schepenen, in de negen Antwerpse districten ook verkozen districtsraden en districtsbureaus aan
het werk.
3.6.1 Ondersteuningsbeleid door de stad
Over het ondersteuningsbeleid van de stad naar erfgoedactoren toe was tot op heden geen
informatie voorhanden en kon dit niet in het beleidsplan kon worden verwerkt.
De meerjarenbegroting wordt pas goedgekeurd door de gemeenteraad op 7 december 2007.
Op stadsniveau waren er binnen de cultureel-erfgoedsector enkele belangrijke veranderingen:
- De reorganisatie en uitbreiding van de afdeling Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed (MBE)
met de vzw Musea en Erfgoed Antwerpen voor financieel beheer van de werkingsmiddelen.
- Het personeel van de egcA valt onder de hoede van de vzw Musea en Erfgoed Antwerpen.
Begin 2006 stapte de egcA personeelsformatie over van de vzw Antwerpen Open naar de vzw
26

-
Financieel Beheer Promotie stad Antwerpen. Deze vzw werd op 9 februari 2006 omgevormd tot
de vzw Musea en Erfgoed Antwerpen.
De samenwerkingsovereenkomst tussen MBE en het departement Cultuur, provincie
Antwerpen.
- De succesvolle verhuis van het Stadsarchief naar het Felixpakhuis.
- De planning van het herinneringscentrum Red Star Line.
- De heroriëntering van het Museum Vleeshuis in Museum Vleeshuis | Klank van de Stad.
- De eerste steenlegging van het MAS op 14 september 2006.
- De verschuiving in het MBE-organogram van de egcA van Publieksbeleid naar het MAS |
Erfgoedforum (oktober 2006).
- De verruiming van het MAS waardoor naast de collecties van het Nationaal
Scheepvaartmuseum, het Vleeshuis en het Volkskundemuseum nu ook de collectie van het
Etnografisch museum tot het MAS behoort (11 mei 2007).
3.6.2 Ondersteuningsbeleid door de districten
Volgens het principe van de binnenstedelijke decentralisatie hebben de districten eigen
bevoegdheden, waaronder een aantal belangrijke bevoegdheden op het gebied van lokaal
cultuurbeleid. Sinds 2001 is er een volledige bestuurlijke structuur operationeel in de districten,
waarbij verkozen districtsraden en bureaus de politieke verantwoordelijkheid voor deze
bevoegdheden dragen.
De districten zijn op vlak van cultuur o.a. bevoegd voor:
1. Oprichting van culturele ontmoetingscentra met een uitsluitend districtsgebonden werking.
2. Ondersteuning van plaatselijke culturele projecten.
3. Ondersteuning van lokale (heemkundige) musea, te weten:
o Kring voor Heemkunde (Berchem)
o Gitschotelbuurschap (Borgerhout)
o Natuurhistorisch Museum - Boekenberg (Deurne)
o Turninum - Volksmuseum Deurne (Deurne)
o Hobuechen 1135 (Hoboken)
o Naaimachinemuseum Braspennincx (privé-initiatief) (Merksem)
o Koninklijke Kring voor Heemkunde Merksem (Merksem)
o Kring voor Heemkunde Wilrica (Wilrijk)
4. Ondersteuning van lokale documentatiecentra, te weten:
○ Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders (Ekeren)
○ Vlaamse Vereniging voor Familiekunde (Merksem)
5. Promotie en stimulering van het lokale cultuuraanbod.
6. Communicatie van het lokale cultuuraanbod.
27

Deze bevoegdheden kunnen door nieuwe college- of gemeenteraadsbesluiten worden aangepast.
Niet alle van bovenstaande bevoegdheden die in collegebesluiten vermeld zijn, worden als
dusdanig in de praktijk uitgevoerd. Daarom is het aangewezen deze kort op te sommen, te zien hoe
de werking gebeurt, en wat eventuele suggesties tot aanpassing of verandering zijn.
1. Ondersteuning van plaatselijke culturele projecten:
- Gebeurt in alle districten.
- De financiële, communicatieve en logistieke ondersteuning van lokale kunstenaars,
-
verenigingen en organisaties zoals documentatiecentra of heemkundige kringen.
Het betreft ondersteuning op financieel, organisatorisch, materieel, promotioneel en
administratief vlak.
Aandachtspunten:
a. Afstemming met het evenementenloket als centraal aanspreekpunt kan worden versterkt. Enkel
het cultuurluik zou bij de Cultuurantenne moeten belanden.
b. Een meer soepele werking van een aantal diensten lijkt wenselijk om creatievelingen geen
drempels in de weg te leggen. Het gaat daarbij om volgende aspecten:
○ besluit op toelagen: is administratief sterk belastend voor kleine organisaties.
○ reiniging na manifestaties op de openbare weg.
○ …
2. Ondersteuning van lokale (heemkundige) musea, te weten:
○ Kring voor Heemkunde (Berchem): 1200 à 1500 euro per jaar
○ Gitschotelbuurschap (Borgerhout)
○ Natuurhistorisch Museum - Boekenberg (Deurne):
• 1250 euro per jaar
• in stadseigendom gehuisvest
○ Turninum - Volksmuseum Deurne (Deurne):
• 1250 euro per jaar
• in stadseigendom gehuisvest
○ Hobuechen 1135 (Hoboken)
○ Koninklijke Kring voor Heemkunde (Merksem)
○ Naaimachinemuseum Braspennincx (privé-initiatief) (Merksem)
○ Kring voor Heemkunde Wilrica (Wilrijk)
- Ondersteuning is financieel in Berchem, Deurne, Hoboken, en Wilrijk. Daartoe worden soms
overeenkomsten afgesloten tussen district en partner.
- Andere vormen van ondersteuning zijn vb. schenkingen bij objecten die aan het district worden
aangeboden (Merksem), …
28

- Partners die geen ondersteuning krijgen: Merksem: Mineralogisch Museum en
-
Naaimachinemuseum Braspennincx.
Partners die niet in deze lijst staan en waarmee een samenwerking bestaat:
a. Stampe & Vertongen Museum (privé) (Deurne): 1250 euro per jaar
b. Dagbladmuseum (Hoboken)
Aandachtspunten:
a. Onderhoud van de huisvesting: onder meer in Berchem, Deurne, Merksem en Wilrijk een
vraag: deze wordt vaak verrekend op de werkingskosten van de heemkundige kring, in plaats
van door Vespa te worden gedragen.
b. Inventarisatie van het erfgoed: ondersteuning van de erfgoedcel is wenselijk.
3. Ondersteuning van lokale documentatiecentra, te weten:
○ Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders (Ekeren): het district ondersteunt de
werking via personeel – 1 full-time documentalist (Wim D'hooge) – en werkingsmiddelen.
○ Vlaamse Vereniging voor Familiekunde (Merksem): krijgt geen ondersteuning van het
district.
Aandachtspunten:
a. Onderhoud van de huisvesting: Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders: er is nood
aan investering in het gebouw door de stad (50.000 euro). Voor 2009 heeft het district 50.000
euro uitgetrokken om het gebouw te renoveren.
b. Inventarisatie van het erfgoed: inhoudelijke ondersteuning door de erfgoedcel is wenselijk.
4. Noden:
- Ondersteuning qua gebouwenbeheer voor kleinere erfgoedpartners (heemkringen,
-
documentatiecentrum Ekeren); daarvoor zijn in stadsbegroting zelden budgetten voorzien. Het
gaat dan vaak om gebouwen in stadsbeheer. Met de nieuwe gelijkschakeling qua financiering
(marktconforme verhuring) zou dit nog eens extra kunnen wegen.
Voor behoud en beheer van de collecties kunnen er ook nog wat meer inspanningen worden
gedaan.
- Personeelsondersteuning is er nergens, tenzij in het documentatiecentrum van Ekeren.
- Bevoegdheden in kaart brengen m.b.t districtswerking:
o Welstands- en Monumentenzorg
o Archeologie
o Erfgoedcel Antwerpen
o Musea Antwerpen
Op districtsniveau kunnen er binnen de cultureel-erfgoedsector enkele vaststellingen worden
gedaan:
29

- Op het districtsbestuursniveau wordt voorlopig geen gelijkwaardig erfgoedbeleid gevoerd.
- Op districtsniveau wordt momenteel tussen de erfgoedactoren van de verschillende districten te
weinig samengewerkt.
- De lokale erfgoedactoren – die zich voornamelijk toespitsen op de lokale “dingen”, de lokale
“plek” en de lokale “verhalen” – dienen te worden gestimuleerd om vanuit de culturele diversiteit
te werken en het onderwerp meer universeel te benaderen.
- In de vele culturele gemeenschappen die de stad rijk is, dient een erfgoedwerking te worden
gestimuleerd en verankerd.
- De egcA – samen met de Cultuurantennes, gestuurd door de Cultuurbeleidscel en werkzaam in
de districten – is in 2006 een overkoepelend traject met de districten opgestart, waarbij het
inventarisatieproject, het DICE-programma en Erfgoeddag 2007 de bindende initiërende rol
kregen toebedeeld. Dit traject zal de komende jaren worden verder gezet en verdiept.
3.7 De erfgoedactoren
(Zie cbpA 08-13: 1.1.3. Een hecht cultureel weefsel: stedelijke instellingen versus culturele partners;
2.1.4. culturele instellingen geanalyseerd)
In deze paragraaf ligt de focus op de instellingen en gezelschappen die Antwerpen rijk is. Het gaat
hier dus over culturele erfgoedpartners die het cultuurleven in Antwerpen dag in, dag uit maken.
Een integraal en geïntegreerd cultureel erfgoedbeleid voeren is een kwestie van een afstemming
vinden tussen:
1. districten en stad
2. de vele culturele (erfgoed)structuren en actoren die rechtstreeks van de stad afhangen enerzijds
en de vele culturele (erfgoed)partners anderzijds: de actoren die wel in de stad gevestigd zijn,
maar er organisatorisch noch financieel van afhankelijk zijn.
Uiteraard biedt Antwerpen een belangrijk en groot eigen cultureel aanbod via de netwerken van de
openbare bibliotheken en de cultuurcentra die over het hele grondgebied van de stad verspreid zijn.
Bovendien kan Antwerpen prat gaan op een rijk aanbod aan musea, waarvan enkele met
wereldvermaarde collecties.
De structuur van het Antwerpse culturele erfgoedveld is een complex geheel, waarbij stad en
districten en stedelijke dan wel niet-stedelijke erfgoedactoren op verschillende niveaus en door
verschillende overheden (Vlaanderen, provincie, stad, districten) met elkaar verbonden en
verstrengeld zijn. Wanneer het erom gaat de hele erfgoedsector in Antwerpen in alle
verscheidenheid in kaart te brengen, impliceert dit, dat zulk een proces aangepast dient te zijn aan
de verschillende types van betrokkenen en aan de diverse manieren waarop zij in dit kader een
plaats hebben. Niettemin biedt deze grote groep culturele (erfgoed)partners een zeer belangrijke
inbreng in het Antwerpse culturele leven. Veel van deze actoren zijn grote instellingen die een
30

ovenlokale, zelfs internationale uitstraling hebben en door hun grootte, hun aard en het niveau van
hun artistieke ambitie een zeer belangrijke bijdrage leveren aan de uitstraling of het prestige van de
culturele dynamiek in deze stad. De rol van grote huizen en organisatoren waaronder de Vlaamse
Opera, deSingel, het Toneelhuis, het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, of
HETPALEIS speelt een grote rol in de perceptie van Antwerpen als een cultureel bruisende stad.
Het beeld van dynamiek en culturele aantrekkingskracht wordt ook uitgedragen door
toonaangevende kunstenaars, modeontwerpers, muzikanten en schrijvers die als boegbeelden in
hun sector of genre de “Antwerpse scène” internationaal allure geven.
De als Bijlage 2: Omgevingsinventaris erfgoedactoren toegevoegde tabel is het resultaat van
een min of meer systematische poging om het Antwerpse erfgoedveld in kaart te brengen. Er is over
dat deel van de cultuursector in Antwerpen al veel informatie voorhanden, maar een volledig en
gedetailleerd overzicht van wie er in de stad op diverse niveaus actief is op het terrein van het
cultureel erfgoed, bestaat nog niet.
Met onze lijst hopen wij de basis te kunnen leggen voor een zo uitgebreid mogelijk register van
erfgoedinstellingen en –organisaties dat de gehele stad inclusief de districten omvat. Dat moet in de
eerste plaats tot stand komen met het oog op een ruim opgezette aanvullende, verfijnde en
uitgediepte omgevingsanalyse die de komende jaren verder zal worden gezet. Daarvoor moet een
enquête worden gehouden onder de verschillende spelers in de erfgoedsector, die zowel naar
inhoudelijke gegevens als naar kwantitatieve factoren zal peilen. Dat moet een vollediger en
preciezer beeld opleveren van de activiteiten die de vele Antwerpse erfgoedactoren en de
netwerken waarvan zij deel uitmaken, ontplooien. Een dergelijke omgevingsanalyse kan het best in
samenwerking met de Cultuurbeleidscel gebeuren.
De uitkomsten van die analyse moeten de egcA er binnen afzienbare tijd toe in staat stellen om de
opties en streefdoelen voor de periode 2009-2014 verder aan te scherpen en zo nodig bij te sturen.
Het geografische werkterrein van de egcA beperkt zich tot Antwerpen. Daarom werden uitsluitend
erfgoedinstellingen en -organisaties opgenomen die hier hun zetel hebben.
Van de koepelorganisaties worden enkel diegene genoemd die in Antwerpen zijn gevestigd (of er
kantoor houden) – ook als zij een bovenlokale functie vervullen – of alleen Antwerpse actoren tellen.
In een later stadium zouden zonder meer alle netwerken waarvan Antwerpse actoren deel uitmaken,
in de lijst moeten worden opgenomen, ook als zij niet vanuit Antwerpen worden gecoördineerd.
In de tabel worden de erfgoedactoren als volgt onderverdeeld:
1. (Erfgoed)netwerken
2. Musea
3. Archieven, bibliotheken en documentatiecentra
4. Erfgoedverenigingen
31

5. Andere (erfgoed)actoren
6. Religieus erfgoed
7. Diversiteit
8. Onderwijs
In de tabel worden ze, in gevallen waar een eerste nadere specifiëring zich opdrong, verder
onderverdeeld in subklassen.
Zoals uit de bovenstaande omschrijvingen blijkt, wordt het onroerende erfgoed buiten
beschouwing gelaten. Omdat echter het verband tussen roerend en onroerend erfgoed vaak sterk
is en het de bedoeling van de egcA is om die relatie via het roerend erfgoed in de toekomst beter uit
de verf te laten komen, is volledigheidshalve opgegeven hoeveel gebouwen en landschappen er in
Antwerpen definitief als monument zijn aangewezen en hoeveel er voorlopig beschermd zijn (zie
3.5.2 Het onroerende erfgoed). Bovendien wordt erfgoed in de districten als allesomvattend
beschouwd en omhelst het dus zowel roerend als onroerend erfgoed. Omwille van de opsplitsing op
Vlaams niveau tussen onroerend en roerend erfgoed heeft de egcA enkel het roerend erfgoed
onder zijn bevoegdheid.
De voorliggende lijst in Bijlage 2: Omgevingsinventaris erfgoedactoren is maar een selectieve
opsomming van erfgoedactoren gevestigd op het grondgebied van Antwerpen. Bij de selectie lag de
nadruk op grote en middelgrote rechtspersonen en daarbinnen op openbare instellingen,
verenigingen zonder winstoogmerk (vzw’s) en stichtingen. Natuurlijke personen en commerciële
bedrijven in de strikte zin van het woord komen er niet in voor. De voornaamste actoren die
vooralsnog ontbreken zijn theater- en dansgezelschappen, bioscoopexploitanten,
muziekverenigingen, kleine culturele verenigingen, genootschappen, studiecentra, enzovoort.
3.7.1 (Erfgoed)netwerken
In Antwerpen kunnen er enkele (erfgoed)netwerken worden onderscheiden, zoals Antwerpen
Boekenstad, Antwerpen Open, Cultuurbeleidscel, Erfgoedcel Antwerpen, Erfgoed Vlaanderen,
Heemkunde Gouw Antwerpen, Kring van Archivarissen in de Provincie Antwerpen, … Voor een
overzicht van alle (erfgoed)netwerken, zie Bijlage 2: Omgevingsinventaris erfgoedactoren.
3.7.2 Musea
In Antwerpen is een waaier aan musea te vinden. Van kleine heemkundige musea of privéinitiatieven
tot grote Vlaamse musea, van het Frietkotmuseum tot het Koninklijk Museum voor
Schone Kunsten Antwerpen.
Vaak sorteren musea onder een overheid. Twee Antwerpse musea vallen onder de bevoegdheid
van de Vlaamse Gemeenschap, namelijk het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
32

(KMSKA) en het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (MuHKA). Dit laatste museum heeft
ook nog het MuHKA_Media onder haar vleugels. Er zijn vier provinciale musea, met een focus op
lifestyle: het Diamantmuseum, FotoMuseum, ModeMuseum (MoMu), en het Zilvermuseum
Sterckshof. De stad Antwerpen heeft zelf negen musea onder haar hoede: het AMVC-Letterenhuis,
Etnografisch Museum, HessenHuis, Middelheimmuseum, Museum Mayer van den Bergh, Museum
Plantin Moretus/Prentenkabinet, Museum Vleeshuis | Klank van de Stad, Nationaal
Scheepvaartmuseum (gedeeltelijke sluiting op 15 oktober 2007, volledige sluiting in december
2008), Rubenshuis. 6 Daarnaast zijn er nog enkele musea die momenteel gesloten zijn: het Museum
Brouwershuis (geruime tijd gesloten voor het publiek; egcA huisvesting), Museum Smidt van Gelder
(geruime tijd gesloten voor het publiek), Volkskundemuseum (gesloten op 19 augustus 2007). Het
OCMW Antwerpen heeft de bevoegdheid over één museum, namelijk het Maagdenhuismuseum.
Tussen de stedelijke en de provinciale musea is een samenwerkingsverband; deze wordt in de
toekomst ook met andere partners overwogen. De impact van het museale veld op een aantal
andere sectoren, zoals het cultuurtoerisme, is ook aanzienlijk.
Naast de gesubsidieerde instellingen zijn er heel wat kleinere musea, al dan niet privé, en al dan
niet werkend met vrijwilligers. Vaak krijgen ze projectsubsidies vanuit de districten of ad hoc
ondersteuning bij specifieke evenementen/opdrachten. In het district Antwerpen zijn dit bijvoorbeeld
Antwerpen miniatuurstad, Dagbladmuseum, Eugeen Van Mieghem Museum, Frietkotmuseum, KBC
Rockoxhuis, Museum De Pelgrom – Poorterswoning, Museum voor Anesthesie – Verantare,
Museumapotheek Oscar van Schoor, Museum Brouwerij De Koninck (planning opening: april 2008),
Nationaal Museum en Archief van Douane en Accijnzen, Politiemuseum Oudaan, en het
Politiemuseum Antwerpen
3.7.3 Archieven, bibliotheken en documentatiecentra
3.7.3.1 Archieven
Wat de archieven betreft, heeft Antwerpen een Rijksarchief wat de bevoegdheid van de Federale
Overheid is. De Vlaamse Gemeenschap heeft twee archieven op het grondgebied van Antwerpen:
het archief van het KMSKA en van het MuHKA. De provincie Antwerpen beheert twee archieven,
namelijk het Architectuurarchief en het Provinciearchief. De stad Antwerpen heeft vier grote
archieven onder haar vleugels: het AMVC-Letterenhuis, archief Officina Plantiniana, Felixarchief –
Stadsarchief en het Rubenianum. Ook het OCMW heeft een apart archief.
Daarnaast telt Antwerpen nog talrijke privaatrechtelijke archieven behorend tot uiteenlopende
organisaties. Voor het district Antwerpen zijn dit ADVN (Archief- en Documentatiecentrum voor het
6
2006 betekende de feitelijke start van het MAS (Museum aan de Stroom), dat in de loop van 2010 de deuren zal openen.
De collecties van het Etnografisch Museum, het Nationaal Scheepvaartmuseum, het Volkskundemuseum en een gedeelte
van de collectie van het Museum Vleeshuis | Klank van de Stad zullen in het MAS worden ondergebracht.
33

Vlaams-nationalisme) - Archief-, documentatie- en onderzoekscentrum, Amsab-Instituut voor
Sociale Geschiedenis (Amsab-ISG-Centrum Antwerpen), Archief en Documentatiecentrum van de
Witte Brigade (Fidelio), Archief Universiteit Antwerpen, Bisschoppelijk Archief Antwerpen,
Bormshuis - Documentatie - en archiefcentrum voor de geschiedenis van de Vlaamse Beweging,
Nationaal Museum en Archief van Douane en Accijnzen.
3.7.3.2 Bibliotheken
Bewaarbibliotheken
Twee bewaarbibliotheken in Antwerpen behoren tot de bevoegdheid van de Vlaamse
Gemeenschap, namelijk de bibliotheek van het KMSKA en van het MuHKA. Ook de provinciale
bibliotheken zijn verbonden aan de provinciale musea: de bibliotheek van het Diamantmuseum,
FotoMuseum, ModeMuseum (MoMu), en het Zilvermuseum Sterckshof. De stad heeft talrijke
bibliotheken onder haar vleugels. De belangrijkste zijn: de bibliotheek van het Felixarchief –
Stadsarchief en de Stadsbibliotheek.
Daarnaast zijn er nog heel wat museale bibliotheken en bibliotheken behorend tot privaatrechtelijke
organisaties. In het district Antwerpen is dit bijvoorbeeld de Rudolf Steineracademie of de
Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen.
Openbare bibliotheken
(zie cbpA 08-13: 2.1.4.1 Spreiding, participatie en competentie)
Van alle stedelijke culturele voorzieningen is het bibliotheekwezen het meest fijnmazige netwerk,
met vestigingen en filialen in alle districten en een aantal wijken. De stad telt 34 bibliotheekfilialen
verspreid over de stad. Naast boeken, beschikken ze over cd’s, video’s, dvd’s, cd-roms, strips,
tijdschriften en taalcursussen. De centrale openbare bibliotheek Permeke beschikt ook over een
mobiele Bibliobus.
Naast de bewaarbibliotheken en openbare bibliotheken zijn er in Antwerpen nog een aantal andere
belangrijke bibliotheken en boekencollecties, zoals universitaire bibliotheken, de stadsbibliotheek,
en museale of kunstbibliotheken. Deze liggen zowel in de kernstad als in de districten.
3.7.3.3 Documentatiecentra
De Vlaamse Gemeenschap beheert een documentatiecentrum in Antwerpen, namelijk SineBase
(onderdeel van MuKHA_Media). De provincie heeft ook een documentatiecentrum: het Studie- en
documentatiecentrum van het MoMu. De stad heeft enkele documentatiecentra onder haar hoede,
namelijk: het AMVC-Letterenhuis, docAtlas, Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders,
Documentatiecentrum burgemeester Lode Craeybeckx – Documentatiecentrum voor moderne
sculptuur (behorende bij Middelheim Openluchtmuseum) en het Rubenianum.
34

Ten slotte zijn er nog een aantal privaatrechtelijke documentatiecentra. In het district Antwerpen zijn
dit o.a. het ADVN (Archief- en Documentatiecentrum voor het Vlaams-nationalisme) - Archief-,
documentatie- en onderzoekscentrum, Bormshuis - Documentatie - en archiefcentrum voor de
geschiedenis van de Vlaamse Beweging, Fevlado-Diversus, Rudolf Steineracademie.
3.7.4 Erfgoedverenigingen
In Antwerpen zijn er talrijke (privaatrechtelijke) erfgoedverenigingen. Hieronder vallen o.m. de
heemkringen zoals de Kring voor Heemkunde Berchem, Heemkring van de Antwerpse Polder,
Gitschotelbuurschap, Turninum – Volksmuseum, Heemkring Ekeren, Heemkundige Kring
"Hobeuchen 1135", Koninklijke Kring voor Heemkunde Merksem, Heemkundige Kring Wilrica.
3.7.5 Andere (erfgoed)actoren
Cultuurcentra en stedelijke ontmoetingscentra
(zie cbpA 08-13: 2.1.4.1. Spreiding, participatie en competentie; 2.1.4.3. Creatie: de kunstensector
onder de loep)
De stad Antwerpen beheert 5 cultuurcentra (Luchtbal, Berchem, Deurne, Merksem en Wilrijk) en 3
culturele ontmoetingscentra (Sint- Andries/CoSta, De Schelde en Hoboken). Naast de eigen
programmatie hebben de cultuurcentra ook een receptieve functie.
De stedelijke ontmoetingscentra (het Oude badhuis, het Stadsmagazijn en MerksemDok) hebben
als doel ontmoeting en participatie te bevorderen en de sociale cohesie te versterken tussen de
verschillende groepen buurtbewoners. Vaak gebeurt dit door het organiseren van allerlei – ook
culturele – activiteiten. En net zoals de cultuurcentra ontwikkelen ook de ontmoetingscentra een
receptieve werking.
Uitbreiding van het netwerk, van de beide netwerken, en samenwerking kunnen bijdragen tot een
meer fijnmazig netwerk van socio-culturele ontmoetingsinfrastructuur over de hele stad.
Een bijzondere speler in de rij is de Antwerpen Open met de Zomer van Antwerpen. Die kan
beschouwd worden als het ‘negende cultuurcentrum’ van Antwerpen, maar dan in situ werkend. De
Zomer brengt laagdrempelige activiteiten die de Antwerpenaar voor een kleine prijs wil bekoren op
onverwachte locaties in de stad: films in open lucht, toegankelijk theater en hedendaags circus
vormen samen met ‘Muziek in de wijk’ de kern van het aanbod. Ook Rataplan neemt met de Roma
een bijzondere plaats in het culturele leven van Borgerhout in.
Podiumkunsten
(zie cbpA 08-13: 2.1.4.3. Creatie: de kunstensector onder de loep)
De stad subsidieert tientallen ‘podia’ en theatergezelschappen die over een eigen infrastructuur
beschikken. Binnen de podia vallen drie categorieën: muziek en dans (plekken waar zowel
35

muziekconcerten als dansvoorstellingen doorgaan), theater, en multidisciplinaire kunstencentra,
waar in principe alle cultuurdisciplines terecht kunnen. In realiteit is het aanbod nog ruimer en
bestaan er ook nog kleinere niet-gesubsidieerde theaters, verspreid over de districten.
Een goede barometer voor de creativiteitsgraad van Antwerpen als stad is de aanwezigheid van
Antwerpse cultuurhuizen. Vooral bij de grote huizen is Antwerpen sterk vertegenwoordigd, zoals de
Filharmonie, deSingel, het Koninklijk Ballet van Vlaanderen en de Vlaamse Opera (hierin zit ook het
Gentse luik).
Kijken we naar de podiumkunsten, dan blijkt dat Antwerpen vooral veel kwalitatief erkende
theatergezelschappen telt, dit naast de grote cultuurhuizen. Ook het muziektheater is opvallend
goed vertegenwoordigd. Antwerpen scoort veel minder op gebied van dans, kunsteducatie en
sociaal-artistieke projecten.
De stad en de Vlaamse gemeenschap subsidiëren ook Antwerpse gezelschappen, die geen eigen
infrastructuur hebben. Zij baten dus geen eigen zaal uit, hebben geen receptieve werking en spelen
voornamelijk op verplaatsing.
Beeldende kunsten
(zie cbpA 08-13: 2.1.4.3. Creatie: de kunstensector onder de loep)
Antwerpen biedt een sterke voedingsbodem voor creatie. De grootstedelijke context en de
aanwezigheid van een veelheid aan culturele actoren oefent een aantrekkingskracht uit op allerlei
auteurs, kunstenaars en organisaties.
Toch is dit veld klein in vergelijking met de podiumkunsten. Ook hier is een analyse van de
subsidies toegekend binnen het kader van het kunstendecreet significant. Er blijken relatief weinig
subsidies naar Antwerpen te gaan; de kunstencentra en werkplaatsen zijn daarop een uitzondering,
maar in vergelijking met Vlaanderen blijft dit laag.
Om de kunstenaars te ondersteunen en te stimuleren, beschikt elke middelgrote stad in Europa over
een atelierorganisatie. Nederland bijvoorbeeld is daarin een voortrekker. Zo beschikt de stad
Arnhem over 700 ateliers. In Vlaanderen zijn naast het NICC in Antwerpen ook atelierorganisaties
actief zoals Nucleo in Gent, Precare in Brussel en een aantal werkplaatsen met voorzieningen zoals
het Masereelcentrum in Kasterlee of het FLACC in Genk. De stad Antwerpen nam hiervoor het
NICC onder de arm. Het NICC beheert in Antwerpen momenteel 35 ateliers, 6 opslagruimtes en 1
repetitieruimte. Eind 2008 komt er nog een ateliercomplex bij voor 8 tot 20 kunstenaars en er lopen
onderhandelingen voor bijkomende projecten.
Literatuur
(zie cbpA 08-13: 2.1.4.3. Creatie: de kunstensector onder de loep)
36

Op literair vlak is Antwerpen erg actief. Er zijn heel wat schrijvers, literaire organisaties,
evenementen en activiteiten in Antwerpen. Antwerpen Boekenstad neemt hiervoor vanuit het
AMVC-Letterenhuis de regie op zich.
Zo zijn er een 100-tal schrijvers in het Antwerpse, en 39 literaire organisaties (zonder boekhandels
en bibliotheekfilialen). Het aantal tweedehands boekenwinkels in Antwerpen is middelmatig; het
aantal gespecialiseerde boekenwinkels daarentegen beperkt.
In 2006 vonden in Antwerpen een 60-tal literaire activiteiten plaats. 7 Daarvan werden er 20 door
Antwerpen Boekenstad ondersteund. Vier ervan gingen in de districten door, waarbij een hoge
concentratie in Borgerhout: er was de Deurhanger met het gedicht 'Nieuwstad 14' van stadsdichter
Bart Moeyaert (in alle districten); het Uitzicht werkte in Borgerhout en Deurne; Het Kapersnest
verzorgde een voorleesvoorstelling in Borgerhout en ook vzw Luxemburg was in dat district actief.
Onder de ondersteunde organisaties zitten ook verschillende allochtone organisaties. Zo
ondersteunde Antwerpen Boekenstad de schrijfwedstrijd van PAJ en Moussem, het
tentoonstellingsproject rond het Deconinckplein ‘Boulevard Amandla’, en werkte ze samen met de
Dienst Integratie voor de integratie van een stadsgedicht van Ramsey Nasr in het Atlasgebouw.
Evenementen
(zie cbpA 08-13: 2.1.4.4. Grootstedelijke context: evenementen en toeristische gegevens)
Elk jaar worden er meer en meer culturele evenementen in Antwerpen georganiseerd. Sommige
daarvan hebben een jaarlijks karakter, andere zijn eenmalig, nog andere komen om de paar jaar
terug. De Cultuurmarkt, Erfgoeddag, Laundry Day, Liefhebber, de Nacht van de Musea, Open
Monumenten Dag, de Zomer van Antwerpen, Zuiderzinnen, en WaterkAnt zijn enkele van de grotere
jaarlijkse evenementen. Elk evenement heeft een eigen opzet, een eigen budget en ambitie.
3.7.6 Religieus erfgoed
In de opsomming van religieus erfgoed in Bijlage 2: Omgevingsinventaris erfgoedactoren zijn enkel
de adressen van kerken, gebedshuizen en synagoges van de grotere stromingen opgenomen
(Christendom, Islam, Jodendom). Er zijn talloze religies en voor meer informatie hierover verwijzen
wij naar de Gids voor Levensbeschouwelijk Antwerpen (tweede herbewerkte druk). Deze gids
brengt de levensbeschouwelijke diversiteit van de stad in beeld. Onze bron voor de oplijsting van
de gebedshuizen is dan ook voorgenoemde gids die samengesteld is door Cordoba in
samenwerking met de Faculteit voor Vergelijkende Godsdienstwetenschappen (UA). Aan de hand
van de Gids voor Levensbeschouwelijk Antwerpen hebben wij ook geprobeerd om een achtergrond
van de religieuze gemeenschappen in Antwerpen te schetsen.
7 Bron: Antwerpen Boekenstad, cijfermateriaal augustus ’07.
37

3.7.7 Diversiteit
In Antwerpen bestaan er talrijke verenigingen die zich met diversiteit bezighouden, zowel
koepelverenigingen als culturele verenigingen. Qua koepelverenigingen heeft het district Antwerpen
Academie Onderwijs en Jeugdcentrum, Marokkaans Socio-cultureel centrum Alhan, Moskee Nour
Ulharam - Antwerp Islamic Association, Platform van Afrikaanse Gemeenschappen (PAG), Student
Focus en de Unie van Moskeeën en Islamitische Verenigingen in Provincie Antwerpen vzw
(UMIVPA). De culturele verenigingen zijn te talrijk om op te sommen, maar bevinden zich in Bijlage
2: Omgevingsinventaris erfgoedactoren.
3.7.8 Onderwijsinstellingen
De onderwijsinstellingen in Antwerpen zijn talrijk. Het betreft zowel katholiek als stedelijk onderwijs.
Ook de hogescholen zijn talrijk en uiteraard speelt ook de Universiteit Antwerpen een grote rol.
3.8 Sterkte-Zwakteanalyse cultureel erfgoed Antwerpen
(Zie cbpA 08-13: 2.2. Sterkte-Zwakteanalyse)
Antwerpen is de culturele hoofdstad van Vlaanderen, met een uitstraling die tot ver buiten de
landsgrenzen reikt. Deze vaststelling is niet alleen gebaseerd op cijfers die een beeld geven over de
veelheid aan cultuur en cultuuruitingen die Antwerpen kenmerkt. Het is vooral de grote diversiteit, de
kwaliteit en de permanent vernieuwende kracht van steeds wisselende culturele (erfgoed)sectoren
die het imago van Antwerpen als culturele hoofdstad bepalen.
Hoe verhoudt deze culturele praktijk zich nu tot het beleid? Welk belang heeft een goed bestuur bij
een goed cultuur- en erfgoedbeleid? Zo verwacht elk bestuur in de eerste plaats dat het gevoerde
beleid er in slaagt alle bewoners van stad en district bij het culturele leven te betrekken. En verder:
dat hij/zij er beter van wordt. En zo wordt die stad, dat district ‘van zelf’ een plek waar het goed is
om leven.
In dit hoofdstuk wordt de huidige toestand van het lokale cultureel erfgoedbeleid aan de hand van
een SWOT(Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats)-analyse 8 in kaart gebracht.
8
De SWOT bestaat uit drie delen. Een eerste deel – de SWOT-analyse – geeft de voornaamste sterkten, zwakten, kansen
en bedreigingen weer in een kader. Sterkten en zwakten zijn interne factoren, dit wil zeggen factoren waarop de organisatie
invloed kan uitoefenen. Kansen en bedreigingen echter zijn externe factoren die het resultaat van een onderneming of een
bepaalde actie beïnvloeden en waar de organisatie geen of nauwelijks invloed op heeft.
Een tweede deel – de SWOT-matrix – betreft een uitwerking van mogelijke correlaties tussen sterkten en zwakten enerzijds
en kansen en bedreigingen anderzijds. Daaruit volgen vier strategieën. Een offensieve strategie weegt de sterkten af
tegenover de kansen; ze geeft aan op welke bestaande aspecten men het best inzet. Een defensieve strategie weegt de
sterkten af tegenover de bedreigingen; ze stelt een aanpak voor om een negatieve ontwikkeling te stoppen of te voorkomen.
Een veranderingsstrategie plaatst zwakten tegenover kansen; deze strategie leidt tot een verandering in het beleid veeleer
38

3.8.1 SWOT-analyse
Een beperkte analyse van de sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen van de stad Antwerpen op
vlak van cultureel erfgoed is volgens het SWOT-model uitgevoerd. Sterkten, zwakten, kansen en
bedreigingen zijn in onderstaande tabel opgesomd.
Sterkten Zwakten
- Aanwezige erfgoed:
o rijk cultureel erfgoed, zowel materieel als immaterieel,
van lokaal, regionaal, Vlaams en internationaal belang
o grote diversiteit aan cultureel erfgoed, zowel
autochtoon als allochtoon, van “alledaags” erfgoed tot
“verheven” erfgoed
- Multiculturaliteit van Antwerpen: de heterogene
samenstelling van de bevolking is een alledaags gegeven
- Talrijke professionele erfgoedspelers
- Bovenlokale samenwerking:
o stedelijke musea – provinciale musea
o stedelijke musea – MovE
o erfgoedcellen
- Projectmatige ervaringen rond cultureel erfgoed
- Erfgoedconvenant – erfgoedbeleid
- Cultuurbeleidsplan en Cultuurantennes per district
- Beleid gedragen door het veld en het beleid
- Sterke expertise:
o Professionelen
o Behoud en beheer
- Sterk imago:
o Naambekendheid, ook internationaal
o Belangstelling en ‘automatische’ betrokkenheid van
publiek bij erfgoed
- Groot aanbod op verschillende plekken
- Versnippering cultureel erfgoedlandschap: talrijke
erfgoedactoren
- Beperkte onderbouw voor erfgoedwerking, vanuit
verschillende gemeenschappen
- Niet-professionele erfgoedactoren krijgen te weinig
ondersteuning en hebben te weinig middelen
- Te weinig depotruimte
- Te weinig ontsluitingsplaatsen
- Strikte scheiding op beleidsniveau:
o roerend/onroerend erfgoed
o cultuur/economie-toerisme
- Te beperkte interesse voor/kennis over het erfgoed
- Beperkt bewustzijn voor cultureel erfgoed
- Zwakke visievorming: alles is erfgoed/ erfgoed is alles
- Zwakke inbedding in lokaal cultuurbeleid
- Samenwerking:
o Nog beperkt
o Rol van andere actoren dan musea? Bv bib, cc, ocmw,
onderwijs/academies …
o Nog beperkte afspraken rond taakverdelingen
• Tussen professionelen onderling (bv MAS, Felix, …)
• Tussen professionelen en niet-professionelen
- Communicatie … en zo participatie
o Te weinig
o Te weinig vernieuwend/ doelgroepgericht
- Relatie tot verspreid erfgoed/ andere sectoren:
o Weinig decentrale aandacht van en voor musea
o Weinig kennis van verspreid erfgoed
o Weinig doorstroming van expertise
- Organisatorische aspecten
o Te weinig geld
o Flexibiliteit personeel
o Infrastructuur niet altijd geschikt
dan een versterken van een bepaald facet. Een overlevingsstrategie ten slotte zet zwakten af tegenover bedreigingen; het
gaat om te vermijden pistes of – positief geformuleerd – het kiezen van nieuwe paden.
Een derde deel formuleert een aantal conclusies en aandachtspunten voor de toekomst.
39

- Depots
Kansen Bedreigingen
- Heterogene cultuurbeleving
- Transversale verbanden creëren: diversiteit erfgoed
- Toenemend belang immaterieel erfgoed: groot potentieel
aan verhalen
- Integraal en geïntegreerd erfgoedbeleid
- Samenwerking:
○ professionele erfgoedactoren
○ districten
○ Universiteit Antwerpen
- Gestructureerde wijk/districtswerking: link tussen beleid
en veld
- Groeiende bewustwording, aandacht en interesse voor
erfgoed
- Erfgoednetwerk
- Digitaal platform
- Cultuurtoerisme
- egcA als knooppunt en doorgeefluik van expertise
- MAS
- Kenniscentrum
- Visie/ Samenwerking:
○ inbedding in lokaal cultuurbeleid
○ Samenwerking met onderwijs
○ Samenwerking met vrijwilligers
○ Zoeken naar manieren om samenwerking structureel in
te bouwen in de werking
- Communicatie en participatie
○ Maatschappelijk
○ Imago kan versterkt
○ Erfgoed als hefboom voor diversiteit
○ Erfgoed als lage opstap naar cultuurparticipatie
- Districten/ verspreid erfgoed/ niet professionelen
○ Nood/kans
○ Inventarisatieprogramma DICE
○ Doorstroming van expertise
- MAS:
○ Visieontwikkeling rond alledaags erfgoed en geheugen
van de stad
- Samenwerking MAS/ Felixarchief
○ Breed erfgoedconcept biedt onontgonnen kansen (bv
migratiegeschiedenissen; literair, muzikaal, filmerfgoed;
…)
○ Creatief omgaan met bestaande collecties
○ Professionalisering
- Geen evenwaardige behandeling stad en districten
- Gebrekkig draagvlak beleidsmakers
- Te weinig oog voor het overkoepelende verhaal op lokaal
en bovenlokaal bestuurlijk niveau
- Te weinig integratie: naast elkaar leven van
bevolkingsgroepen
- Onderwaardering aanwezige cultureel erfgoed
- Verdwijnen levend cultureel erfgoed
- Concurrentie tussen lokale erfgoedactoren
- Niet herkennen van erfgoed waardoor er onzorgvuldig
mee wordt omgesprongen
- Beperkte middelen voor cultureel erfgoed
- Financiën: tekort aan middelen als garantie voor vervullen
basiswerking (publieksgericht aankoop- en beheerbeleid)
- Evenementencultuur:
○ Vs reguliere/basistaken die in verdrukking komen
- Imago (zie ook sterkten)
○ Toerisme enerzijds
○ Oubollig anderzijds
- Districten/ verspreid erfgoed/ niet professionele actoren
○ Geen ondersteuning kleine musea vanuit Vlaanderen
○ Immaterieel erfgoed vergankelijk
40

- Depots: mogelijkheid van grensoverschrijdende
samenwerking
3.8.2 SWOT-matrix
Op basis van de SWOT-analyse hierboven werd er een algemene SWOT-matrix voor de stad
Antwerpen op vlak van erfgoed opgesteld. Hierbij worden de belangrijkste sterkten en zwakten
gerelateerd aan de belangrijkste kansen en bedreigingen. Aanbevelingen en conclusies worden
tenslotte aangereikt (zie 3.8.3 Aanbevelingen en conclusies).
3.8.2.1 Sterkten, gekoppeld aan kansen en bedreigingen
Sterkte en kans: offensieve strategie: investeer (grijp de kans en onderneem actie).
Sterkte en bedreiging: defensieve strategie: verdedig (ga de bedreiging tegen en behoud de
sterkte).
Sterkten Kansen
> investeer
Aanwezige erfgoed:
Transversale verbanden creëren:
○ rijk cultureel erfgoed, zowel
diversiteit erfgoed
materieel als immaterieel, van lokaal, Toenemend belang immaterieel
regionaal, Vlaams en internationaal erfgoed: groot potentieel aan verhalen
belang.
Cultuurtoerisme
○ grote diversiteit aan cultureel
erfgoed, zowel autochtoon als
allochtoon, van “alledaags” erfgoed
tot “verheven” erfgoed.
Multiculturaliteit van Antwerpen: de Heterogene cultuurbeleving
heterogene samenstelling van de Groeiende bewustwording, aandacht
bevolking is een alledaags gegeven. en interesse voor erfgoed
Cultuurtoerisme
Talrijke professionele erfgoedspelers. Samenwerking:
○ professionele erfgoedactoren
○ districten
○ Universiteit Antwerpen
egcA als knooppunt en doorgeefluik
van expertise
MAS
Kenniscentrum
Bovenlokale samenwerking:
Samenwerking:
○ stedelijke musea – provinciale ○ professionele erfgoedactoren
musea
○ districten
○ stedelijke musea – Move
○ Universiteit Antwerpen
○ erfgoedcellen
Erfgoednetwerk
Digitaal platform
Bedreigingen
> verdedig
Onderwaardering aanwezige cultureel
erfgoed
Verdwijnen levend cultureel erfgoed
Niet herkennen van erfgoed waardoor
er onzorgvuldig mee wordt
omgesprongen
Te weinig integratie: naast elkaar leven
van bevolkingsgroepen
Concurrentie tussen lokale
erfgoedactoren
Te weinig oog voor het overkoepelende
verhaal op lokaal en bovenlokaal
bestuurlijk niveau
Beperkte middelen voor cultureel
erfgoed
41

Beleid gedragen door het veld en het
beleid. Erfgoedconvenant –
erfgoedbeleid.
egcA als knooppunt en doorgeefluik
van expertise
Integraal en geïntegreerd
erfgoedbeleid.
Gestructureerde wijk/districtswerking:
link tussen beleid en veld
Erfgoednetwerk
Geen evenwaardige behandeling stad
en districten
Gebrekkig draagvlak beleidsmakers
Te weinig oog voor het overkoepelende
verhaal op lokaal en bovenlokaal
bestuurlijk niveau
3.8.2.2 Zwakten, gekoppeld aan kansen en bedreigingen
Zwakte en kans: veranderingsstrategie: versterk (maak de zwakte sterker om zo de kans te
kunnen grijpen).
Zwakte en bedreiging: overlevingsstrategie: beheers (beperk de schade of bouw af).
Versnippering cultureel
erfgoedlandschap: talrijke
erfgoedactoren.
Zwakten Kansen
> versterk
Beperkte onderbouw voor
erfgoedwerking, vanuit verschillende
gemeenschappen.
Niet-professionele erfgoedactoren
krijgen te weinig ondersteuning en
hebben te weinig middelen.
Te weinig depotruimte. Te weinig
ontsluitingsplaatsen.
Strikte scheiding op beleidsniveau:
○ roerend/onroerend erfgoed
Integraal en geïntegreerd
erfgoedbeleid
Samenwerking:
○ professionele erfgoedactoren
○ districten
○ Universiteit Antwerpen
Gestructureerde wijk/districtswerking:
link tussen beleid en veld
Erfgoednetwerk
Transversale verbanden creëren:
diversiteit erfgoed
Erfgoednetwerk
Digitaal platform
egcA als knooppunt en doorgeefluik
van expertise
MAS
Kenniscentrum
Samenwerking:
○ professionele erfgoedactoren
○ districten
○ Universiteit Antwerpen
Groeiende bewustwording, aandacht
en interesse voor erfgoed
Digitaal platform
MAS
Kenniscentrum
Gestructureerde wijk/districtswerking:
link tussen beleid en veld
Bedreigingen
> beheers
Te weinig oog voor het overkoepelende
verhaal op lokaal en bovenlokaal
bestuurlijk niveau
Concurrentie tussen lokale
erfgoedactoren
Te weinig integratie: naast elkaar leven
van bevolkingsgroepen
Beperkte middelen voor cultureel
erfgoed
Te weinig oog voor het overkoepelende
verhaal op lokaal en bovenlokaal
bestuurlijk niveau
Beperkte middelen voor cultureel
erfgoed
Geen evenwaardige behandeling stad
en districten
42

○ cultuur/economie-toerisme Erfgoednetwerk
egcA als knooppunt en doorgeefluik
van expertise
Cultuurtoerisme
Te beperkte interesse voor/kennis over
het erfgoed. Beperkt bewustzijn voor
cultureel erfgoed.
3.8.3 Aanbevelingen en conclusies
(Zie cbpA 08-13: 2.2.4. Zorg voor erfgoed)
Transversale verbanden creëren:
diversiteit erfgoed
Toenemend belang immaterieel
erfgoed: groot potentieel aan verhalen
Groeiende bewustwording, aandacht
en interesse voor erfgoed
Gebrekkig draagvlak beleidsmakers
Onderwaardering aanwezige cultureel
erfgoed
Niet herkennen van erfgoed waardoor
er onzorgvuldig mee wordt
omgesprongen
Offensieve strategieën (sterkten worden afgewogen tegenover kansen)
- De aanwezigheid van veel, rijk en cultureel divers erfgoed is een goede aanleiding tot een
sterke visieontwikkeling over erfgoed, het opzetten van ruime samenwerkingsverbanden,
hierover goed te communiceren en erfgoed te gebruiken als instrument tot meer
publieksparticipatie.
- De grote aanwezigheid van erfgoed in de stad (alle districten) zou nog meer moeten worden
geïnventariseerd. Via het inventarisatieprogramma DICE kan de kennis hierover worden
verworven en verspreid.
- Rond de ruime aanwezigheid van cultureel erfgoed zou het MAS | Erfgoedforum en de egcA
een visie kunnen ontwikkelen in samenwerking met het Felixarchief en Welstands- en
Monumentenzorg. Momenteel is de verhouding roerend (egcA) en onroerend
(Monumentenzorg) erfgoed nog te onduidelijk. Via de samenwerking met o.a. Welstands- en
Monumentenzorg kan deze relatie worden uitgeklaard.
- De expertise rond erfgoed kan aanleiding zijn tot het ontwikkelen van een visie en een
samenwerking rond het thema erfgoed.
- De expertise kan aangewend worden bij het opzetten van het inventarisatieprogramma DICE.
De aanwezigheid van rijk en waardevol erfgoed en de expertise hier rond versterken, zodat
er een nog sterkere visie rond erfgoed kan worden ontwikkeld, uitgebreide samenwerkingsverbanden
worden opgezet en erfgoed als een hefboom voor culturele diversiteit en een
middel tot participatie kan fungeren. Opmerking egcA: er bestaat reeds een sterke visie rond
erfgoed met het model Mensen – Dingen – Verhalen – Plek, maar momenteel is er nog te weinig
integratie en geen structuur om die visie te implementeren en te communiceren.
Defensieve strategieën (sterkten worden afgewogen tegenover de bedreigingen)
43

- Het grote aanbod van erfgoed en de expertise hierover toont het belang aan van erfgoed;
binnen instellingen zouden er meer middelen aan besteed mogen worden.
- Het sterke imago van erfgoed kan een tegengewicht bieden aan de evenementencultuur.
- De combinatie van een sterke expertise, groot aanbod en het sterke imago van erfgoed kan
Vlaanderen ervan overtuigen ook kleine musea te ondersteunen.
De sterke identiteit van erfgoed en de kwaliteit ervan verdedigen als tegengewicht van de
toenemende evenementencultuur en de beperkte financiële middelen.
Veranderingsstrategieën (zwakten worden afgezet tegenover de kansen)
- Een sterke visievorming werkt meer samenwerking in de hand en kan de basis vormen voor het
MAS als forum voor geïntegreerde erfgoedpraktijk.
- Een goede communicatie rond erfgoed kan erfgoed als hefboom voor culturele diversiteit en als
lage opstap naar cultuurparticipatie in de hand werken.
- Meer decentrale aandacht van en voor musea en andere erfgoedactoren, kan de aanzet
vormen tot de inbedding in het lokale cultuurbeleid.
- Ontsluiten van erfgoedstukken die zich in de depots bevinden, kan nieuwe
grensoverschrijdende samenwerkingen tot stand brengen en het publiek meer aanzetten tot
participatie.
Investeren in een sterke visievorming met betrekking tot de ruime maatschappelijke
mogelijkheden van erfgoed, zodat dit de basis kan worden voor een sterke communicatie
rond erfgoed, er meer grensoverschrijdende samenwerkingen tot stand kunnen komen met
meer cultuurparticipatie als gevolg.
Investeren in een beleid rond immaterieel erfgoed, zodat dit een volwaardige plaats krijgt
binnen het erfgoedbeleid.
Investeren in een goede spreiding van erfgoed en de ondersteuning van nietprofessionele
erfgoedpartners, zodat erfgoed onderdeel wordt van een integraal beleid en zo
meer aan belang wint.
Overlevingsstrategieën (zwakten worden afgezet tegenover de bedreigingen)
- Soms een zwakke visievorming en weinig doorstroming van expertise binnen kleinere
organisaties. Bovendien werkt een zwakke visievorming de vergankelijkheid van immaterieel
erfgoed in de hand.
- Weinig of geen ontsluiting van het erfgoed zorgt ervoor dat het publiek niet op de hoogte is van
de erfgoedstukken en dus ook moeilijk kan participeren waardoor zich wenden tot de
evenementencultuur een beperkt alternatief is.
Een zwakke visievorming en een beperkte ontsluiting vermijden, opdat waardevol erfgoed
in de districten niet verloren zou gaan. Investeringen vanuit Vlaanderen zijn nodig.
44

Enkele conclusies
In Antwerpen is veel, cultureel divers en waardevol erfgoed aanwezig. Dat oefent een sterke
aantrekkingskracht uit zowel op inwoners als op bezoekers. Het erfgoed is een belangrijk onderdeel
van de cultuurbeleving van de Antwerpenaar.
De evolutie binnen de benadering van de erfgoedsector houdt in dat niet langer uitsluitend aan het
museale aspect aandacht wordt besteed, maar ook aan andere aspecten van de erfgoedwerking
waarbij diverse sectoren binnen het erfgoedveld ook vaker samenwerken. Het verband met de
globale culturele context van de stad wordt steeds meer gelegd.
De erfgoedactoren ontwikkelen een visie op de rol die zij kunnen opnemen binnen een globaal
stedelijk cultuurbeleid. Hoe spelen zij in op thema’s als diversiteit, participatie,
gemeenschapsvorming, …
En omgekeerd dient nagedacht over de rol die andere partners zoals bibliotheken, cultuurcentra,
academies, … kunnen spelen in een breed erfgoedverhaal. Een geïntegreerde aanpak is dan ook
een kans die nu opgenomen moet worden. Het structureel inbouwen van samenwerkingsverbanden
is een aandachtspunt, b.v. via een erfgoedplatform. Interne communicatie is daarbij zeker zo
belangrijk als marketing.
In het ontwikkelen van een toekomstgerichte erfgoedvisie zal het MAS | Erfgoedforum en de egcA
een voortrekkersrol vervullen.
Erfgoed biedt ook tal van nog niet geëxploiteerde kansen in een integraal cultuurbeleid. Vooreerst
is erfgoed een mogelijke hefboom voor diversiteit. Iedereen komt immers in contact met erfgoed,
in de publieke ruimte, in musea en in eigen huis. Erfgoed heeft in potentie een bijna automatische
betrokkenheid te creëren met de omwonenden. Ook migratiegeschiedenissen bieden een
aanknopingspunt voor diverse invalshoeken. Het creatief omgaan met de eigen collecties, het
bekijken van het aanbod en de eigen instelling om zo ook een weerspiegeling van de interculturele
stad te worden, zijn aandachtspunten. Ook hier heeft het MAS | Erfgoedforum en de egcA een
belangrijke rol in visieontwikkeling rond de rol van (alledaags) erfgoed voor het geheugen van de
stad. Het is zinvol methodieken en werkwijzen te ontwikkelen om deze diversiteit van bij de
conceptfase en doorheen de hele werking te garanderen.
Bovendien vormt dit diverse erfgoed soms een relatief laagdrempelige opstap naar
cultuurparticipatie. Samenwerking met het onderwijs is nu al lopend; een verdere structurele
uitwerking hiervan is een troef om een ruim draagvlak voor een erfgoedbeleid te creëren. De jeugd
is immers toekomstig publiek, personeel, beheerder en bewaker van dit erfgoed. Het versterken van
doelgroepcommunicatie en het durven nadenken over het aanbod (en de uitbouw/aanpak ervan)
zijn actiepunten.
45

Samenwerking met (voltijds en deeltijds) kunstonderwijs biedt tevens kansen die momenteel nog
te weinig ontgonnen worden.
Maar ook op museologisch vlak biedt een integraal beleid voordelen. Zo kunnen de mogelijkheden
van een gezamenlijke depotwerking uitgewerkt worden. De communicatie kan gestroomlijnd en
versterkt. En tenslotte is uitwisseling van de aanwezige (museologische) expertise een troef die kan
worden uitgespeeld. Dit vraagt investeringen, maar wel investeringen die een lange termijn werking
mogelijk maken, versnippering tegengaan en toekomstgericht zijn.
Een zwakte in de huidige werking, maar ook een kans van een integraal beleid is de aandacht voor
verspreid erfgoed en niet professionele erfgoedpartners. Er dient meer aandacht besteed te
worden aan een goede spreiding van ‘erfgoedevenementen’. Verdere uitbouw van een beleid rond
immaterieel erfgoed is noodzakelijk. Tenslotte dient werk gemaakt van de ondersteuning van nietprofessionele
erfgoedpartners, die vaak met vragen rond infrastructuur, behoud en beheer, …
zitten. Een visie hierover implementeren is een eerste aspect. Inventariseren en kennis verspreiden
een belangrijke volgende stap. Daaruit vloeit de nood aan heldere afspraken met de districten over
taakverdeling en verantwoordelijkheden, ook qua middelen. Ook daarin kan het MAS | Erfgoedforum
en de egcA een platformfunctie opnemen. Het betrekken van andere dan erfgoedactoren creëert
ook hier kansen. Het uitbouwen van een vrijwilligerswerking, tenslotte, is een nog zwak onderzochte
kans om betrokkenheid, draagvlak en een oplossing rond beperkte middelen te creëren.
46

4 Zin in Erfgoed: de Erfgoedcel Antwerpen
4.1 Inleiding: kerngedachten erfgoedconvenant 2009-2014
Met het erfgoedconvenant willen de stad Antwerpen en de Vlaamse Gemeenschap samenwerken
aan een integraal en geïntegreerd cultureel-erfgoedbeleid dat aangepast is aan de behoeften van
Antwerpen en dicht bij de lokale bevolking staat. Een verbreding en verdieping van het
maatschappelijke draagvlak voor het culturele erfgoed staat voorop. Daarom wordt het culturele
erfgoed publieksgericht en met eigentijdse interpretaties geactualiseerd en geïntegreerd.
Samenwerking en uitwisseling van expertise in het erfgoedveld en de leefgemeenschappen zorgen
onder meer voor het ontstaan van expertiseplatformen op het lokale en landelijke niveau. Bovendien
ondersteunt de Vlaamse Gemeenschap de stad Antwerpen bij de ontwikkeling en het uitvoeren van
een bijzonder beleid om specifieke bevolkingsgroepen te betrekken bij het culturele erfgoed van
Antwerpen.
4.1.1 Basiskenmerken Erfgoedcel Antwerpen
De Erfgoedcel Antwerpen (egcA) beheert zelf geen erfgoed. Ze is op verschillende fronten tegelijk
actief. Gebouwen- en monumentenzorg behoren NIET tot haar bevoegdheden.
De egcA bouwt een duurzaam erfgoedbeleid uit, samen met de sector en het lokale bestuur.
- De taak van een erfgoedcel start bij het in kaart brengen van het lokale erfgoed.
- De egcA maakt het erfgoed uit de eigen stad toegankelijk voor een zo breed mogelijk publiek.
- Ze bevordert de samenwerking tussen de verschillende erfgoedactoren en bouwt netwerken uit.
- Ze heeft aandacht voor het behoud en het beheer van erfgoed.
De egcA werkt in het kader van een erfgoedconvenant dat de Vlaamse Gemeenschap afsluit met de
stad Antwerpen. Momenteel zijn er in Vlaanderen en Brussel veertien erfgoedcellen actief.
4.1.2 Korte historiek
Sinds de zomer van 2000 beweegt de egcA zich in het veld van het Antwerpse cultureel erfgoed.
Als speler, initiator, coördinator, partner en promotor, met als oogmerk een brede en kwaliteitsvolle
erfgoedzorg binnen een integraal en geïntegreerd cultureel-erfgoedbeleid, dat wil zeggen een beleid
waarin cultuur wordt opgevat als een allesomvattend gegeven waarvan het cultureel erfgoed deel
uitmaakt. Eerst gebeurde dat met projecten binnen de experimentele erfgoedconvenants tussen de
stad Antwerpen en de Vlaamse Gemeenschap. Met de goedkeuring van het Erfgoeddecreet op 28
april 2004 in het Vlaamse parlement en de bekrachtiging ervan op 7 mei 2004 door de Vlaamse
regering en de goedkeuring van het beleidsplan erfgoedconvenant 2005-2008 (ebpA 05-08) is de
47

egcA definitief verankerd in de stedelijke dienst van Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed (MBE).
Doel is het bijdragen aan de verdere ontwikkeling van het cultureel-erfgoedbeleid in Antwerpen.
4.1.3 Toekomstperspectief
De egcA zal in de komende beleidsperiode 2009-2014 bijkomende aandacht besteden aan de
verdere uitwerking van de kwalitatieve omgevingsanalyse (d.m.v. aanvulling, verfijning en
uitdieping), het erfgoedbeleid en de erfgoedcommunicatie in de districten van Antwerpen zonder
echter de landelijke engagementen van het convenant uit het oog te verliezen. De komende jaren
krijgt het verder uitbouwen van erfgoedplatformen binnen en een erfgoednetwerk tussen de
districten prioriteit. Dit betekent exploratie, onderzoek, implementatie en communicatie via
netwerken en het ondersteunen van projecten met als grote krachtlijnen (strategische domeinen):
1. Districten: erfgoed en de districten
2. Diversiteit: erfgoed en (culturele) diversiteit
3. Digitaal: E-cultuur/E-erfgoed
de 3 D’s
Het aantal doelstellingen wordt daarom gebundeld tot deze drie strategische domeinen en ingezet in
het bredere cultuurbeleid van de stad en het erfgoedbeleid van MBE.
4.1.4 Organisatie, personeel en middelen
De egcA staat in voor de coördinatie en uitvoering van het erfgoedconvenant – naast het forum voor
geïntegreerde erfgoedpraktijk (MAS) en de ondersteuning door de stad en de districten van de
kleine(re) erfgoedactoren – en legt via de door het college aangestelde adviesraad en de stedelijke
administratie verantwoording af aan de stad Antwerpen.
Een traject wordt uitgetekend waarbij de egcA wordt afgestemd op het MAS | Erfgoedforum.
Het personeel van de egcA staat onder de hoede van de vzw Musea en Erfgoed Antwerpen. Begin
2006 stapte het egcA personeel over van de vzw Antwerpen Open naar de vzw Financieel Beheer
Promotie stad Antwerpen. Deze vzw werd op 9 februari 2006 omgevormd tot de vzw Musea en
Erfgoed Antwerpen en is de vzw van MBE.
De egcA kernploeg bestaat uit twee erfgoedcoördinatoren (2 FTE), 1 erfgoedconsulent (1 FTE) en 1
administratieve kracht (1 FTE) met een complementair takenpakket.
Voor de volgende uit te voeren erfgoedprojecten worden projectmedewerkers ingezet:
- (Deel)collecties in de districten: 1 FTE
- Monumentale Kerken Antwerpen: 1 FTE
48

Het huidige aantal personeelleden is te beperkt, gezien het erg grote werkterrein – de stad, de 9
districten en het complexe erfgoedveld – en de veelheid aan taken die de ecgA op zich neemt. Een
personeelsuitbreiding is noodzakelijk, vooral met het oog op de verruiming van het
erfgoedconvenant, de onderbrenging van de egcA in het MAS | Erfgoedforum en de focus op de
districtswerking.
In vergelijking met andere erfgoedcellen die een veel kleiner gebied bestrijken is het aantal
personeelsleden van de egcA erg beperkt.
De voorbije jaren werd een beleid gevoerd binnen de bestaande middelen van het convenant. De
toekomstige beleidskeuzes en de nodige personeelsuitbreiding vereisen grotere financiële
mogelijkheden.
4.1.5 Infrastructuur
Sedert 1 januari 2001 is het Brouwershuis de thuishaven van de egcA. Nu de egcA organisatorisch
onder het MAS | Erfgoedforum valt, lijkt een verhuis van het Brouwershuis naar het Hessenhuis
logisch. Toch zijn er heel wat praktische zaken waarmee bij een dergelijke verhuis moet worden
rekening gehouden. Het feit dat het Brouwershuis als historisch waardevol en beschermd pand dan
leeg komt te staan is een van de grootste bezwaren tegen een mogelijke verhuis.
Wanneer het MAS-gebouw er volledig zal staan, zal de hele MAS-ploeg (inclusief het egcA-team)
binnen korte tijd naar het MAS-gebouw verhuizen.
4.2 Motto, missie en visie
4.2.1 Motto
Zin in erfgoed = Zin in
Zin in erfgoed = Zin in . Dat is het motto van de egcA en de rode draad doorheen dit beleidsplan,
waarin de egcA haar missie, visie en doelstellingen voor het beleid van de komende zes jaar
voorstelt. Zin in erfgoed = Zin in drukt een gevoel uit, een “goesting”. Maar het wijst ook op een
betekenis: het cultureel erfgoed van Antwerpen is een betekenisvol geheel dat onze samenleving
mee bepaalt, nu en in de toekomst. Cultureel erfgoed geeft zin aan het bestaan van iedereen die in
deze stad en de districten woont, werkt of haar bezoekt. Het draagt bij tot de levenskwaliteit van al
die mensen.
Zin in erfgoed:
- zin hebben in het erfgoed
- de betekenis van het erfgoed
zowel voor de bewoners als bezoekers van de stad.
49

Zin in :
- zin hebben in Antwerpen
- de betekenis van Antwerpen
zowel voor de bewoners als bezoekers van de stad.
Zin in erfgoed = Zin in . De egcA wil ertoe bijdragen dat dit motto tegen 2014 voor de inwoners
en bezoekers van deze stad een begrip is. Het stimuleren van een zinvolle en duurzame omgang
met cultureel erfgoed is onze opdracht.
Met het motto Zin in erfgoed = Zin in wil de egcA de buitenwereld aanspreken. Het motto is
gegrondvest op de onverbrekelijke band tussen de havenstad, de mensen en het erfgoed. Zin staat
voor een belevingsvolle “goesting” in het omgaan met het erfgoed, en voor het feit dat cultureel
erfgoed in Antwerpen van betekenis is, zindragend én zingevend. Dit motto kan op drie
verschillende niveaus worden uitgedragen:
1. lokaal – districtswerking: Zin in erfgoed = Zin in de wijk/het district
2. stedelijk: Zin in erfgoed = Zin in ’t stad
3. interstedelijk – landelijk: Zin in erfgoed = Zin in Vlaanderen
Bovendien kan het motto op vier vlakken worden toegepast:
- mensen: Zin in erfgoed = Zin in de mensen
- dingen: Zin in erfgoed = Zin in de dingen
- verhalen: Zin in erfgoed = Zin in de verhalen
- plek: Zin in erfgoed = Zin in de plek
Dit motto sluit bovendien naadloos aan bij de missie op het vlak van erfgoedbeleid in het algemeen
die de stad en de provincie Antwerpen gezamenlijk formuleerden: “erfgoed bereikbaar maken”
(bereikbaar qua toegankelijkheid, nabijheid), als uitbreiding van hun gezamenlijke museale missie
“mensen en collecties samenbrengen”. Bovendien kadert dit motto in de strategische cyclus van de
stad: “Erfgoed in de stad én in en met de districten bereikbaar maken SD CS06/ND 5” en “Zorg
dragen voor erfgoed in de stad én in en met de districten SD CS07/ND 5”. Tenslotte is ook “Zorg
voor erfgoed SD 3” in het Cultuurbeleidsplan Antwerpen 2008-2013 aanwezig.
4.2.2 Missie
De stad Antwerpen stimuleert een zinvolle en duurzame omgang met het cultureel erfgoed in
Antwerpen.
50

De Erfgoedcel Antwerpen laat de mensen de rijkdom van het culturele erfgoed in Antwerpen
ontdekken en beleven. Zij doet dat door middel van projecten, communicatiemiddelen en
beleid(sondersteuning) om participatie van het publiek en de erfgoedsector te bevorderen.
De Erfgoedcel Antwerpen – als een cel binnen het Museum aan de Stroom (MAS) | Erfgoedforum –
neemt de ruimere extra-muros werking van het MAS | Erfgoedforum op zich en werkt mee aan het
verhaal van de stad Antwerpen. De Erfgoedcel Antwerpen richt zich daarom onder meer op de
extra-museale en collecties aanwezig in alle districten van Antwerpen.
De Erfgoedcel Antwerpen onderhoudt en bevordert de netwerking, in en vanuit Antwerpen, van wijk
tot district, van district tot stad, van stad tot Vlaanderen, waarbij de werking zich integreert in en
complementair is aan deze van het MAS | Erfgoedforum, deze van de erfgoedconvenants in
Vlaanderen en Brussel en deze van de Vlaamse Gemeenschap. Zij doet dat met het oog op een
brede en kwaliteitsvolle erfgoedzorg en ter versterking van de uitwisseling van expertise en ideeën
en van praktische samenwerkingsverbanden in en vanuit het erfgoedveld.
De Erfgoedcel Antwerpen heeft de specifieke rol het culturele erfgoed in al zijn verscheidenheid in
kaart te brengen en in haar maatschappelijke context te situeren om er zo waardering voor op te
wekken bij de vele gemeenschappen in de stad en daarbuiten.
Deze missie sluit bovendien naadloos aan bij de missie op het vlak van erfgoedbeleid in het
algemeen die de stad (en de provincie) Antwerpen gezamenlijk formuleerden: “erfgoed bereikbaar
maken” (bereikbaar qua toegankelijkheid, nabijheid), als uitbreiding van hun gezamenlijke museale
missie “mensen en collecties samenbrengen”. Bovendien kadert het in de strategische cyclus van
de stad: “Erfgoed in de stad én in en met de districten bereikbaar maken SD CS06/ND 5” en “Zorg
dragen voor erfgoed in de stad én in en met de districten SD CS07/ND 5”. Tenslotte is ook “Zorg
voor erfgoed SD 3” in het Cultuurbeleidsplan Antwerpen 2008-2013 aanwezig.
4.2.3 Visie
De egcA laat zien dat het cultureel erfgoed in Antwerpen enorm rijk en divers is en tot een
voortdurende ontdekkingstocht uitnodigt. Het cultureel erfgoed is een wezenlijk onderdeel van de
leefwereld, een essentieel onderdeel in de geest, het gevoel en de beleving van wie in Antwerpen
woont of werkt en van wie de stad bezoekt. Het is een inspiratiebron en draagt op een dynamische
manier bij tot het stadsleven en de stadsontplooiing, nu en in de toekomst.
De egcA benadert cultureel erfgoed als een hedendaags gegeven dat steeds verandert door de
voortdurend wijzigende betekenis die eraan wordt toegekend in een continue veranderende stad.
De ontsluiting van het cultureel erfgoed en het daarmee samenhangende publieksbeleid is een
creatief en vernieuwend proces. Het verleden wordt daarin op een deskundige, waarachtige en
aansprekende manier vertaald naar het heden, met een duurzaam effect voor de toekomst.
51

Een zinvolle en duurzame omgang met cultureel erfgoed moet gepaard gaan met een brede en
kwaliteitsvolle erfgoedzorg. De egcA stimuleert het professioneel in kaart brengen van het
cultureel erfgoed, een goed behoud en beheer, gedegen wetenschappelijk onderzoek en gepaste
ontsluitingsvormen. Actieve collectievorming en restauratie worden niet ondersteund.
De egcA is ingebed in de stedelijke diensten en actief voor het cultureel erfgoed van de hele stad,
van alle aanwezige culturen en gemeenschappen en alle erfgoedorganisaties in Antwerpen.
De egcA is een teamspeler, die samenwerking als essentieel beschouwt en partners dus ook echt
als partners. Zij legt zich toe op het vormen van netwerken om de expertise en het functioneren van
alle betrokken partijen te vergroten.
Omdat cultureel erfgoed meer is dan een louter lokaal gegeven en tegelijkertijd het lokale aan
belang wint in een steeds kleiner wordende wereld, is het stimuleren van netwerking op lokaal,
nationaal en internationaal niveau noodzakelijk.
Daadwerkelijke realisaties stimuleren de positieve impulsen van het publiek en bewerkstelligen een
grotere openheid en uitstraling van de partners.
De egcA streeft naar een continue opbouw van de expertise binnen de erfgoedcel zelf. De
individuele kwaliteiten van de medewerkers bieden een surplus voor de nagestreefde kwaliteit van
de egcA als organisatie. Voor bijkomende expertise – onder meer ten behoeve van projecten – doet
de egcA beroep op de diensten en collega’s binnen MBE, andere (stads)diensten en externe
experten.
4.3 Positie binnen de stad
In het organogram van Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed (MBE) neemt de egcA ten opzichte
van 2005 een andere positie in. De egcA (sigel EGC) verschuift van Publiekbeleid (PB) naar het
Museum aan de Stroom (MAS).
De huidige situering is:
Cultuur, Sport en Recreatie (CS)
Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed (MBE)
Museum aan de Stroom (MAS)
Erfgoedcel Antwerpen (EGC)
52

Organogram Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed
RH
R
MMB
CSG
MPM-
PK
DIRECTIE
Musea, Bewaarbibliotheken
en Erfgoed
MID AMVC-LH
Gebruikte afkortingen in het organogram:
Stafdienst
Publieksbeleid
Collectiebeleid
MAS | EM
MAS | NSM
MAS | VH
MAS | VM
MAS | EGC
RH: Rubenshuis
R: Rubenianum
MMB: Museum Mayer van den Bergh
CSG: Collectie Smidt van Gelder
MPM-PK: Museum Plantin-Moretus/ Prentenkabinet
MID: Openluchtmuseum voor Beeldhouwkunst Middelheim
AMVC-LH: AMVC-Letterenhuis
MAS | EM: Museum aan de Stroom | collectie Etnografisch Museum
MAS | NSM: Museum aan de Stroom | collectie Nationaal Scheepvaartmuseum
MAS | VH: Museum aan de Stroom | collectie Vleeshuis
MAS | VM: Museum aan de Stroom | collectie Volkskundemuseum
MAS | EGC: Museum aan de Stroom | Erfgoedcel Antwerpen
SBI: Stadsbibliotheek
53
SBI

4.4 Adviesraad Erfgoedcel Antwerpen
Op 15 december 2003 keurde het college van burgemeester en schepenen de oprichting van de
stuurgroep Erfgoedcel Antwerpen goed (CBS 13523). Deze stuurgroep met vooral stedelijke
erfgoedactoren werd op 28 augustus 2007 opgeheven en in de loop van november 2007 vervangen
door een adviesraad Erfgoedcel Antwerpen waar ook niet-stedelijke erfgoedactoren en -experten in
zetelen.
De taken van de adviesraad Erfgoedcel Antwerpen zijn:
- voorwaardenscheppend voor de werking van de erfgoedcel en voor een integraal en
geïntegreerd cultureel-erfgoedbeleid.
- reflectie over de werking van de erfgoedcel.
De leden van de adviesraad Erfgoedcel Antwerpen zijn tot op heden nog niet door het college van
burgemeester en schepenen benoemd.
4.5 Stakeholdersanalyse
(Zie Bijlage 3: Stakeholdersanalyse; Bijlage 4: Enquêtes stakeholders Erfgoedcel Antwerpen)
Voor de stakeholdersanalyse werd vertrokken van een opsomming van alle partners waarmee de
egcA de afgelopen jaren samenwerkte. Deze uitgebreide lijst werd na verschillende besprekingen
verder verfijnd tot bijgevoegd resultaat in Bijlage 3: Stakeholdersanalyse. Sommige stakeholders
werden geweerd omdat het een eenmalige samenwerking betrof. Anderen omdat ze niet relevant
genoeg waren voor het netwerk van de egcA. De eenmalige deelnemers aan Erfgoedweekend/-dag
werden samengebracht in een lijst en globaal beoordeeld.
De lay-out van bijgevoegde tabel werd geïnspireerd door de aanzet van een stakeholdersanalyse
van het Museum aan de Stroom, door Harald Deceulaer uitgewerkt in zijn eindwerk (zie Harald
Deceulaer: hfdst 2, VI Stakeholdersanalyse en stakeholdersmanagement).
In de stakeholdersanalyse brengt de egcA haar belangrijkste stakeholders samen en onderzoekt en
omschrijft ze de relatie met die stakeholders. Door deze analyse wordt het huidige netwerk van de
egcA zichtbaar. De uitkomst ervan kan het vertrekpunt vormen voor de uitbreiding en verdere
verfijning van het egcA netwerk.
De relatie met de stakeholders wordt beoordeeld aan de hand van de ervaringen van de egcA met
de stakeholders en de volgende criteria:
- aard van organisatie/stakeholder
- aard van samenwerking(en)/project(en)
54

- inhoud van project(en)
Gekoppeld aan deze opsomming van stakeholders werden een aantal stakeholders geselecteerd en
bevraagd (zie Bijlage 4: Enquêtes stakeholders Erfgoedcel Antwerpen). Hiervoor stelde de egcA
een uitgebreide enquête samen, die zich zowel richt op de werking als op de collectie van een
stakeholder. De reeds geleverde inspanningen worden in 2008 en de komende beleidsperiode
2009-2014 verder gezet met het oog op een grondige omgevingsanalyse van het erfgoedveld in
Antwerpen.
4.6 Sterkte-zwakte-analyse Erfgoedcel Antwerpen
In dit hoofdstuk wordt de huidige toestand van de egcA werking aan de hand van een
SWOT(Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats)-analyse 9 in kaart gebracht.
Op basis van de SWOT-analyse en de SWOT-matrix worden de strategische en de operationele
doelstellingen van de egcA voor de beleidsperiode 2009-2014 uitgetekend. Ook de hieraan
gekoppelde acties kunnen uit de SWOT’s worden afgeleid. Voor de doelstellingen, zie 5 De
doelstellingen van de Erfgoedcel Antwerpen.
4.6.1 SWOT-analyse
Het eerste deel – de eigenlijke SWOT-analyse – waarbij sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen
m.b.t. de egcA werking in een tabel zijn opgesomd, bevindt zich in Bijlage 5: SWOT Erfgoedcel
Antwerpen. Hierbij werden de 3 D’s (districten, diversiteit, digitaal) verder opgesplitst in 6 thema’s:
1. Samenwerking erfgoedactoren
2. Samenwerking districten/wijken/op locatie
3. Publieksprojecten
4. Projecten achter de schermen
5. Culturele diversiteit
9
De SWOT bestaat uit twee delen. Een eerste deel – de SWOT-analyse – geeft de voornaamste sterkten, zwakten, kansen
en bedreigingen weer in een kader. Sterkten en zwakten zijn interne factoren, dit wil zeggen factoren waarop de organisatie
invloed kan uitoefenen. Kansen en bedreigingen echter zijn externe factoren die het resultaat van een onderneming of een
bepaalde actie beïnvloeden en waar de organisatie geen of nauwelijks invloed op heeft.
Een tweede deel – de SWOT-matrix – betreft een uitwerking van mogelijke correlaties tussen sterkten en zwakten enerzijds
en kansen en bedreigingen anderzijds. Daaruit volgen vier strategieën. Een offensieve strategie weegt de sterkten af
tegenover de kansen; ze geeft aan op welke bestaande aspecten men het best inzet. Een defensieve strategie weegt de
sterkten af tegenover de bedreigingen; ze stelt een aanpak voor om een negatieve ontwikkeling te stoppen of te voorkomen.
Een veranderingsstrategie plaatst zwakten tegenover kansen; deze strategie leidt tot een verandering in het beleid veeleer
dan een versterken van een bepaald facet. Een overlevingsstrategie ten slotte zet zwakten af tegenover bedreigingen; het
gaat om te vermijden pistes of – positief geformuleerd – het kiezen van nieuwe paden. Bij de verschillende correlaties worden
ook telkens een aantal conclusies en aandachtspunten voor de toekomst geformuleerd.
55

6. E-cultuur
De brainstorm rond de SWOT-analyse en de bespreking van de aandachtspunten gebeurde op 7 en
20 september 2007 door een beperkte groep waarin 3 egcA medewerkers en 5 andere MBEmedewerkers
zetelden.
4.6.2 SWOT-matrix
In dit tweede deel werd er op basis van de SWOT-analyse (zie Bijlage 5: SWOT Erfgoedcel
Antwerpen) een algemene SWOT-matrix voor de egcA werking opgesteld. Hierbij worden de
belangrijkste sterkten en zwakten gerelateerd aan de belangrijkste kansen en bedreigingen. Telkens
worden deze correlaties ook toegelicht en worden er aandachtspunten en conclusies na het
symbool > aangereikt.
Om de SWOT-matrix wat bevattelijker te maken, werden de 6 thema’s uit de SWOT-analyse niet
weerhouden, maar wel opnieuw gebundeld volgens de 3 grote luiken in de egcA werking:
1. Beleid: netwerken, samenwerken, expertise-uitwisseling, …
2. Communicatie: profiel egcA, verhouding t.o.v. andere organisaties, …
3. Publiekswerking: taken, inbreng egcA, projectmatige samenwerking, …
De 3 D’s (districten, diversiteit, digitaal) werden hierbij niet opgenomen omdat er teveel overlapping
zou plaatsvinden, aangezien die 3 D’s zowel op beleidsvlak, communicatievlak als projectmatig vlak
kunnen worden beschouwd.
4.6.2.1 Sterkten, gekoppeld aan kansen en bedreigingen
Sterkte en kans: offensieve strategie: investeer (grijp de kans en onderneem actie).
Sterkte en bedreiging: defensieve strategie: verdedig (ga de bedreiging tegen en behoud de
sterkte).
Beleid
Sterkten Kansen
> investeer
egcA heeft een goede reputatie bij
erfgoedactoren. Sterke bereidheid,
intentie, goede “spirit”, vlotte en goede
samenwerking.
Veel vragen vanuit districten tot
nauwere samenwerking. Grote en vele
noden in districten.
> Reeds behaalde resultaten gebruiken
voor het verder realiseren van een
stevige, structurele erfgoedwerking.
Oprichten en uitbouwen erfgoedplatform
en –netwerk. De egcA moet bij
de uitbouw van dit netwerk blijven
waken over het eigen profiel.
Bedreigingen
> verdedig
Onder de toren mentaliteit: geen wens
tot samenwerking door sommige
actoren. Weinig bereidheid in sommige
districten om actief te investeren
(personeel + middelen) in structurele
erfgoedwerking.
> Actoren bewust maken van belang
van samenwerking en districten erop
wijzen dat actief investeren in
structurele erfgoedwerking een
meerwaarde biedt.
56

egcA heeft veel opgebouwde ervaring
en expertise in huis.
Antwerpen is een groot terrein met veel
erfgoedpotentieel.
Communicatie
egcA als “libero” in erfgoedveld: vrije rol
en multi-inzetbaar.
Opbouwen expertise en kennis binnen
erfgoedveld. Baanbrekend = expertiseuitwisseling
binnen de sector.
> Door samenwerking als egcA blijven
werken aan de eigen expertise en de
goede reputatie.
Uitbouw platform MAS–egcA–
Kenniscentrum.
> Stimuleren van doelbewuste en
systematische uitbouw overlegorganen.
> De samenstelling van de egcA
adviesraad is een representatieve en
kwaliteitsvolle weerspiegeling van de
cultureel diverse Antwerpse
samenleving en bestaat uit externe
experten.
Realiteit van een rijke culturele, diverse
stad. Bron van inspiratie en discussie.
Versterken van de samenhorigheid via
de leefwereld. Veelheid aan
maatschappelijke velden.
> De rijkdom en dynamiek van
Antwerpen als cultureel erfgoedstad
maximaal uitspelen, inclusief
bijzondere aandacht vanwege ecgA
voor culturele diversiteit.
Aanvullende kracht voor opvullen van
leemtes.
> De egcA zorgt door haar “bijzondere”
rol in het veld voor een meerwaarde,
een aanvulling en een andere
invalshoek. Dit beleid van egcA moet
Concurrentie tussen districten:
districten die niet direct worden
behandeld, voelen zich gepasseerd.
> De aandacht verstandig verspreiden
over de verschillende districten, maar
ook gericht houden op het bovenlokale.
> Hanteren van (kwaliteits)criteria bij
het beoordelen van mogelijke projecten
die door de districten worden
aangedragen.
Ontbreken enige expertise bij erfgoedactoren
en onvoldoende verspreiding,
valorisatie van expertise in districten.
> egcA als doorgeefluik van expertise
naar andere diensten/organisaties toe.
Overbevraging: keuzes moeten worden
gemaakt.
> Vraag uit de districten is groot: er
moeten prioriteiten worden gesteld. De
aandacht hierbij verstandig verspreiden
over de verschillende districten, maar
ook gericht houden op het bovenlokale.
De egcA moet zich beperken tot een
meer coördinerende rol en minder een
uitvoerende rol op zich nemen.
Te hoge verwachtingen naar egcA toe
(districten, Cultuurantennes,
heemkringen, …).
> Positie en profiel van egcA binnen
Antwerps erfgoedveld duidelijk
communiceren naar sector toe.
57

Publiekswerking
- Samenwerking met andere
erfgoedcellen: vogelperspectief, geen
vakjesmentaliteit. intra- en interstedelijke
contacten, vaak uitgewerkt in
projecten.
- Samenwerking internationaal
(museumvereniging Nederland).
- Samenwerking met partners,
aangepast per project. Samenwerking
die zorgt voor kruisbestuiving.
- Geen eigen collectie, aan de slag met
andere collecties. Voegt meer waarde
toe aan erfgoedprojecten van (kleinere)
erfgoedbewaarders.
- Reeds enkele goede, succesrijke
(lokale) projecten in/voor districten:
erkenning is hoog, grote waardering
van de partners.
Vragen van (deel)sectoren kunnen een
onderbouwd antwoord krijgen.
Duurzame resultaten, opnemen van
zaken die anders blijven liggen (vb.
inventarisatieproject).
Basis/mogelijkheden voor zowel
collectiebeheer als publieksprojecten.
duidelijk naar de sector worden
gecommuniceerd.
MAS + egcA: koepelwerking met 1
adres (nieuw gebouw), duidelijke
profilering.
> Deel uitmaken van het MAS zorgt
voor kansen op voorwaarde dat de
positie binnen het MAS en de
verhouding egcA–MAS (o.a.
taakverdeling) duidelijk is en dat de
egcA haar eigen identiteit kan
behouden.
Inbedding in én complementariteit aan
werking van MAS: extra-muros werking
van MAS. Samenwerking universiteiten,
hogescholen. Samenwerking
met diverse organisaties (Moussem,
Atlas, OCMW, …). Samenwerking met
collectieregistratie, andere EGC’s.
> De egcA heeft geen eigen collectie,
kan ongebonden te werk gaan en zo
zorgen voor een meerwaarde in
aanpak en in het verspreiden van
informatie.
Verruiming: MAS, professionele
actoren en niet professionele actoren.
> Samenwerking met MAS,
professionele en niet-professionele
actoren zorgt voor een vruchtbare
kruisbestuiving. De diverse collecties
bieden talrijke mogelijkheden tot
projecten met raakvlakken en
invalshoeken tussen verschillende
collecties.
Inspelen op nieuwe ontwikkelingen in
de sector en daarbuiten. Virtueel
Te veel opgaan in andere organisatie:
verlies van identiteit.
> Interne en externe communicatie
MAS – egcA stroomlijnen. Duidelijke
taakafbakening MAS – egcA. Waken
over eigen identiteit en onafhankelijkheid
egcA op vlak van middelen,
personeel, communicatie, …
Veelheid aan actoren maakt keuzes
moeilijk.
> Projectmatige samenwerking met
erfgoedactoren trachten te
consolideren en verder structureel uit te
bouwen om zo de samenwerking
tussen de actoren onderling en tussen
de actoren en de egcA te stimuleren.
Vlaamse erfgoedwebsite: uitbreiding
met verschillende partners: wat wordt
beheersbaar?
> De eigen website verder uitbouwen
tot een digitaal erfgoedplatform voor de
sector en het publiek om zo de
interactie en participatie te bevorderen.
Ook afstemming met de MAS- en
stadswebsite zonder de
overkoepelende erfgoedcellen-website
uit het oog te verliezen.
Geen centrale Vlaamse dienst rond ecultuur
(vgl. DEN in NL)
> Met de digitale projecten is veel
expertise opgebouwd en deze staat ten
dienste van derden die daar dankbaar
gebruik van maken. Om deze trekkersrol
te blijven behouden is er nood aan
meer ondersteuning via Digipolis
(Cosmo), de stafdienst ICT en andere
informatici.
Sterke (technologische) evolutie creëert
onduidelijkheid, snelle veroudering en
58

Kwaliteit, expertise en ervaring.
Versteviging van het aanbod. Projecten
die anders zijn dan “traditionele”
museum- en erfgoedprojecten. Aantal
voorbeeldprojecten gerealiseerd.
Krachtig uithangbord. Werkt
inspirerend voor anderen. Innoverend,
voedend voor andere partijen.
Beantwoorden van grote behoefte uit
het erfgoedveld. Duidelijke visie: goede
dienstverlening aan erfgoedpartners.
Projecten achter de schermen groeien
door tot publieksprojecten.
Projectmatig werken: kan makkelijk
inspelen op diversiteitsvraagstukken.
Grote diversiteit aan inhouden, publiek,
erfgoed.
ontsluiten van anders niet-toegankelijk
erfgoed.
> DICE uitbouwen als SQL database
en op intranet ontsluiten zodat de
inventarissen aan de districten kunnen
worden overdragen en door hen
worden gebruikt.
Ander voorbeeld: beeldbank Zoo,
beeldbank conservatorium, …
Divers, breed erfgoedveld: zeer veel
kansen op waardevolle projecten.
egcA bouwt reputatie op en erfgoedbewaarders
vinden hun weg naar
egcA. Voeding voor nieuwe,
onverwachte projecten vb. inventarisatie
districten krijgt publieksluik.
> Met aandacht voor culturele
diversiteit heeft de egcA ook aandacht
voor de rijkdom van de stad: nieuwe
doelgroepen. Dit leidt tot een aangepaste
publiekswerking. Samenwerking
met verschillende organisaties kan voor
de nodige expertise zorgen.
Erfgoed staat dicht bij de mensen en
begrijpbaar, toegankelijk: publiek is dus
mee. Betrokkenheid bewoners. Erfgoed
is “in”. Rijkdom aan locaties. Veel
verschillende nationaliteiten en daarbij
horend erfgoed. E-cultuur: bereiken
van de jongere generaties. Verruimde
publiekswerking en participatie.
> Een breed veld en divers publiek
zorgen voor zeer veel kansen op
waardevolle projecten. Voor het
opstarten van een publieksproject
evalueren of een breed en divers
hoge kostprijs. Bewandelen van
technisch onbetreden paden: risico op
mislukken.
> Het uitbouwen van een ict-netwerk.
Partnerships/sponsorships aangaan
met technische (ICT) partners om zo de
kostprijs voor nieuwe en vernieuwende
multimedia te drukken en maximaal
gebruik te maken van de aanwezige
expertise bij externe (technische)
partners.
Te “evenementieel” gezien.
Verschraling tot, verzanden in te lokaal
erfgoed.
> Participatie van en interactie met
diverse doelgroepen bevorderen door
het opzetten van samenwerkingsverbanden
en projecten die een link
met hun leefwereld hebben en waarin
ze zich kunnen verplaatsen. Werken
met intermediaire organisaties om
cultureel diverse doelgroepen te
bereiken.
Versnippering van informatie. Evolutie
binnen erfgoedveld: onduidelijkheid.
> Samen met het Kenniscentrum de
bestaande expertise intern binnen MBE
en extern binnen de stad/Vlaanderen
(andere erfgoedcellen) in kaart brengen
zodat er maximaal van de aanwezige
expertise kan worden gebruik gemaakt
voor het uitvoeren van projecten
(achter de schermen).
Verstrengde vzw-procedures
bemoeilijken projectwerking.
> Rekening houden met de procedures
en planning en timing projecten eraan
aanpassen. Alles zal meer tijd vergen,
dus realistisch plannen.
59

publiek aan bod kan komen. Ook
waakzaam blijven dat alle districten en
alle doelgroepen aan bod kunnen
komen. Er wordt ook meer gefocust op
tot nog toe niet bereikte en nieuwe
doelgroepen. Met nieuwe media kun je
een brede (jonge) doelgroep bereiken.
De verruiming van het MAS met het
EM genereert ook kennis over
diversiteit (vb. Marokkotentoonstelling).
4.6.2.2 Zwakten, gekoppeld aan kansen en bedreigingen
Zwakte en kans: veranderingsstrategie: versterk (maak de zwakte sterker om zo de kans te
kunnen grijpen).
Zwakte en bedreiging: overlevingsstrategie: beheers (beperk de schade of bouw af).
Beleid
Zwakten Kansen
> versterk
Instrument “convenant – egcA” wordt
onvoldoende ernstig genomen op
beslissingsniveau
Alleen samenwerking met “kleine”
erfgoedactoren. Weinig erkenning bij
sommige grote erfgoedpartners
waardoor moeilijk tot samenwerking te
bewegen. Gebrek aan consolidatie van
de samenwerking.
Zeer groot veld, nog niet helemaal in
kaart gebracht, onbeheersbaar. (Nog)
onvoldoende zicht op de hele sector.
Nog te geringe kennis over erfgoedactoren
in districten. Werking van
Is een politieke prioriteit. Ondersteuning,
aanmoediging door overheid.
Staat hoog op de politieke agenda
> Districtswerking staat hoog op de
politieke agenda maar een duidelijk
ondersteunend standpunt van de
(districts)politiek moet nog volgen.
Interactie en complementair aan MAS.
Samenwerking MAS–STAM–
Bruggemuseum.
> De egcA moet werken aan relaties
met grotere erfgoedactoren en de
bestaande relaties met vooral kleinere
erfgoedactoren opwaarderen.
Evolutie binnen erfgoedveld: dynamiek.
Grote en vele noden in districten.
> De komende jaren de sector verder
in kaart brengen door middel van een
bevraging van alle gekende
Bedreigingen
> beheers
Politieke erkenning en draagkracht van
projecten van egcA op districtsniveau?
(bijv. introductie en opvolging DICE)
> De egcA realiseert projecten in en
met alle districten. Per/vanuit elk district
moet minstens één erfgoedverantwoordelijke
worden aangeduid.
Verenging tot vaandeldrager van kleine
en ongeorganiseerde erfgoedbewaarders.
Samenwerking blijft vaak te vaag, te
vrijblijvend, niet structureel.
Versnippering door te gefragmenteerde
samenwerking. Gebrek aan
overkoepelende samenwerking tussen
de districten.
> Samenwerking tussen kleine en grote
organisaties stimuleren. Samenwerking
tussen actoren en tussen de districten
structureel uitbouwen d.m.v. erfgoedplatformen
en een erfgoednetwerk.
Onevenwicht in belangstelling en steun
uit de districten. Positie Cultuurantennes
(= prioritaire partner) in
districten. Fusie Districten – Antwerpen:
nog niet verteerd: gevoelige materie.
60

district tot district zeer verschillend, te
weinig inzicht in lokale situatie.
Te weinig medewerkers, te beperkt
team. Onevenwicht in relatie opdracht
– bestaffing. Arbeidsintensief,
tijdrovend. Geen ICT-medewerker.
Communicatie
Bekendheid kan beter: te onbekend en
weinig richtlijnen. Kennis over taken
egcA is slecht: vanuit districten nog
steeds vragen over monumentenzorg
(cfr. website stad: onjuiste info).
Slechte communicatie over projecten
achter de schermen: te hoge
verwachtingen. Achter de schermen
toch zichtbaar maken. Communicatie
naar externen, zichtbaarheid naar
buiten toe?
communicatie op 2 niveaus:
1. beleid/sector
2. publiek
erfgoedactoren in Antwerpen zodat het
veld wat overzichtelijker wordt.
Realiseren van stevige, structurele
erfgoedwerking. Doorgeefluik naar
andere diensten toe.
> De egcA moet zich beperken tot een
meer coördinerende rol en minder een
uitvoerende rol op zich nemen.
Aanvullende kracht voor opvullen van
leemtes
> Positie en profiel van egcA binnen
Antwerps erfgoedveld duidelijk
communiceren – zowel naar sector als
publiek toe. De egcA zorgt door haar
“bijzondere” rol in het veld voor een
meerwaarde, een aanvulling en een
andere invalshoek. De externe
communicatie verbeteren: het zichtbaar
maken naar buiten. De resultaten van
projecten achter de schermen
duidelijker en ruimer communiceren,
zowel naar de sector als het publiek
toe.
> Trachten de districten op een lijn te
krijgen zodat alle districten eenzelfde
belangstelling hebben en steun
toezeggen. Rekening houden met de
gevoeligheden in de districten.
Onduidelijke taken en verantwoordelijkheden
van de verschillende diensten
en/of besturen m.b.t. erfgoed.
> De egcA en de districten kennen
elkaars werking nog onvoldoende en
de verantwoordelijkheden van de
districten, de stad en de egcA m.b.t. het
erfgoed dienen te worden uitgeklaard.
Ook de districten kennen hun lokaal
erfgoedveld nog niet goed.
Erkenning erfgoedwerking door stad:
egcA is geen onderdeel van de stad
volgens personeelsbehoefteplannen.
> Trachten te benadrukken van het
belang om als egcA in het
personeelsbehoefteplan van de stad te
worden opgenomen.
Te hoge verwachtingen naar egcA toe
(districten, Cultuurantennes,
heemkringen, …).
> Profiel, takenpakket en verantwoordelijkheden
van egcA naar de sector
toe duidelijker communiceren. De egcA
kan o.a. haar werking duidelijker
communiceren naar de districten toe
zodat er geen valse verwachtingen
vanuit de districten naar de egcA
ontstaan (vb. rond monumentenzorg,
wat geen bevoegdheid van de egcA is).
Dit hangt ook samen met het gebrek
aan erfgoedverantwoordelijken in de
districten.
Onduidelijkheid over rol MAS in
MAS + egcA: duidelijk adres (nieuw Te veel opgaan in andere organisatie:
districten.
gebouw), duidelijk aanspreekpunt. verlies van identiteit.
> Interne en externe communicatie > Waken over eigen identiteit en
MAS – egcA stroomlijnen. Duidelijke onafhankelijkheid egcA op vlak van
taakafbakening MAS – egcA.
MAS – egcA communicatie.
middelen, personeel, communicatie, …
Geen band met stadswebsite en > Verder afstemmen met stadswebsite > Afstemming met de MAS- en
61

nieuwsbrief. en nieuwsbrief. stadswebsite zonder de
overkoepelende erfgoedcellenwebsite
uit het oog te verliezen. Dit is wel
complex: 3 websites om op af te
stemmen en die elkaar gedeeltelijk
overlappen.
Publiekswerking
egcA als louter financier. Samenwerking met verschillende
stadsdiensten in projecten = brede
ondersteuning.
> Inbreng (financieel, personeel,
logistiek) verschillende stadsdiensten
in kaart brengen.
Grote tijdsinvestering in steeds
Samenwerking met MAS om projecten
wisselende samenwerkingsverbanden. (in districten) te ondersteunen.
Onduidelijke lijn in alle verschillende Ontginnen van nieuwe paden. Nooit
projecten in de loop der jaren. Focus te aangesproken doelgroepen worden
veel op enkele districten. Verwarring betrokken.
tussen juist publiek en veel publiek: > Deel uitmaken van het grotere MAS-
doelgroepen meer spreiden.
team betekent dat er gemakkelijker
(structureel) kan worden
samengewerkt met zowel grotere als
kleinere spelers in het veld. Ook
kunnen er nieuwe doelgroepen worden
betrokken en aangesproken.
Workload: te veel projecten per jaar. Kwaliteitsvolle interventies in en met
Weinig planning , geen goede timing , districten. Samenwerking met MAS,
te veel ad hoc. Te veel trekker: zelf verschillende stadsdiensten, universi-
uitvoeren. Strakke tijdschema’s: teiten, hogescholen, erfgoedcellen, …
deadlines te scherp! Onduidelijk of > Onderzoeksprojecten uitbesteden
onderzoek een taak is voor egcA. aan experten ter zake zodat de
Onderzoek= samenbrengen en
expertise intern bij de egcA niet hoeft
verhogen expertise: hoever gaat egcA aanwezig te zijn, maar er wel externe
daarin? Is onderzoek rond specifieke expertise kan worden gebundeld en
behoud- en beheermateries (bijv. gestroomlijnd.
depot) een opdracht van egcA?
Opstellen van (kwaliteits)criteria voor
Koppeling projectmatige/structurele
werking.
externe experten.
Projecten zijn vaak belastend voor
egcA, want vaak van nul beginnend op
vlak van expertise(opbouw).
Verruiming: MAS, professionele
actoren en niet professionele actoren.
Inspelen op nieuwe ontwikkelingen in
de sector en daarbuiten.
> Het bijsturen door de egcA van
(kwaliteits)criteria voor projecten bij
samenwerking met erfgoedactoren.
Veelheid aan actoren maakt keuzes
moeilijk. Te “evenementieel” gezien.
Verschraling tot, verzanden in te lokaal
erfgoed.
> Een breed veld brengt ook het gevaar
mee van ongestructureerd te werken.
Er is behoefte aan meer samenhang,
meer planning en indien nodig ook
begrenzing. De komende jaren worden
er 3 krachtlijnen uitgetekend (de 3 d’s:
districten, diversiteit, digitaal) waardoor
er meer lijn in de projecten zal zitten.
Veel werk aan de winkel. Te veel
potentiële projecten. Druk is groot om
zoveel mogelijk te doen. Districten
gaan te veel leunen op egcA om
projecten uit te voeren.
> Gebrek aan professioneel personeel
in de districten bemoeilijkt projectwerking.
Trachten het professionalisme
te stimuleren.
Projecten worden soms structureel vb.
inventarisatie.
> Projecten achter de schermen laten
doorgroeien tot publieksprojecten of ter
ondersteuning van de sector ontsluiten.
Samenwerking en expertiseuitwisseling
spelen hierbij een grote rol.
Geringe erfgoedbagage van mogelijke
partners.
> Trachten de expertise te verhogen
door kennis door te geven en
62

Gebruik maken van expertise binnen
MAS, professionele actoren en nietprofessionele
actoren om projecten uit
te voeren.
Expertise en kennis van het veld.
Expertise binnen MBE waarop egcA
kan terugvallen.
> Betere aansluiting bij de andere
afdelingen van MBE waardoor
expertise, mensen en tijd efficiënter
kunnen worden gebruikt.
samenwerking te bevorderen.
Veel overlappingen, te weinig zicht op
waar wie mee bezig is. Onvoldoende
verspreiding, valorisatie van expertise.
Ontbreken enige expertise in districten
> Samen met het Kenniscentrum de
bestaande expertise in kaart brengen
zodat er maximaal van de aanwezige
expertise kan worden gebruik gemaakt.
egcA als doorgeefluik van expertise
naar andere diensten/organisaties toe.
Geen centrale Vlaamse dienst rond ecultuur
(vgl. DEN in NL).
> i.s.m. Kenniscentrum, Felixarchief en
Stadsbibliotheek op Vlaams niveau rol
spelen.
63

5 De doelstellingen van de Erfgoedcel Antwerpen
5.1 Inleiding
De strategische doelstellingen voor het cultureel-erfgoedbeleid van de Erfgoedcel Antwerpen (egcA)
in de komende zes jaar zijn grotendeels ontleend aan het erfgoedconvenant tussen de stad
Antwerpen en de Vlaamse Gemeenschap en bouwen voort op de ervaring die tijdens de afgelopen
zeven jaar werd opgedaan. Er zijn 5 strategische doelstellingen (zie verder), waarvan 1 t.e.m. 3 uit
de vorige beleidsperiode werden gedistilleerd en 4 t.e.m. 5 door de nieuwe context tot stand
kwamen.
De egcA stemt haar beleid ook af op dat van de stad Antwerpen (bestuursakkoorden 2007-2012) en
dat van Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed (MBE) (inclusief het MAS).
De strategische doelstellingen uit de bestuursakkoorden zijn in Bijlage 6: Bestuursakkoorden 2007-
2012 opgenomen, terwijl de strategische en operationele doelstellingen van Musea en Erfgoed
(inclusief het MAS) in Bijlage 7: Strategische en operationele doelstellingen Musea en erfgoed
(CS06 en CS07) zijn opgenomen.
In het Erfgoedconvenant 2005-2008 afgesloten tussen de stad Antwerpen en de Vlaamse
Gemeenschap kwamen de volgende strategische doelstellingen voor:
1. Het cultureel erfgoedbeleid dat de stad ontwikkelt, versterken.
2. De betrokkenheid bij het cultureel erfgoed van een zo groot en verscheiden mogelijk aantal
inwoners en bezoekers vergroten, verdiepen en verbreden door middel van kwaliteitsvolle
projecten en communicatie met het oog op de actualisering en integratie van het cultureel
erfgoed.
3. Onderzoeken welke impact de culturele diversiteit heeft op de stadsbeleving en het omgaan
met het cultureel erfgoed.
4. In overleg en samenwerking met de bestaande structuren en netwerken de in stedelijke context
ontwikkelde kennis en expertise over het cultureel erfgoed inzetbaar maken voor andere
erfgoedorganisaties en –actoren.
5. Netwerken en bepaalde samenwerkingsverbanden mee ondersteunen en desgevallend
coördineren met als doel de uitbouw van een toegankelijke, efficiënte en effectieve
communicatie over het cultureel erfgoed.
6. In samenwerking met erfgoed- en andere actoren uit de samenleving nieuwe methodieken
ontwikkelen in de omgang met het cultureel erfgoed.
Bij het opstellen van het beleidsplan erfgoedconvenant Antwerpen 2005-2008 (ebpA 05-08) bleek
dat deze strategische doelstellingen al enige verfijning en herformulering behoefden. Met het
volgende resultaat (zie ebpA 05-08: 5.1.2.2. Erfgoedcel Antwerpen):
64

1. De verdere ontwikkeling voor de stad van het cultureel-erfgoedbeleid, vanuit de
coördinerende dienst Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed en in samenwerking met de vele
cultureel-erfgoedinstellingen.
2. De betrokkenheid bij het cultureel erfgoed van een zo groot en verscheiden mogelijk aantal
inwoners en bezoekers vergroten en verdiepen door middel van kwaliteitsvolle projecten en
communicatie, met het oog op de actualisering en integratie van het cultureel erfgoed in het
dagelijks leven.
3. In de omgang met cultureel erfgoed de culturele diversiteit van de stad tot uiting laten
komen.
4. In overleg en samenwerking met de bestaande structuren en netwerken de in stedelijke context
ontwikkelde kennis en expertise over het cultureel erfgoed inzetbaar maken voor andere
erfgoedorganisaties en –actoren.
5. Netwerken en bepaalde samenwerkingsverbanden mee ondersteunen en desgevallend
coördineren met als doel de uitbouw van een toegankelijke, efficiënte en effectieve
communicatie over het cultureel erfgoed.
6. In samenwerking met culturele erfgoed- en andere (culturele) actoren uit de samenleving
nieuwe methodieken ontwikkelen in de omgang met het cultureel erfgoed.
Deze zes strategische doelstellingen kunnen eigenlijk tot drie grote strategische domeinen worden
gebundeld:
4. Districten: Erfgoed en de districten
5. Diversiteit: Erfgoed en (culturele) diversiteit
6. Digitaal: E-cultuur/E-erfgoed
Naast deze drie strategische domeinen zijn er nog twee bijkomende strategische domeinen te
beschouwen:
7. Algemene werking egcA
8. MAS | Erfgoedforum
5.2 Alle doelstellingen op een rij
Uit bovenstaande strategische domeinen kunnen vijf strategische doelstellingen worden
gedistilleerd:
1. Erfgoed en de districten
In overleg en samenwerking met de bestaande structuren en netwerken de in stedelijke context
ontwikkelde kennis en expertise over het cultureel erfgoed inzetbaar maken voor andere
erfgoedorganisaties en –actoren. Netwerken en bepaalde samenwerkingsverbanden mee
ondersteunen en desgevallend coördineren met als doel de uitbouw van een toegankelijke,
efficiënte en effectieve communicatie over het cultureel erfgoed. De verdere ontwikkeling voor
65

de stad van het cultureel-erfgoedbeleid, vanuit de coördinerende dienst Musea,
Bewaarbibliotheken en Erfgoed en in samenwerking met de vele cultureel-erfgoedinstellingen.
2. Erfgoed en (culturele) diversiteit
In de omgang met cultureel erfgoed de culturele diversiteit van de stad tot uiting laten
komen. De betrokkenheid bij het cultureel erfgoed van een zo groot en verscheiden mogelijk
aantal inwoners en bezoekers vergroten en verdiepen door middel van kwaliteitsvolle
projecten en communicatie, met het oog op de actualisering en integratie van het cultureel
erfgoed in het dagelijks leven.
3. E-cultuur/E-erfgoed
In samenwerking met culturele erfgoed- en andere (culturele) actoren uit het veld nieuwe
methodieken ontwikkelen in de omgang met het cultureel erfgoed.
4. Algemene werking egcA
De egcA werking op vlak van beleid, communicatie en publiekswerking. Dit overstijgt de drie
voorgaande strategische doelstellingen. Hierbij wordt uiteraard het landelijke, interstedelijke
engagement van het erfgoedconvenant niet uit het oog verloren.
5. MAS | Erfgoedforum
De rol van de egcA bij het tot stand komen van het MAS als forum voor geïntegreerde
erfgoedpraktijk.
5.3 Doelstelling per doelstelling
SD 1 Erfgoed en de districten: In overleg en samenwerking met de bestaande structuren en
netwerken de in stedelijke context ontwikkelde kennis en expertise over het cultureel erfgoed
inzetbaar maken voor andere erfgoedorganisaties en –actoren. Netwerken en bepaalde
samenwerkingsverbanden mee ondersteunen en desgevallend coördineren met onder meer als
doel de uitbouw van een toegankelijke, efficiënte en effectieve communicatie over het cultureel
erfgoed. De verdere ontwikkeling voor de stad van het cultureel-erfgoedbeleid, vanuit de
coördinerende dienst Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed en in samenwerking met de vele
culturele erfgoedinstellingen.
Info
De stad Antwerpen is een zeer rijke erfgoedstad, met vele sterke erfgoedactoren die een stedelijke,
regionale, nationale en zelfs internationale uitstraling hebben. Het beoogde ingeschreven integrale
en geïntegreerde erfgoedbeleid van het erfgoedconvenant heeft nood aan de uitbouw van een
erfgoedbeleid op districtsniveau. De districten hebben een belangrijke rol te spelen in de
ontwikkeling en de uitwerking van het MAS-programma, in het erfgoedbeleid van MBE en dat
66

innen de context van de grootste centrumstad die de totaalvisie op het cultureel-erfgoedbeleid van
de Vlaamse Gemeenschap ondersteunt en voedt.
Beoogde effecten
- Het cultureel-erfgoedbeleid op districtsniveau van het erfgoedconvenant draagt wezenlijk bij aan
het integrale en geïntegreerde erfgoedbeleid van de stad Antwerpen en van de Vlaamse
Gemeenschap.
- Het cultureel-erfgoedbeleid in de respectievelijke districten is gestroomlijnd en onderling op
elkaar afgestemd waardoor ook op districtsniveau onderlinge samenwerking tot stand komt.
- Een directe link en organisch netwerk bewerkstelligen tussen het MAS | Erfgoedforum en de
districten.
Instrumenten en werkmethoden
- Creatie en overleg binnen een erfgoedwerkgroep in de districten: egcA – MAS –
Cultuurantennes – districtsbesturen.
- Regelmatige terugkoppeling met MBE.
- Regelmatige terugkoppeling met de grootstedelijke erfgoedconvenants.
- Overleg met regioconvenants voor een vergelijking regiowerking en districtswerking.
- 2 maal per jaar overleg met de Vlaamse Gemeenschap.
- Gestroomlijnde beleidsplannen wat het culturele erfgoed betreft in de districten.
- Erfgoeddag en Open Monumentendag-stuurgroep.
- Publieksgerichte projecten, zoals Erfgoeddag, die samenwerking tussen de districten
stimuleren.
- Persoonlijke contacten in de districten.
OD 1.1 De egcA en de districten kennen elkaars werking nog onvoldoende en de
verantwoordelijkheden van de districten, de stad en de egcA m.b.t. het erfgoed dienen te worden
uitgeklaard. De egcA kan o.a. haar werking duidelijker communiceren naar de districten toe zodat er
geen valse verwachtingen vanuit de districten naar de egcA ontstaan (vb. rond monumentenzorg,
wat geen bevoegdheid van de egcA is: cfr. cbpA 08-13).
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten met de districten/districtsbesturen (31.12.2014)
- Aantal (pogingen tot) communicatiemomenten (31.12.2014)
- Uitklaren en formaliseren van taken en verantwoordelijkheden in een samenwerkingsovereenkomst
(31.12.2011)
- Per district moet minstens één verantwoordelijke voor het cultureel erfgoed worden aangeduid
(31.12.2012)
67

- Aantal (pogingen tot) communicatiemomenten (31.12.2014)
- Aantal (pogingen tot) communicatiemiddelen (31.12.2014)
- Kwalitatieve en relevante communicatie (31.12.2014)
- Oprichting van erfgoedplatformen en een erfgoednetwerk (31.12.2014)
- Bestendiging van afspraken op beleids-/politiek niveau (31.12.2014)
OD 1.2 De egcA werkt samen met MBE, het MAS | Erfgoedforum, de Cultuurbeleidscel en de dienst
Welstands- en Monumentenzorg aan het stroomlijnen van de beleidsplannen, de actieplannen en
de jaarverslagen m.b.t. het onderdeel cultureel erfgoed voor de districten.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten tussen Cultuurbeleidscel, egcA, Monumentenzorg en
Welstand en de respectieve districtsbesturen (31.12.2010)
- Datum waarop de structuur van het onderdeel “erfgoed” in het districtbeleidsplan/actieplan
wordt goedgekeurd en is geïmplementeerd (31.12.2010)
OD 1.3 Het bijsturen door de egcA van (kwaliteits)criteria voor projecten bij samenwerking met
erfgoedactoren in de districten. De procedure voor het indienen van erfgoedprojecten op
districtsniveau wordt opgesteld en toegepast.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten (31.12.2008)
- Bijgestuurde (kwaliteits)criteria (31.12.2008)
- De procedure is opgesteld (31.12.2008)
- Datum dat de procedure van kracht gaat (01.01.2009)
- Aantal (pogingen tot) deelname aan Erfgoeddag (31.12.2014)
- Evaluatie van projecten in de districten (31.12.2014)
OD 1.4 De egcA werkt aan relaties met grotere erfgoedactoren en de bestaande relaties met vooral
kleinere erfgoedactoren worden opgewaardeerd. Projectmatige samenwerking met erfgoedactoren
trachten te consolideren en verder structureel uit te bouwen, o.m. door het oprichten van een
erfgoedplatform in elk district en een erfgoednetwerk tussen de districten waarin
vertegenwoordigers van de Antwerpse erfgoedsector zetelen. Zo wordt de samenwerking tussen de
actoren onderling en tussen de actoren en de egcA gestimuleerd. De egcA moet bij de uitbouw van
dit netwerk blijven waken over het eigen profiel. De samenwerking mag niet te beperkend werken.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten (31.12.2009)
- Datum van de oprichting van het platform en het netwerk (31.12.2010)
68

- Aantal erfgoedactoren die deelnemen aan het platform (31.12.2014)
OD 1.5 De egcA stimuleert en ondersteunt kleinere verenigingen om het erfgoed van hun vereniging
te ontsluiten.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) ondersteuning van kleinere verenigingen (31.12.2014)
- Effectieve ondersteuning (31.12.2014)
OD 1.6 De egcA werkt actief samen met andere actoren wat betreft projectrealisaties in buurten,
districten en op bijzondere locaties.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) samenwerking voor projectrealisaties (31.12.2014)
- Projectrealisaties zelf (31.12.2014)
OD 1.7 De egcA voert in samenwerking met de districten een verdere aanvullende, verfijnde en
diepgaande kwalitatieve omgevingsanalyse met betrekking tot het culturele erfgoed in de districten.
De sector wordt verder in kaart gebracht door middel van een bevraging van alle gekende
erfgoedactoren in Antwerpen zodat het veld wat overzichtelijker wordt.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten (31.12.2012)
- Aantal antwoorden op de enquête (31.12.2012)
- SWOT-analyse op basis van deze enquête (31.12.2012)
- Resultaat samenwerking (31.12.2013)
- Digitaal verslag (31.12.2013)
OD 1.8 De kwalitatieve omgevingsanalyse op districtsniveau wordt ingezet voor de
omgevingsanalyse van het MAS | Erfgoedforum en van de stad (cbpA) en vice versa.
Meetindicatoren
- De opname van de omgevingsanalyse in het MAS | Erfgoedforum en in het toekomstige
cultuurbeleidsplan (31.12.2013)
OD 1.9 De egcA draagt bij aan de expertise van de erfgoedconvenants en van de Vlaamse
Gemeenschap over erfgoednetwerking op het laagste bestuursniveau in een stedelijke context. Een
verslag over de egcA districtswerking wordt gemaakt.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) besprekingen met regio- en stedelijke convenants (31.12.2014)
69

- Aantal (pogingen tot) besprekingen met Vlaamse Gemeenschap (31.12.2014)
- Districtsverslag wordt digitaal gepubliceerd (31.12.2014)
SD 2 Erfgoed en (culturele) diversiteit: In de omgang met cultureel erfgoed de culturele
diversiteit van de stad tot uiting laten komen. De betrokkenheid bij het cultureel erfgoed van
een zo groot en verscheiden mogelijk aantal inwoners en bezoekers vergroten en verdiepen door
middel van kwaliteitsvolle projecten en communicatie, met het oog op de actualisering en integratie
van het cultureel erfgoed in het dagelijks leven.
Info
De stad Antwerpen heeft een waaier aan culturele gemeenschappen die zich ofwel van oudsher,
(bv. de Joodse gemeenschap of Nederlandse, Franse en Duitse aanwezigheid), of recenter in de
20 ste eeuw (Amerikaanse, Noord-Afrikaanse, Italiaanse, Turkse, Oost-Europese, Aziatische groepen
en vele anderen …) omwille van historische, economische of sociale redenen, in verschillende
golven hebben gevestigd en ontwikkeld in deze stad.
De uitdaging is drieërlei:
1. Het betrekken van deze diverse gemeenschappen op het culturele erfgoed dat in de musea, de
archieven, kleinere erfgoedverenigingen etc. van deze stad aanwezig is.
2. Het “herontdekken” in het culturele erfgoed in Antwerpen van dimensies die slaan op culturele
diversiteit en culturele gemeenschappen.
3. Het stimuleren tot het uitdragen van het cultureel erfgoed van deze gemeenschappen.
De grote diversiteit in de groepen en de daaruit volgende inhoudelijke versnippering en moeilijke
communicatie zijn de grootste hindernissen in het aanzwengelen van de betrokkenheid op het
culturele erfgoed. Nieuwe strategieën dienen ontwikkeld te worden om de participatie bij de culturele
gemeenschappen te stimuleren.
Beoogde effecten
- De verschillende culturele gemeenschappen hebben een grotere betrokkenheid op de stad.
- De waaier aan culturele identiteiten worden in de stad als een rijkdom ervaren en niet als een
bedreiging.
- De vele culturele gemeenschappen beschouwen het MAS | Erfgoedforum als een platform dat
ook van en voor hen is.
- De cultureel-erfgoedactoren in de respectievelijke districten hebben eveneens aandacht voor
culturele diversiteit.
- Nieuwe en verfrissende invalshoeken op het bestaande erfgoed in de districten ontstaan.
70

Instrumenten en werkmethoden
- De oprichting van een werkgroep culturele diversiteit en erfgoed.
- Samenwerkingsverbanden.
- Praktijkgerichte studie over erfgoed en culturele diversiteit in Antwerpen.
- Bevragen van culturele organisaties in de districten.
- Onderzoek naar culturele diversiteit in de aanwezige erfgoedcollecties via het in kaart brengen
van de (deel)collecties.
- Erfgoeddag en andere projecten als impuls tot participatie bij de culturele gemeenschappen.
- Projectontwikkeling en cases gericht op culturele diversiteit.
OD 2.1 Een breed veld en divers publiek zorgen voor zeer veel kansen op waardevolle projecten.
Voor het opstarten van een publieksproject evalueren of een breed en divers publiek aan bod kan
komen. Ook waakzaam blijven dat alle districten en alle doelgroepen aan bod kunnen komen. Er
wordt ook meer gefocust op tot nog toe niet bereikte en nieuwe doelgroepen. De egcA verwezenlijkt
in samenwerking met het MAS | Erfgoedforum en de districten erfgoedprojecten waar de culturele
diversiteit van de stad tot uiting komt.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) besprekingen met culturele gemeenschappen (31.12.2014)
- Evaluatiemethoden projecten (31.12.2010)
- Geografische en culturele spreiding (31.12.2014)
- Samenwerking met diverse doelgroepen (31.12.2014)
OD 2.2 De egcA ontwikkelt samen met andere gemeenschappen/organisaties experimentele
erfgoedprojecten in situ. Hierdoor worden participatie van en interactie met diverse doelgroepen
bevorderd door het opzetten van projecten die een link met hun leefwereld hebben en waarin ze
zich kunnen verplaatsen. Hiervoor wordt er met intermediaire organisaties samengewerkt.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) besprekingen met culturele gemeenschappen (31.12.2014)
- Aantal betrokken culturele gemeenschappen (31.12.2014)
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten met de intermediaire organisaties en de culturele
gemeenschappen (31.12.2014)
- Aantal (pogingen tot) samenwerkingsverbanden (31.12.2014)
- Aantal (pogingen tot) gerealiseerde projecten (31.12.2014)
OD 2.3 De egcA bouwt met de verschillende culturele gemeenschappen van Antwerpen een
netwerk rond het MAS | Erfgoedforum. De egcA ontwikkelt in de districten een platform voor het
71

MAS | Erfgoedforum rond erfgoed en diversiteit. Hiervoor wordt er met intermediaire organisaties
zoals Atlas, Cultuurbeleidscel, … samengewerkt om cultureel diverse doelgroepen te bereiken.
Meetindicatoren
- Aantal betrokken gemeenschappen (31.12.2013)
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten (31.12.2013)
- Datum van oprichting van het platform erfgoed en culturele diversiteit (31.12.2014)
OD 2.4 De egcA verzamelt mogelijke onderwerpen waarin de culturele diversiteit van deze stad aan
bod komt, die als onderwerp in het MAS zouden kunnen ontwikkeld en getoond worden.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) uitgewerkte voorstellen (31.12.2012)
- Aantal (pogingen tot) geprogrammeerde voorstellen in het MAS (31.12.2014)
- Aantal (pogingen tot) geprogrammeerde voorstellen in de districten (31.12.2014)
OD 2.5 De egcA adviesraad heeft oog voor een weerspiegeling van de Antwerpse culturele
diversiteit. De samenstelling van de egcA adviesraad is een representatieve en kwaliteitsvolle
weerspiegeling van de cultureel diverse Antwerpse samenleving en bestaat uit externe experten.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten met cultureel diverse doelgroepen (31.12.2014)
- Het betrekken van een of meerdere vertegenwoordiger(s) in de adviesraad (31.12.2009)
OD 2.6 De egcA draagt bij aan de expertise van de erfgoedconvenants en de Vlaamse
Gemeenschap over het inzetten van erfgoed binnen een stedelijke context van culturele diversiteit.
Een verslag over erfgoed en culturele diversiteit in de districten en Antwerpen wordt gemaakt.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) besprekingen met culturele gemeenschappen (31.12.2014)
- Aantal (pogingen tot) besprekingen met convenants en Vlaamse Gemeenschap (31.12.2014)
- Verslag wordt digitaal gepubliceerd (31.2.2014)
SD 3 E-cultuur/E-erfgoed: In samenwerking met culturele erfgoed- en andere (culturele) actoren uit
de samenleving nieuwe methodieken ontwikkelen in de omgang met het cultureel erfgoed. Onder
meer het optimaliseren van de digitale communicatie en beheer voor andere
erfgoedorganisaties en –actoren op districtsniveau in functie van het MAS | Erfgoedforum en de
erfgoednetwerken in de stedelijke context.
72

Info
E-cultuur en E-erfgoed worden alom ingezet voor inventarisering, behoud & beheertaken en
communicatie. De stad Antwerpen en de provincie Antwerpen leveren aanhoudende inspanningen
om de “Collectie Antwerpen” digitaal te ontsluiten. Hierbij nemen ze hun voortrekkersrol op. Er is
tevens nood aan een ondersteuning op vlak van E-cultuur bij de kleinere erfgoedorganisaties en –
instellingen in de districten. Een digitaal erfgoedplatform in de districten is belangrijk voor de lokale
culturele erfgoedactoren zelf, voor de uitbouw van het MAS | Kenniscentrum en voor de verdere
groei van de “Collectie Antwerpen”.
Beoogde effecten
- De kleinere erfgoedorganisaties kunnen gebruik maken van een digitaal platform om hun
collectie verder digitaal te inventariseren en te ontsluiten en om hun activiteiten te
communiceren.
- De kleinere erfgoedorganisaties werken onderling meer samen.
- Het MAS | Kenniscentrum wordt tevens het digitale erfgoednetwerk bij uitstek voor de
erfgoedactoren in de districten van Antwerpen.
Instrumenten en werkmethoden
- Werkgroep MAS | Kenniscentrum
- Werkgroep MBE collectieregistratie
- Werkgroep MBE behoud & beheer
- Samenwerkingsverbanden
- DICE als digitaal inventarisatie instrument
- Collectiebeschrijvingen
- De ontwikkeling van een digitaal portaal voor alle erfgoedinstellingen en -organisaties waarbij de
website Erfgoedcel Antwerpen en website MAS op elkaar worden afgestemd.
- Digitale nieuwsbrief
- Beeld- en verhalenbanken
OD 3.1 De egcA realiseert in samenwerking met het MAS | Erfgoedforum een performante digitale
communicatie. De websites van de egcA, het MAS | Erfgoedforum en de stad worden op elkaar
afgestemd zonder de overkoepelende erfgoedcellen-website uit het oog te verliezen.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten (31.12.2009)
- Datum waarop de websites van de egcA, het MAS en de stad op elkaar zijn afgestemd
(31.12.2009)
73

OD 3.2 De egcA website verder uitbouwen tot een digitaal erfgoedplatform voor de sector en het
publiek om zo de interactie en participatie te bevorderen.
Meetindicatoren
- Datum van operationaliteit van het digitale platform (31.12.2010)
- Aantal erfgoedactoren op het platform (31.12.2011)
- Aantal activiteiten van erfgoedactoren ingevoerd in de agenda (31.12.2011)
- Aantal website bezoekers: statistieken (31.12.2014)
- Kwaliteit van het platform: inhoudelijk en gebruiksvriendelijkheid
OD 3.3 De digitale nieuwsbrieven van de egcA, het MAS | Erfgoedforum en MBE worden verder
uitgebouwd en op elkaar afgestemd.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten (31.12.2009)
- Datum waarop de nieuwsbrieven van de egcA, het MAS en MBE op elkaar zijn afgestemd
(31.12.2009)
- Aantal nieuwsitems van Antwerpse erfgoedactoren die in de nieuwsbrieven worden opgenomen
(31.12.2010)
- Aantal verstuurde digitale nieuwsbrieven (31.12.2014)
- Kwaliteit(scriteria) van de nieuwsbrieven
- Respons van het publiek te meten door stijgend bezoekersaantal website (statistieken),
stijgende boekenverkoop, … (31.12.2014)
OD 3.4 De egcA stimuleert de digitale inventarisatie van erfgoedobjecten bij niet-stedelijke en niet-
provinciale instellingen. DICE verder uitbouwen als SQL database en op intranet ontsluiten zodat de
inventarissen aan de districten kunnen worden overdragen en door hen worden gebruikt.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten (31.12.2009)
- Het online gaan van de SQL database (31.12.2009)
- Aantal erfgoedactoren die van de SQL versie gebruik maken (31.12.2014)
- Aantal ingevoerde erfgoedstukken bij die organisaties (31.12.2014)
- Verantwoordelijke(n) per district voor het cultureel erfgoed (31.12.2014)
OD 3.5 De egcA promoot en zorgt in samenwerking met Atel voor onderricht van het DICE-
programma.
Meetindicatoren
- Aantal organisaties die DICE gebruiken (31.12.2014)
74

- Aantal (pogingen tot) onderrichtsessies (31.12.2014)
- Aantal ingevoerde erfgoedstukken bij die organisaties (31.12.2014)
OD 3.6 De egcA zorgt voor een digitaal instrument om collecties op (deel)collectieniveau te
inventariseren en te ontsluiten. Een digitale database/platform voor beschrijvingen op collectie- en
deelcollectieniveau wordt ontwikkeld. Dit kan via een verdere ontwikkeling van DICE of via een
ander systeem.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten met betrokken werkgroepen, Collectiebeleid/Behoud &
Beheer, Erfgoedcel Waasland, Musip (NL) en andere relevante actoren (31.12.2010)
- Datum van operationaliteit van het collectieplatform (31.12.2011)
OD 3.7 De egcA voert de niet-stedelijke/niet-provinciale collecties op (deel)collectieniveau in.
Meetindicatoren
- Aantal getraceerde collecties (31.12.2014)
- Aantal collecties ingevoerd (31.12.2014)
OD 3.8 De egcA draagt bij aan het ontsluiten van de “Collectie Antwerpen”. De ecgA overlegt met
stad en provincie om de mogelijkheden na te gaan van het ontsluiten van de “Collectie Antwerpen”.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten met de stedelijke en provinciale musea en andere
relevante partners (o.m. Erfgoed Limburg, MovE, …) (31.12.2014)
- Het opstellen van de technische en inhoudelijke vereisten voor de verdere uitwerking van het
systeem (31.12.2011)
OD 3.9 De egcA werkt mee aan de uitwerking en het opzetten van een systeem om de “Collectie
Antwerpen” online te ontsluiten.
Meetindicatoren
- Het opzetten van het systeem (31.12.2014)
- Aantal collecties en objecten van organisaties die erop worden geplaatst (31.12.2014)
OD 3.10 De egcA draagt bij aan de expertise over digitale communicatie, collectie- en
objectregistratie en behoud & beheer van de erfgoedconvenants en van de Vlaamse Gemeenschap.
Een verslag over E-erfgoed in de districten en Antwerpen wordt gemaakt.
Meetindicatoren
- Verslag wordt digitaal gepubliceerd (31.12.2014)
75

- Aantal (pogingen tot) besprekingen met convenants en Vlaamse Gemeenschap (31.12.2014)
SD 4 Algemene werking egcA: De egcA werking op vlak van beleid, communicatie en
publiekswerking. Dit overstijgt de drie voorgaande strategische doelstellingen. Hierbij wordt uiteraard
het landelijke, interstedelijke engagement van het erfgoedconvenant niet uit het oog verloren.
1. Beleid
OD 4.1 De egcA informeert, stimuleert en ondersteunt niet-professionele erfgoedspelers. De egcA
zal zich beperken tot een meer coördinerende rol en minder een uitvoerende rol op zich nemen.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) besprekingen met niet-professionele erfgoedspelers (31.12.2014)
- Aantal coördinerende taken (31.12.2014)
OD 4.2 De egcA overlegt met andere erfgoedorganisaties over hun werking met niet-professionele
erfgoedspelers.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten met andere erfgoedorganisaties (31.12.2014)
OD 4.3 De egcA stimuleert samenwerking tussen niet-professionele erfgoedspelers onderling,
alsook tussen niet-professionele en professionele erfgoedspelers. De reeds behaalde resultaten
gebruiken voor het verder realiseren van een stevige, structurele erfgoedwerking. Oprichten en
uitbouwen erfgoedplatform en -netwerk. De egcA moet bij de uitbouw van dit netwerk blijven waken
over het eigen profiel.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) stimuleren van samenwerking (31.12.2014)
- Oprichting van erfgoedplatformen en een erfgoednetwerk (31.12.2014)
- Bestendiging van afspraken op beleids-/politiek niveau (31.12.2014)
OD 4.4 De egcA zorgt voor de verdere uitbouw en ondersteuning van een aantal overlegplatforms.
Stimuleren van doelbewuste en systematische uitbouw overlegorganen.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) overleg met diverse actoren (31.12.2014)
- uitbouw en ondersteuning van overlegplatforms (31.12.2014)
76

OD 4.5 De egcA ontwikkelt verder de competenties van haar team door voldoende aandacht voor
vorming en bijscholing, en geeft waar mogelijk de opgedane ervaringen door aan de lokale en
regionale erfgoedsector. Door samenwerking als egcA blijven werken aan de eigen expertise en de
goede reputatie.
Meetindicatoren
- Aantal momenten van vorming en bijscholing (31.12.2014)
- uitbouw en ondersteuning van overlegplatforms (31.12.2014)
OD 4.6 De egcA draagt haar expertise en ervaringen uit naar lokale, regionale en Vlaamse
erfgoedspelers. egcA als doorgeefluik van expertise naar andere diensten/organisaties toe.
Meetindicatoren
- Aantal momenten van expertise-uitwisseling met erfgoedspelers (31.12.2014)
OD 4.7 De egcA is een gesprekspartner in diverse overlegstructuren betreffende erfgoedwerking op
lokaal, regionaal en Vlaams niveau.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten betreffende erfgoedwerking (31.12.2014)
- Deelname aan diverse overlegstructuren (31.12.2014)
2. Communicatie
OD 4.8 De egcA communiceert haar werking duidelijker naar de sector. De egcA communiceert met
en voor de niet-professionele en kleinere erfgoedspelers.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) communicatiemomenten (31.12.2014)
- Aantal (pogingen tot) communicatiemiddelen (31.12.2014)
- Kwalitatieve en relevante communicatie (31.12.2014)
- Communicatieplan opgemaakt gericht op verschillende kanalen, inhoud en doelpubliek
(31.12.2014)
OD 4.9 De egcA fungeert als spreekbuis en verspreidingskanaal voor Antwerps cultureel erfgoed,
en dit zowel voor de sector als het grote publiek.
Meetindicatoren
- per project een doelgroepengerichte communicatie gepland (31.12.2014)
- communicatieplan opgemaakt gericht op verschillende kanalen, inhoud en doelpubliek
(31.12.2014)
77

- aantal vragen waarbij egcA aanspreekpunt met betrekking tot erfgoed in Antwerpen is
(31.12.2014)
3. Publiekswerking
OD 4.10 Het bijsturen door de egcA van (kwaliteits)criteria voor projecten bij samenwerking met
erfgoedactoren. De procedure voor het indienen van erfgoedprojecten wordt opgesteld, toegepast
en geëvalueerd.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten (31.12.2008)
- Bijgestuurde (kwaliteits)criteria (31.12.2008)
- De procedure is opgesteld (31.12.2008)
- Datum dat de procedure van kracht gaat (01.01.2009)
- Aantal (pogingen tot) deelname aan Erfgoeddag (31.12.2014)
OD 4.11 De egcA bouwt haar vrijwilligerswerking verder uit.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) uitbouwen van vrijwilligerswerking (31.12.2014)
- Minstens een jaarlijkse actie voor de vrijwilligers (31.12.2014)
OD 4.12 De egcA staat in voor de lokale coördinatie van de jaarlijkse Erfgoeddag.
Meetindicatoren
- Aantal coördinatiemomenten (31.12.2014)
OD 4.13 De egcA werkt samen met andere actoren aan projecten betreffende religieus erfgoed.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) samenwerking met andere actoren (31.12.2014)
- Gerealiseerde projecten (31.12.2014)
OD 4.14 De egcA werkt mee aan de realisatie van projecten met vernieuwend karakter, waar
mogelijk met aandacht voor artistieke creativiteit.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) de realisatie van projecten met vernieuwend karakter (31.12.2014)
- Minstens één publieksgericht project gerealiseerd (31.12.2014)
OD 4.15 De egcA werkt mee aan overkoepelende projecten met regionaal of landelijk belang.
Meetindicatoren
78

- Aantal (pogingen tot) de meewerking aan overkoepelende projecten (31.12.2014)
SD 5 MAS | Erfgoedforum: De rol van de egcA bij het tot stand komen van het MAS als forum voor
geïntegreerde erfgoedpraktijk.
OD 5.1 Als egcA deel uitmaken van het MAS | Erfgoedforum zorgt voor kansen op voorwaarde dat
de positie binnen het MAS | Erfgoedforum en de verhouding egcA – MAS (o.a. taakverdeling)
duidelijk is en dat de egcA haar eigen identiteit kan behouden. Ook een betere aansluiting bij de
andere afdelingen van MBE is belangrijk. Hierdoor kunnen expertise, mensen en tijd efficiënter
worden gebruikt.
Meetindicatoren
- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten met het MAS | Erfgoedforum en andere MBE diensten
(31.12.2014)
- Afstemmen taken en werking egcA – MAS en andere MBE diensten (31.12.2009)
OD 5.2 De egcA en het MAS | Erfgoedforum stemmen hun organisatie en activiteiten op elkaar af.
De erfgoedcelprojecten worden geselecteerd en opgestart in functie van de conceptuitwerking van
het MAS | Erfgoedforum.
Meetindicatoren
- Jaarlijkse actieplannen (2009-2014) van egcA en MAS zijn op elkaar afgestemd (1.12.2008-
1.12.2013)
OD 5.3 Een model over de samenwerking egcA en MAS | Erfgoedforum – relevant voor convenants
en de Vlaamse Gemeenschap – wordt uitgetekend.
Meetindicatoren
- Datum van goedkeuring van sneuvelnota door de afdeling MBE (31.12.2009)
- Verslag wordt digitaal gepubliceerd (31.12.2014)
OD 5.4 Met de (digitale) projecten is door de egcA veel expertise opgebouwd en deze staat ten
dienste van derden die daar dankbaar gebruik van maken (o.a. het Kenniscentrum). Samen met het
Kenniscentrum de bestaande expertise intern binnen MBE en extern binnen de stad / Vlaanderen
(o.a. andere erfgoedcellen) in kaart brengen zodat er maximaal van de aanwezige expertise kan
worden gebruik gemaakt. De expertise van de egcA wordt bovendien geïntegreerd in het MAS |
Erfgoedforum en draagt bij aan de verdere uitbouw van het MAS | Kenniscentrum.
Meetindicatoren
79

- Aantal (pogingen tot) overlegmomenten met het Kenniscentrum en andere relevante actoren
(o.a. Felixarchief) (31.12.2014)
- De afstemming van de werking van de egcA met het Kenniscentrum (31.12.2014)
- Ondersteuning via Digipolis, stafdienst ICT en eventueel andere informatici (31.12.2014)
80

6 Meerjarenplanning
Strategische doelstellingen Operationele doelstellingen Middelen Timing
SD 1 Erfgoed en de districten OD 1.1 De egcA en de districten kennen elkaars werking nog onvoldoende en de
verantwoordelijkheden van de districten, de stad en de egcA m.b.t. het erfgoed
dienen te worden uitgeklaard. De egcA kan o.a. haar werking duidelijker
communiceren naar de districten toe zodat er geen valse verwachtingen vanuit de
districten naar de egcA ontstaan
OD 1.2 De egcA werkt samen met MBE, het MAS | Erfgoedforum, de
Cultuurbeleidscel en de dienst Welstands- en Monumentenzorg aan het
stroomlijnen van de beleidsplannen, de actieplannen en de jaarverslagen m.b.t.
het onderdeel cultureel erfgoed voor de districten.
OD 1.3 Het bijsturen door de egcA van (kwaliteits)criteria voor projecten bij
samenwerking met erfgoedactoren in de districten. De procedure voor het indienen
van erfgoedprojecten op districtsniveau wordt opgesteld en toegepast.
OD 1.4 De egcA werkt aan relaties met grotere erfgoedactoren en de bestaande
relaties met vooral kleinere erfgoedactoren worden opgewaardeerd. Projectmatige
samenwerking met erfgoedactoren trachten te consolideren en verder structureel
uit te bouwen, o.m. door het oprichten van een erfgoedplatform in elk district en
een erfgoednetwerk tussen de districten waarin vertegenwoordigers van de
Antwerpse erfgoedsector zetelen. Zo wordt de samenwerking tussen de actoren
onderling en tussen de actoren en de egcA gestimuleerd. De egcA moet bij de
uitbouw van dit netwerk blijven waken over het eigen profiel. De samenwerking
mag niet te beperkend werken.
OD 1.5 De egcA voert in samenwerking met de districten een verdere
aanvullende, verfijnde en diepgaande kwalitatieve omgevingsanalyse met
betrekking tot het culturele erfgoed in de districten. De sector wordt verder in kaart
gebracht door middel van een bevraging van alle gekende erfgoedactoren in
Antwerpen zodat het veld wat overzichtelijker wordt.
Personeel Logistiek Financieel
Alle egcA
medewerkers
Erfgoedcoördinator
beleid
Alle egcA
medewerkers
2 Erfgoedcoördinatoren
2 Erfgoedcoördinatoren
Extra:
stagiairs,
vrijwilligers
Websites:
egcA, MAS,
stad, …
Nieuwsbrieven
…
Districten
egcA
Vergaderruimte Districten
MBE
CBC
WMZ
egcA
egcA 2009
Vergaderruimte Districten
egcA
Vergaderruimte Districten
egcA
2009-2014
2009-2010
2009-2010
2009-2013
81

SD 2 Erfgoed en (culturele)
diversiteit
OD 1.6 De egcA stimuleert en ondersteunt kleinere verenigingen om het erfgoed
van hun vereniging te ontsluiten.
OD 1.7 De egcA werkt actief samen met andere actoren wat betreft
projectrealisaties in buurten, districten en op bijzondere locaties.
OD 1.8 De kwalitatieve omgevingsanalyse op districtsniveau wordt ingezet voor de
omgevingsanalyse van het MAS | Erfgoedforum en van de stad (cbpA) en vice
versa.
OD 1.9 De egcA draagt bij aan de expertise van de erfgoedconvenants en van de
Vlaamse Gemeenschap over erfgoednetwerking op het laagste bestuursniveau in
een stedelijke context. Een verslag over de egcA districtswerking wordt gemaakt.
OD 2.1 Een breed veld en divers publiek zorgen voor zeer veel kansen op
waardevolle projecten. Voor het opstarten van een publieksproject evalueren of
een breed en divers publiek aan bod kan komen. Ook waakzaam blijven dat alle
districten en alle doelgroepen aan bod kunnen komen. Er wordt ook meer gefocust
op tot nog toe niet bereikte en nieuwe doelgroepen. De egcA verwezenlijkt in
samenwerking met het MAS | Erfgoedforum en de districten erfgoedprojecten waar
de culturele diversiteit van de stad tot uiting komt.
OD 2.2 De egcA ontwikkelt samen met andere gemeenschappen/organisaties
experimentele erfgoedprojecten in situ. Hierdoor worden participatie van en
interactie met diverse doelgroepen bevorderd door het opzetten van projecten die
een link met hun leefwereld hebben en waarin ze zich kunnen verplaatsen.
Hiervoor wordt er met intermediaire organisaties samengewerkt.
Erfgoedcoördinator
beleid
Erfgoedconsulent
Alle egcAmedewerkers
2 Erfgoedcoördinatoren
Extra:
stagiairs,
vrijwilligers
Erfgoedcoördinator
beleid
Erfgoedconsulent
Alle egcA
medewerkers
Extra:
stagiairs,
vrijwilligers
Alle egcA
medewerkers
Extra:
intermediaire
organisaties
DICE
Website
Virtueel
platform
egcA 2014
egcA 2014
MAS
egcA
…
Website egcA 2014
Districten
MAS
egcA
…
MAS
egcA
…
2009-2013
2009-2014
2009-2014
OD 2.3 De egcA bouwt met de verschillende culturele gemeenschappen van Erfgoed- Netwerk MAS 2009-2014
82

Antwerpen een netwerk rond het MAS | Erfgoedforum. De egcA ontwikkelt in de
districten een platform voor het MAS | Erfgoedforum rond erfgoed en diversiteit.
Hiervoor wordt er met intermediaire organisaties zoals Atlas, Cultuurbeleidscel, …
samengewerkt om cultureel diverse doelgroepen te bereiken.
OD 2.4 De egcA verzamelt mogelijke onderwerpen waarin de culturele diversiteit
van deze stad aan bod komt, die als onderwerp in het MAS zouden kunnen
ontwikkeld en getoond worden.
OD 2.5 De egcA adviesraad heeft oog voor een weerspiegeling van de Antwerpse
culturele diversiteit. De samenstelling van de egcA adviesraad is een
representatieve en kwaliteitsvolle weerspiegeling van de cultureel diverse
Antwerpse samenleving en bestaat uit externe experten.
OD 2.6 De egcA draagt bij aan de expertise van de erfgoedconvenants en de
Vlaamse Gemeenschap over het inzetten van erfgoed binnen een stedelijke
context van culturele diversiteit. Een verslag over erfgoed en culturele diversiteit in
de districten en Antwerpen wordt gemaakt.
SD 3 E-cultuur/E-erfgoed OD 3.1 De egcA realiseert in samenwerking met het MAS | Erfgoedforum een
performante digitale communicatie. De websites van de egcA, het MAS |
Erfgoedforum en de stad worden op elkaar afgestemd zonder de overkoepelende
erfgoedcellen-website uit het oog te verliezen.
OD 3.2 De egcA website verder uitbouwen tot een digitaal erfgoedplatform voor de
sector en het publiek om zo de interactie en participatie te bevorderen.
OD 3.3 De digitale nieuwsbrieven van de egcA, het MAS | Erfgoedforum en MBE
worden verder uitgebouwd en op elkaar afgestemd.
coördinator
beleid
Extra:
intermediaire
organisaties
2 Erfgoedcoördinatoren
Extra:
intermediaire
organisaties
Erfgoedcoördinator
beleid
Erfgoedcoördinator
communicatie
Erfgoedconsulent
Erfgoedcoördinator
communicatie
Erfgoedcoördinator
communicatie
Erfgoedconsulent
Erfgoedcoördinator
egcA
…
Vergaderruimte egcA 2009
Website egcA 2014
Website
Nieuwsbrief
…
MAS
egcA
2009-2014
2009
Website egcA 2009-2014
Digitale
nieuwsbrieven
MBE
MAS
2009
83

OD 3.4 De egcA stimuleert de digitale inventarisatie van erfgoedobjecten bij nietstedelijke
en niet-provinciale instellingen. DICE verder uitbouwen als SQL
database en op intranet ontsluiten zodat de inventarissen aan de districten kunnen
worden overdragen en door hen worden gebruikt.
OD 3.5 De egcA promoot en zorgt in samenwerking met Atel voor onderricht van
het DICE-programma.
OD 3.6 De egcA zorgt voor een digitaal instrument om collecties op
(deel)collectieniveau te inventariseren en te ontsluiten. Een digitale
database/platform voor beschrijvingen op collectie- en deelcollectieniveau wordt
ontwikkeld. Dit kan via een verdere ontwikkeling van DICE of via een ander
systeem.
OD 3.7 De egcA voert de niet-stedelijke/niet-provinciale collecties op
(deel)collectieniveau in.
OD 3.8 De egcA draagt bij aan het ontsluiten van de “Collectie Antwerpen”. De
ecgA overlegt met stad en provincie om de mogelijkheden na te gaan van het
ontsluiten van de “Collectie Antwerpen”.
OD 3.9 De egcA werkt mee aan de uitwerking en het opzetten van een systeem
om de “Collectie Antwerpen” online te ontsluiten.
OD 3.10 De egcA draagt bij aan de expertise over digitale communicatie, collectieen
objectregistratie en behoud & beheer van de erfgoedconvenants en van de
Vlaamse Gemeenschap. Een verslag over E-erfgoed in de districten en Antwerpen
wordt gemaakt.
communicatie egcA
ErfgoedconsulentProjectmedewerker
Erfgoedconsulent
ErfgoedconsulentProjectmedewerker
Projectmedewerker
Extra:
externe
specialisten
Erfgoedconsulent
Extra:
externe
specialisten
Erfgoedconsulent
Extra:
externe
specialisten
Erfgoedcoördinator
beleid
Erfgoed-
Digitaal
platform
Cursusruimte
Atel
Digitaal
platform
Digitaal
platform
Digitaal
platform
Digitaal
platform
egcA 2009
egcA 2009-2014
egcA 2009-2011
egcA 2009-2014
Provincie
Stad
MBE
Provincie
Stad
MBE
2009-2014
2009-2014
Website egcA 2014
84

SD 4 Algemene werking egcA OD 4.1 De egcA informeert, stimuleert en ondersteunt niet-professionele
erfgoedspelers. De egcA moet zich beperken tot een meer coördinerende rol en
minder een uitvoerende rol op zich nemen.
OD 4.2 De egcA overlegt met andere erfgoedorganisaties over hun werking met
niet-professionele erfgoedspelers.
OD 4.3 De egcA stimuleert samenwerking tussen niet-professionele
erfgoedspelers onderling, alsook tussen niet-professionele en professionele
erfgoedspelers. De reeds behaalde resultaten gebruiken voor het verder realiseren
van een stevige, structurele erfgoedwerking. Oprichten en uitbouwen
erfgoedplatform en -netwerk. De egcA moet bij de uitbouw van dit netwerk blijven
waken over het eigen profiel.
OD 4.4 De egcA zorgt voor de verdere uitbouw en ondersteuning van een aantal
overlegplatforms. Stimuleren van doelbewuste en systematische uitbouw
overlegorganen.
OD 4.5 De egcA ontwikkelt verder de competenties van haar team door voldoende
aandacht voor vorming en bijscholing, en geeft waar mogelijk de opgedane
ervaringen door aan de lokale en regionale erfgoedsector. Door samenwerking als
egcA blijven werken aan de eigen expertise en de goede reputatie.
OD 4.6 De egcA draagt haar expertise en ervaringen uit naar lokale, regionale en
Vlaamse erfgoedspelers. egcA als doorgeefluik van expertise naar andere
diensten/organisaties toe.
OD 4.7 De egcA is een gesprekspartner in diverse overlegstructuren betreffende
erfgoedwerking op lokaal, regionaal en Vlaams niveau.
OD 4.8 De egcA communiceert haar werking duidelijker naar de sector. De egcA
communiceert met en voor de niet-professionele en kleinere erfgoedspelers.
OD 4.9 De egcA fungeert als spreekbuis en verspreidingskanaal voor Antwerps
cultureel erfgoed, en dit zowel voor de sector als het grote publiek.
consulent
Alle egcAmedewerkers
Alle egcAmedewerkers
Erfgoedcoördinator
beleid
Erfgoedcoördinator
beleid
Alle egcAmedewerkers
Alle egcAmedewerkers
2 erfgoedcoördinatoren
Alle egcAmedewerkers
Alle egcAmedewerkers
Website
Nieuwsbrief
…
Vergaderruimte
Virtueel
platform
Vergaderruimte
Virtueel
platform
egcA 2014
egcA 2014
districten
egcA
cultuurbeleidscel
districten
egcA
2014
2014
Cursusruimte egcA 2014
Virtueel
platform
egcA
Kenniscentrum
2014
Vergaderruimte egcA 2014
Website
Nieuwsbrief
…
Website
Nieuwsbrief
…
egcA 2014
egcA 2014
85

OD 4.10 Het bijsturen door de egcA van (kwaliteits)criteria voor projecten bij
samenwerking met erfgoedactoren. De procedure voor het indienen van
erfgoedprojecten wordt opgesteld, toegepast en geëvalueerd.
Erfgoedcoördinator
beleid
OD 4.11 De egcA bouwt haar vrijwilligerswerking verder uit. Alle egcAmedewerkers
OD 4.12 De egcA staat in voor de lokale coördinatie van de jaarlijkse Erfgoeddag. Erfgoedcoördinator
communicatie
OD 4.13 De egcA werkt samen met andere actoren aan projecten betreffende
religieus erfgoed.
OD 4.14 De egcA werkt mee aan de realisatie van projecten met vernieuwend
karakter, waar mogelijk met aandacht voor artistieke creativiteit.
OD 4.15 De egcA werkt mee aan overkoepelende projecten met regionaal of
landelijk belang.
SD 5 MAS | Erfgoedforum OD 5.1 Als egcA deel uitmaken van het MAS | Erfgoedforum zorgt voor kansen op
voorwaarde dat de positie binnen het MAS | Erfgoedforum en de verhouding egcA
– MAS (o.a. taakverdeling) duidelijk is en dat de egcA haar eigen identiteit kan
behouden. Ook een betere aansluiting bij de andere afdelingen van MBE is
belangrijk. Hierdoor kunnen expertise, mensen en tijd efficiënter worden gebruikt.
OD 5.2 De egcA en het MAS | Erfgoedforum stemmen hun organisatie en
activiteiten op elkaar af. De erfgoedcelprojecten worden geselecteerd en opgestart
in functie van de conceptuitwerking van het MAS | Erfgoedforum.
OD 5.3 Een model over de samenwerking egcA en MAS | Erfgoedforum – relevant
voor convenants en de Vlaamse Gemeenschap – wordt uitgetekend.
OD 5.4 Met de (digitale) projecten is door de egcA veel expertise opgebouwd en
deze staat ten dienste van derden die daar dankbaar gebruik van maken (o.a. het
Kenniscentrum). Samen met het Kenniscentrum de bestaande expertise intern
binnen MBE en extern binnen de stad / Vlaanderen (o.a. andere erfgoedcellen) in
kaart brengen zodat er maximaal van de aanwezige expertise kan worden gebruik
Alle egcAmedewerkers
Alle egcAmedewerkers
Alle egcAmedewerkers
Alle egcAmedewerkers
Alle egcAmedewerkers
Erfgoedcoördinator
beleid
Alle egcAmedewerkers
Bureau- en
vergaderruimte
egcA 2009
egcA
MAS
2014
egcA 2014
egcA
MKA
egcA
MAS
egcA
MAS
MAS
egcA
Vergaderruimte MAS
egcA
2014
2014
2014
2009
Website egcA 2014
Virtueel
platform
Stad
MAS |
Kenniscentrum
egcA
2009-2013
2009-2014
86

gemaakt. De expertise van de egcA wordt bovendien geïntegreerd in het MAS |
Erfgoedforum en draagt bij aan de verdere uitbouw van het MAS | Kenniscentrum.
87

7 Begroting Erfgoedcel Antwerpen 2009-2014
DOOR VZW MUSEA EN ERFGOED IN TE VULLEN
Streven naar:
- Erfgoedforum: 500.000 €
- Erfgoedcel Antwerpen: 750.000 €
7.1 Begroting 2009
Inkomsten
Inbreng van de stad Antwerpen
Inkomsten inhoudelijke werking
Subsidies Vlaamse Gemeenschap
Andere
Infrastructuursubsidies
Andere opbrengsten
Totaal inkomsten
Uitgaven
Projectkosten inhoudelijke werking
Projectkosten personeel
Huisvestingskosten
Ondersteunende kosten (Stad Antwerpen)
Andere kosten(Overdracht publieksjaar 2006)
Afschrijvingen
Personeelskosten
Honorariakosten
Totaal uitgaven

7.2 Raming 2010-2014
Raming Begroting Erfgoedcel Antwerpen 2010 2011 2012 2013 2014
Inkomsten
Inbreng van de stad Antwerpen
Inkomsten inhoudelijke werking
Subsidies Vlaamse Gemeenschap
Andere
Andere opbrengsten
Totaal inkomsten
Overdrachten voorgaande jaar
Totaal beschikbaar budget
Uitgaven 2010 2011 2012 2013 2014
Projectkosten inhoudelijke werking
Projectkosten personeel
Huisvestingskosten
Ondersteunende kosten (Stad Antwerpen)
Andere kosten (overdracht daaropvolgend
projectjaar)
Afschrijvingen
Personeelskosten basisopdracht
Honorariakosten
Totaal uitgaven
89

7.3 Personeel en middelen
De egcA kernploeg bestaat uit twee erfgoedcoördinatoren (2 FTE), 1 erfgoedconsulent (1 FTE) en 1
administratieve kracht (1 FTE) met een complementair takenpakket.
Voor de volgende uit te voeren erfgoedprojecten worden projectmedewerkers ingezet:
- (Deel)collecties in de districten: 1 FTE
- Monumentale Kerken Antwerpen: 1 FTE
Het huidige aantal personeelleden is te beperkt, gezien het erg grote werkterrein – de stad, de 9
districten en het complexe erfgoedveld – en de veelheid aan taken die de ecgA op zich neemt. Een
personeelsuitbreiding is noodzakelijk, vooral met het oog op de verruiming van het
erfgoedconvenant, de onderbrenging van de egcA in het MAS | Erfgoedforum en de focus op de
districtswerking.
In vergelijking met andere erfgoedcellen die een veel kleiner gebied bestrijken is het aantal
personeelsleden van de egcA erg beperkt.
De voorbije jaren werd een beleid gevoerd binnen de bestaande middelen van het convenant. De
toekomstige beleidskeuzes en de nodige personeelsuitbreiding vereisen grotere financiële
mogelijkheden.
7.4 Infrastructuur
Sedert 1 januari 2001 is het Brouwershuis de thuishaven van de egcA. Nu de egcA organisatorisch
onder het MAS | Erfgoedforum valt, lijkt een verhuis van het Brouwershuis naar het Hessenhuis
logisch. Toch zijn er heel wat praktische zaken waarmee bij een dergelijke verhuis moet worden
rekening gehouden. Het feit dat het Brouwershuis als historisch waardevol en beschermd pand dan
leeg komt te staan is een van de grootste bezwaren tegen een mogelijke verhuis.
Wanneer het MAS-gebouw er volledig zal staan, zal de hele MAS-ploeg (inclusief het egcA-team)
binnen korte tijd naar het MAS-gebouw verhuizen.
90

8 Evaluatie erfgoedconvenant Antwerpen 2005-2008
8.1 Inleiding
Tijdens de afgelopen beleidsperiode 2005-2008 werd er rekening gehouden met onderstaande
punten:
2. De ministeriële betekening of “Goedkeuring beleidsplan erfgoedconvenant 2005-2008”
(A/HMA/ldb/convenant, 2006-01-03) met de geuite aanbevelingen en voorwaarden:
- Aansluiten bij de missie van het erfgoedconvenant (of haar missie herformuleren).
- Doelstellingen afbakenen die realistisch zijn qua tijd en middelen.
- Resultaatsindicatoren bevatten die meetbaar zijn en gekoppeld zijn aan de doelstellingen.
- Een doelstelling bevatten waarbij de stad zich richt naar specifieke doelgroepen en meer in
het bijzonder het aspect culturele diversiteit opneemt in haar cultureel-erfgoedbeleid.
- Het profiel van de erfgoedcel naar de sector duidelijk schetsen.
- Opnemen door de stad van de beoogde resultaten voor Vlaanderen en voor meerdere
convenants zoals beschreven in artikel 7 van het erfgoedconvenant.
3. De tussentijdse evaluatie van het “erfgoedconvenant - beleidsperiode 2005-2008” door de
Vlaamse Overheid (E/SG/ECtss eval-A’pen, 1 augustus 2006) waarin naast de al geformuleerde
aanbevelingen van de minister (zie punt 1 hierboven) de volgende verwachtingen werden
geformuleerd:
- Eerst grondig inventariseren en analyseren van het erfgoedveld en de actoren, eigen plaats
duidelijk verankeren en dan expertise opbouwen door overleg en samenwerking.
- Ontwikkeling van methodieken kan pas na een goede kennis en expertise van het veld en
zou dus beter geen prioritaire doelstelling zijn.
- Het aspect culturele diversiteit dient meer opgenomen te worden in de prioritaire
doelstellingen.
4. De goedkeuring van het geactualiseerd beleidsplan erfgoedconvenant 2007-2008 door minister
Anciaux met volgende aandachtspunten:
- De erfgoedcel en de uitvoering van het erfgoedconvenant werden toegevoegd aan het MAS.
De beoordelingscommissie vindt het belangrijk dat er een duidelijk onderscheid wordt
gemaakt tussen de werking van het MAS en de uitvoering van het erfgoedconvenant. Het
erfgoedconvenant focust haar werking op de districten. Beide werken echter aan het verhaal
van de stad.
- De instrumenten die men hanteert om de doelstellingen rond culturele diversiteit te
realiseren zijn niet optimaal aangepast aan de problematiek. De doelgroep kan actiever
betrokken worden in de projecten.
- De indicatoren moeten meer de nadruk leggen op kwaliteit dan op kwantiteit.
91

8.2 Evaluatie
8.2.1 Personeel
De medewerkers van de Erfgoedcel Antwerpen (egcA) hebben elk hun specifieke taken (zie 4.1.4
Organisatie, personeel en middelen) en (opgebouwde) expertise. De competenties van de
personeelsleden blijken o.a. uit de deelname aan overlegstructuren, stuurgroepen en commissies,
het aantal geboden adviezen, bemiddelingen en diensten, de deelname aan congressen, colloquia
en symposia, de bijscholing van de medewerkers via allerhande cursussen, het aantal publicaties
en tenslotte ook de gehouden lezingen en toespraken. Een kort overzicht bevindt zich hieronder.
Meer gedetailleerde overzichten hiervan werden in de jaarlijkse eindrapporten opgenomen.
2005:
- De netwerkvorming werd door de egcA-leden versterkt door hun medewerking aan een 22-tal
overlegstructuren, een 15-tal stuurgroepen en werkgroepen; een 5-tal commissies en jury’s.
- 28 keer namen tijdens dit convenantsjaar egcA-medewerkers deel aan congressen, conferenties
of lezingen(reeksen) of legden zij studie- of werkbezoeken af.
- 6 publicaties; 1 video, 16 lezingen of toespraken en een groot aantal radio- en televisie- en persinterviews.
2006:
- Twee factoren hadden invloed op de werking van de egcA. De deelname aan de doorgedreven
veranderingen binnen het erfgoedbeleid van de stad Antwerpen vroegen extra tijd en energie.
En het ziekteverlof van één van de coördinatoren, zorgde in de laatste maanden van 2006 voor
extra werkdruk.
- De netwerkvorming werd door de egcA-leden versterkt door hun medewerking aan meer dan 20
overlegstructuren en stuur/werkgroepen en een 3-tal commissies en jury’s.
- Twintig keer namen tijdens dit convenantsjaar egcA-medewerkers deel aan congressen,
conferenties of lezingen(reeksen) of legden zij studie- of werkbezoeken af.
- Een vijftal korte cursussen werden gevolgd.
- 14 publicaties; 8 lezingen of toespraken en een aantal radio- en televisie- en pers- interviews.
2007:
- Twee factoren hadden invloed op de werking van de egcA. De deelname aan de doorgedreven
veranderingen binnen het erfgoedbeleid van de stad Antwerpen – met name het MAS traject –
vroegen extra tijd en energie. Het vertrek van de erfgoedcoördinator beleid zorgde in de laatste
maanden van 2007 voor extra werkdruk.
92

8.2.2 Projecten
2005
Beleidsgerichte projecten
Hoewel slechts één project als een beleidsgericht project werd opgelijst, dragen vele projecten bij
om het beoogde coherent beleid voor het roerende erfgoed in Antwerpen te realiseren.
Binnen de stad zijn heel wat initiatieven genomen:
- de grote inspanningen van de afdeling MBE naar een algemenere erfgoedvisie waarin de egcA
een rol te spelen heeft.
- het operationeel worden van het samenwerkingsverband tussen de stedelijke en provinciale
musea, met de daaraan gekoppelde prille samenwerking tussen de egcA en de provinciale
Dienst Erfgoed.
- de ondersteuning van het samenwerkingsverband tussen de vijf monumentale kerken van
Antwerpen.
- de vele inspanningen om ook digitaal tot een vergelijk te komen in de ontsluiting van het
roerende erfgoed in Antwerpen.
- de creatie van het DICE-inventarisatieprogramma en het daar aan verbonden netwerk in de
districten, dat steeds concreter wordt.
- de implementatie van de visie op de tandem Erfgoeddag – Open monumentendag.
- de mobilisatie betreffende het funerair erfgoed in de stad.
- de opstart van de “Zeevaartschoolgesprekken” tussen de egcA, het MAS, MBE, het Stadarchief
en de dienst Archeologie en Welstands- en Monumentenzorg om tot een gezamenlijke visie over
het erfgoed in Antwerpen te komen.
Het zijn alle stappen in de richting van de beoogde integrale en geïntegreerde erfgoedbenadering
die zich steeds meer concretiseert. Stedelijke diensten die weinig of geen banden hebben met de
erfgoedgedachte, worden steeds meer betrokken waardoor de waarde van het erfgoed in de
stedelijke leefwereld meer interesse opwekt.
Bij het onderzoek en de exploratie van het culturele aspect van de Zoo (egcA-proj 31), in het
bijzonder de inzet van het roerend en cultureel erfgoed in de Zoo van Antwerpen, werden
vorderingen gemaakt, maar niet in de mate die gewenst waren. Een volledig overzicht van het
cultureel erfgoed in de Zoo werd opgesteld, maar kon nog niet ingezet worden voor een
neergeschreven cultuurnota over de Zoo. In de loop van 2005 kon de egcA kon onvoldoende tijd
uittrekken om de trekkersrol op zich te nemen. Niettegenstaande overlegmomenten plaats grepen,
zorgde de directeurswissel bij een van de belangrijke kernpartners in dit project, met name vwz
Antwerpen Open, voor langdurige onduidelijkheid. Omwille van de grote impact die de Zoo op de
93

stad heeft en de grote potentie van het cultureel erfgoed van de Zoo, krijgt dit project bij de egcA
extra aandacht in 2006 en 2007.
Publieksgerichte projecten: participatie – diversiteit – betrokkenheid
De opmaak van het beleidsplan vergde een grote inzet van het ganse team. Samen met de
bovenvermelde intensieve werking “achter de schermen” bleef veel aandacht uitgaan naar de egcAprojecten
waarin het publiek centraal staat.
- 2005 startte met de eindfase van de tentoonstelling Tegendruk (egcA proj. 30) in de
Stadsbibliotheek over de verzetspers tijdens Wereldoorlog II. Vervolgens werd in Antwerpen op
17 april Erfgoeddag 2005 (egcA proj. 11-5) met het thema Gevaar! opnieuw een voltreffer: 41
instellingen participeerden en ca. 24.000 geïnteresseerden namen deel. Een speciaal opgezet
spelprogramma voor kinderen en families over maritiem gevaar op de Boeienweide (egcAproj.43)
(Linker Oever) kon rekenen op een 5.000-tal deelnemers. Tijdens de late zomer en de
herfst van 2005 werd het feestjaar 850 jaar Ekeren (egcA-proj. 44) in het district gevierd met
twee tentoonstellingen: Van Rubens tot Germinal, Ekeren tussen polder en stad en de
archeologische tentoonstelling In goede aarde… Een archeologische verkenning van Ekeren.
Opgezet als locale tentoonstellingen, ver weg van het centrum, mochten beide initiatieven op
heel wat belangstelling rekenen van de media en de inwoners van de stad en buurtgemeentes
(respectievelijk bijna 2.500 en ca. 1.000 bezoekers). Op 8 december 2005 kon uiteindelijk de
langverwachte publicatie (boek en DVD) over het funerair erfgoed op Schoonselhof, de
stedelijke begraafplaats van Antwerpen, onder zeer ruime belangstelling van geïnteresseerden
en de media worden voorgesteld. Met het 400 pagina’s tellende boek Schoonselhof nu! Een
eigentijdse visie op de Antwerpse metropool en de DVD Schoonselhof nu! In leven en dood
(egcA-Proj. 21) werd de diversiteit van het funerair erfgoed op een van de belangrijkste
begraafplaatsen van Vlaanderen met meervoudige benaderingen ontsloten: wandelingen, een
boek met verschillende invalshoeken en een ware reportage.
- Voorzien was ook een tentoonstelling over Antwerpse striptekenaars en Antwerpen in de strip
(egcA-proj. 45). Logistieke problemen en onduidelijkheden over de inzet van de partners
zorgden ervoor dat de beslissing werd genomen om deze tentoonstelling pas in 2006 te laten
doorgaan.
- Tenslotte werd het voorbereidend onderzoek voor het egcA-Proj. 47 Vleeshuis – Klank van de
Stad, opgestart. Het project werd concreter onder de naam DansAnt. Het behandelt de dans in
Antwerpen van de 18 de eeuw tot na WO II waarin ‘interculturaliteit’ en ‘diversiteit’ de leidende
begrippen zijn in de uitwerking van het project.
Professionalisering of kennis- en expertisegerichte projecten
Educatie
94

- Het in werking treden van de educatieve ruimte in het stedelijke Informatiecentrum voor
Archeologie ( egcA-proj. 3) kon in 2005 niet aangevat worden, niettegenstaande de materiële
voorzieningen werden voltooid. Een samenloop van omstandigheden waren hiervan de oorzaak:
een directeurswissel bij de Dienst Archeologie samen met een enorme tijdsdruk door een
toename aan noodopgravingen die voltooid dienden te worden (o.a. de Leien, de Hanzesteden
waar het MAS wordt gebouwd, de opgraving van de eerste stadsmuur, etc.). De testfase van de
educatieve werking is voorzien voor het voorjaar van 2006.
Behoud en beheer
- De inventarisatie en digitalisering van het erfgoed in de districten (egcA-proj. 9) ging in 2005
gestaag verder. Zes van de negen districtshuizen zijn geïnventariseerd. De verantwoordelijken
van de districten werden voor het eerst gecontacteerd om de overname van de zorg voor dit
erfgoed als een beleidsitem op te nemen. De voltooiing van de inventarisatie in alle
districtshuizen is voorzien in 2006, wanneer de consulente erfgoedinventarisatie terug op post
zal zijn na het zwangerschapsverlof dat vanaf november 2005 werd aangevat.
- Het Onderzoeksproject: wenselijkheid en mogelijkheden van een gemeenschappelijke
depotwerking in stedelijke context, uitgevoerd door Sofie De Ruysser, (2005) werd door Behoud
en Beheer van MBE gepubliceerd in, Behoud & Beheer Berichten, (Themanummer, April 05) en
werd tevens digitaal beschikbaar gesteld op www.culturelebiografie.be/depotwerking en
www.erfgoedcelantwerpen.be. Hiermee werd dit project als onderzoeksproject afgesloten. De
egcA hoopt dat deze studie een impuls zal geven in het vinden van een structurele oplossing
voor de steeds grotere depotnood in Antwerpen.
Projecten in het teken van communicatie, digitale ontsluiting en samenwerkingsverbanden
Communicatie
- Het egcA-proj.38 5 jaar erfgoedconvenant had een belangrijk communicatiemoment voor alle
erfgoedconvenants in het najaar van 2005 moeten worden. De nood om een correcter beeld van
de convenants en de ontplooide activiteiten te communiceren lagen aan de grondslag. Dit werd
onderling afgesproken in 2004 voordat de actieplannen werden ingediend. Het ontbreken van dit
project bij vele erfgoedcellen in hun actieplan 2005 bemoeilijkte aanzienlijk de realisatie ervan.
De egcA ondernam vele stappen om met een gezamenlijk initiatief en motto naar buiten te
kunnen komen. Op het eind van het jaar werd nog steeds geen overeenstemming bereikt,
hoewel velen het eens werden om het communicatiemoment in het voorjaar te laten
plaatsgrijpen. Een gemiste kans.
Digitale ontsluiting
De digitale communicatie blijft een topprioriteit:
95

- Het operationele www.rubensonline.be (egcA-proj. 20) wordt door de kernpartner Rubenianum
gestaag aangevuld, waardoor het oeuvre van Rubens grotendeels is ingevoerd. Hopelijk kan in
2006 de internationalisering van deze website worden aangevat door tevens een Engelstalige
versie op het web te plaatsen.
- De beeldbank met oude historische foto’s over de Zoo van Antwerpen ging eind januari 2005
online. www.beeldbankzoo.be (egcA-proj. 29) werd gestaag door vrijwilligers verder aangevuld
met beschrijvingen.
- De website van de egcA (egcA-proj. 14) www.erfgoedcelantwerpen.be wordt continu en ten
volle benut voor de communicatie en promotie van erfgoedprojecten en het verspreiden van
informatie en documenten. Hoewel deze website grotendeels aan de behoeften van een
professionele digitale communicatie voldoet, is dit interconvenantsproject in een zeer moeilijke
fase terecht gekomen. Het afhaken van het steunpunt CBV, de besluiteloosheid van de groep
van erfgoedcellen, de vele ander initiatieven door andere steunpunten om activiteiten via nieuwe
websites kenbaar te maken, zorgde er voor dat www.erfgoednet.be niet verder werd verbeterd
en dat www.erfgoedwijzer.be niet op het net beschikbaar werd. De egcA, voortrekker in dit
project, investeerde zeer veel zowel financieel als in tijd. Deze gang van zaken wordt betreurd.
Dit wordt in meer detail besproken in Deel 2. De haalbaarheid van interconvenantsprojecten
wordt verder nog besproken.
- Het digitaliseren van een deelcollectie aan fotografisch materiaal, EgcA proj. 46 Fotocollectie
Koninklijk Vlaams Conservatorium kende een moeizaam verloop, niettegenstaande de
kleinschaligheid van het project. De overlegmomenten waren veelbelovend, maar het
inschakelen in het digitale netwerk van de conservatoria maakte geen vordering. Dit project zal
in 2006 extra aandacht opeisen.
Samenwerkingsverbanden
- Omdat de realisatie van het samenwerkingverband tussen de 5 monumentale kerken van
Antwerpen voor de uitstraling van het culturele erfgoed van Antwerpen als zeer belangrijk werd
beschouwd, werd veel energie gestoken in de verdere uitbouw ervan. Dankzij veelvuldige
adviezen en overlegmomenten samen met MBE, de provinciale Dienst Erfgoed en het kabinet
voor cultuur, kon een beloftevol traject worden uitgetekend, zeker nadat de kerken er in
slaagden om samen de vzw Monumentale Kerken Antwerpen op te richten. Mede dankzij deze
inspanningen werd het in situ religieus erfgoed een landelijk thema en werden met de
erfgoedcellen van de kunststeden de initiële overlegmomenten hierover belegd. Dit traject zal in
2006 tot volle ontplooiing komen met het aanstellen van een ½ FTE religieus erfgoedconsulent.
Onderzoeksprojecten
- Het door de egcA ontwikkelde Object Registratie Programma (ORP), dat herdoopt werd tot
DICE: Digitale Inventarisatie Cultureel Erfgoed, kon volledig op punt worden gezet. Tevens werd
96

door de erfgoedconsulent de basisversie van de handleiding geschreven. Deze zal in 2006 een
finale eindredactie ondergaan waardoor dit programma aan de kleinere erfgoedorganisaties in
Antwerpen, maar ook daarbuiten, in de rest van Vlaanderen en Nederland, kan worden
gepresenteerd. Een blijvend bijkomend effect van deze ontwikkeling is dat Adlib naar aanleiding
van de creatie van DICE, het initiatief nam om een gratis versie van Adlib met beperkt
mogelijkheden op de markt te brengen. (Adlib Museum Lite)
- Het interconvenantsproject egcA 39 Expo 58 leed aan hetzelfde euvel als het
communicatieproject 5 jaar convenant. Weinig erfgoedcellen hadden dit ingeschreven,
niettegenstaande de gemaakte afspraken. De egcA heeft ook hier heel wat inspanningen
geleverd om de interconvenantsdimensie toch te kunnen realiseren. Tijdens de
-
interconvenantsmomenten werden verschillende trajecten uitgetekend en kon het steunpunt
VCV betrokken worden in het project. Deze laatste kon een inhoudelijk meer onderbouwd
uitgebreid projectvoorstel uitschrijven. Het was bereid om een gezamenlijk aan te stellen
coördinator onderdak te geven voor de duur van het project (realisatie in 2008, nl. 50 jaar na
expo 58). Hierdoor heeft de interconvenants-samenwerking grotere slaagkansen. Een vacature
wordt voorzien. De coördinator wordt aangesteld in het voorjaar van 2006.
Tenslotte werd één project niet meer begeleid door de egcA. EgcA-proj. 29 Het fotografische
erfgoed van Antwerpen: de stadwallen werd afgevoerd wegens logistieke problemen en het
uitblijven van de eerste resultaten door de onderzoeker, die echter niet bezoldigd diende te
worden door het convenant.
2006
Interconvenants
Achter de schermen
De interconvenant samenwerking kreeg een vernieuwde impuls dankzij o.a. de stimulerende rol die
de steunpunten CBV en VCV waarnamen, de reorganisatie van het landelijke overleg van de
erfgoedcellen en de concrete voorbereidingen van een aantal projecten: Expo 58, het Voortraject
Mondelinge Geschiedenis. Ook de discussies over religieus erfgoed waren van belang op landelijk
niveau.
Publieksgerichte werking
Ook voor het publiek was de interconvenant samenwerking voelbaar:
- Publieksgericht startte het jaar met Erfgoeddag 2006 (egcA proj. 11-6) met het thema Kleur. 41
instellingen participeerden en ca. 24.000 geïnteresseerden namen deel.
- De samenwerking met de Erfgoedcel Kortrijk m.b.t. tot De Coene 2006 (egcA proj. 45).
resulteerde in het najaar van 2006 in de tentoonstelling Kunstwerkstede De Coene waar het De
Coene erfgoed uit de districtshuizen van Deurne en Merksem uitgebreid aan bod kwam.
Kunstwerkstede De Coene (15.09.2006 - 07.01.2007, ca. 22.000 bezoekers)
97

- Het egcA-proj.38 5 jaar erfgoedconvenant had na de moeilijke start gerealiseerd moeten worden
in het voorjaar van 2006 maar ging uiteindelijk niet door.
Stedelijk
Achter de schermen
Op stedelijk niveau waren de volgende items aan de orde:
- Het actualiseren van het beleidsplan, met een focus op de districten, de culturele diversiteit en
het E-erfgoed.
- Het opstellen van een beleidsplan voor het samenwerkingsverband tussen de vijf monumentale
kerken van Antwerpen.
- Het opzetten van het netwerk in de districten via de Cultuurantennes.
- De implementatie van de visie op de tandem Erfgoeddag – Open Monumentendag.
- De “Zeevaartschoolgesprekken” tussen de egcA, het MAS, MBE, het Stadarchief en de dienst
Archeologie en Monumentenzorg om tot een gezamenlijke visie over het erfgoed in Antwerpen
te komen.
- Het afstemmen met de Stadsbibliotheek wat een digitaal depot van het roerende erfgoed in
Antwerpen betreft.
- De inventarisatie en digitalisering van het erfgoed in de districten (egcA-proj. 9) werd dit jaar
voltooid in alle districten. Het rapport en de overdracht van de geactualiseerde
erfgoedinventarissen aan de districten is ingepland voor 2007.
Publieksgerichte werking (diversiteit in de districten)
- Publieksgericht startte het jaar met Erfgoeddag 2006 (egcA proj. 11-6) met het thema Kleur. 41
instellingen participeerden en ca. 24.000 geïnteresseerden namen deel.
- Vervolgens was de tentoonstelling Antwerpen in de strip (egcA proj. 41) te zien in de
Bibliotheek Permeke (16.06.2006 – 28.08.2006, ca. 27.000 bezoekers).
- Het (inter)nationale publiek werd bereikt met de realisatie van een nieuwe viertalige folder voor
de vijf kerken samen, een reportagereeks in de Gazet van Antwerpen en een topstukkenroute
langsheen de kerken. Het bezoekersaantal aan de vijf kerken steeg in vgl. met 2005 met ca.
25% tot 608.000 bezoekers.
- Van 16 september 2006 tot en met 8 oktober 2006 werd de 50-jarige verjaardag van de dood
van wielrenner en wereldkampioen Stan Ockers in De Roma (Borgerhout) met een gevarieerd
programma herdacht (Stanneke, van Borgerhout tot Frascati, egcA proj. 48, 5.500 bezoekers).
- DansAnt, dansen in Antwerpen (egcA proj. 43), na het archiefonderzoek en de registraties van
orale overleveringen werden participatiemomenten in de RVT’s van Antwerpen in gepland. Het
publieksgerichte luik in De Roma, Borgerhout, bestond uit de voorstelling Magic Palace. Heupen
liegen niet (2.595 bezoekers) en de fototentoonstelling DansAnt in het Fotomuseum Antwerpen
(28.09.2006 – 07.01-2007, 22.736 bezoekers).
98

- De testfase van de educatieve werking van het Infocentrum voor Archeologie en
Monumentenzorg (egcA-proj. 06) kon niet worden doorgevoerd.
E-erfgoed
De digitale communicatie en behoud & beheer blijven prioritair.
- De vernieuwing van de Erfgoedcellensites (koepelsite www.erfgoedcellen.be) – met een
aanzienlijke uitbreiding van functionaliteiten – ging eind 2006 online. De egcA was trekker van
dit project en de inbreng qua tijd en personeel (erfgoedconsulent) groot. De website van de
Erfgoedcel Antwerpen (egcA-proj. 14) www.erfgoedcelantwerpen.be ging eind 2006 als één van
de eerste erfgoedcellensites online.
- Samenwerking met Breda en Mechelen resulteerde in twee bijkomende virtuele archeologische
musea: Archeoweb Mechelen en Archeoweb Breda (egcA-proj. 4).
- Het door de egcA ontwikkelde Object Registratie Programma (ORP), dat herdoopt werd tot
DICE: Digitale Inventarisatie Cultureel Erfgoed (egcA-proj. 9-06), was samen met de uitgebreide
handleiding via de vernieuwde Erfgoedcellensites op 15 december 2006 online beschikbaar. Op
31 december 2006 werden al 34 downloads van erfgoedorganisaties in Vlaanderen en
Nederland geregistreerd.
- Het digitaliseren van een deelcollectie aan fotografisch materiaal Fotocollectie Koninklijk Vlaams
Conservatorium (egcA proj. 42) kende geen grote evolutie.
2007
Interconvenants
Achter de schermen
De interconvenant samenwerking uitte zich in de concrete voorbereidingen van een aantal
projecten: Expo 58, het Voortraject Mondelinge Geschiedenis, de Calamiteitenplanning voor
erfgoedorganisaties door de MKA / egcA, Erfgoedcel Leuven, Mechelen en Gent Cultuurstad.
Publieksgerichte werking
Ook voor het publiek was de interconvenant samenwerking voelbaar:
- Publieksgericht startte het jaar met Erfgoeddag 2007 met het thema Niet te schatten. 42
instellingen participeerden en ca. 25.000 geïnteresseerden namen deel.
Stedelijk
Achter de schermen
Op stedelijk niveau waren de volgende items aan de orde:
- Het opstellen van een beleidsplan voor het samenwerkingsverband tussen de vijf monumentale
kerken van Antwerpen.
- Het opzetten van het netwerk in de districten via de Cultuurantennes.
99

- De “Zeevaartschoolgesprekken” tussen de egcA, het MAS, MBE, het Stadarchief en de dienst
Archeologie en Monumentenzorg om tot een gezamenlijke visie over het erfgoed in Antwerpen
te komen werden jammer genoeg niet verder gezet.
- Het afstemmen met de Stadsbibliotheek wat een digitaal depot van het roerende erfgoed in
Antwerpen betreft.
- De kwalitatieve omgevingsanalyse van het culturele erfgoed in de districten werd verder gezet.
Een bevraging via enquête werd opgestart en zal in de loop van 2008 worden gecontinueerd.
- De inventarisatie en digitalisering van het erfgoed in de districten (egcA-proj. 9) werd dit jaar
voltooid in alle districten. Het rapport is ingepland voor eind 2007. De overdracht van de
geactualiseerde erfgoedinventarissen aan de districten wordt in de loop van 2008 voorzien.
Publieksgerichte werking (diversiteit in de districten)
- Publieksgericht startte het jaar met Erfgoeddag 2007 met het thema Niet te schatten. 42
instellingen participeerden en ca. 25.000 geïnteresseerden namen deel. Voor het eerst werd er
een gezamenlijke activiteit Topstukken in de districten door alle districten voorzien,
gecoördineerd door de egcA.
- Het geplande boek DansAnt, dansen in Antwerpen ging niet door.
- Het boek ZOO beeldig. Wandelen langs beelden en gebouwen van ZOO Antwerpen
verscheen in het voorjaar van 2007.
- De testfase van de educatieve werking van het Infocentrum voor Archeologie en
Monumentenzorg zal eind 2007 of begin 2008 worden doorgevoerd.
E-erfgoed
De digitale communicatie en behoud & beheer blijven prioritair.
- De Erfgoedcellensites (koepelsite www.erfgoedcellen.be) werden gezamenlijk gecommuniceerd
naar de pers en de sector toe via een overkoepelende nieuwsbrief. De egcA website
www.erfgoedcelantwerpen.be werd in de loop van 2007 verder uitgebreid en als communicatieinstrument
uitgebouwd. De koppeling met de Cultuurdatabank werd een feit waardoor alle
erfgoedactiviteiten in Antwerpen die in de Cultuurdatabank zijn ingevoerd ook automatisch op de
egcA website terechtkomen.
- Eind maart 2007 verscheen de eerste digitale egcA nieuwsbrief n.a.v. Erfgoeddag. Momenteel
verschenen er 6 nieuwsbrieven.
- Het door de egcA ontwikkelde DICE: Digitale Inventarisatie Cultureel Erfgoed werd verder via
onze website ter beschikking gesteld. Op 15 oktober 2007 werden al 183 downloads van
erfgoedorganisaties en/of privépersonen in Vlaanderen en Nederland geregistreerd.
- DICE werd bovendien nog verbeterd en momenteel wordt de Access database naar een SQL
database omgevormd. In november 2007 wordt een demoversie van de SQL database
verwacht.
100

- Het digitaliseren van een deelcollectie aan fotografisch materiaal Fotocollectie Koninklijk Vlaams
Conservatorium met bijhorende beeldbank zou eind 2007 online gaan.
8.3 Conclusies
Eindevaluatie beleidsperiode 2005-2008 – Erfgoedcel Antwerpen (brief agentschap Kunsten en
Erfgoed)
De Erfgoedcel Antwerpen (egcA) heeft zich na de experimentele fase tijdens de beleidsperiode
2005-2008 verder duidelijk geprofileerd en voert een coherent beleid dat gericht is op verwerving,
behoud en beheer, duurzame ontwikkeling, wetenschappelijke en publieksgerichte ontsluiting en
maatschappelijke integratie van het cultureel erfgoed. De initiatieven zijn zinvol en doeltreffend
gebleken en dragen bij tot een duurzaam erfgoedbeleid op het Antwerpse grondgebied.
Met de ontwikkeling van innovatieve toepassingen zoals Archeoweb en DICE leverde de egcA
resultaten af die door andere spelers in Vlaanderen kunnen worden overgenomen.
De herpositionering in het stedelijke organogram waardoor de egcA onder het MAS | Erfgoedforum
terecht komt, vormt een nieuwe uitdaging. De egcA dient zich immers duidelijk te profileren, conform
de doelstellingen van het Erfgoeddecreet, het erfgoedconvenant en het beleidsplan dat de stad
heeft opgesteld. Het onderbrengen van de egcA in het MAS | Erfgoedforum mag niet leiden tot het
verdwijnen van de (werking van de) erfgoedcel. Het is belangrijk dat de positieve resultaten die de
egcA toont, in de toekomst worden gecontinueerd. Daarbij is het eveneens belangrijk mee te geven
dat de missies van het MAS | Erfgoedforum en de egcA niet gelijk zijn en dat de erfgoedcel trouw
dient te blijven aan haar eigen doelstellingen.
101

9 Opvolging beleidsplan erfgoedconvenant Antwerpen 2009-2014
9.1 Implementatie
Het beleidsplan erfgoedconvenant Antwerpen 2009-2014 (ebpA 09-14) treedt op 1 januari 2009 in
voege en geldt voor een periode van zes jaar tot en met 31 december 2014. Mogelijke
beleidsopties, communicatieopties en projecten worden telkens aan het ebpA 09-14 afgetoetst om
te zien in hoeverre ze passen in de missie, visie en doelstellingen van de Erfgoedcel Antwerpen
(egcA) voor de beleidsperiode 2009-2014. Mochten deze opties en projecten niet voldoen aan de
doelstellingen gesteld in het ebpA 09-14 dan worden deze niet uitgevoerd.
Jaarlijks wordt er een actieplan opgesteld waarin het beleid, de communicatie en de projecten voor
het komende jaar worden vermeld en afgetoetst aan de doelstellingen zoals verwoord in het ebpA
09-14. Op het einde van elk jaar wordt er bovendien een jaarverslag opgesteld waarin het afgelopen
actieplan wordt geëvalueerd.
Omdat het ebpA 09-14 complex is en er veel van wordt verwacht, moet het worden ondersteund en
begeleid door een deskundig team. De adviesraad Erfgoedcel Antwerpen ziet toe op de uitvoering
van het ebpA 09-14 en de egcA doet een beroep op het team onder leiding van de
cultuurbeleidscoördinator (Cultuurbeleidscel Antwerpen).
De Cultuurbeleidscel Antwerpen begeleidt samen met de egcA de uitvoering van de
erfgoedbeleidsplannen in de negen districten.
De egcA zet – in samenwerking met de belangrijkste actoren – een communicatieprogramma op
rond het ebpA 09-14. Dat moet de bedoelingen, de doelstellingen en de verwachte effecten van het
ebpA 09-14 duidelijk maken aan:
- de bevolking
- de media
- de cultureel-erfgoedactoren
- de districtsverantwoordelijken
- de culturele administratie
Voor elk van die doelgroepen worden geschikte communicatiekanalen geselecteerd en wordt het
materiaal van het ebpA 09-14 toegespitst op de invalshoek van de doelgroep.
9.2 Evaluatie en eventuele bijsturing
De uitvoering van het beleidsplan erfgoedconvenant Antwerpen 2009-2014 (ebpA 09-14) wordt na
drie jaar grondig geëvalueerd, met een uitgebreide rondvraag in alle districten waarbij de inbreng
van zoveel mogelijk actoren en deskundigen wordt gevraagd. Als ernstig is afgeweken van de
102

geplande resultaten, moeten ingrijpende aanpassingen worden doorgevoerd. Dan zijn ook
belangrijke bijsturingen van de beleidsinstrumenten, de inhoud en de mechanismen van het ebpA
09-14 mogelijk. Ook moet na drie jaar bekeken worden op welke manier het ebpA 09-14 kan of
moet inspelen op nieuwe ontwikkelingen of projecten.
9.3 Conclusies
(Zie cbpA 08-13: 1.4 Participatieproces 2008-2013)
Mensen blijvend betrekken in de uitvoering en evaluatie van het ebpA 09-14 is geen sinecure. De
opmaak van het ebpA 09-14 leidde tot een (beperkt) netwerk van geïnteresseerden die een
waardevolle bijdrage kunnen leveren in de komende beleidsperiode, een kans die Antwerpen wil
koesteren. Om de opgestarte dynamiek warm te houden, zijn in de komende beleidsperiode een
aantal stappen voorzien die deze processen willen inbedden in de reguliere erfgoedwerking.
Een eerste fase in participatie is het communiceren. Een goede communicatie van het lokaal
erfgoedbeleid is daarom een aandachtspunt voor de toekomst. Dat begint met de communicatie van
het ebpA 09-14 zelf in 2009 naar alle betrokkenen, partners en bewoners. Verder zijn er ruime
communicatielijnen uitgezet voor een meer geïntegreerde en overzichtelijke erfgoedcommunicatie,
waarin ook communicatie van beleidsvoering een plaats heeft.
Een meer diepgaande fase van participatie is het betrekken van partners in het uitvoeren van het
voorgestelde beleid. Dit kan gaan om projectmatige werkgroepen of – algemener – om de
concretisering van de strategische doelstellingen. Daartoe zullen projectleiders worden aangesteld;
dat is voorzien in het najaar 2008 / voorjaar 2009.
De meest verregaande fase in participatie is het mee vormgeven van het beleid. Op stedelijk
niveau onderscheiden we hierin drie stappen. Vooreerst is er de structurele verankering van de
stuurgroep erfgoedbeleidsplan tot een stuurgroep lokaal erfgoedbeleid waarin onder andere de
leden van de adviesraad Erfgoedcel Antwerpen zetelen. Deze zal in de toekomst minstens twee
maal per jaar samenkomen. Naast de opmaak van actieplan en jaarverslag, staat deze stuurgroep
ook in voor de uitwerking, evaluatie en bijsturing van de grote lijnen van het lokaal erfgoedbeleid.
Ten tweede werken de partners die de verschillende strategische doelstellingen uitschreven samen
verder aan de uitwerking ervan, dit binnen het kader van de strategische cyclus. Ten derde worden
de sectoriële overlegrondes verder gezet. Zo zorgt de egcA voor een overleg met de
erfgoedpartners.
Ook op districtsniveau wordt gewerkt aan een structurele inbedding van geïntegreerd participatieve
beleidsvoering. De districten kiezen daarbij zelf wat de reikwijdte van de bevoegdheden is. Er
103

worden ruimere overlegrondes in de districten opgezet d.m.v. erfgoedplatformen en een
overkoepelend erfgoednetwerk tussen de districten. Deze kunnen thematisch zijn, of sectorieel,
zoals lokale erfgoedwerkgroepen. En tenslotte is het meest lokale niveau ook het best geplaatst om
de uitvoering van het beleid zo sterk mogelijk samen met lokale enthousiastelingen te realiseren. Zo
komt men tot een grotere betrokkenheid en een meer gedragen beleid.
104

10 Colofon
Erfgoedcel Antwerpen
Brouwershuis
Adriaan Brouwerstraat 20
2000 Antwerpen
Tuur Van Hove
Erfgoedcoördinator beleid
tuur.vanhove@stad.antwerpen.be
Vera De Boeck
Erfgoedcoördinator communicatie
vera.deboeck@stad.antwerpen.be
Leen Beyers
Erfgoedconsulent
Ann Jansen
Erfgoedconsulent | Projectmedewerker
ann.jansen@stad.antwerpen.be
Claire Baisier
MKA-coördinator | Projectmedewerker
claire.baisier@mkaweb.be
Sandy Van Handenhove
Administratief medewerker
sandy.vanhandenhove@stad.antwerpen.be
T: 03 227 49 53
F: 03 227 49 54
E: info@erfgoedcelantwerpen.be
W: www.erfgoedcelantwerpen.be
Het beleidsplan erfgoedconvenant Antwerpen 2009-2014 kwam tot stand dankzij de medewerking
van: Dirk Aerts, Marleen Baillieul, Bram Bernolet, Susanne Buts, Carl Depauw, Tonia Dhaese,
Geert Gielis, Sophie Goyvaerts, Elsje Janssen, Iris Kockelbergh, Jan Pandelaers, Liliane Pauwels,
An Roels, Bob Stuer, Steven Thielemans, Astrid Thoné, Stijn Van Bouwel, Alexander Van Gool,
Marij Vandenberk, Bart Verdeyen, Paulette Vermeersch, Jef Vrelust, Dirk Wyns, …
en uiteraard alle egcA collega’s en Anna Rampone (stagiaire Reinwardt Academie).
105

106

Literatuurlijst
• Bestuursakkoord Antwerpen 2007-2012, Antwerpen (Stad Antwerpen), 2006.
• Bestuursakkoord district Antwerpen 2007-2012, Antwerpen (Stad Antwerpen), 2006.
• Bestuursakkoord district Berchem 2007-2012, Antwerpen (Stad Antwerpen), 2006.
• Bestuursakkoord district Berendrecht-Zandvliet-Lillo 2007-2012, Antwerpen (Stad Antwerpen),
2006.
• Bestuursakkoord district Borgerhout 2007-2012, Antwerpen (Stad Antwerpen), 2006.
• Bestuursakkoord district Deurne 2007-2012, Antwerpen (Stad Antwerpen), 2006.
• Bestuursakkoord district Ekeren 2007-2012, Antwerpen (Stad Antwerpen), 2006.
• Bestuursakkoord district Hoboken 2007-2012, Antwerpen (Stad Antwerpen), 2006.
• Bestuursakkoord district Merksem 2007-2012, Antwerpen (Stad Antwerpen), 2006.
• Bestuursakkoord district Wilrijk 2007-2012, Antwerpen (Stad Antwerpen), 2006.
• Cultureel jaarboek 2005, Antwerpen (Stad Antwerpen), 2006.
• Cultuurbeleidsplan 2003-2007, Antwerpen (Stad Antwerpen), 2002.
• Cultuur in Antwerpen. Een wereld van verschil. Cultuurbeleidsplan Antwerpen 2008-2013,
Antwerpen (Stad Antwerpen), 2007.
• Erfgoedconvenant 2005-2008. Beleidsplan 2005-2008 stad Antwerpen, Antwerpen (Stad
Antwerpen), 2005.
• Erfgoedconvenant 2005-2008. Jaarverslag 2005, Antwerpen (Stad Antwerpen), 2006.
• Erfgoedconvenant 2005-2008. Geactualiseerd Beleidsplan 2007-2008, Antwerpen (Stad
Antwerpen), 2006.
• Erfgoedconvenant 2005-2008. Jaarverslag 2006, Antwerpen (Stad Antwerpen), 2007.
• Carl Depauw, Museum aan de Stroom [MAS]. Een concepttekst voor het Museum aan de
Stroom als basis voor de beleidsnota, Antwerpen (Stad Antwerpen), 2005.
• Dirk De Wit en Debbie Esmans (red.), E-cultuur. Bouwstenen voor praktijk en beleid, Leuven
(Acco), 2006.
• Franky Devos, Evert Asselman e.a., XS. Over kinderen, cultuur & communicatie, Brussel
(CultuurNet Vlaanderen), 2007.
• Franky Devos, Diana Herz e.a., Kies*. Bijna 150 aanbevelingen voor een MAS in jonge handen,
Antwerpen (MAS - Museum aan de Stroom), 2007.
• Harald Deceulaer, Eindwerk Praktijkproject: Naar een erkenning en een positionering van het
Museum aan de Stroom. Een voortraject en een studie over innovatiemanagement, Antwerpen
(Universiteit Antwerpen), 2007.
• Marijke Hoflack (red.), Uit de oude doos. Culturele archiefwerking in Vlaanderen, Berchem
(Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek-, Archief- en Documentatiewezen), 2006.
• Pascal Gielen en Rudi Laermans, Cultureel goed. Over het (nieuwe) erfgoedregiem, Leuven
(LannooCampus), 2005.
107

• Patrick De Rynck (red.), In de schaduw van het heden. Het geheugen van de erfgoedsector,
Berchem (Culturele Biografie Vlaanderen), 2005.
• Samenleven in een stad van iedereen, Atlasnota 2006-2008, Antwerpen (Stad Antwerpen), z.d.
• Trendnota Cultureel Erfgoed, Brussel (Cultuur Lokaal), 2006
• Trendnota E-cultuur, Brussel (Cultuur Lokaal), oktober 2006.
• Trendnota Interculturaliseren, Brussel (Cultuur Lokaal), oktober 2006.
• Walter Roovers en Rafaël Myncke, Strategisch plan toerisme Antwerpen 2006-2015, Antwerpen
(Stad Antwerpen), 2006.
• Willem Aerts en Steven Thielemans (red.), Musea & Erfgoed 2006. Jaarverslag nr.4, Antwerpen
(Stad Antwerpen), 2007.
Geraadpleegde websites:
• http://www.antwerpen.be
• http://www.cjsm.vlaanderen.be
• http://www.culturelebiografie.be
• http://www.cultuurnet.be
• http://www.dspa.be
• http://www.statbel.fgov.be
• http://www.vcv.be
• http://www.vvsg.be
108