Download deel 2 - Textualscholarship.nl

88
het feit dat de vorm een neologisme is (het foregrounding-effect van de
nieuwvorming)." Vervolgens moet men zich afvragen wat de relatie tussen
de leden is: hoe analyseert men de samenstelling. Men kan aan het
woord diverse betekenisnuances toekennen: `glans (schijnsel) die (dat) aan
de buitenkant zit (en het onmogelijk maakt erachter te kijken)' , noties
van `schijn' (`die het ware -binnenste -verhult') etc. Al die betekenistoepassingen,
die voor een deel moeilijk exact te omschrijven zijn, worden
in één lexicale vorm geconcentreerd of smelten samen in een woord
dat meer betekent dan de afzonderlijke leden waaruit het is opgebouwd.
Het uiteindelijke effect is intensivering en suggerering (door concentratie,
foregrounding, betekenisversmelting en -verbijzondering).
Ik heb telkens gesproken van Leopoldiaanse woordvormen. Dit is niet
geheel juist. Dergelijke samenstellingen of afleidingen maken deel uit
van een met de `woordkunst' der Tachtigers aanvangende traditie. Om
me tot de poëzie te beperken: bij Gorter zijn vele vergelijkbare nieuwvormingen
te vinden, evenals bij Boutens. Toch meen ik dat bij Leopold
het woordtype een enigszins andere waarde heeft.'Z
2.6.1.1.9. Bijzondere combinaties
In het gebruik van de Leopoldiaanse woordvorm zou men ook de tendentie
tot betekenisversmelting kunnen ontwaren: twee betekenisvelden of
woorden, in één vorm samengebracht, produceren een nieuwe betekenis.
Tevens leveren de Leopoldiaanse woordvormen voorbeelden op (op lexicaal
niveau) van de voorkeur van de dichter om bijzondere combinaties te
gebruiken. Ook op woordgroep-niveau manifesteert zich deze tendentie.
Ik herinner aan de bespreking van nr. 20, r. 3 zijn liefst verlies, een omkering
van `zijn liefst bezit' , die geïnterpreteerd moet worden als `het
verlorene is (het kind) het liefst van alles wat hij verloren heeft.73
71 Vgl. g Mukarovsk' Y : On p poetic lan g ua g , pe p. 42 : ` ` A ppoetic neologism g ... often
substitutes f ... the common designation g of a known thing g in order to draw attention to t
the very fact of the creation of new words."
72 Ik moet het helaas bij ^ een dergelijke g J op p louter intuïtie gestoelde g opmerking p g laten. are In
deze noot moge g er wellicht plaats p zijn voor enige g speculatie. p Bij l Gorter is het neologisme g
— vooral in Mei en, , natuurlijk, J, in de `Sensitieve verzen' — voornamelijk voornamelij intensiverend
verbijzonderend oin
verband met de poging in de aanstormende gewaarwordingen
g gade
en
quaat te verwoorden (bijvoorbeeld J `0 als de zon schijnt' l : "de lachtande / de blauw-
oo e / de g, blondhooge / de zilverwoorden weenende, / " etc. — Verzen, editie Endt, ,
p. 9 — of de in Van Deysseliaanse Y trant ggezette schilderende ggedichten
in het laatste
gedeelte edeelte van Verzen. Bij Boutens is de nieuwvorming g intensiverend en sierend,
maniëristisch omschrijvend J "de blinkevenstren van mijn Ziel" Verzamelde lyriek, y dl. II,
p . 11 . Bij Leopold p intensiverend en nuancerend ^ suggererend. gg
73 Vgl. V 1 ` C heo ps ' "een st stout t vertrek, rt ^ eenpralendh schoon n verlies". li " .Hierin zintwee zij
relevant: niet alleen wat verloren ggaat
is schoon n.l. een van de
kosmoi waarvan de `schoonheid' eerder beschreven is),maar ook de ondergang,het
verlorenaan g zelf is, paradoxaal , p genoeg, g g ^ . — Ik laat een opsomming p g van de bij- .^
zondere combinaties in de kwatrijnen kwatrijnenachterwege. g